logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Iqtisodiyot
  4. Diversifikatsiyalangan kompaniyalarning strategik tahlili

Diversifikatsiyalangan kompaniyalarning strategik tahlili

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

136.5 KB
Ko'chirib olish
Diversifikatsiyalangan kompaniyalarning strategik tahlili Reja: 1. Kompaniyaning joriy strategiyasini belgilash 2. Matritsali tahlil yordamida diversifikatsiyalangan portfelni baholash 3. O’rta korxonalar evolyutsiyasining matritsasi 4. Diversifikatsiyalangan korxonaning strategiyasini aniqlash 5. Korporativ strategiyani ishlab chiqish 6. Bozorga kirish va chiqish strategiyasi Kompaniyaning joriy strategiyasini belgilash Diversifikatsiyalangan kompaniyaning strategik tahlili tashkilotning mavjud strategiyasini va uning ishbop faolligini baholashdan boshlanadi. Divertsiyalangan kompaniyaning korporativ strategiyasi istiqbollari to’grisida quyidagi ma’lumotlar asosida xulosa chiqarish mumkin: Korxonaning diversifikatsiyalanganlik darajasi qanday? Korxona portfeli boglangan yoki boglanmagan diversifikatsiyalash asosida shakllantirilganmi yoki bu ikki turni uyg’unlashtirish asosidami? Kompaniya operatsiyalarni asosan mamlakat ichida olib boradimi yoki ular ko’pmillatli yoki global xarakterga egami? Asosiy xo’jalik birliklarini rivojlantirish yoki mavjud pozitsiyalarni kuchaytirishga qaratilgan choralar qanday xarakterga ega? Portfelni kengaytirishga va yangi tarmoqlarni egallashga doir qadamlar quyilmoqdami? Zararga ishlayotgan yoki jozibasiz xo’jalik birliklaridan qutulish uchun xarakatlar qilinmoqdami? Korporativ boshqaruv strategik o’zaro bog’liklardan manfaat olishga qaratilgan qanday xarakatlarni amalga oshirmoqda va raqobat ustunligini vujudga keltirish uchun diversifikatsiyalashdan qanday foydalanilmoqda? Xar bir xo’jalik birliklariga qo’yilgan kapital mablag’lar qanday nisbatga ega? Joriy korporativ strategiyani belgilash uni ob’ektiv tahlil qilish va keyinchalik unga aniqliklar kiritish, xamda raxbariyat fikriga makbul bo’lgan o’zgartirishlar kiritish uchun asos yaratadi. Matritsali tahlil yordamida diversifikatsiyalangan portfelni baholash Diversifikatsiyalangan kompaniya faoliyati turlari sifatini baholashning eng keng tarqalgan usullaridan biri uning xo’jalik portfelini matritsali tahlil qilish xisoblanadi. Xo’jalik portfeli matritsasi diversifikatsiyalangan kompaniyani xar bir tarkibiy birligining strategik pozitsiyalari taqqoslangan jadval ko’rinishida bo’ladi. Matritsa, strategik tahlil pozitsiyalarni tavsiflovchi xar qanday ikkita ko’rsatkich asosida to’zilishi mumkin. Eng axamiyatli ko’rsatkichlar bo’lib, tarmoqning o’sish sur’atlari, biror ulushi, tarmoqning o’zoq muddatli jozibaliligi, raqobatbardoshlik va u yoki bu mahsulot va bozorning rivojlanish bosqichi kabilar xisoblanadilar. Odatda matritsaning bir chizig’i tarmoqning jozibaliligini ko’rsatsa, boshqasi undagi aniq faoliyat turlarining axvolini ko’rsatadi. Xo’jalik portfeli matritsalarining quyidagi xillari eng ko’p qo’ llaniladi:  « o’sish / o’ lush» matritsasi;  «tarmoqning jozibaliligi / raqobatdagi axvoli» matritsasi;  tarmoqning xayotiy tsikli matritsasi;  Mak Kinsey matritsasi. Eng keng q ullaniladigan birinchi matritsa - ishbop faollik portfeli matritsasi turtta kvadrantdan iborat bo’lib, yetakchi konsalting kompaniyasi «Boston Konsalting Group» (BKG 12-rasm) tomonidan ishlab chiqilgan. O ’ q chiziqlarda tarmoqning o ’ sish sur ’ atlari va bozorning nisbiy ulushi qayd qilinadi . Xar bir xo ’ jalik qismi doira shaklida ifodalangan bo ’ lib , uning xajmi korporatsiyaning barcha turdagi faoliyatidan olingan umumiy foydasida mazkur qism foydasining ulushi bilan belgilanadi . Mazkur xo ’ jalik birligi bozor ulushini dollarda emas , nisbiy birlikda ifodalangan va asosiy raqobatchining nazoratidagi bozor ulushiga bo ’ lgan nisbati bozorning nisbiy ulushi xisoblanadi . Masalan , agar « A » biznes bozorning umumiy xajmini 15 % ni egallagan bo ’ lsa , yirik biznes « V » ning ulushi 30 % bo ’ lsa unda « A » biznesning bozordagi nisbiy ulushi 0,5 foizni tashkil etadi . Agar , « A » biznes bozorda eng katta - 40 % ulushga ega bo ’ lib , asosiy raqobatchi 30 % ulushga ega bo ’ lsa , unda « V » biznes uchun bozorning nisbiy ulushi 1,33 ga teng bo ’ ladi . SHunday qilib , faqatgina mos sohalarda bozor ulushi bo ’ yicha ilg ’ or bo ’ lgan tarmoqlarda bozorning nisbiy ulushi 10 dan yuqori bo ’ ladi va aksincha ulardan ustun xisoblangan bitta yoki bir nechta raqobatchilarga bo ’ lgan qismlarda 1,0 dan past bo ’ ladi . yuqori (>1) quyi (<1) 8.1-rasm. Kompaniya xo’jalik portfelining o’sish/o’lush BKG matritsasi So’rov belgilari yoki «murakkab bolalar» matritsaning yuqoridan ung katagiga tushgan kompaniyalarni BKG «so’rov belgilari» yoki murakkab bolalar deb ataydi. Yuqori o’sish sur’atlari ularni tarmoq no’qtai nazaridan jozibali qiladi. Lekin, bozorning nisbiy ulushini pastligi bu tarmoqlar faoliyat olib borayotgan raqiblar bilan muvaffakiyatli raqobat qila oladilarmi degan savolni quyadi. «So’rov belgilari» yoki «murakkab bolalar» ning qismati shunday. Yuldo’zlar. Tez usayotgan tarmoqlardagi yuqori nisbiy bozor ulushiga ega bo’lgan kompaniyalar jadvalida yuldo’zlar deb nomlangan. CHunki ular eng ko’p foyda olish va o’sish istiqboliga ega bo’ladilar. Sog’in sigirlar. Sekin o’sayotgan tarmoqlarda yuqori nisbiy bozor ulushiga ega bo’lgan kompaniyalar BKG jadvalida sog’in sigirlar deb atalgan. Itlar. Sekin usayotgan tarmoqlardagi past nisbiy bozor ulushiga ega bo’lgan kompaniyalar. Bularning o’sish istiqbollari zaif bo’lib, bozorda qolok pozitsiyalarni egallaydilar. Tajriba egri chizigida ilg’orlardan keyinda turishlari ular oladigan foydaning xajmini cheklaydi. Yulduzlar So’rov belgilari yoki murakkab bolalar So g’ in sigirlar Itlar «O’sish- o’lush» matritsasining asosiy ustunligi shundan iboratki, u naqd pullarning xarakati va xar bir biznesning investitsion ta’siridagi diqqatini qaratadi. Korporatsiyaning moliyaviy resurslarini xo’jalik birliklari o’rtasidagi qanday qilib oqilona taqsimlash mumkin degan savolga javob beradi. «Jozibalik - pozitsiya» matritsasida xar bir xo’jalik birligining axvoli tarmoqning o’zoq muddatli jozibaligini kuchini qismining raqobatdagi pozitsiyasini son jixatdan baholash asosida aniqlanadi. Tarmoqning jozibaligi - raqobatdagi pozitsiya matritsasi «o’sish- o’lush» matritsasiga qaraganda ancha kuchli kontseptual asosga egadir. Xayotiy tsikl matritsasi diversifikatsiyalangan kompaniyaning turli xo’jalik birliklarini tarmoqning xayotiy tsikli bosqichlari bo’yicha taqsimlanishini ko’rsatadi. Ushbu matritsa «Menejment asoslari» kursida batafsil ko’rib chiqilgan. Undan foydalanishdan asosiy maqsad menejerga korxona portfelidagi o’rta korxonalar o’rtasidagi moliyaviy oqimlarga bo’lgan talablarni aniqlashda yordam berishdir. BKG yondashuv uchta asosiy bosqichdan iborat: - korxona faoliyat sohasini o’rta korxonalarga bo’lish va ularning o’zoq muddatli istiqbollarini baholash; - o’rta korxonalarlarni matritsa yordamida o’zaro taqqoslash; -xar bir o’rta korxonalarga nisbatan strategik maqsadlarni ishlab chiqish. BKGning asosiy tavsiyalari: «Sog’in sigirlar»dan tushgan daromadlarning ortiqcha qismi tanlangan «yovvoyi mushuklar»ni rivojlantirish va rivojlanayotgan «yulduz»larni tarbiyalashga sarflanishi kerak. O’zoq muddatli maqsadlar «yulduzlar»ning pozitsiyalarini mustahkamlash va «yovvoyi mushuklarni» «yulduzlar»ga aylantirishdan iborat bo’lib, bu kompaniya portfelining jalb qiluvchanligini yanada kuchaytiradi. O’zoq muddatli istiqbollari zaif yoki mavxum bo’lgan «yovvoyi mushuklar»ni shunday yechintirish kerakki, kompaniyadagi moliyaviy resurslarga bo’lgan talabning kamayishiga erishish lozim. Tarmoqdagi o’rta korxonalar «kuchuk»larga aylanib qolganda kompaniya «xosilni yig’ib olish», «echintirish» yoki tugatish yordamida sohani tark etishi kerak. Agar kompaniyaga «sog’in sigirlar», «yulduzlar» yoki «yovvoyi mushuklar» yetishmayotgan bo’lsa, u xolda portfelni muvozanatlash uchun yon bosib, «echintirish» kerak bo’ladi. Portfelda kompaniyaning sog’lom o’sishini ta’minlash uchun yetarli miqdorda «yuldo’zlar» va «yovvoyi mushuklar» bo’lishi xamda ularni investitsiyalar bilan ta’minlash uchun «sog’in sigirlar» mavjud bo’lishi kerak. BKG matritsasining asosiy afzalligi turli o’rta korxonalar uchun moliyaviy mablag’larni oqimlariga qaratilishi va ushbu oqimlardan korporatsiya portfelini optimallashtirish uchun foydalanilishidir. Ammo BKG matritsasida bir qator kamchiliklar ham bor. Bu ikki o’lchamli soddalashtirilgan model bo’lib, bir qator muxim omillarni xisobga olmaydi. Bozorning kichik qismini egallagan biznes ham juda katta daromad keltirishi va kuchli raqobatli pozitsiyani egallashi mumkin. Xuddi shuningdek, o’rta korxonalarning jalb qiluvchanligini belgilovchi yagona omil emas. Mak Kinsey matritsasi. Ushbu matritsa xam, BKG matritsasi kabi, ikki ulchamlidir, biroq ushbu o’zgaruvchilar ko’plab omillarga bog’liq bo’ladi. O’rta korxonalarning jalb qiluvchanligi quyidagi turt bosqichda baholanadi: - menejerlar o’rta korxonalarning jalb qiluvchanlik mezonlarini aniqlashi orqali; - aloxida omillarning nisbiy axamiyatlarini aniqlab; - menejerlar ayrim tarmoqlarning jalb qiluvchanligini korporatsiya portfeliga qayd qilishi orqali; - xar bir o’rta korxonalar uchun umumiy baholarni belgilash orqali. Korxonaning raqobatchilik mavqei ham shunga uxshash tarzda baholanadi: - strategik menejer kompaniya raqobatlashayotgan xar bir sohadagi muvaffaqiyat omillarini aniqlaydi; - muvaffaqiyatning xar bir hal qiluvchi omiliga uning o’ziga tegishli bo’lgan va raqobatli pozitsiyadagi nisbiy axamiyatiga bog’liq bo’lgan mavqe belgilanadi; - sungra muvaffaqiyat omilining tarmoq uchun nisbiy axamiyatiga mos xolda xar bir o’rta korxonalardagi raqobat kuchining darajasi aniqlanadi; O’rta korxonalarlar BKG matritsasiga o’xshagan Mak Kinsey matritsasi yordamida taqqoslanadi. Mak Kinsey matritsasi tuqqizta katakka bo’lingan. Ularning uchtasida o’rta korxonalar «g’olib» hisoblanadi yoki biznesning eng qulay sohasi sanaladi. Uchta katak esa yutqazuvchi hisoblanib, ular biznes uchun eng noqulay bo’ladi. Bitta katak «so’roq belgisi» deb belgilangan (BKG matritsasidagi «yovvoyi mushuk» kabi). Bu biznesdagi mavxum, biroq istiqbolli holatdir. Ushbu o’rta korxonalar qo’llab-quvvatlansa, «g’oliblar»ga aylanadi, biroq ularning «yutqazuvchilarga» aylanib qolish xavfi xam bor. Katakchalardan biri «daromad ishlab chiqaruvchi» deb ataladi (BKG matritsasidagi «sog’in sigir» kabi). Tarmoqning jalb qiluvchanligi Raqobatli pozitsiya Yaxshi O’rta Zaif Yuqori G’olib G’olib Suroq belgisi O’rta G’olib O’rta biznes Yutqazuvchi Quyi Daromad ishlab chiqaruvchi Yutqazu vchi Yutqazuvchi Mak Kinsey matritsasi asosidagi tahlildan quyidagi strategik xulosalar kelib chiqadi: - «yutqazuvchilar» tugatilishi yoki ularda xosil yig’ib olinishi lozim; - «g’oliblar»ning va rivojlanayotgan «g’oliblar»ning pozitsiyalari mustahkamlanishi (shu jumladan, kerak bo’lsa moliyaviy investitsiyalar bilan xam) kerak; - «daromad ishlab chiqaruvchilar»ning kuchli raqobatli pozitsiyalarini xisobga olgan xolda, ulardan daromadlarni «g’oliblarga» yoki tanlab olingan «so’roq belgilariga» qayta investitsiyalashda foydalanish lozim; - «o’rta biznes»ni «g’oliblar»ga aylantirishga yoki agar kelgusida istiqbolli bo’lmasa, «xosilni yig’ib olish»ga urinib ko’rish kerak. O’rta korxonalarning muvozanatlashgan portfelida asosan «g’oliblar» va rivojlanayotgan «g’oliblar», bir nechta «daromad ishlab chiqaruvchilar» va «g’oliblar»ga aylana oladigan, birozgina kichik «suroq belgilari» bo’lishi kerak. Biroq, ko’pincha kompaniyalarning portfellari muvozanatlashmagan bo’ladi. Bunday muvozanatlashmaganlikning turli ko’rinishlari 8.1.-jadvalda ko’rsatilgan. 8.1-jadval Kompaniyalar portfelini muvozanatlashmaganlik turlari Asosiy muammolar Umumiy belgilar umumiy to’zatishlar «Yutq azuvchilar» xaddan tashqari ko’p Moliyaviy oqimlarning mos emasligi. Daromadning mos emasligi O’sishning mos emasligi «Echintirish» (tugatish) «Yutqazuvchi» o’rta korxonalarda «xosilni yig’ib olish» «Daromad ishlab chiqaruvchilar»ni sotib olish. G’oliblarni sotib olish «So’roq belgilari» xaddan tashqari ko’p Moliyaviy oqimlarning mos emasligi. Daromadning mos emasligi. «Echintirish» (tugatish) Tanlab olingan «suroq belgilarida» «xosilni yig’ib olish» «Daromad ishlab chiqaruvchilar» xaddan tashqari ko’p O’sishning mos emasligi Ortiqcha moliyaviy oqimlar «G’oliblar» ni sotib olish Tanlab olingan «so’roq belgilari»ni hustirish va rivojlantirish «G’oliblar» xaddan tashqari ko’p Mablag’larning ortiqcha talab qilinishi Boshqarishda ortiqcha urinishlar o’sish va daromadning barqaror emasligi Tanlab olingan «Rivojlanayotgan g’oliblar»ni «echintirish» «Daromad ishlab chiqaruvchilar»ni sotib olish Mak Kinsey matritsasining katta afzalliklaridan biri uning moslashuvchanligidir. Ushbu yondashuv turli tarmoqlarning raqobatli muvaffaqiyatning turli omillari bilan xarakterlanishini xisobga oladi. Ayni paytda unda BKG yondashuvlaridagiga qaraganda ko’proq strategik muxim o’zgaruvchilar xisobga olinadi. Ammo ushbu yondashuv xar tomonlama mukammal emas. Asosiy qiyinchiliklardan biri shuki, u bir qator muxim strategik yechimlarni beradi, biroq ularning qaysi biri afzal ekanligini ko’rsatib bermaydi. Demak, strategik menejer ushbu tahlilga sub’ektiv fikrlarni qo’shimcha qilishi kerak. Korxonaning bozordagi holatini aks ettirishning barqarorligi ham yana bir muammodir. O’rta korxonalar evolyutsiyasining matritsasi Bunday matritsaning ustunligi korxonao’rta korxonalarining xayot tsiklining turli bosqichlari buylab taqsimlanishidir. Masalan, yuqori saloxiyatli «suroq belgisi» shaklidagi o’rta korxonalar va «rivojlanayotgan g’oliblar»ni kelgusida «ustivor g’oliblar» va «daromad ishlab chiqaruvchi»larga aylanishi uchun qo’llab- quvvatlash lozim. Potentsial «yutqazayotgan» o’rta korxonalarni imkon qadar tezroq «echintirish» kerak. Yetuklik va pasayish bosqichlaridagi o’rta korxonalardagi biznesni shunday boshqarish kerakki, ularning raqobat kuchidan foydalanish imkoniyati yaratilishi lozim. Ushbu o’rta korxonalarning xar qanday ortiqcha pul mablag’lari «rivojlanayotgan g’oliblar»ni va o’sishning sekinlashish bosqichini boshidan kechirayotgan o’rta korxonalarni qo’llab-quvvatlash uchun ishlatilishi lozim. Ushbu matritsa xam, Mak Kinsey matritsasi kabi, menejerlarga o’rta korxonalar portfelining muvozanatlashganlik darajasini baholashga imkon beradi. Muvozanatlashgan portfelda «ustivor g’oliblar» va «daromad ishlab chiqaruvchilar», bir nechta «rivojlanayotgan g’oliblar» va yuqori potentsialli «suroq belgilari» bo’lishi lozim. Ayni paytda ushbu matritsa o’rta korxonalar portfelining dinamikasini baholashga imkon beradi. Ikkinchi tomondan, ushbu matritsa Mak Kinsey matritsasiga qo’shimchadir, chunki u ko’pgina muxim omillarni aks ettirmaydi. Bunday texnologiyaning ustunliklari quyidagilardan iborat: - menejerlar uchun diversifikatsiya oqibatlarini tahlil qilish imkoniyati; - aloxida o’rta korxonalar o’rtasidagi kerakli pul oqimlarining aks ettirilishi, korxonaning oliy raxbariyati uchun resurslarni tug’ri taqsimlash imkoniyati; - o’rta korxonalar portfelining muvozanat kontseptsiyasi o’rta korxonalarning xozirgi strukturasini aniqlashga va o’zoq muddatli daromadlarni optimallashtirishga imkon beradi (muvozanatlashgan portfel ь - kompaniyaning kuchli jixati bo’lib, muvozanatlashmagan portfel esa uning zaifligi xisoblanadi). Ammo o’rta korxonalar taxhlilining matritsa texnologiyasi ma’lum bir «qopqon»larga olib kelishi mumkin: - o’rta korxonalar sonining ko’pligi korxona raxbariyati uchun axborotning g’oyatda ko’pligi tufayli turli muammolarni vujudga keltirishi mumkin (amalda bu o’rta korxonalar soni 40-50   taga yaqin bo’lganda yo’z beradi); - o’rta korxonalar va butun kompaniyaning moliyaviy ustunliklari o’rtasida ziddiyatlar vujudga kelishi mumkin; - matritsa texnologiyasidan soddalashtirilgan xolda foydalanish vertikal integratsiyadan yoki bog’liq diversifikatsiyadan foydalanadigan kompaniyalar uchun muammolar vujudga kelishi mumkin (o’rta korxonalar o’rtasidagi muxim strategik munosabatlarni ham xisobga olish lozim). Diversifikatsiyalangan korxonaning strategiyasini aniqlash Diversifikatsiyalangan kompaniya strategiyasini baholashdagi asosiy masala, u kirib borayotgan tarmoqning jozibalilik masalasi xisoblanadi. Tarmoq qanchalik jozibali bo’lsa, korxona oldida foyda olishning shunchalik yaxshi o’zoq muddatli istiqbollari ochiladi. Tarmoqning jozibadorligini uchta yunalish bo’yicha baholash mumkin: 1. Portfeldagi xar bir tarmoqning jozibadorligi. Bunda kuyidagi savol urinli bo’ladi: «Bu tarmoq kompaniya va unda ishlashi uchun yetarli darajada yaxshimi?» Kompaniyaga o’z mablagini kuygan xar bir tarmoq jozibalilik darajasi bo’yicha test sinovidan utishi mumkin. 2. Xar bir tarmoqning boshqalarga nisbatan jozibadorligi. Bu xolda javob berilishi kerak bo’lgan savol, « Portfelning kaysi tarmogi jozibalirok, kaysi biri jozibasizrok?» Tarmoqlarni shu ko’rsatkich bo’yicha turlarga bo’lish korporatsiya resurslarini joylashtirish tugrisida karor qabo’l qilish uchun dastlabki sharoit xisoblanadi. 3. Barcha tarmoqlarning yagona gurux sifatidagi jozibadorligi. Bunda kuyidagi savol quyiladi: «Tarmoqlar yigindisi qanchalar jozibali ?» Daromadlarning va foydasi asosan jozibasiz tarmoqlardagi faoliyat turlari xisobiga shakllanayotgan kompaniyalar, balki o’zining ishbop faollik portfelini qayta tarkiblash masalasini ko’rib chiqishi zarur bo’ladi. Diversifikatsiyalangan kompaniyalarning ko’pchiligini amalda quyidagicha tasniflash mumkin: - bog’liq va bog’liq bo’lmagan biznesning kamroq tabaqalangan qismi bilan asosiy biznes bilan savdo xajmi bo’yicha tadbirkorlik qilish (korporatsiyaning tuliq savdo xajmining taxminan uchdan bir yoki undan kamroq); - bog’liq o’rta korxonalarning kamroq miqdori (2-5ta) bilan tor di versifikatsiyalangan tadbirkorlik; - ko’plab bog’liq o’rta korxonalar bilan qat’iy tabaqalangan xolda ish olib borish; - bog’liq bo’lmagan tarmoqlarda bir necha o’rta korxonalar bilan tor di versifikatsiyalangan xolda ish olib borish; - ko’pgina bog’liq bo’lmagan sohalarda ko’plab o’rta korxonalar bilan qat’iy differentsiyalangan xolda ish olib borish; - bog’liq bo’lmagan tarmoqlardagi ko’plab o’rta korxonalar bilan ishlash (biroq xar bir sohadagi o’rta korxonalar guruxlarga birlashtirilgan); Korporatsiya tomonidan qabo’l qilingan strategiyani baholash quyidagi bosqichlarni o’z ichiga olishi lozim: - mavjud strategiyani identifikatsiyalash; - o’rta korxonalar portfelini tahlil qilish uchun uning bir yoki bir necha matritsasini yasash; - xar bir o’rta korxonaning o’zoq muddatli jalb qiluvchanligini baholash va taqqoslash; - ularning qaysi biri tarmoqdagi sharoitlarga eng yaxshi mos kelishini aniqlash maqsadida kompaniyaning xar bir o’rta korxonasidagi raqobat kuchini baholash va taqqoslash; - o’rta korxonalarni ularning faoliyat tarixi (evolyutsiya bosqichlari) va istiqbollari bo’yicha saralash; - xar bir o’rta korxonani korporativ strategiyaga mos kelishi jixatidan baholash va ularning korporatsiya uchun nisbiy strategik axamiyatini aniqlash; - o’rta korxonalarni yangi investitsiya uchun imtiyozlari bo’yicha saralash, xar bir o’rta korxona uchun asosiy taraqqiyot va strategik yunalishlarni belgilash (agresiv rivojlanish, erishilgan yutuqlarni ximoyalash, «echintirish», «xosilni yig’ib olish», tugatish); - korporatsiyadagi umumiy diversifikatsiya holatini aniqlash (o’rta korxonalardagi savdo xajmlarining nisbati, korporatsiya bo’yicha, ulardagi joriy daromad bo’yicha); - diversifikatsiya bazasini kengaytirish yoki qisqartirishning korporatsiya uchun axamiyatini baholash; - bog’liq va bog’liq bo’lmagan o’rta korxonalarning korxona portfelidagi nisbatini baholash; - korporatsiyaning milliy miqyosdagi va biznesni baynalmilallashtirishdagi rivojlanish tendentsiyalari; - asosiy o’rta korxonalar va biznesdagi mavjud pozitsiyalarni kuchaytirish bo’yicha sunggi hatti - harakatlarning natijalari; - portfelni yangi o’rta korxonalar bilan tuldirish bo’yicha hatti - harakatlar; - zaif va bush o’rta korxonalarni qisqartirish; - o’rta korxonalardagi investitsiyalarning nisbatini baholash; - strategik maqsadlarni amalga oshirish va raqobatli ustunliklarni ustirish bo’yicha korporatsiyani boshqarish samaradorligini baholash; Tahlil natijasida ushbu yunalishlar bo’yicha quyidagi savollarga javob topish lozim: - korxonaning portfelida kerakli o’rta korxonalar bormi? - portfelda daromadli o’rta korxonalar soni yetarlimi? - rivojlanayotgan va sunib borayotgan o’rta korxonalar o’rtasida muvozanat bormi? - «rivojlanayotgan g’oliblar»ni va «suroq belgilari»ni moliyaviy ta’minlash uchun «daromad ishlab chiqaruvchi»lar yetarlimi? - kompaniyaning asosiy biznesi yetarlicha daromadli va istiqbollimi yoki u «sog’in sigir»mi? - korxonaga shuncha o’rta korxona xaqiqatdan ham kerakmi yoki ularni qisqartirish kerakmi? - korxonada korporatsiya miqyosida katta ulushga ega bo’lgan tarmoq peshqadami bormi yoki korxonao’rtacha-zaif pozitsiyalardagi ko’plab o’rta korxonalardan iboratmi? - korporatsiyaning umumiy pozitsiyasini yaxshilash uchun qaysi o’rta korxona faoliyatini tugatish kerak? Korporativ strategiyani ishlab chi q ish Strategik muvofiklikning tahlili. Bu tahliliy qadamning mazmuni, xar bir o’rta korxonalar kompaniyaning umumiy biznes manzarisiga qanchalik yaxshi mos tushadi. Mos kelishiga no’qtai nazardan kurilishi kerak: 1. xo’jalik qismi kompaniya diversifikatsiya qilayotgan boshqa faoliyat turlari bilan kimmatli strategik moslashuvga egami? 2. biznes birlik kompaniya strategiyasiga kushilib keta oladimi yoki xo’jalik portfeliga foydali kushimcha bo’ladimi. Agar biznes kushma faoliyat, raqobat ustunligini kuchaytiruvchi maxorat va tovar markasini uikazish imkoniyatlariga ega bo’lsa, xamda kompaniya rivojlanishi umumiy yunalishiga mos kelsa, strategik jixatdan yanada jonlirok bo’ladi. Agar biznes korporatsiyaning ma’lum maqsadlariga erishishiga sezilarli xissa kushsa, xamda kompaniyaning umumiy daromadini sezilarli oshirsa, u moliyaviy jixatdan kimmatli bo’ladi. Foyda olish no’qtai nazaridan istiqbolsiz bo’lgan biznes birliklar kabi umumiy biznes manzaraga mos kelmaydigan xo’jalik qismlari xam korporatsiya faoliyat doirasidan chiqarilishiga nomzod xisoblanadi. Strategik muvofiqlik tahlil diversifikatsiyalangan kompaniya faoliyatini yaxshilash bo’yicha strategik qadamlarni ishlab chiqish uchun zamin yaratadi. Nima qilmoq kerakligi to’grisida asosiy xulosa portfeldagi faoliyat turlari yig’indisiga tegishli xulosalarga bog’liq. Xo’jalik portfelida juda xam jozibali tarmoqlarda faoliyat ko’rsatayotgan biznes birliklar yetarlimi? Ishbop faollik portfelida xayotiy tsikl oxirgi bosqichida bo’lgan xo’jalik qismlari yoki «So’rov belgili» kompaniyalar juda xam ko’p emasmi? Etuklik va tushkunlik bosqichida bo’lgan xo’jalik qismlari o’rtasida nomutanosiblik (disproportsiya)lar yuqmi? Agar mavjud bo’lsa, kompaniyani o’sishini sekinlashtiradigan darajada katta emasmi? «Yuldo’zlar»ni va yangi paydo bo’layotgan goliblarni moliyalash uchun korxonada «Sog’in sigirlar» yetarlimi? Xo’jalik portfeli mavsumiy yoki bo’ronli tebranishlarga moyil emasmi? Bu kabi savollarga javoblar korporativ strategiya mualliflari faoliyatining ba’zi turlaridan kechish, yangi xaridorlar yoki xo’jalik portfelini qayta tarkiblash xaqida o’ylab ko’rishlari kerakmi yoki yuqmi ekanligini ko’rsatadi. Mavjud faoliyat turlari bilan korxonaning maqsadlariga erishish imkoniyatlari diversifikatsiyalangan kompaniya xo’jalik portfelini strategik va moliyaviy jixatdan jozibali ekanligini yaxshi mezoni bo’lib xisoblanadi. Bunday xolda korporativ strategiya sezilarli o’zgarishlar talab etmaydi. Lekin ba’zi bir maqsadlarga erishib bo’lmaslik extimoli bo’lsa, korporativ strategiya mualliflari bunday nomuvofiqlikni tugatish uchun ba’zi bir chora-tadbirlarni amalga oshirishi mumkin: 1.Ishbop faollik portfelidagi ba’zi biznes birliklarning strategik rejalarini o’zgartirish. 2.Ishbop faollik portfeliga yangi xo’jalik qismlarini qo’shish. 3.Zaif va zararga ishlayotgan biznes birliklaridan voz kechish. 4.Faoliyatning past natijalarining sababi bo’lib xisoblangan sharoitlarni o’zgartirishga urinish sifatida alyans tashkil etish. 5.Korporatsiya maqsadlarini qayta ko’rib chiqish (faoliyatning ancha kamtarona natijalariga yul tutish) Diversifikatsiyalangan kompaniyalarning ishbop faolligi portfeliga kiruvchi xo’jalik qismlari faoliyatida yuqori natijalarga erishish uchun, korporatsiya menejerlari mavjud resurslarni samarali taqsimlashlari lozim. Ular resurslarni past imkoniyatli sohalardan yuqori imkoniyatli sohalarga yunaltirishlari kerak bo’ladi. Korporatsiya portfelining eng yaxshi varianti uning o’rta korxonalar tomonidan yuqori darajada jalb qiluvchanligidir. Portfeldagi mutanosiblikning turli variantlari va ularni bartaraf qilish usullari yuqorida ko’rib o’tildi. Xatti - xarakatlar rejasini ishlab chiqishdagi (o’zgarish kiritishdagi) yakuniy bosqich raqobatli potentsialning asosini tashkil qiluvchi o’rta korxonalar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarning muvofiqlashtirilishini ta’minlashdir. Bunday muvofiqlashtirishning quyidagi yullarini ko’rsatib utish mumkin: - korxonaning qiymat zanjiridagi bog’liq faollikni ajratib ko’rsatish (markazlashmagan xaridlar, xamkorlikdagi ITTKI, ishlab chiqarishni to’liq yoki qisman integratsiyalash, dilerlik tarmog’ini integratsiyalash va savdoni tashkil qilish); - korxonaning istemolchilarga, ta’minotga, taqsimot kanallariga va raqobatchilarga qarshi mudofaa yoki xujum frontini tashkil qilishga yondashuvidagi kuchli tomonlarini mustahkamlash maqsadida o’rta korxonalar bilan bog’liq strategiyalarni muvofiqlashtirish; - korporatsiyalar bosqichida raqobat kurashidagi xatti - xarakatlarning yagona strategik rejasini ifodalash; - o’rta korxonalar o’rtasida o’zaro munosabatni tashkil qilish, «nou-xau»larni, ilg’or texnologiyani berish va tajriba almashish uchun komitetlar va loyixa guruxlarini barpo etish; - strategik o’zaro munosabatlarni mustaxkamlash, mavjud biznesning qiymat zanjirida yutuqqa erishish uchun yangi biznes tomon di versifikatsiyalanish; - strategik o’zaro munosabatlarning asosiy kontseptsiyasiga mos kelmaydigan va muvofiqlashtirish qiyin bo’lgan o’rta korxonalarni qisqartirish; - boshqaruvchi o’rta korxonalarni korporatsiyaning strategik potentsialini ruyobga chiqarish manfaatlarida xamkorlikda ishlashga undash. Bozorga kirish va chiqish strategiyasi Biznesning yangi sohasiga kirishning quyidagi asosiy strategiyalarini ko’rib chiqish mumkin: - xarid qilish; - yangi ichki korxona; - xamkorlikdagi tadbirkorlik. Xarid qilishda rivojlangan, yaxshi jixozlangan va kerakli xodimlarga ega bo’lgan kompaniyani xarid qilish mumkin. Yangi ichki korxona biror narsaning (binolar, asbob-uskunalar, xodimlar, taqsimot kanallarining) yuqligidan yoki boshqacha qilib aytganda «bir varaq toza qog’ozdan» boshlanadi. Biror strategiyani tanlash bir qator omillarga bog’liqdir: - kirish tusiqlari (ular mahsulotlarning differentsiatsiya darajasiga, qiymat ustunliklariga va ishlab chiqarish ko’lamidan tejash imkoniyatlariga bog’liq bo’ladi; ular qanchalik katta bo’lsa, xarid shunchalik foydali bo’ladi); - yangi biznesning kompaniyadagi mavjud bizneslar bilan bog’liqlik darajasiga (ular qanchalik katta bo’lsa, kirish tusiqlari shunchalik past bo’ladi); - kapital qo’yilmalarning o’zini oqlash tezligiga (shunda xarid yanada foydaliroq bo’lishi mumkin). - kirishning muayyan modeliga xos xatarga; - tarmoqning xayot tsikli bilan bog’liq omillarga. Umuman olganda, yangi ichki korxona quyidagi sharoitlarda eng maqbo’l bo’lishi mumkin: - tarmoq tug’ilish yoki o’sish bosqichlarida bo’lsa; - kirish tusiqlari past bo’lganda; - yangi o’rta korxonalarning mavjud biznesi bilan yaqindan bog’liq bo’lganda; - kompaniya investitsiyalarni qaytarish va xatarlar bilan bog’liq tashvishlarga rozi bo’lsa. Xarid quyidagi xollarda maqbo’l bo’ladi: - yetuklik bosqichidagi tarmoqda; - kirish tusiqlari yuqori bo’lganda; - yangi biznes mavjud o’rta korxonalarga bog’liq bo’lmaganda (kompaniya bog’liq bo’lmagan diversifikatsiya strategiyasiga rioya qilganda); - kompaniyada investitsiyalarni qaytarish va yangi tadbirkorlik xatari xaqida ortiqcha tashvishlanishni istamaganda. Portfel tahliliga oid atamalarda portfeliga «suroq belgilari» ko’proq kerak bo’lgan kompaniyalar uchun yangi ichki korxona juda mos keladi. Kompaniyaga «rivojlangan g’oliblar» yoki «daromad ishlab chiqaruvchilar» kerak bo’lganda ham xaridlar maqsadga muvofiqdir ( 8 . 2 -jadval). 8 . 2 -jadval O’rta korxonalar portfelidagi nomutanosiblik belgilari va maqbul kirish strategiyalari Portfelning kamchiliklari Kirish strategiyasi «daromad» ishlab chiqaruvchilarining kamchiliklari kompaniyaning yetuk tarmoqlardagi xaridlari «g’oliblar»ning kamchiliklari - «suroq belgilari»ning yoki «rivojlanayotgan g’oliblar»ning kamchiligi paydo bo’layotgan yoki o’sib borayotgan sohalardagi ichki tadbirkorlik SHuni ham nazarda tutish kerakki, sotib olish strategiyasi yetarlicha ishlab chiqilmasa, «g’oliblar»ni yoki «daromad ishlab chiqaruvchi»larning o’rniga portfelda «kuchuklar» paydo bo’lib qolishi mumkin. Bunga quyidagilar sabab bo’lishi mumkin: - kompaniya turli korporativ madaniyatlarni integratsiyalashga uringanda ko’pincha qiyinchiliklarga duch keladi; - kompaniya sinergizmning potentsial samarasiga ortiqcha baho beradilar; - sotib olish katta xarajatlarga sabab bo’ladi; - kompaniyalar ko’pincha sotib olishdan ko’zlanayotgan maqsadlarni aniq tasavvur qila olmaydilar. Daromadlik darajasi. Pul yo’qotishlar Katta xajm Kichik xajm Vaqt 8.2-rasm. Biznes xajmining daromadlarga va pul oqimlariga ta’siri Yuqorida aytib utilganidek, portfelni boshqarish texnikasiga oid atamalarda yangi ichki korxonalar «suroq belgilari» sifatida ishtirok etadi. Quyidagi tipik xatolarni xisobga olish xatolar extimolini kamaytirishga imkon berishi mumkin: - kirishning ko’lami kichik; - yangi tadbirkorlik yomon tijoriylashtiriladi; - korporatsiya menejeri tadbirkorlik jarayonini yomon boshqaradi. Biznes kichik yoki katta bo’lganda bozorga kirish hajmi, daromad va pul oqimlari o’rtasidagi mutanosibliklarni quyidagi grafik orqali ifodalash mumkin. Biznes kichik bo’lganda zararlar ham kichik bo’ladi, biroq o’zoq muddatli istiqbolda katta xajmlar qaytish tezligining katta bo’lishiga sabab bo’ladi. Ba’zi xollarda kompaniyalar sotib olish strategiyasining ichki yangi tadbirkorligini afzal ko’radilar, biroq ular yangi investitsiyalar zarurligidan, yangi xatarlardan xavfsiraydilar (masalan, «rivojlanayotgan g’olib»larning tug’ilish va o’sish bosqichlarida). Bu ularning xamkorlikda tadbirkorlik qilishlariga olib keladi va yangi loyixalarning investitsiyalari va xavfini sug’o’rtalashga imkon beradi. Ammo ushbu kirish usulining quyidagi kamchiliklari borligini ham aytib o’tish kerak: - investitsiyalarni va xatarlarni sug’urtalashdan tashqari, yangi ishning yetarlicha daromadli bo’lishi ham kafolatlanishini talab qiladi; - bunday xamkorlikka kirishayotgan kompaniyalar «nou-xau»dagi ustunlikni qo’ldan boy berib qo’yishlari ham mumkin; - xamkorlar, ayniqsa, biznes falsafalari, rejalashtirish istiqbollari, investitsiyaning ustivor yunalishlari turlicha bo’lganda bir-birini nazorat qilishlari lozim, aks xolda ziddiyatlar vujudga keladi. Pul oqimlari «xosilni yig’ib» olish strategiyasining boshlanishi 0 bozor xajmi Tugatish 8.3-rasm. Hosilni yig’ib olish» strategiyasining pul oqimlariga ta’siri Odatda, kompaniyada «yutqazuvchilar» yoki «suroq belgilari» ko’p bo’lsa, ba’zida esa «rivojlanayotgan g’oliblar» ko’p bo’lganda ham ketish talab qilinadi. Kompaniya bu xolda uch xil strategiyaga ega bo’ladi: - «echintirish»; - «hosilni yig’ib olish»; - «tugatish». «Echintirish» biznesni boshqa kompaniyaga sotishni yoki kompaniyaning ichkaridan turib boshqarilishini o’z ichiga oladi. «Rivojlanayotgan g’oliblar» yoki ba’zi hollarda «suroq belgilari» oson sotiladi, «yutqazuvchilar»ni sotish esa juda qiyin kechadi. «Xosilni yig’ib olish» kompaniya ushbu tarmoqdan chiqayotganda pul oqimlarini oqillashtirish uchun sarmoyalarni qaytarib olishni nazarda tutadi. Ichki pul oqimlarini ko’paytirish uchun korxona boshqaruvi yangi sarmoyalarni bartaraf qiladi yoki cheklaydi, foydalanish xarajatlarini cheklaydi. ITTKI xarajatlarini pasaytiradi. O’tgan omadli davrlar foydasini sarflaydi. Buning samarasi 8.3-rasmda keltirilgan. 8.3-jadval Ketish strategiyasini tanlash O’rta korxonalarni tavsiflari Qulay tarmoq Noqulay tarmoq «Rivojlanayotgan g’olib» «Echintirish» «Yutqazuvchi» «xosilni yig’ib olish» / «echintirish» «xosilni yig’ib olish» yoki tugatish «Suroq belgisi» «Echintirish» Tugatish Xo’jalikning o’rta bo’g’inlari sotuvlar xajmi bo’yicha bozorni yo’qotadi, biroq pul tushumlari xajmi vaqtincha ko’payadi. Bu mablag’lar korporatsiyaning boshqa o’rta korxonalarini rivojlantirishga sarflanadi. Pul tushimlari kamaysa o’rta korxonalar faoliyati tugatiladi. Ketish strategiyasi o’rta korxonalar ta’rifi va tarmoqda raqobatning jadalligiga qarab tanlanadi.

O'xshashlar

Xalkaro kompaniyalarning davlat bilan munosabatlari
Strategik taxlil
Strategik marketing
Strategik boshqarish jarayоni
Strategik rejalashtirish modellari