Byudjet tashkilotlarida xarajatlar smetasi ijrosi nazorat qilish - Iqtisodiyot - Referatlar

Byudjet tashkilotlarida xarajatlar smetasi ijrosi nazorat qilish

Yuklangan vaqt:

24.09.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

34.7373046875 KB

Ko'chirib olish

Byudjet tashkilotlarida xarajatlar smetasi ijrosi nazorat qilish Reja: 1. Byudjet tashkilotlaridan mablag’ oluvchilarning xarajatlar smetalarni g’aznachilik bo’limlariga taqdim etish 2. Byudjet tashkilotlari xarajatlar smetasi va shtatlar jadvali ijrosining xisobi. 3. Byudjet tashkilotlari xarajatlar smetasi nazoratini takomillashtirish 1

1 Byudjet tashkilotlaridan mablag’ oluvchilarning xarajatlar smetalarni g’aznachilik bo’limlariga taqdim etish Byudjetdan mabla ј oluvchilar byudjet xarajatlarini amalga oshirish uchun g’aznachilik bo’linmalariga quyidagilarni: byudjet mabla ј lari bo’yicha: doimiy xarajatlar smetalari moliya organlarida ro’yxatga olinguniga qadar - birinchi chorak uchun oylar kesimida moliya bo’limlarida ro’yxatga olingan vaqtinchalik xarajatlar smetalari nusxalarini; doimiy xarajatlar smetalari moliya organlarida ro’yxatga olingandan so’ng - moliya organlarida ro’yxatga olingan, oylar kesimida doimiy xarajatlar smetalarini; byudjetdan tash є ari mabla ј lar bo’yicha moliya organlarida ro’yxatga olingan, byudjetdan tashqari mabla ј larning kelib tushishi va ishlatilishining cheklanishi oylar kesimida ko’rsatilgan vaqtinchalik va aniqlangan xarajatlar smetalari nusxalarini taqdim etadilar Byudjetdan mablag’ oluvchilar byudjet mablag’lari bo’yicha xarajatlar smetalari nusxalarini va ularga ilovalarni hamda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Ma і kamasi Zaxira jamg’armasi, Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi zaxira jamg’armasi, viloyatlar hamda Toshkent shahar hokimligi zaxira jamg’armalari mablag’lari hisobiga va byudjetdan tashqari mablag’lar bo’yicha smetalarni, ular moliya organlarida o’rnatilgan tartibda ro’yxatga olinganidan so’ng, g’aznachilik bo’linmalariga taqdim qiladilar. Kapital qurilish ob’ektlari bo’yicha kapital qurilish buyurtmachilari g’aznachilik bo’linmalariga tegishli moliya organlari bilan kelishilgan, tasdiqlangan qurilishlarning manzilli ro’yxati va qurilishlarning titul ro’yxati asosida tuzilgan xarajatlarning oylar kesimidagi yoyilmasini taqdim etadilar. Kapital qurilish ob’ektlari bo’yicha xarajatlarning oylar kesimidagi yoyilmasiga aniqliklar qurilishlarning manzilli va titul ro’yxatlarining aniqlanishi asosida kiritiladi. 2

G’aznachilik bo’linmalari byudjetdan mablag’ oluvchilarning byudjet tasnifining tegishli bo’lim, bob va paragraflari bo’yicha xarajatlarini quyidagi hollarda to’xtatish quyidagiga ega: Byudjetdan mablag’ oluvchilarning tegishli moliya organlariga O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilangan hisobotlarni taqdim etmagan hollarda (moliya organlari tomonidan g’aznachilik bo’linmalarini byudjetdan mablag’ oluvchilarning hisobot topshirmaganligi to’ ј risidagi yozma bildirishnomasi bo’yicha), tegishli byudjetdan mablag’ oluvchilarning rahbarlarini xabardor qilgan holda; Tegishli moliya organlari tomonidan tegishli byudjetlarning vaqtinchalik va doimiy daromadlar va xarajatlar yoyilmalari belgilangan muddatlarda taqdim etilmaganda - ular taqdim etilgunga qadar muddatga; moliya organlari tomonidan ajratilgan byudjet mablag’larini o’zgartirishga taqdimnoma kelishish uchun taqdim qilinganda - ular tomonidan taqdimnomalar asosida tayyorlangan smetalarga tegishli barcha o’zgartirishlarni va ularning o’zaro muvaffaqiyatli solishtirishlari yoki tegishli moliya organining kiritilayotgan o’zgartirishlarni rad etganligi to’g’risidagi yozma xabarnomasi taqdim etilgunga qadar muddatga; Tegishli byudjetlar daromadlari va xarajatlarining yoyilmasiga, byudjetdan mablag’ oluvchilarning xarajatlar smetalariga, qurilishlarning manzilli va titul ro’yxatlarga o’zgartirishlarning kiritilishi moliya organlari tomonidan byudjetdan mablag’ oluvchilar va buyurtmachilar bilan birgalikda, ushbu o’zgartirishlar uchun so’rovnomalar va taqdimnomalar tegishli g’aznachilik bo’linmalari bilan kelishilgandan so’ng amalga oshiriladi. Ajratilgan byudjet mablag’lari qoldiqlari summalarining qabul qilingan yuridik va moliyaviy majburiyatlar, shuningdek amalga oshirilgan kassa xarajatlarining ajratilgan byudjet mabla ј lari qoldiqlari summalaridan oshishiga olib keladigan miqdorlarda byudjet mablaqlarining kamaytirilishiga yo’l qo’yilmaydi. Tegishli byudjet mablag’larining taqsimlovchilari (oluvchilari) tashabbusi bilan byudjet mablag’lari bo’yicha xarajatlar smetalariga o’zgartirish kiritilgan 3

hollarda, ular tomonidan o’rnatilgan tartibda rasmiylashtirilgan so’rovnomalar imzolash uchun g’aznachilik bo’linmalariga taqdim etiladi. So’rovnomada ko’rsatilgan xarajatlar turlari bo’yicha ajratilgan byudjet mablag’lariga taklif qilinayotgan o’zgartirishlar kiritishning imkoni mavjud bo’lganda, g’aznachilik bo’linmalari G’aznachilik dasturiy majmuida ushbu byudjet mablag’larini taqsimlovchilar (oluvchilar)ning shaxsiy g’azna hisobvaraqlaridagi tegishli xarajatlar moddalari bo’yicha keyingi yuridik va moliyaviy majburiyatlarni ro’yxatga olish va kassa xarajatlarini amalga oshirishni to’xtatib qo’yadi. G’aznachilik dasturiy majmuida keyingi yuridik va moliyaviy majburiyatlarni ro’yxatga olish va kassa xarajatlarini amalga oshirish to’xtatib qo’yilgandan so’ng, byudjetdan mablag’ oluvchilarning so’rovnomasi tegishli g’aznachilik bo’linmalarining vakolatli xodimlari tomonidan imzolanadi va muh і ri bilan tasdiqlanadi. Imzolangan va muh і r bilan tasdiqlangan xarajatlar smetasiga o’zgartirish kiritish to’g’risidagi so’rovnoma, uni g’aznachilik bo’linmasiga taqdim qilingan kunning keyingi ish kunidan kechikmagan muddatda, byudjet mablag’ining taqsimlovchiga keyinchalik uni tegishli moliya organlariga taqdim etish uchun qaytariladi. Yuridik va moliyaviy majburiyatlar bilan band bo’lmagan byudjet mablag’lari mavjud bo’lmaganda va byudjet mablag’lariga so’rovnomada ko’rsatilgan xarajat turlari bo’yicha taklif qilinayotgan o’zgartirishlar kiritishning imkoni mavjud bo’lmagan hollarda, g’aznachilik bo’linmalari so’rovnomani qaytarish sabablarini ko’rsatgan holda byudjetdan mablag’ oluvchilarga qaytaradilar. Byudjet mablag’lari bo’yicha xarajatlar smetalariga tegishli moliya organlari tashabbusi bilan o’zgartirishlar kiritilgan hollarda, ular tomonidan o’rnatilgan tartibda rasmiylashtirilgan taqdimnoma yoki ma’lumotnoma-bildirishnoma loyi G’aznachilik bo’linmalari taqdimnomada taklif qilinayotgan o’zgartirishlarni amalga oshirish imkonini, taklif qilinayotgan o’zgartirishlar summasini tegishli byudjet mablag’larining taqsimlovchilari bo’yicha yuridik va moliyaviy 4

majburiyatlar, shuningdek kassa xarajatlari bilan band qilinmagan ajratilgan byudjet mablag’lari qoldiqlari bilan solishtirish orqali amalga oshiradi. G’aznachilik dasturiy majmuida keyingi yuridik va moliyaviy majburiyatlarni ro’yxatga olish va kassa xarajatlarini amalga oshirish to’xtatib qo’yilgandan so’ng, moliya organining taqdimnomasi tegishli g’aznachilik bo’linmasining vakolatli xodimlari tomonidan imzolanadi va uning muh і ri bilan tasdiqlanadi. Imzolangan va muh і r bilan tasdiqlangan xarajatlar smetasiga o’zgartirishlar kiritish to’g’risidagi tasdiqnoma, u g’aznachilik bo’linmasiga taqdim qilingan kunning keyingi ish kunidan kechikmagan muddatda, tegishli moliya organiga qaytariladi. Moliya organlari tomonidan qonun hujjatlari asosida byudjet mablag’lari bo’yicha xarajatlar smetalariga o’zgartirishlar kiritilgan hollarda, g’aznachilik bo’linmalariga 11-sonli shaklda ma’lumotnoma-bildirishnoma loyihalari taqdim qilinadi (respublika byudjeti bo’yicha - Moliya vazirligining tarmoq boshqarmalari O’zbekiston Respublikasi moliya vazirligi G’aznachiligiga 17sonli shaklda ma’lumotnoma-bildirishnoma loyihasini taqdim etadi). G’aznachilik bo’linmalari taklif qilinayotgan o’zgartirishlarni amalga oshirish imkonini tekshirishni, taklif qilinayotgan o’zgartirishlar summasini yuridik va moliyaviy majburiyatlar, shuningdek tegishli byudjetda turuvchi, barcha byudjet mablag’larini taqsimlovchilar (oluvchilar)ning tegishli bo’lim, bob, paragraf va xarajatlar moddalari bo’yicha kassa xarajatlari bilan band qilinmagan ajratilgan byudjet mablag’lari qoldiqlari bilan solishtirish orqali amalga oshiradilar. Ma’lumotnoma-bildirishnomada ko’rsatilgan ajratilgan byudjet mablag’lari limitlariga taklif qilinayotgan o’zgartirishlarni kiritish imkoni mavjud bo’lganda, g’aznachilik bo’linmalari: G’aznachilik dasturiy majmuida tegishli byudjet mabla ј larini taqsimlovchilar (oluvchilar)ning tegishli bo’lim, bob, paragraf va xarajatlar moddalari bo’yicha keyingi yuridik va moliyaviy majburiyatlar olishni va kassa xarajatlarini amalga oshirishni to’xtatib qo’yadi; ma’lumotnoma-bildirishnoma 5

loyihasi taqdim qilingan kunning keyingi ish kunidan kechikmagan muddatda ijobiy xulosa tuzadi va uni tegishli moliya organlariga taqdim etadi. Yuridik va moliyaviy majburiyatlar bilan band bo’lmagan ajratilgan byudjet mablag’lari mavjud bo’lmagan hollarda va so’rovnomada ko’rsatilgan xarajat turlari bo’yicha ajratilgan byudjet mablag’lari limitlariga taklif qilinayotgan o’zgartirishlar kiritishning imkoni mavjud bo’lmaganda, g’aznachilik bo’linmalari, ma’lumotnoma-bildirishnoma loyihasi taqdim qilingan kunning keyingi ish kunidan kechikmagan muddatda, unga o’zgartirishlar kiritish imkoni yo’qligi sabablari ko’rsatilgan holda xulosa tuzadi. Ma’lumotnoma-bildirishnomaga salbiy xulosa olingandan so’ng, tegishli moliya organlari ularni o’zgartirish yoki bekor qilish bo’yicha choralarni ko’radilar. Yuridik va moliyaviy majburiyatlarni qabul qilish va kassa xarajatlarini amalga oshirishni to’xtatib qo’yishni yechish, g’aznachilik bo’linmalari tomonidan moliya organlari tegishli ma’lumotnoma-bildirishnomalar va ularni o’zaro solishtirish asosida tayyorlangan byudjet mablag’lari taqsimlovchilarning xarajatlar smetalariga o’zgartirishlar ro’yxatining barcha nusxalarini taqdim qilganidan keyin amalga oshiriladi. 6

2.Byudjet tashkilotlari xarajatlar smetasi va shtatlar jadvali ijrosining xisobi. Qoraqalpogiston Respublikasi byudjeti va mahalliy byudjetlar mablag’lari tasdiqlangan byudjet doirasida xarajat qilinadi. Qoraqalpogiston Respublikasi byudjeti va mahalliy byudjetlar xarajatlari tasdiqlangan byudjetdan mablag’lar ajratish doirasida quyidagicha amalga oshiriladi:  Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjeti va mahalliy byudjetlardan moliyalashtiriladigan byudjet tashkilotlarining joriy xarajatlari shaklida;  joriy byudjet trasfertlari shaklida;  kapital xarajatlar shaklida;  asosiy fondlar va vositalarni (ular bilan bog’liq ishlar va xizmatlar ham shular jumlasiga kiradi) davlat ehtiyojlari uchun olish va takror ishlab chiqarishga;  davlat ehtiyojlari uchun erga bo’lgan huquqni va boshqa nomoddiy aktivlarni olishga;  qonun xujjatlarida taqiqlanmagan boshqa xarajatlar shaklida. Qoraqalpogiston Respublikasi byudjeti va mahalliy byudjetlardan qonun xujjatlarida belgilangan tartibda quyidagilarga mo’ljallangan xarajatlar moliyalashtiriladi: • fan, ta’lim, madaniyat, sog’liqni saqlash, jismoniy tarbiya va sport; • ijtimoiy ta’minot; • aholini ijtimoiy himoyalash; Qoraqalpog’iston Respublikasi davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari hamda mahalliy davlat hokimiyati organlari faoliyatini ta’minlash; • iqtisodiyot turi tarmoqlarining Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri byudjet tashkilotlarini saqlash; qonun hujjatlariga muvofiq iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirishning maqsadli dasturlari va tadbirlarni amalga oshirish; • qonun xujjatlarida nazarda tutilgan boshqa maqsadlar. 7

Aytib o’tish kerakki, alohida mahalliy byudjetlarning xarajatlar tarkibi bir xil bo’lmaydi va shu mintaqadagi turli darajada bo’lgan xo’jalik va idoralarning hajmiga bog’liq bo’ladi. Davlat byudjetining t ґ la hajmda moliyalashtiriladigan birinchi navbatdagi xarajatlarga ish hahi, ish haqidan ajratmalar, stipendiyalar, nafaqalar, ovqatlanish va dori-darmonlarni sotib olish uchun sarflanadigan xarajatlar kiritildi. Davlat byudjeti xarajatlarining vazifa jihatidan tasnifi davlat boshqaruvi organlari, mahalliy hokimiyat organlari, shuningdek, boshqa byudjet tashkilotlari tomonidan ijro etiladigan asosiy vazifalar bo’yicha xarajatlarni guruhlashdan iborat bo’ladi. Biz byudjet tashkiloti deganda zimmasiga yuklatilgan vazifalarni bajarish bilan bog’liq bo’lgan o’z faoliyatini amalga oshirishi uchun davlat byudjetidan mablag’ ajratish nazarda tutilgan va bu mablag’ moliyalashtirishning asosiy manbai hisoblanadigan vazirlik, davlat qo’mitasi, idora, davlat tashkilotini tushunamiz. Davlat byudjeti xarajatlarining tashkiliy tasnifi byudjetdan ajratiladigan mablag’lar ularni bevosita oluvchilar o’rtasida taqsimlanishini aks ettiruvchi xo’jalik yurituvchi sub’ektlar va tadbirlar turlari bo’yicha xarajatlarni guruhlashdan iborat bo’ladi. Davlat byudjeti xarajatlarining iqtisodiy tasnifi to’lovlarning iqtisodiy vazifasi va turlari bo’yicha xarajatlarni guruhlashdan iborat bo’ladi. Davlat byudjetining ijrosini hamda byudjet xarajatlarini to’liq va o’z vaqtida moliyalashtirishni ta’minlash va byudjet mablag’larining maqsadli ishlatilishi ustidan nazoratni yanada kuchaytirish maqsadida O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2000 yil 3 yanvardagi «Byudjetda ko’zda tutilgan xarajatlarni to’liq va o’z vaqtida moliyalashtirishni ta’minlash va byudjet mablag’larining maqsadli ishlatilishi ustidan nazoratni yanada kuchaytirish maqsadida» buyrug’i chiqdi. Bu buyruqqa asosan, birinchi navbatdagi va ustuvor xarajatlarni amalga oshirishda quyidagi ketma-ketlik belgilab qo’yilgan:  ish haqi ijtimoiy sug’urta to’lovlari bilan birgalikda stipendiyalar; 8

 16 yoshgacha bolasi bo’lgan oilalarga va 2 yoshgacha bolasi bo’lgan onalarga bola tarbiyasi uchun nafaqa hamda kam ta’minlangan oilalarga moddiy yordam;  byudjet muassasalari tomonidan belgilangan kontengentdagi bolalar, bemorlar va qariyalar uchun oziq-ovqat mahsulotlari va dori-darmonlar sotib olish. Qoraqalpog’iston Respublikasi Moliya vazirligi, viloyatlar va Toshkent shahar moliya boshqarmalari boshliqlari, shahar va tuman moliya bo’limlari mudirlarinng zimmasiga byudjet xarajatlarini moliyalashtirishning yangi tartibiga binoan quyidagilar yuklatilgan: - tasdiqlangan byudjet parametrlari va xarajatlar smetalari doirasida birinchi va ikkinchi guruhlarga kiritilgan to’lovlarni birinchi navbatda va to’liq moliyalashtirishni ta’minlash; - uchinchi guruh bo’yicha kapital qo’yilmalar xarajatlarini investitsiya dasturiga kiritilgan ob’ektlarning manzilli ro’yxatlari bo’yicha o’rnatilagn moliyalashtirish rejalari doirasida amalga oshirish; - xarajatlarning to’rtinchi guruhiga kiritilgan ustuvor to’lovlar, oziq -ovqat va dori-darmonlar sotib olish xarajatlarini birinchi va ikkinchi guruh to’lovlari to’liq amalga oshirilgandan keyingina moliyalashtirish; - boshqa moddalar bo’yicha xarajatlarni (kapital qo’yilmalar, safar va o’quv xarajatlari, kommunal xizmatlar, xo’jalik xarajatlari, yumshoq va boshqa jihozlar sotib olish, kapital ta’mirlash va boshqa xarajatlar) yuqoridagi to’lovlar to’liq amalga oshirilgandan so’ng daromadlar tushumiga qarab moliyalashtirish; - xizmat kursatuvchi tijorat banklari tomonidan xarajatlarni naqd pul bilan ta’minlashning belgilangan muddatlari buzilgan taqdirda, uch kun ichida tijorat banklariga nisbatan xo’jalik sudlariga byudjetga keltirilgan zararni qoplash uchun belgilangan tartibda da’vo arizalari kiritish; -huquqiy shaxs maqomi berilgan byudjet tashkilotlarining faoliyatlarini mustaqil ravishda amalga oshirishlari uchun kerakli tashkiliy-iqtisodiy choralar ko’rish. 9

Byudjet mablag’laridan foydalanishni nazorat qilish byudjetdan mablag’ bilan ta’minlashning belgilangan me’yorlari va limitlari, davlat byudjeti daromadlari va xarajatlarining amaldagi tasnifnomasi, tegishli byudjetlarning tasdiqlangan parametrlari, tasdiqlangan shtat jadvallari, belgilangan tartibda ro’yxatdan o’tkazilgan byudjet tashkilotlari xarajatlari smetasi, byudjet tashkilotlarini mablag’ bilan ta’minlash tartibiga va boshqa qonun hujjatlari asosida amalga oshiriladi. Smetalar O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan Davlat byudjeti daromadlari va xarajatlarining amaldagi tasnifnomasiga muvofiq xarajatlarning to’liq yoyilnomasi ilova qilingan holda xarajatlarning to’rt guruhi bo’yicha tuziladi. Ilova smetaning ajralmas qismi hisoblanadi, smetaning prognoz hisob-kitoblarini asoslash uchun xizmat qiladi va hisobot maqsadlari uchun foydalaniladi. Yangi tartibga muvofiq byudjet tashkilotlarini mablag’ bilan ta’minlash me’yorlar bo’yicha xarajatlarning quyidagi guruhlarini mablag’ bilan ta’minlash usulida amalga oshiriladi: I. Ish haqi va unga tengashtirilgan to’lovlar, stipendiyalar, pensiyalar, moddiy yordam. II. Ish haqiga qo’shimchalar (25 %). III. Kapital qo’yilmalar (alohida davlat dasturiga kiritilgan bo’lsa). IV. Boshqa xarajatlar. Mablag’ bilan ta’minlash byudjet ijrosi jarayonida xarajatlar ro’yxati va smetasiga kiritiladigan o’zgarishlarni hisobga olgan holda tegishli yil uchun tasdiqlangan byudjet parametrlariga hamda byudjet tashkilotlarining xarajatlar smetalariga muvofiq tuzilgan byudjet xarajatlarining choraklar bo’yicha taqsimlangan yillik ro’yxatiga binoan amalga oshiriladi. Byudjet tashkilotlarini respublika byudjetidan mablag’ bilan ta’minlash O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligida belgilangan shakldagi xarajat jadvallari va xarajatlarning har bir guruhi bo’yicha bir satrda mablag’ o’tkazish uchun to’lov qog’ozi bilan rasmiylashtiriladi. Mahalliy byudjetdan mablag’ bilan ta’minlash tegishli moliya tashkilotlarida belgilangan shakldagi farmoyish bilan va 10

xarajatlarning har bir guruhi bo’yicha bir satrda mablag’ o’tkazish uchun to’lov qog’ozi bilan moliyalashtiriladi. Byudjet mablag’lari byudjet tashkilotlari tomonidan mustaqil ravishda byudjet ijrosi jarayonida belgilangan tartibda ularga kiritilgan o’zgarishlarni hisobga olgan holda tasdiqlangan xarajatlar doirasida sarflanadi. Bunda xarajatlarning I va II guruhlari, birinchi navbatda, mablag’ bilan ta’minlanadi, IV guruh bo’yicha mablag’lar belgilangan limitlar doirasida quyidagi navbatga rioya qilgan holda sarflanadi: • ovqatlantirish; • dori-darmonlar; • kommunal xizmatlar; • boshqa xarajatlar; Moliya organlari va byudjet tashkilotlarida “Byudjet tizimi to’g’risidagi” va «Buxgalteriya hisobi to’g’risida» gi Qonunga, Davlat byudjetidan mablag’ bilan ta’minlanadigan muassasalarda va tashkilotlarda buxgalteriya hisobi bo’yicha yo’riqnomaga, Davlat byudjeti daromadlari va xarajatlarining amaldagi tasnifnomasiga, O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining boshqa me’yoriy hujjatlariga muvofiq yuritiladi. Xorij tajribalari shuni ko’rsatadiki, g’aznachilik tizimi samarali ishlab turishi uchun unga asos bo’ladigan hujjat-mamlakatning barcha yo’nalishlar bo’yicha xarajatlari batafsil ajratib chiqilgan rejani o’z ichiga olgan sifatli byudjetni shakllantirishdir. Shuni ta’kidlash zarurki, mamlakat byudjeti byudjet yili boshlangunga qadar imkoni boricha batafsil holda qabul qilinishi kerak. Aks holda, g’aznachilikning me’yoriy faoliyati beqarorlashuvi, uning samaradorligi pasayishi mumkin. Ikkinchidan, davlat byudjetini ijro etishning g’aznachilik tizimida byudjetning vazifasiga oid va iqtisodiy aniq tasnifi bo’lishi bilan birgalikda moddiytexnikaviy bazani mustahkamlash va dasturlar jadalligini oshirish zarur. Bizning fikrimizcha, g’aznachilikni yagona hisob raqamini joriy etishDavlat byudjetini g’aznachilik ijrosidagi daromadlarni boshqarishning asosiy tamoyillaridan birini amalga oshirish natijasidir. Shuningdek, turli darajagi 11

byudjetlarni tushumini hamda byudjet va maqsadli jamgarmalarning mablag’larini optimal ishlatilishini komleks nazoratini amalga oshirishni ta’minlash imkoniyatini yaratilishidir. Davlat byudjeti taqchilligini moliyalashtirish manbalarining tasnifi O’zbekiston Respublikasining “Byudjet tizimi to’g’risida”gi Qonunning 10moddasida ta’kidlanganidek, davlat byudjeti taqchilligini moliyalashtirishning ichki va tashqi manbalari bo’yicha guruhlashdan iborat bo’ladi. Ma’lumki, biz sobiq ittifoq davrida, kapitalistik mamlakatlar byudjetidagi taqchillikni barqarorsiz iqtisodiyot deb talqin qilar edik, lekin dunyoda hech bir davlat yo’kdirki, u yoki bu davrda byudjet taqchilligi bilan to’qnash kelmasin. Umuman olganda byudjet taqchilligi ob’ektiv narsa va uni o’z vaqtida moliyalashtirish zarur, ammo, to’g’ri kelgan uslub bilan emas balki, andozali va samarali usullar bilan moliyalashtirilishi maqsadga muvofiqdir. 3. Byudjet tashkilotlari xarajatlar smetasi nazoratini takomillashtirish Byudjet intizomiga rioya qilinishining nazorat etilishini ta’minlash maqsadida, xarajatlar smetasi va shtatlar jadvali ro’yxatdan o’tkazilgandan so’ng byudjetdan moliyalashtiriladigan vazirliklar va idoralarning rahbarlari tomonidan vazirliklar va idoralarda, shuningdek ularga bo’ysunuvchi tashkilotlarda byudjet intizomiga rioya etilishini ta’minlovchi buyruqlarni chiqarish maqsadga muvofiqdir.Buyruqlarda quyidagilar tartibga solinadi: • byudjet intizomiga rioya qilish, xarajatlarni tasdiqlangan mablag’lar doirasida amalga oshirish. Byudjet tashkilotlari rahbarlarining quyidagilar bo’yicha majburiyatlari bizning fikrimizcha belgilab olnishi maqsadga muvofiq deb o’ylaymiz. • byudjet intizomiga rioya qilinishi va nazoratini tashkil qilishni amalga oshirish; • byudjetga keltirilgan zararni qoplash bo’yicha choralarni qo’llash;  byudjet intizomini buzgan shaxslarni javobgarlikka tortish. 12

Kommunal xizmatlari (issiqlik va elektr energiyasi, gaz, issiq va sovuq suv, kanalizatsiya) bo’yicha tashkilotlar uchun belgilangan pul va naturadagi limitlarga rioya qilishni ta’minlash maqsadida buyruqlarda, shuningdek quyidagilarga javobgar bo’lgan mansabdor shaxslar ko’rsatili lozim: • kommunal xizmatlar iste’mol qilish limitlarini tasarruflaridagi tashkilotlarga etkazish; • belgilangan limitlar doirasida kommunal xizmatlar ta’minotchilari bilan shartnomalar tuzishni ta’minlash; • kommunal xizmatlar iste’moli hisobini o’lchagich asboblarini o’rnatish va ularning ishlashi ustidan nazorat o’rnatish; • belgilangan limitlardan ortiqcha xarajatga yo’l qo’ygan quyi tashkilotlarning bosh hisobchilari va rahbarlarini javobgarlikka tortish yuzasidan choralar ko’rish; • kommunal xizmatlar ta’minotchilarini, shartnomalarda ko’rsatilgan hajmlardan va mablag’lardan ortiqcha xizmat ko’rsatayotgan xizmatlar uchun haq to’lanmasligi to’g’risida tushuntirish ishlarini olib borish kerak; • ko’rsatilgan buyruqlarni bajarish. Buyruqlar bilan quyidagilar imzo qo’ydirib tanishtirilishi zarur: • byudjetdan moliyalashtiriladigan vazirliklar va idoralar rahbarlarining o’rinbosarlari; • ushbu vazirliklar va idoralarning reja-iqtisod xizmatlari xodimlari; • byudjet mablag’larining sarflanishiga mas’ul bo’lgan boshqa xodimlar; • quyi tashkilotlarning rahbarlari va bosh hisobchilari. Tashkilotlarning smeta ijrosi bevosita ushbu tashkilot rahbarlari tomonidan amalga oshiriladi. Byudjet mablag’laridan tasdiqlanmagan xarajatlar smetasi, xarajatlar smetasida ko’zda tutilmagan tadbirlar, shuningdek byudjetdan tashqari mablag’lar bo’yicha smetada yoki umumlashgan smeta va alohida xarajatlar smetasida tayinlanganidan ortiq summalarda xarajat qilish taqiqlanadi. Vazirliklar va idoralar rahbarlari, shuningdek, ular tasarrufidagi tashkilotlar byudjet mablag’lari xarajatlari hisobi va hisobotini yuritishining belgilangan 13

tartibi, byudjet intizomiga rioya etilishiga shaxsan javobgarligi tushuntirilishi darkor. Byudjet mablag’laridan foydalanilishini nazorat qilish ham byudjetdan ajratiladigan xarajatlarni mablag’ bilan ta’minlash jarayonida (joriy nazorat), ham byudjet tashkiloti tegishli xarajatlarni qilganidan keyin (keyinchalik nazorat qilish) amalga oshiriladi. Byudjet mablag’laridan foydalanilishini nazorat qilish byudjetdan mablag’ bilan ta’minlashning belgilangan normativlari va limitlari, davlat byudjeti daromadlari va xarajatlarining amaldagi tasnifnomasi, tegishli byudjetlarning tasdiqlangan parametrlari, tasdiqlangan shtat jadvallari va belgilangan tartibda ro’yxatdan o’tkazilgan byudjet tashkilotlari xarajatlari smetasi, mazkur tartibning qoidalari va boshqa qonun hujjatlari asosida amalga oshirilishi maqsadga muvofiq deb o’ylaymiz. Byudjet tashkilotlari tomonidan mablag’larning sarflanishini, shu jumladan byudjet tashkilotini rivojlantirish jamgarmasi mablag’laridan maqsadli foydalanilishini nazorat qilish O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining Nazorat-taftish bosh boshqarmasi, uning hududiy organlari va joylardagi moliya organlari tomonidan qonun hujjatlari bilan berilgan vakolatlarga muvofiq amalga oshirilishi lozim. Harjatlar smetalarida byudjet mablag’larini yil choraklar (oylari) bo’yicha tqasimoti tegishli byudjetlarning daromadlari va harajatlari chorakalar (oylar) bo’yicha tqasimotini hisobga olgan holda amalga oshirilishi kerak. Tashkilotlarni xarajatlar smetalari, shuningdek markazlashgan xarajatlar smetalari tasdiqlangandan so’ng choraklar(oylar) kesimidagi xarajatalarni yillik u mumlashmasi byudjet tasnifining bo’limlari kichik bo’limlari, boblari va iqtisodiy tasnifi bo’yicha choraklarga (oylarga) bo’linganholda aniqlanadi va tegishli moliya organiga taqdim etiladi. O’zbekiston Respublikasi Mol;iya Vazirligi va hududiy moliya organalri tomonidan yuqori moliya organalri tomonidan ummumlashtirilgan xarajatlarni va 14

alohida xarajatlar smetalarini tasdiqlangan byudjetga, shuningdek byudjetni tuzish bo’yicha qonun hujjatlariga muvofiq kelishi tekshirib ko’riladi. 15

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: Asosiy adabiyotlar: 1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T.: O’zbekiston, 2010. 2. O’zbekiston Respublikasining 2004 yil 26 avgustdagi «Davlat byudjetining g’azna ijrosi to’g’risida»gi Qonuni, № 664-II sonli. 3. O’zbekiston Respublikasining 2000 yil 14 dekabrdagi «Byudjet tizimi to’g’risida»gi Qonuni, № 158- II sonli 4. “Mehnat kodeksi” O’z.R 1995 yil 21 dekabrdagi №161-I – son O’zR. qonuni bilan tasdiqlangan. (2008 yil 1 martgacha bo’lgan o’zgarish va qo’shimchalar bilan). 5. “Soliq kodeksi” O’z.R 2007 yil 25 dekabrdagi №O’RK-136 – son O’zR. qonuni bilan tasdiqlangan 6. “Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Yo’riqnoma O’zR AV. tomonidan 2010 yil 22 dekabrda № 2169 - son bilan ro’yxatdan o’tgan. 7. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 27 dekabrdagi PQ-594sonli “Davlat byudjetining g’azna ijrosi tizimini yanada rivojlantirish choratadbirlari to’g’risida”gi Qarori 8. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 28 fevraldagi PQ-594sonli “Davlat byudjetining g’azna ijrosi tizimini yanada rivojlantirish choratadbirlari to’g’risida” Qarori (O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2007 yil 26 iyundagi 129-sonli Qarori bilan kiritilgan o’zgartirish va qo’shimchalar bilan). 16

O'xshashlar

Byudjet tashkilotlari xarajatlar smetasini rejalashtirish va byudjetdan moliyalashtirishdagi moliyaviy nazorat

Byudjet tashkilotlarida moliyaviy hisobotlar

Byudjet tashkilotlarida byudjet hisobining tashkiliy-uslubiy jihatlari

Byudjetni tuzish va ijro etish jarayonini nazorat qilish

O’zbekistonda g’aznachilik tizimi taraqqiyoti istiqbollari