Byudjetni tuzish va ijro etish jarayonini nazorat qilish - Iqtisodiyot - Referatlar

Byudjetni tuzish va ijro etish jarayonini nazorat qilish

Yuklangan vaqt:

08.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

23.0498046875 KB

Ko'chirib olish

Byudjetni tuzish va ijro etish jarayonini nazorat qilish Reja: 1. Byudjetnazoratning mohiyati va zaruriyati. 2. Byudjet nazoratning vazifalari 3. Byudjetni tuzish va ijro etish jarayonini nazoratni tashkil etish Kalit so’zlar: davlat moliyasi tizimi, xarajat moddalari, mahalliy byudjet, ijtimoiy nafaqalar, nazorat iqtisodiy ishlar,byudjet intizomi

Davlat byudjeti davlat moliyasi tizimida markaziy o’rinni egallaydi. Iqtisodiyot rivojlanishini turli bosqichlarida byudjet davlat siyosatini amalga oshirish quroli, mo’ljallangan dasturlar va tadbirlarni amalga oshirish uchun pul mablag’larini asosiy manbai hisoblanadi. Davlat byudjeti, davlat xokimiyatining kundalik masalalarini ham, rivojlanish istiqbollari vazifalarini ham hal etishda katta ahamiyatga egadir. Byudjet uch tarkibiy qismdan — xarajat, daromad qismlari va ular balansidan iborat ,ya’ni daromadlarning xarajatlarga muvofiqligi qoidasiga amal qilishi lozim. Byudjetni shakllantirish avvalo uning xarajat qismini tuzish yo’li bilan yuz beradi, chunki davlat o’zida mavjud moliyaviy imkoniyatlardan kelib chiqibgina xarajatlar qilishi mumkin emas. Davlat avvalo jamiyatni samarali rivojlantirish maqsadida uning oldida turgan vazifalarni bajarish uchun zarur mablag’lar hajmini belgilashi va shundan keyingina o’z qo’lida bo’lgan byudjet daromad qismini to’ldirishning asosiy vositasi - soliqlar va boshqa manbalar yordamida ana shu moliyaviy resurslarni jalb etishi kerak. Davlat byudjeti pul resurslarining markazlashtirilgan jamg’armasi (fondi) bo’lib mamlakat hukumati davlat apparati, qurolli kuchlarni tutib turish, shuningdek iqtisodiy funksiyalarni bajarish uchun uni tasarruf etadi. Hozirgi shart-sharoitda byudjet davlatning iqtisodiyotni tartibga solish, xo’jalik faoliyatiga ta’sir ko’rsatish shuningdek krizisga qarshi chora-tadbirlarni amalga oshirishning qudratli vositasi hamdir. Hozirgi davlat byudjeti uning butun xilma-xil funksiyalarini aks ettiradigan murakkab, ko’p ko’rinishli xujjat hisoblanadi. Avvalo byudjetda davlat xarajatlari va daromadlari tartibi o’z aksini topadi. Xarajatlar byudjet qurollarining sarflanish yo’nalishlari va maqsadlarini ko’rsatadi. Xarajat moddalarining ahamiyati juda muhim, chunki ularning qanchalik maqsadga muvofiqligiga mazkur davlat soliq to’lovchilari zimmasiga yuklatiladigan soliq yukiga bog’liq bo’ladi. Bundan shu narsa ravshanki, mazkur aniq davrda amal qiladigan soliqlar tizimi (soliq miqdori, ularni stavkalari, soliq solinadigan baza) davlat byudjetida xarajatlarning qanday moddalari ko’zda

tutilganiga va ularni qoplash uchun qancha miqdorda mablag’lar zarurligiga to’la ravishda bog’liqdir. Iqtisodiyotni ishlab chiqarish sektorlari faoliyati uchun eng qulay shart- sharoitlarini yaratish bilan bog’liq xarajatlar davlat xarajatlarining eng muhim moddalari qatoriga kiradi. Byudjet tizimi va byudjet jarayonida yuzaga keladigan barcha bosqichlarda “Byudjet kodeksi” talablariga, byudjet tizimining asosiy tamoyillariga, byudjet tizimi to’g’risidagi me’yoriy xarajatlarga, yo’riqnoma va tartiblarga amal qilinishi byudjet intizomi tushunchasini belgilaydi 1 . Ijtimoiy-iqtisodiy o’zgarishlar, ijtimoiy-siyosiy tangliklar va moliyaviy- iqtisodiy inqirozlar sharoitida byudjet nazoratining ahamiyati o’sib boradi va yangicha mazmun kasb etadi. Byudjet nazoratini amalga oshirishdan maqsad byudjet mablag’larini hosil qilish va ishlatishda maqsadlilik, samaradorlik, tartiblilik, qonuniylikning ta’minlanishiga erishish zarurligidan iboratdir. Nazorat iqtisodiy ishlarni tashkil qilishda etakchi rolni O’zbekiston Respubikasi Moliya vazirligi bajaradi. Har yili mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasi tahlil qilinadi va o’tgan yillar bilan solishtiriladi Mahalliy byudjetlar ijrosini taftish va tekshirishlardan o’tkazish Moliya vazirining buyrug’iga asosan amalga oshiriladi va vazirlikning barcha soha mutaxassislari jalb qilinadi. Bundan tashqari, moliya organlarida Hukumat topshiriqlari va Moliya vazirligi Hay’ati yig’ilishi hamda vazirlik rahbariyati topshiriqlariga asosan ma’lum bir yo’nalish, soha bo’yicha mavzuli tekshirishlar ham o’tkazilishi mumkin. Yana shuni e’tirof etish lozimki, o’tgan yilni muvaffaqiyatli yakunlash va joriy yilgi Davlat byudjeti parametrlari ijrosi jarayonida byudjet intizomiga qat’iy rioya etilishini hamda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «O’zbekiston 1 Turabov B. “Byudjetdan moliyalashtiriladigan muassasalarda byudjet intizomini mustahkamlash masalalalari”. Nomzodlik dissertasiyasi, -2007 y

Respublikasining kelgusi yilgi asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlari prognozi va Davlat byudjeti parametrlari to’g’risida»gi qarori ijrosini ta’minlash maqsadida har yili Moliya vazirligining1-2 sonli buyruqlari chiqariladi va shu buyruqga asosan moliya organlari ustidan nazorat ishlari amalga oshirilib boradi. Davlat byudjeti parametrlari ijrosi jarayonida byudjet intizomiga qat’iy rioya etilishini ta’minlash maqsadida quyidagilar belgilanadi: 1. O’tgan yil uchun Davlat byudjeti ijrosi to’g’risidagi hisobotlarni o’z vaqtida va sifatli shakllantirilishini ta’minlash maqsadida, Davlat byudjeti bosh boshqarmasi va Hududlar moliyasi bosh boshqarmasi, Moliya vazirligi G’aznachiligi va uning hududiy bo’linmalari, hududiy moliya idoralari belgilangan muddatda byudjetlararo o’zaro hisob-kitoblarni tartibga solinishini ta’minlashlari; 2. Byudjet tashkilotlarining joriy yil uchun xarajatlar smetalari va shtatlar jadvallarini ro’yxatga olish tugallangunga qadar, quyidagilar ma’lumot va ijro uchun qabul qilishlari: a) xarajatlarni moliyalashtirish (to’lovlarini amalga oshirish) “O’zbekiston Respublikasi Byudjet kodeksi”gi hamda O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjetida turuvchi tashkilotlarning xarajatlar smetasi va shtatlar jadvalini tuzish, ko’rib chiqish, tasdiqlash va ro’yxatdan o’tkazish tartibi to’g’risidagi Nizomga muvofiq amalga oshiriladi; b) respublika va mahalliy byudjetlar xarajatlari quyidagilarga asosan amalga oshiriladi: • respublika byudjetidan moliyalashtiriluvchi tashkilotlar bo’yicha – joriy yil I chorak uchun dastlabki (vaqtinchalik) xarajatlar yoyilmalari; • Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjetidan, viloyatlar, Toshkent shahar va tuman (shahar) lar mahalliy byudjetlaridan moliyalashtiriluvchi tashkilotlar bo’yicha – joriy yil I chorak uchun vaqtinchalik xarajatlar smetalari. 3. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining joriy yilgi Davlat byudjeti parametrlari ijrosini ta’minlash maqsadida, Moliya vazirligining tarmoqlarni moliyalashtirish boshqarmalari boshliqlari, Qoraqalpog’iston Respublikasi moliya vaziri, viloyatlar

va Toshkent shahar moliya boshqarmalari boshliqlari, shuningdek tuman (shahar) moliya bo’limi mudirlari: • xarajatlar yoyilmasini tuzish hamda byudjet tashkilotlarining xarajatlar smetalari va shtatlar jadvallarini ro’yxatdan o’tkazishda O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjetida turuvchi tashkilotlarning xarajatlar smetasi va shtatlar jadvalini tuzish, ko’rib chiqish, tasdiqlash va ro’yxatdan o’tkazish tartibi to’g’risidagi Nizomga, shuningdek amaldagi boshqa qonunchilik hujjatlari talablariga qat’iy rioya etilishini;  birinchi navbatda I va II guruh xarajatlariga, IV guruh xarajatlari bo’yicha esa tegishli byudjetlarning tasdiqlangan xarajatlar parametrlari doirasida kommunal xizmatlar, ko’mir sotib olish va etkazish, yoqilg’i va YoMM, dori- darmon va oziqovqat mahsulotlariga zarur mablag’lar rejalashtirilishini; • o’tgan yilda amalga oshirilgan haqiqiy xarajatlarni, byudjet mablag’lari oluvchilar sonining o’zgarishini har tomonlama tahlili asosida, shuningdek xarajatlarning mavsumiyligini hisobga olgan holda byudjet mablag’lari oluvchilariga byudjet mablag’larini taqsimlanishini. Bunda, xarajatlar smetasini ro’yxatdan o’tkazish jarayonida vujudga kelgan bo’shab qoladigan mablag’larni kelgusi yil byudjet xarajatlari yoyilmasining tegishli bo’limi, 999-kichik bo’limi “Alohida tashkilotlarga maqsadli xarajatlar uchun ajratiladigan mablag’lar”, 92- bobi “O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi”, 48 21 180 moddasida ko’zda tutish lozim; • byudjet daromadlari va xarajatlari yoyilmasini belgilangan muddatda va tartibda tayyorlanishini; • byudjet tashkilotlarining joriy yilgi shtatlar jadvali va xarajatlar smetasini tegishli byudjet parametrlari tasdiqlangandan boshlab 40 kundan kechiktirmay ro’yxatdan o’tkazish, shuningdek ro’yxatdan o’tkazilgan xarajatlar smetalarida qayd etilgan ma’lumotlarni “G’aznachilik-4” dasturiy majmuasiga o’z vaqtida kiritish choralari ko’rilishini; • joriy yil uchun byudjet xarajatlari yoyilmasiga indeksasiya mablag’larini belgilangan ilovadagi koeffisientlarga muvofiq kiritish hamda ularni belgilangan

tartibda faqatgina O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining ruxsati bilan ishlatilishini ta’minlashlari lozim. 4. Davlat byudjetining muvozanatliligini va joriy yilgi Davlat byudjeti parametrlarida ko’zda tutilgan mablag’lar hisobiga maqsadli tadbirlarni moliyalashtirilishini ta’minlash maqsadida, Davlat byudjeti bosh boshqarmasi respublika byudjeti xarajatlar yoyilmasining indeksasiyasida belgilangan ilovaga muvofiq mablag’larni ko’zda tutishi lozim. Bunda, ko’rsatilgan mablag’lardan foydalanish qat’iyan O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirining ruxsati bilan amalga oshiriladi. 5. Ijtimoiy soha va fanni moliyalashtirish bosh boshqarmasi o’n kunlik muddat ichida O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi, Maktabgacha b ta’lim vazirlagi hamda Oliy va o’rta maxsus kasb-hunar ta’limi vazirligi bilan kelishilgan kelgusi yilga maktabgacha bolalar ta’lim muassasalari, umumta’lim maktablari, akademik liseylar va kasb-hunar kollejlarida bir o’quvchiga (tarbiyalanuvchiga) bazaviy me’yorlarini aniqlash va tartibga soluvchi koeffisientlarni qo’llash tartibi to’g’risidagi Nizomni vazirlik rahbariyatiga tasdiqlash uchun kiritishi lozim. 6. Qoraqalpog’iston Respublikasi Moliya vazirligi, viloyatlar va Toshkent shahar moliya boshqarmalari tegishli byudjetlardan moliyalashtiriluvchi byudjet tashkilotlarining joriy yil uchun xarajatlar smetasi va shtatlar jadvalini ro’yxatdan o’tkazish jadvalini tasdiqlab, besh kun muddat ichida Hududlar moliyasi bosh boshqarmasiga taqdim etishi lozim. 7. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining qaroriga muvofiq, Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjeti, Andijon, Jizzax, Namangan, Samarqand, Surxondaryo, Sirdaryo va Xorazm viloyatlari mahalliy byudjetlariga hududlar bo’yicha hisoblangan barcha soliq va majburiy to’lovlar tushumi prognozi hisobga olinib, hajmi aniqlashtirilgan holda quyidagi xarajatlarni amalga oshirish uchun byudjet subvensiyalari ajratiladi: • xalq ta’limi muassasalarining ish haqi va yagona ijtimoiy to’lovlari;

• ijtimoiy nafaqalar (bola 2 yoshga to’lguncha uni parvarishlash uchun onalarga beriladigan oylik nafaqalar, 16 (18) yoshgacha bolali oilalarga oylik nafaqalar va kam ta’minlangan oilalarga moddiy yordam). Bunda Buxoro, Qashqadaryo, Navoiy, Toshkent, Farg’ona viloyatlari va Toshkent shahri bo’yicha zarur hollarda tuman (shahar) lar mahalliy byudjetlariga yuqorida ko’rsatilgan xarajatlarni moliyalashtirish uchun subvensiyalar ko’zda tutilishi mumkin. 8. Moliya vazirligi G’aznachiligi: a) Moliya vazirligi Axborot hisoblash markazi bilan birgalikda Davlat byudjeti g’azna ijrosining Yagona g’aznachilik hisob-raqamidan foydalanishga o’tishini ta’minlash uchun kerakli tadbirlarni amalga oshirishi lozim; b) Moliya vazirligining G’aznachiligi va uning hududiy bo’linmalari barcha xodimlarining o’z xizmat vazifalarini amalga oshirishda byudjetning g’azna ijrosi to’g’risida O’zbekiston Respublikasi qonunlari, boshqa qonunchilik hujjatlari, Moliya vazirligining me’yoriy-huquqiy hujjatlari talablarini qat’iy va so’zsiz bajarishga qaratilgan javobgarligini kuchaytirish choralarini ko’rishi lozim; v) quyidagilarni: • g’aznachilik operasiyalarini amalga oshirish jarayonida ichki nazoratni hamda tavakkalchilik, tartib buzilish va kamchiliklarni minimallashtirish, tezkor aniqlash va bartaraf etish bo’yicha mavjud mexanizmni mustahkamlashni;  xodimlarining malakalarini doimiy oshirishni; • G’aznachilikning Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar bo’yicha boshqarmalari hamda tuman va shahar G’aznachilik bo’linmalarining faoliyati ustidan qattiq nazorat o’rnatilishini ta’minlash lozim. Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri bo’yicha G’aznachilik boshqarmalari boshliqlari, tuman va shahar G’aznachilik bo’linmalari rahbarlari o’z xodimlari tomonidan Davlat byudjeti g’azna ijrosi bo’yicha O’zbekiston Respublikasi qonunchiligiga qat’iy va so’zsiz rioya qilinishi yuzasidan shaxsan javobgar ekanligi belgilanishi lozim.

9. Moliya vazirligining G’aznachiligi, Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri bo’yicha G’aznachilik boshqarmalari, tuman va shahar G’aznachilik bo’linmalari O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 3 sentyabrdagi 414-sonli “Byudjet tashkilotlarini mablag’ bilan ta’minlash tartibini takomillashtirish to’g’risida”gi qaroriga muvofiq, joriy moliya yilida byudjet muassasalarining birinchi darajali xarajatlari to’lovini amalga oshirishning quyidagi ketma-ketligini ta’minlash lozim: • ish haqi, ish haqidan ajratmalar (YaIT), ijtimoiy nafaqalar, pensiya va stipendiyalar; • oziq-ovqat, dori-darmon; • kommunal xizmat xarajatlari, yoqilg’i va boshqa YoMMlari; • kapital qo’yilmalar;  boshqa xarajatlar. G’aznachilik hisob raqamlaridagi mablag’lar qoldig’i miqdori: • tegishli byudjet bo’yicha I va II guruh xarajatlarini to’lash uchun mablag’larga bo’lgan talabni to’liq qoplagan taqdirda, III guruh xarajatlarini, shuningdek I va II guruh xarajatlarini to’liq amalga oshirib bo’lgan byudjetdan mablag’ oluvchilarning IV guruh xarajatlarini amalga oshirishga ruxsat beriladi;  oziq-ovqat xarajatlarini to’lanmagan qismidan oshgan taqdirda doridarmon xarajatlarini (xuddi shunday boshqa turdagi xarajatlar bo’yicha ham) qoldiqdan oshgan qismi doirasida amalga oshirishga ruxsat beriladi. Bunda, byudjet tashkilotlari, O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi yoki uning hududiy moliya idoralari bilan kelishgan holda IV guruh xarajatlari uchun ko’zda tutilgan mablag’lar hisobidan mavsumiy va favqulodda tadbirlarni (birinchi sinf o’quvchilari uchun o’quv qurollari, kam ta’minlangan oilalar farzandlari uchun qishki kiyim-bosh, epidemiologiyaga qarshi, dezinfeksion va boshqa tadbirlar) tezkor moliyalashtirishni amalga oshirishlari mumkin. 10. Davlat byudjeti bosh boshqarmasi va Hududlar moliyasi bosh boshqarmasi mahalliy byudjetlarning birinchi darajali xarajatlarini o’z vaqtida moliyalashtirish maqsadida, respublika byudjetidan byudjet subvensiyasi va o’tkazib beriladigan daromadlarni belgilangan choraklik reja doirasida:

• ish haqi (har oyning 1-5 sanasida 60% miqdorida va 15-20 sanasida 40% miqdorida); • yagona ijtimoiy to’lov (har oyning 1-5 sanasida); • ijtimoiy nafaqalar to’lovi (har oyning 1-25 sanasida) xarajatlari uchun moliyalashtirilishini amalga oshirishlari lozim. 11. Qoraqalpog’iston Respublikasi Moliya vaziri, viloyatlar va Toshkent shahar moliya boshqarmalari, tuman (shahar) moliya bo’limi rahbarlari Respublika kitob jamg’armasi hisobidan joriy o’quv yilida umumta’lim maktablari o’quvchilarini darsliklar va o’quv qo’llanmalari bilan o’z vaqtida to’liq ta’minlanishi, shuningdek darsliklarni ijaraga berishdan tushadigan to’lovlarni o’z vaqtida va to’liq tushishining doimiy nazoratini ta’minlashlari lozim. 12. Qoraqalpog’iston Respublikasi Moliya vazirligi, viloyatlar va Toshkent shahar moliya boshqarmalari, byudjet ijrosi monitoringi va tahlili natijalari asosida, shuningdek birinchi darajali xarajatlarni (ish haqi va unga tenglashtirilgan to’lovlar, yagona ijtimoiy to’lov, ijtimoiy nafaqalar) so’zsiz moliyalashtirish (to’lash) zaruriyatini hisobga olgan holda byudjet subvensiyalari va byudjet ssudalarini (daromadlar va xarajatlar o’rtasidagi vaqtinchalik kassa farqini qoplashga) mahalliy tuman (shahar) byudjetlariga ajratishlari lozim. 13. Hududlar moliyasi bosh boshqarmasi O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining tarmoqlarni moliyalashtiruvchi tegishli boshqarmalari bilan birgalikda yil davomida mahalliy byudjetlar xarajatlarining to’g’ri taqsimlanishi, byudjet tashkilotlari xarajat smetalari va shtat jadvallarini to’g’ri tuzilishi hamda ro’yxatdan o’tkazilishi yuzasidan tekshirishlar tashkil etilishini ta’minlashlari lozim. 14. Moliya vazirligining Davlat moliyaviy nazorati bosh boshqarmasi va uning hududiy boshqarmalari: • moliya, g’aznachilik idoralari va byudjet tashkilotlarida byudjet ijrosi bo’yicha qonunchilik talablari bajarilishini ta’minlanishi ustidan har tomonlama, kuchaytirilgan va ta’sirchan nazorat o’rnatishni ta’minlashi lozim;

• belgilangan muddatda moliya idoralarida byudjet tashkilotlari shtatlar jadvali va xarajatlar smetasini ro’yxatdan o’tkazilishi o’z muddatida va belgilangan tartibga muvofiq amalga oshirilishi yuzasidan tekshirishlar o’tkazishlari lozim. Bunda, xarajatlarni asossiz markazlashtirish, xarajatlar va shtatlarni ortiqcha rejalashtirish, lavozim razryadlarini yuqori qo’llash kabi holatlarga, shuningdek xizmat avtomobillarini saqlash uchun hamda byudjet tashkilotlari tomonidan joriy yil yakuni bo’yicha iqtisod qilingan hamda rivojlantirish jamg’armasiga o’tkazilgan xarajat turlari bo’yicha mablag’lar rejalashtirilishi asosliligiga alohida e’tibor qaratishlari lozim; • har 10 kunda tekshirishlar jarayonida aniqlangan kamchiliklar haqida O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi rahbariyatiga axborot taqdim etilishi lozim; • birinchi darajali xarajatlarni, shu jumladan ish haqi va barcha turdagi ijtimoiy nafaqalarni o’z vaqtida moliyalashtirilishi, shuningdek ularni naqd pul bilan ta’minlanishi ustidan nazoratni kuchaytirish lozim. 15. Qoraqalpog’iston Respublikasi moliya vaziri, viloyatlar va Toshkent shahar moliya, shuningdek hududiy nazorat-taftish boshqarmalari boshliqlarini qayta tekshirish vaqtida smeta-shtat intizomiga amal qilmaslik yoki ushbu holatlarni yashirish, byudjet mablag’larini maqsadsiz va noo’rin xarajat qilish, kamomad va o’zlashtirishlarga yo’l qo’yish holatlar aniqlansa, ularga nisbatan qonunchilikda ko’zda tutilgan choralar ko’rilishi to’g’risida ogohlantirilishlari lozim.

O'xshashlar

Budjetlashtirish va xarajatlarni nazorat qilish

Byudjetlashtirish va xarajatlarni nazorat qilish

Byudjetlashtirish va xarajatlarni nazorat qilish

Budjet jarayonini tashkil etish asoslari

Moliyaviy nazoratni tashkil etishning nazariy va huquqiy asoslari