Byudjet tashkilotlari xarajatlar smetasini rejalashtirish va byudjetdan moliyalashtirishdagi moliyaviy nazorat - Iqtisodiyot - Referatlar

Byudjet tashkilotlari xarajatlar smetasini rejalashtirish va byudjetdan moliyalashtirishdagi moliyaviy nazorat

Yuklangan vaqt:

08.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

109.03515625 KB

Ko'chirib olish

Byudjet tashkilotlari xarajatlar smetasini rejalashtirish va byudjetdan moliyalashtirishdagi moliyaviy nazorat REJA: 1. Byudjet tashkilotlarini smetali moliyalashtirish tartibini nazorat qilish. 2. Byudjet tashkilotlari asosiy ko’rsatkichlarini hisoblash va rejalashtirishning o’ziga xos xususiyatlari. 3. Moliya organlarining byudjet tashkilotlari xarajatlar smetasini tuzish, tasdiqlash, smeta asosida moliyalashtirish va mablag’lardan foydalanish jarayonidagi nazorat-iqtisodiy ishlari. 4. Byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari mablag’lari manbalarining shakllanishi, mablag’larning ishlatilishi yuzasidan nazorat-iqtisodiy ishlarni tashkil qilish.

Kalit so’zlar: Byudjet tashkilotli, moliyaviy majburiyat, yuridik majburiyat, xarajatlar smetasi, xo’jalik yurituvchi subyektlarlarning davlat reestri, byudjetdan moliyalashtirish, byudjetdan tashqari mablag’lar bo’yicha smeta, vaqtinchalik xarajatlar smetasi, normativ, yakka smeta Byudjet tashkilotlarining xarajatlar smetasi - tashkilotlar tomonidan joriy moliya yili uchun tuziladigan va tasdiqlanadigan hujjat bo’lib, unda tashkilotlar uchun xarajatlar moddalari bo’yicha ko’zda tutilgan byudjetdan ajratilgan mablag’lar (xarajatlar rejasi) aks ettiriladi. Sog’liqni saqlash, ta’lim, ijtimoiy ta’minot muassasalari, davlat hokimiyati va davlat boshqaruv organlari, huquqni muhofaza qilish organlari va ayrim boshqa muassasalar va tashkilotlar smeta tartibida moliyalanadi. Xarajatlar smetasi asosida moliyalashning muhim tamoyili byudjet tashkilotlari tomonidan tarmoq, shtat va kontingent bo’yicha rejani bajarish darajasi hamda ilgari berilgan mablag’larning amaldagi foydalanilishi hisobga olingan holda ularga mablag’lar berilishi hisoblanadi. Yuridik shaxs maqomiga ega bo’lgan va xarajatlarni qoplash byudjetdan ajratilgan mablag’lardan tashqari boshqa daromad manbalari mavjud bo’lgan tashkilotlar ham byudjetdan tashqari mablag’lar bo’yicha smetalarni tuzadilar. Byudjetdan tashqari mablag’lar bo’yicha smeta - tashkilotlar tomonidan joriy moliya yili uchun tuziladigan va tasdiqlanadigan hujjat bo’lib, unda tashkil bo’lish manbalari va ushbu mablag’larning qonunchilikka muvofiq foydalanish yo’nalishlari ko’rsatilgan holda byudjetdan tashqari daromadlar tushumlarining prognoz hajmlari aks ettiriladi. 65 Davlat byudjeti xarajatlarining iqtisodiy tayinlanishi va to’lovlarni aniq turlarini ifodalaydigan qismi xarajatlar moddasidir. Vaqtinchalik xarajatlar smetasi - tashkilotlarning xarajatlar smetasi tasdiqlangunga va ro’yxatdan o’tkazilgunga qadar amal qiluvchi hujjat bo’lib, unda byudjet tashkilotlari uchun ko’zda tutilgan, qonunchilikka o’zgartirishlarni hisobga olgan holda, har oyda avvalgi moliya yilining oxirgi choragidagi byudjetdan ajratiladigan mablag’larning uchdan bir qismidan ortiq bo’lmagan miqdorlardagi byudjetdan ajratilgan mablag’lar (xarajatlar rejasi) aks ettiriladi. Byudjet tashkilotlari O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan byudjet hisobidan moliyalash normativlariga asosan xarajatlar smetasi va shtatlar jadvallarini mustaqil ravishda ishlab chiqadi va tasdiqlaydi, hamda ularni qonunchilikda belgilangan tartibda ro’yxatdan o’tkazish uchun O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi yoki uning hududiy moliya organlariga taqdim etadi. Byudjet tashkilotlarini Davlat byudjeti hisobidan yangi tartibda moliyalash faoliyat

yo’nalishi turlariga qarab, normativlar bo’yicha xarajatlarning guruhlari bo’yicha bir satrda moliyalash usuli bilan amalga oshiriladi Amaldagi qonunchilikka muvofiq birinchi navbatda byudjet tashkilotlarining I va II guruhlar bo’yicha xarajatlari moliyalanadi. Bunda I guruh xarajatlarini, II guruh bo’yicha tegishli mablag’larni ajratmasdan turib, amalga oshirish taqiqlanadi. Harajat guruhlari I guruh harajatlari Ish haqi va unga tenglashtirilgan boshqa to’lovlar (bolali oilalarga beriladigan nafaqalar, kam ta’minlangan oilalarga - moddiy yordam, stipendiyalar va b.); II guruh harajatlari Ish haqiga hisoblab, yoziladigan xarajatlar III guruh harajatlari Kapital qo’yilmalar (Davlat investision dasturida ko’zda tutilgan adres ro’yxatlarga muvofiq); IV guruh harajatlari Boshqa xarajatlar. 65 2014 yil 15 dekabrda 2634-sonli “ Byudjet tashkilotlari va byudjet mablag’I oluvchilarning xarajatlar smetasi vashtatlar jadvalini tuzish, ko’rib chiqish, tasdiqlash va ro’yxatdan o’tkazish tartibi to’g’risida NIZOMni tasdiqlash haqida” O’z. Res.Moliya vazirligining buyrug’i Respublika va mahalliy byudjetlardanI va II guruhlar bo’yicha xarajatlarni moliyalash har oyda smetalar va xarajatlar ro’yxatiga muvofiq ravishda, ularga kiritilgan o’zgartirishlar hisobga olingan holda, amalga oshiriladi. Ayni vaqtda oldingi hisobot yili uchun belgilangan baholash ko’rsatkichlarining bajarilishi ham hisobga olinadi III guruh xarajatlarini moliyalash byudjet tashkilotlari tomonidan joriy moliya yili uchun Respublika investision dasturida belgilangan limitlar doirasida amalga oshiriladi. IV guruh “Boshqa xarajatlar” bo’yicha belgilangan limitlar doirasida ajratilgan moliyaviy mablag’larni xarajat qilish quyidagi navbatga rioya etilgan holda amalga oshiriladi: 1) ovqatlanish; 2) dori-darmonlar; 3) kommunal xizmatlar; 4) boshqa xarajatlar. Byudjet tashkilotlari O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi yoki uning hududiy moliya tashkilotlari bilan kelishuv bo’yicha IV guruh mablag’lari hisobidan mavsumiy va shoshilinch tadbirlar (birinchi sinf o’quvchilari uchun maktabga kerak narsalar, kam ta’minlangan oilalar bolalari uchun qishki kiyim

sotib olish, epidemiyaga qarshi, dezinfeksion va boshqa tadbirlar)ni moliyalash uchun operativ xarajatlar qilishi mumkin. Yuqorida qayd etilganidek, byudjet tashkilotlarini yangi tartibga muvofiq davlat byudjeti mablag’lari hisobidan moliyalash ijtimoiy soha tashkilotlari bo’yicha byudjetdan moliyalashning har yilgi bazaviy normativlariga asosan amalga oshiriladi, ularni ishlab chiqish, tasdiqlash va qo’llanish tartibi maxsus me’yoriy hujjatda nazarda tutilgan. Bunday normativlarni belgilashdan maqsad quyidagilardan iborat:  kontingent birligini saqlash uchun asossiz ravishda hisoblangan katta xarajatlarga ega bo’lgan hududlar va tashkilotlar bo’yicha nomutanosiblikni tenglashtirish;  mavjud kontingentni saqlash uchun asossiz ravishda hisoblangan katta xarajatlarga ega bo’lgan tashkilotlarni normativlarga qiyoslab, qonunchilikda belgilangan tartibda ularni qayta tashkil etish yoki tugatish maqsadida aniqlash;  byudjetdan moliyalashni faoliyat turi bo’yicha tovarlar (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va realizasiya qilish, byudjet tashkilotlari tomonidan chetdagi tashkilotlarga vaqtincha foydalanilmaydigan xonalar va boshqa davlat mulkini ijaraga berish, yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan byudjet tashkilotlariga ko’rsatiladigan homiylik (beg’raz) yordami hisobidan byudjet tashkilotlarini moliyalashning boshqa manbalari bilan birgalikda olib borish. Normativlar tegishli moliya yili uchun ishlab chiqilib, O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining buyrug’i bilan tasdiqlanadi va mintaqaviy moliya tashkilotlari, shuningdek ijtimoiy soha tashkilotlariga ega bo’lgan vazirliklar, idoralarga yetkazib beriladi. Normativlar xizmat ko’rsatilayotgan kontingent birligiga hisoblangan, har xil turdagi tashkilotlarni saqlash bo’yicha xarajatlar kattaligi bo’lib, umumiy summada ish haqi (amaldagi qonunchilik bilan belgilangan ustama haq va qo’shimchalar hisobga olingan holda), uskunalarni sotib olish hamda kapital ta’mirlash uchun xarajatlar ajratiladi. Bajaradigan funksiyalarini ajratiladigan mablag’lar miqdori bilan obyektiv miqdoriy o’lchash va solishtirish imkoni bo’lmagan tashkilotlar ajratiladigan mablag’lar umumiy summasiga asosan moliyalanadi. Ularga ilmiy ishlanmalar, sport va bayram tadbirlari, arxivlar, televideniye, radioni saqlash uchun ajratiladigan xarajatlar hamda teatrlar va bosma nashrlar uchun beriladigan dotasiyalar kiradi. Smetali moliyalash – odatda, o’z daromadlariga ega bo’lmagan noishlab chiqarish sohasidagi muassasalar xarajatlarini qoplash uchun Davlat byudjetidan mablag’lar berilishidir. Bunday muassasalarni saqlash uchun byudjetdan ajratiladigan mablag’lar hajmi, maqsadli yo’nalishi va choraklar bo’yicha taqsimoti smeta bilan belgilanadi.

Tashkilotlar, agarda qonunchilikda boshqacha tartib belgilanmagan bo’lsa, mustaqil ravishda xarajatlar smetasini, byudjetdan tashqari mablag’lar bo’yicha smetani, shuningdek shtatlar jadvalini tasdiqlangan tashkiliy tuzilma, shtat birliklari, namunaviy shtatlar va byudjetdan moliyalashtirish me’yorlariga muvofiq ishlab chiqadilar va tasdiqlaydilar. Individual smetalar, umumiy smetalar, markazlashtirilgan tadbirlar uchun mo’ljallangan xarajatlar smetalari, jamlama smetalar farqlanadi. Tuman, shahar, shaharga qarashli tumanlar byudjetlari hisobida bo’lgan va markazlashtirilgan buxgalteriyalar tomonidan xizmat ko’rsatiladigan tashkilotlar bo’yicha ayrim hollarda xarajatlarning jamlanma smetalari (umuman byudjet tasnifining tegishli paragrafi bo’yicha) tuzilishi mumkin. Ular quyidagi tashkilotlar xarajatlari uchun tuziladi: a) bir turdagi kichik byudjet tashkilotlari (veterinariya uchastkalari va punktlari, qishloq klublari, kutubxonalar, feldsherlik-akusherlik punktlari va boshqa kichik tashkilotlar); b) bir turdagi yirik byudjet tashkilotlariga – ularga xo’jalik xizmati ko’rsatish xo’jalik xizmati ko’rsatishning maxsus guruhlari orqali markazlashtirilgan ravishda amalga oshirilayotgan bo’lsa; v) tegishli hokimiyatlar va ularning bo’limlari apparatini saqlash bo’yicha xarajatlar. Hisobot choragining oxirgi ish kuni oxirida byudjet tashkilotlarining hisobvaraqlarida qolgan tejab qolingan (foydalanilmagan) byudjet mablag’lari (kapital qo’yilmalarni mablag’ bilan ta’minlash uchun nazarda tutilgan mablag’lar bundan mustasno) olib qo’yilmaydi, Byudjet tashkilotini rivojlantirish jamg’armasiga o’tkaziladi va belgilangan tartibda sarflanadi. Byudjet tashkilotlarini kelgusi chorakda mablag’ bilan ta’minlash hajmi hisobot choragida tejab qolingan (foydalanilmagan) byudjet mablag’lari summasiga kamaytirilmaydi. Xarajatlar smetasi bo’yicha xarajatlarni hisoblab chiqish mablag’larga bo’lgan ehtiyojga muvofiq iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish ko’rsatkichlarini va iqtisod qilishning qat’iy tartibini amalga oshirishni hisobga olgan holda amalga oshirilishi shart Smetalarning guruhlanishi

. Yuridik shaxs maqomiga ega bo’lmagan va tegishli davlat boshqaruv organlari (bosh bo’linma sifatidagi byudjet tashkiloti) huzuridagi markazlashtirilgan buxgalteriyalar va tegishli hokimiyatlarning buxgalteriyalari tomonidan xizmat ko’rsatilayotgan tashkilotlar bo’yicha quyidagi alohida hollarda jamlanma xarajatlar smetasi tuzilishi mumkin (7-rasm) Jamlanma xarajatlar smetasi, xizmat ko’rsatiladigan tashkilotlarning rahbarlaridan olingan buyurtmalar asosida hamda markazlashtirilgan buxgalteriyada mavjud bo’lgan hisob va hisobot, shuningdek iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish ko’rsatkichlariga muvofiq markazlashtirilgan buxgalteriya tomonidan tuziladi. Jamlanma xarajatlar smetasini tuzish uchun buyurtmalar hokimiyatlarning tegishli boshqarma va bo’limlari tomonidan belgilangan shakllar yoki ko’rsatkichlar ro’yxati bo’yicha xarajatlarning guruhlari bo’yicha va ilovalarni hamda smetalarga qilingan hisob-kitoblarni ilova qilgan holda tashkilotlar tomonidan taqdim qilinadi. O’zbekiston Respublikasi va Qoraqalpog’iston Respublikasi vazirliklari, idoralari va hokimiyatlar boshqarmalari va bo’limlari markazlashtirilgan holda amalga oshiriladigan xarajatlar bo’yicha ularning o’zini saqlash uchun xarajatlar smetasidan tashqari tashkilotning markazlashtirilgan tadbirlari uchun xarajatlar smetasini tuzadilar. Bunda, O’zbekiston Respublikasi va Qoraqalpog’iston Smetalarning guruhlanishi Xarajat manbalariga ko’ra Amal qilishiga ko’ra Muassasaning va tadbirning turiga ko’ra Bu y djet mablag’lari bo’yicha xarajatlar smetasi Bu y djetdan tashqari mablag’lar bo’yicha daromad va xarajatlar smeta si Vaqtinchalik smeta Doimiy smeta Yakka smeta ( xarajatlar smetasi ) umumiy xarajatlar smetasi Markazlashgan tadbirlar uchun smeta

Respublikasi vazirliklari, idoralari va hokimiyatlar boshqarmalari va bo’limlari tomonidan markazlashtirilgan holda bir necha tadbirlar (tizimdagi barcha tashkilotlar bo’yicha qo’riqlash xizmatini to’lash, xizmat kiyimini sotib olish, yagona axborot-kompyuter tizimiga xizmat ko’rsatish, seminarlar o’tkazish va boshqalar) bo’yicha xarajatlar amalga oshirilayotganda, xarajatlar smetasiga har bir to’lanadigan markazlashtirilgan tadbirlar bo’yicha hisob-kitoblar ilova qilinadi. Xarajatlar smetalarini, daromadlar va xarajatlar smetalarini tuzishda mehnatga haq to’lash miqdorlari va shartlari, tovarlar (ishlar, xizmatlar) uchun narx va tariflar: barcha tashkilotlar (mavsumiy yoki moliya yili mobaynida yangidan tuzilayotgan tashkilotlardan tashqari) bo’yicha — mazkur smetalar tuzilayotgan moliya yilining 1 yanvarida amalda bo’lgan shartlarda; -mavsumiy yoki moliya yili mobaynida yangidan tuzilayotgan tashkilotlar bo’yicha — mazkur tashkilot faoliyat ko’rsatishi boshlangan oyning birinchi sanasi holatiga ko’ra hisobga olinadi. Xarajatlar smetasini tuzish bo’yicha ishlarni tashkil etish davomida O’zbekiston Respublikasi va Qoraqalpog’iston Respublikasi vazirliklari, davlat qo’mitalari va idoralari, tegishli hokimiyatlarning boshqarma va bo’limlari o’zlariga bo’ysunuvchi tashkilotlarga byudjet to’g’risidagi qonun hujjatlari va moliya organining mazkur masala bo’yicha ko’rsatmalaridan kelib chiqib, kelgusi yil uchun smetalarni tuzish tartibi va muddatlari to’g’risida ko’rsatmalar beradi. Buning uchun O’zbekiston Respublikasi va Qoraqalpog’iston Respublikasi vazirliklari, davlat qo’mitalari va idoralari, tegishli hokimiyatlarning boshqarma va bo’limlari bo’ysunuvidagi byudjet tashkilotlari va byudjet mablag’lari oluvchilarning rahbarlari hamda tegishli xodimlarining kengashini chaqiradilar va xarajatlar smetasini tuzish tartibi va muddatlari to’g’risida yo’l-yo’riqlar ko’rsatadilar, ularga tashkilotlarning xarajatlar smetasini tuzish tartibi masalalari bo’yicha qonun hujjatlari talablarini tushuntiradilar, byudjet mablag’lari bo’yicha xarajatlar smetasi hisob-kitoblarini qonun hujjatlariga muvofiq kelishi majburiyligi, xarajat qilishda smeta-shtat intizomiga va tejamkorlik rejimiga rioya qilish haqida ko’rsatmalar beradilar, shuningdek xarajatlar smetasini tuzish hamda blankalarni to’ldirish texnikasi masalalari bo’yicha yo’l-yo’riqlar ko’rsatadilar. Bir vaqtning o’zida bo’ysunuvidagi byudjet tashkilotlari va byudjet mablag’lari oluvchilarga kelgusi yil uchun iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish dasturlariga muvofiq asosiy ko’rsatkichlarni (sinflar, o’quvchilar, bolalar, shifoxonalarda joy- kunlar, bola-kunlar soni va boshqalar) yozma ravishda xabar qiladilar.

Buydjet tashkilotlarini rivojlantirish jamg’armasi mablag’larining shakllanish manbalari Buydjet tashkilotlari byudjetmablag’lari doirasida faoliyat yuritish bilan bir qatorda, byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari jamg’armalarini shakllantirish va ulardan foydalanish huquqiga ega. O’zbekiston Respublikasi Byudjet Kodeksi bilan belgilab qo’yilishicha, byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari jamg’armalari qonun hujjatlarida nazarda tutilgan manbalardan byudjet tashkiloti tasarrufiga kelib tushadigan mablag’lar hisobidan shakllantiriladi 1 . Byudjet tashkilotining shtat jadvali 1 yanvar holatiga ko’ra har bir byudjet tashkiloti bo’yicha mazkur tashkilot uchun belgilangan mehnatga haq to’lash shartlariga muvofiq, O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlanadigan shakl bo’yicha tuziladi. Yangidan tuzilayotgan byudjet tashkilotining shtat jadvali, agar qonun hujjatlarida boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo’lsa, byudjet tashkiloti faoliyat ko’rsata boshlashidan ikki oy oldin tuziladi va kuchga kiradi. Buydjet Kodeksining 60-moddasiga muvofiq, byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari qo’shimcha daromadlari “Byudjet tashkilotining rivojlantirish jamg’armasi” deb nomlangan jamg’armada jamlanadi. Bu jamg’armani shakllantirish manbalar quyidagi rasmda keltirilgan (9-rasm) 1 O’zbekiston Respublikasi Buydjet Kodeksi, 3-modda. Bu y djet tashkilotlarini rivojlantirish jamg’armasi Mablag’larning shakllanish manbalari bu y djet tashkilotlari faoliyati turi bo’yicha tovarlar ( ishlar, xizmatlar) ishlab chiqarish va sotishdan tushadigan daromadlar hisobot choragining so’nggi ish kuni oxirida xarajatlar smetasi bo’yicha tejalgan mablag’lar, bundan kapital qo’yilmalarni moliyalashtirish uchun nazarda tutilgan mablag’lar mustasn o bu y djet tashkilotlariga yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan ko’rsatiladigan homiylik (hayriya) yordami tashkilot balansida turgan vaqtincha foydalanilmyotgan mol - mulkni boshqa tashkilotlarga ijaraga berishdan olinadigan mablag’larning bir qismi belgilangan tartibda budjet tashkilotlari tasarrufida qoldiriladigan mablag’lar

Buydjet Kodeksining 61- va 81-moddalarida Tibbiyot muassasalarini moddiy rag’batlantirish va rivojlantirish jamg’armasining shakllanish manbalari va ishlatish yo’nalishlari belgilangan (1-jadval). Xarajatlar smetasi bo’yicha xarajatlarni hisoblab chiqarish iqtisodiy va ijtimoiy rivojlantirish dasturlari ko’rsatkichlariga va tejamkorlikning qat’iy rejimini hisobga olgan holda mablag’larga bo’lgan ehtiyojga muvofiq amalga oshirilishi lozim. Buydjet tashkilotida vaqtincha mehnatga layoqatsizlik bo’yicha to’lanmagan nafaqalar, muddati o’tkazib yuborilgan kreditorlik qarz mavjud bo’lsa, Rivojlantirish jamg’armasi mablag’lari tejab qolingan byudjetmablag’lari doirasida ushbu qarzlarni to’lashga (ishlar, xizmatlar tovarlar ishlab chiqarish va sotish bo’yicha jami xarajatlar o’rni qoplangandan so’ng) sarflanadi. Agar kreditorlik qarzi byudjet tashkilotining xarajatlari vaqtincha etarli miqdorda mablag’ bilan ta’minlanmaganligi munosabati bilan paydo bo’lgan taqdirda, kreditorlik qarzning Buydjet tashkilotini rivojlantirish jamg’armasi hisobiga to’langan miqdori joriy moliya yiliga belgilangan xarajatlar limiti doirasida byudjetdan qoplanadi. Agar kreditorlik qarzi byudjet tashkilotlarining xarajatlar smetasiga ilovada nazarda tutilgan tegishli xarajatlar to’lanmaganligi va (yoki) xarajatlarning har qaysi guruhi bo’yicha belgilangan limitlarning oshib ketganligi munosabati bilan paydo bo’lgan bo’lsa, to’liq hajmda byudjetdan mablag’ bilan ta’minlangan taqdirda, Buydjet tashkilotini rivojlantirish jamg’armasi mablag’lari (ishlar, xizmatlar, tovarlar ishlab chiqarish va sotish bo’yicha jami xarajatlar o’rni to’ldirilgandan so’ng) avvalo xarajatlarning to’lanmagan qismi va belgilangan limitlarning ortib ketgan miqdori doirasida kreditorlik qarzlarni uzishga yo’naltiriladi. Buydjet tashkilotida vaqtincha mehnatga layoqatsizlik bo’yicha to’lanmagan nafaqalar va kreditorlik qarz mavjud bo’lmasa yoxud ushbu qarzlar belgilangan doirada va shartlarda to’langan taqdirda Byudjet tashkilotini rivojlantirish jamg’armasining qolgan mablag’lari (homiylik yordami, beg’araz yordam miqdori bundan mustasno):  tushgan barcha mablag’larning kamida 75 foizi tovarlar (ishlar, xizmatlar) ishlab chiqarish va sotish bo’yicha jami xarajatlarning o’rnini to’ldirishga va moddiy-texnika bazani mustahkamlashga;  tushgan barcha mablag’larning ko’pi bilan 25 foizi byudjet tashkilotlari xodimlarini ijtimoiy himoya qilish va moddiy rag’batlantirish tadbirlariga sarflanadi. Tashkilotlarning xarajatlar smetasi uch nusxada tuzilib, tashkilotning rahbari yoki uning o’rinbosari (birinchi imzo huquqiga ega shaxs), tashkilot bosh hisobchisi yoki uning o’rinbosari (ikkinchi imzo huquqiga ega shaxs), shuningdek moliya-

iqtisod bo’limi boshlig’i (shtatlar jadvaliga muvofiq moliya-iqtisod masalalari bo’yicha mutaxassis) tomonidan imzolanadi hamda belgilangan tartibda moliya organida ro’yxatdan o’tkazilganidan so’ng:  birinchi nusxasi - tashkilotda qoladi;  ikkinchi nusxasi - tegishli moliya organiga taqdim qilinadi;  uchinchi nusxasi - yuqori tashkilotga taqdim qilinadi (zarur hollarda). Byudjet tashkilotlarini rivojlantirish jamg’armasi mablag’laridan foydalanish yo’nalishlari O’zbekiston Respublikasi byudjet tashkilotlarida byujdet va byudjetdan tashqapi mablag’lar moliyaviy nazorati O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining moliya boshqarmalari, nazorat-taftish boshqarmalari va g’aznachilik bo’linmalari tomonidan qonunchilikda belgilangan muddat va tartibda amalga oshiriladi. Tegishli moliya organlari tashkilotlarning xarajatlar smetasini chuqur o’rganish maqsadida byudjet tashkilotlari hamda byudjet mablag’lari oluvchilarning xarajatlar smetasini, byudjet mablag’larini taqsimlovchilarning jamlanma xarajatlar smetasini tuzish va ijro etishning istalgan bosqichida qo’shimcha hisob-kitoblarini talab qilishga haqli. Tashkilotlarning xarajatlar smetasi va shtat jadvallarini ro’yxatdan o’tkazishda moliya organlari ortiqcha shtatlarni chiqarib tashlashlari lozim. Aniqlangan kamchiliklar bartaraf etilganidan keyingina ro’yxatdan o’tkazishni amalga oshirish lozim. Yangidan tashkil etilayotgan jumladan, qayta tashkil etish natijasida tashkil qilingan tashkilotlarning xarajatlar smetasi va shtat jadvallarini ro’yxatdan B yu djet tashkilotlarini rivojlantirish jamg’armasi M ablag’lardan foydalanish yo’nalishlari b yu djet tashkilotini ijtimoiy rivojlantirish va xodimlarni moddiy rag’batlantirish b yu djet tashkilotlarining moddiy - texnika bazasini mustahkamlash avvalo vaqtincha mehnatga l ayoqatsizlik bo’yicha nafaqalarni va mavjud kreditorlik qarzlarni to’lash

o’tkazish mazkur tashkilotlarni belgilangan tartibda tashkil qilinishi to’g’risidagi tegishli qaror ko’rsatilganidan so’ng amalga oshiriladi. Byudjet tashkilotlari yoki byudjetdan mablag’ oluvchilarning xarajatlar smetasi va shtat jadvallarini ro’yxatga olish ro’yxatdan o’tkazish kartochkasini berish yo’li bilan rasmiylashtiriladi. Harajatlar smetasi hamda shtat jadvallari, shuningdek jamlanma xarajatlar smetasi, jamlanma daromadlar va xarajatlar smetasi va jamlanma shtat jadvallari quyidagi tarzda: -smetalar va shtat jadvallari O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligida ro’yxatdan o’tkaziladigan tashkilotlar bo’yicha — moliya vazirining o’rinbosari, sohalarni moliyalashtiruvchi boshqarma va bo’lim boshliqlari tomonidan; -hududiy moliya organlarida — Qoraqalpog’iston Respublikasi moliya vaziri yoki uning o’rinbosari, moliya organlari boshliqlari (mudirlari) yoki ularning o’rinbosarlari hamda moliya organlari byudjet bo’limlari va moliya organlarining tegishli (bo’limlari) sektorlari boshliqlari tomonidan imzolanadi. Tashkilotlarning xarajatlar smetasining to’g’ri tuzilishi, tasdiqlanishi va o’z vaqtida etkazilishi bo’yicha tekshirish natijalari O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va hududiy moliya organlarida, shuningdek O’zbekiston Respublikasi vazirliklari, davlat qo’mitalari, idoralarida muntazam umumlashtiriladi va ko’rib chiqiladi hamda mazkur ishlarni yanada takomillashtirish bo’yicha chora-tadbirlar qabul qilinadi. Ma’lumki, davlat moliyaviy nazoratining dastlabki, joriy va so’nggi nazorat shakllari mavjud. Davlat byudjeti g’azna ijrosining joriy etilishi bilan dastlabki va joriy moliyaviy nazoratni amalga oshirish Moliya vazirligi tizimidagi hududiy va mahalliy moliya organlari bilan bir qatorda, g’aznachilik organlariga ham yuklatiladi. (Yakuniy nazorat Moliya vazirligining Nazorat-taftish bosh boshqarmasi va uning hududiy boshqarma va bo’limlari hamda boshqa vakolatli davlat organlari tomonidan amalga oshiriladi.) Dastlabki va joriy moliyaviy nazoratni amalga oshirish byudjet tashkilotlari va byudjetdan mablag’ oluvchilar majburiyatlarini hisobga olishni taqozo etadi. G’aznachilikda ikki turdagi majburiyat amal qiladi: yuridik majburiyat va moliyaviy majburiyat. Yuridik majburiyat byudjetdan mablag’ oluvchilar va ularga mol (tovarlar, ishlar, xizmatlar) etkazib beruvchilar o’rtasidagi shartnoma tegishli tartibda majburiy ravishda G’aznachilikda ro’yxatdan o’tkazilganidan keyin vujudga keladi. Yuridik majburiyatlarni tegishli G’aznachilik organlarida majburiy ravishda ro’yxatga olishdan ko’zlangan asosiy maqsad - byudjet nazoratining

samaradorligini yanada oshirish, shartnomalarda nazarda tutilgan xarajatlarning tasdiqlangan rejadan (xarajatlar smetasi ko’rsatkichlaridan) ortib ketishiga yo’l qo’ymaslik. Moliyaviy majburiyatlar – byudjet tashkilotlarida va byudjetdan mablag’ oluvchilarda ularga pul mablag’larini o’tkazib berish majburiyatini yuklovchi hujjatlar, shu jumladan ijro hujjatlari asosida yuzaga keladigan majburiyatlar bo’lib, ular qabul qilingan yuridik majburiyatlar va xarajatlarni to’lash uchun berilgan ruxsatnomalar doirasida hisobvaraq-fakturalari hamda moliyaviy majburiyatlar mavjudligini tasdiqlovchi boshqa hujjatlar asosida g’aznachilik bo’linmalari tomonidan qabul qilinadi hamda ro’yxatdan o’tkaziladi 2 . Byudjet tashkiloti kontragentdan tovarlar sotib olish (ishlar bajarish, xizmatlar ko’rsatish) to’g’risida ofertani (taklifni) qabul qilganidan so’ng, shartnomani aktseptlaydi (imzolaydi) va G’aznachilikka ro’yxatdan o’tkazish uchun taqdim etadi. Yuridik majburiyat vujudga kelishi uchun bu shartnomaning ro’yxatdan o’tkazilishi talab qilinadi Byudjetdan mablag’ oluvchilar va mahsulot etkazib beruvchilar o’rtasida tuzilgan shartnomalar g’aznachilik bo’linmalariga quyidagi talablarga rioya qilingan holda taqdim qilinadi:  byudjetdan mablag’ oluvchilarning mahsulot etkazib beruvchilar bilan tuzgan shartnomalari majburiy tartibda ularning yuridik xizmatlari (shartnoma asosida jalb qilingan advokatlar) tomonidan qonun hujjatlariga muvofiqligiga tekshirilgan bo’lishi zarur. Agar taqdim etilayotgan shartnomaning summasi qonun hujjatlarida belgilangan eng kam ish haqining 200 baravari miqdoridan oshmasa, shartnomalarga tomonlarning yuridik xizmati yoki jalb etilgan advokatlar imzosi qo’yiladi. Agar shartnoma summasi, qonun hujjatlarida belgilangan eng kam ish haqining 200 baravaridan ortiq bo’lsa,tomonlar yuridik xizmati yoki jalb etilgan advokatlarning xulosasi ilova qilinishi lozim;  umumiy summasi 100 ming AQSh dollariga teng miqdordan kam bo’lgan shartnomalarni mahsulot etkazib beruvchini tanlash bo’yicha o’tkazilgan eng yaxshi konkurs takliflarini tanlab olish hujjatlari ilova qilingan holda taqdim qilinadi. Bunda, konkurs takliflari tanlovini o’tkazish, mahsulot etkazib beruvchini tanlash bo’yicha kamida ikkita konkurs taklifi bo’lganda, qonunchilikda nazarda tutilgan hollardan tashqari, konkurs takliflarini ko’rib chiqish asosida konkurs takliflari tanlovi bayonnomasini rasmiylashtirish asosida amalga oshiriladi;  shartnoma summasi 100 ming AQSh dollariga teng bo’lgan miqdoridan ortiq bo’lganda, qonunchilikka muvofiq o’tkazilgan tender savdolari bo’yicha hujjatlarni shartnomaga ilova qilgan holda taqdim qilinadi; 2 O’zbekiston Respublikasi Byudjet Kodeksi, 123-modda

 shartnomalar mahsulot etkazib beruvchi va buyurtmachi (byudjetdan mablag’ oluvchilar) tomonidan imzo qo’yish huquqiga ega bo’lgan shaxslar tomonidan imzolangan bo’lishi va ikki tomonning muhrlari bilan tasdiqlangan bo’lishi shart;  buyurtmachi (byudjetdan mablag’ oluvchilar)ning rekvizitlarida, shuningdek buyurtmachi (byudjetdan mablag’ oluvchi)ning xarajatlari to’lovi amalga oshiriladigan tegishli g’azna hisobvarag’i ham ko’rsatiladi;  shartnomani ro’yxatga olish uchun byudjetdan mablag’ oluvchi g’aznachilik bo’linmasiga shartnomaning ikki asl nusxasini va bitta ko’chirma nusxasini taqdim qiladi. Shartnomalarga 1-ilovadagi shaklga muvofiq to’lovlar jadvali ilova qilinishi hamda barcha o’rnatilgan talablarga rioya qilish shart;  byudjetdan mablag’ oluvchilar shartnomalarni g’aznachilik bo’linmalariga ro’yxatga olish uchun ular tuzilgandan so’ng 20 ish kuni mobaynida, biroq joriy moliya yilining 25 dekabridan kechikmasdan taqdim etishlari lozim, byudjetdan mablag’ oluvchi tomonidan shartnomalar tuzilib, 20 ish kuni o’tgandan so’ng taqdim qilingan hollarda, shartnoma byudjetdan mablag’ oluvchiga G’aznachilik bo’linmasida ro’yxatga olinmasdan qaytariladi. G’aznachilik bo’linmasi byudjetdan mablag’ oluvchi tomonidan shartnoma taqdim etilgan kundan boshlab uch ish kuni davomida quyidagilarni tekshiradi:  shartnomada ko’rsatilgan summani to’lash uchun byudjetdan mablag’ oluvchining xarajatlar smetasida nazarda tutilgan byudjet mablag’larining mavjudligi;  qonunchilikka muvofiq yuridik xizmat yoki jalb qilingan advokatlarning imzolari, yuridik xulosalarining mavjudligi va haqqoniyligi;  tomonlarning zarur bank rekvizitlari, muhri va imzolarining mavjudligi;  tovar (ish, xizmat)larning etkazib berish jadvali, qurilish pudrat shartnomalari bo’yicha qurilish obyekti jadvalining mavjudligi va b. G’aznachilik bo’linmalari shartnomalarni mas’ul xodim tomonidan shartnomaning birinchi va ikkinchi asl nusxalari va ko’chirma nusxasining barcha varaqlariga “Ro’yxatga olingan” shtampini qo’yish va ro’yxatga olingan raqami va sanasi ko’rsatilib, ularni G’aznachilik bo’linmasining vakolatli shaxsi imzosi va G’aznachilik bo’linmasining muhri bilan tasdiqlash orqali ro’yxatga oladi. G’aznachilikda yuridik majburiyat vujudga kelishidan avval dastlabki nazoratni amalga oshirish imkoniyati mavjud bo’lib, bu narxlar monitoringi orqali ta’minlanadi. Bunda byudjet tashkiloti sotib olmoqchi bo’lgan tovarlar (ishlar, xizmatlar) narxi muqobil etkazib beruvchilar narxlari bilan taqqoslanadi. Muqobil etkazib beruvchilar to’g’risida ma’lumot to’plashning turli usullari mavjud. Masalan:

 tovar xom-ashyo birjalari ma’lumotlaridan foydalanish;  bozorlardan ma’lumotnomalar olish;  raqobatchi tashkilotlardan tijorat takliflari olish;  ommaviy axborot vositalari va ixtisoslashtirilgan reklama nashrlaridagi ma’lumotlarni umumlashtirish. Xo’jalik shartnomasini ro’yxatdan o’tkazish chog’ida har bir shartnomaga bir nechta (kamida 2 ta) etkazib beruvchining tijorat taklifi ilova qilinishi, bunda har bir etkazib beruvchining rekvizitlari (nomi, manzili, telefon raqamlari, rahbari to’g’risidagi ma’lumotlari) aniq ko’rsatilishi, etkazib beruvchilar shu sohada uzoq yillik ish tajribasiga ega bo’lgan, yuqori mavqeli korxonalar bo’lishi tavsiya etiladi. O’zbekistonda ishlab chiqariluvchi tovarlar vositachilarsiz, aynan ishlab chiqaruvchining o’zidan sotib olinishi, chetdan keltiriluvchi tovarlar esabevosita importyordan sotib olinishi narxlarning asossiz o’sishining oldini oladi. Moliyaviy majburiyatning yuzaga kelishi tegishli hujjatlar bilan tasdiqlanishini talab etadi. Masalan, tovarlar etkazib berilganligini tasdiqlovchi hujjat bo’lgan schetfakturalar, ishlar bajarilganligi yoki xizmatlar ko’rsatilganligini tasdiqlovchi qabul qilib olish-topshirish dalolatnomalari , ish haqi qaydnomalari (vedomostlar) va boshqa shu kabi hujjatlar. Mazkur hujjatlar tegishli vakolatga ega bo’lgan mas’ul shaxslar tomonidan imzolanishi va tashkilot muhri bilan tasdiqlanishi shart. Amaldagi qonunchilik talablariga ko’ra, byudjet tashkilotlari oldindan kamida 15 foiz to’lovni amalga oshirishlari talab qilinadi Moliyaviy majburiyatlar, ish haqi va unga tenglashtirilgan xarajatlar, shuningdek sud qarorlari bo’yicha to’lovlar, yig’imlar, badallar, soliqlar va boshqa majburiy to’lovlardan tashqari, oldin tuzilgan shartnomalar va yuridik majburiyatlar qabul qilinganligini tasdiqlovchi boshqa hujjatlar doirasida qabul qilinadi. Tegishli byudjet bo’yicha I va II guruh xarajatlari to’lovi uchun g’azna hisobvaraqlarida zarur mablag’larni qoplaydigan qoldiqlar mavjud bo’lganda, I va II guruh xarajatlarini to’liq amalga oshirgan tashkilotlar bo’yicha IV guruh xarajatlarini amalga oshirishga ruxsat etiladi. Byudjetdan mablag’ oluvchilarning xarajatlari uchun to’lovlar, Davlat byudjetining g’azna ijrosi Qoidalarida (2007-sonli) ko’zda tutilgan tartib asosida quyidagi hollarda amalga oshiriladi: - to’lov topshiriqnomasida byudjet tasnifining tegishli kodlari, shartnoma, hisobvaraq-faktura, avans miqdori va boshqa kerakli rekvizitlar to’g’ri ko’rsatilganda; - qurilishlarning tasdiqlangan manzilli va titul ro’yxatlari asosida va tegishli obyektlar bo’yicha shaxsiy g’azna hisobvaraqlaridagi mavjud ajratilgan byudjet mablag’lari summalari doirasida bo’lganda;

- agar to’lov topshiriqnomasida ko’rsatilgan summa g’aznachilik bo’linmasida ro’yxatga olingan shartnomaga asosan, oldin o’tkazilgan mablag’larni hisobga olgan holda, to’lanishi lozim bo’lgan pul mablag’laridan oshmaganda; - buyurtmachining pudratchi oldidagi kreditorlik qarzining mavjudligini tasdiqlovchi hisobvaraq-faktura va hujjatlar, yoki buyurtmachining pudratchiga avans to’lovlarini o’tkazishi lozimligini tasdiqlovchi hujjatlar mavjud bo’lganda; - to’lov topshiriqnomasida ko’rsatilgan pudratchining nomi va rekvizitlari shartnomada ko’rsatilgan pudratchining nomi hamda rekvizitlariga muvofiq bo’lganda.

Adabiyotlar ruyhati: 1. Vahobov A., Malikov T. Moliya: umumnazariy masalalar, 2008 yil 2. Vahobov. A.V, Malikov. T.S: Moliya. Darslik. T: “Noshir” Toshkent 2011-y. - 711 b. 3. Ibragimov A., Sugirbaev B. Byudjet nazorati va auditi: O’quv qo’llanma – Toshkent, 2009 yil 4. Маликов Т . С . Молия . Ўқув қўлланма . – Т .: Iqtisod-moliya, 2018. – 266 б . 5. Malikov T.S., Vahobov D.R. Moliya: chizmalarda: o’quv qo’llanma.- Toshkent Iqtisod-moliya, 2010 yil 6. Norqobilov S., Dadaboeva H., Jo’raev O’. Xalqaro amaliyotda bank nazorati, T.” Iqtisod-moliya” 2007 yil 7. G’aybullaev O., O’roqov. U. - O’zbekiston Respublikasida byudjet tizimi va jarayoni: o’quv qo’llanma. Toshkent: Baktria press, 2015. — 168 b. 8. Денисова, Т.В. Аудит: учебное пособие / Т.В. Денисова. – Челябинск: Издательский центр ЮУрГУ, 2015. – 38 с. 9. Васильева М.В. Оценка эффективности и результативности использования бюджетных средств при проведении финансового контроля // Финансовая аналитика, пробл. и решения. - М., 2011. - № 13. - С. 24-34. 10. Овчарова Е.В. Финансовый контроль в Российской Федерации. Зерцало М Москва, 2015 г. Стр. 224

O'xshashlar

Byudjet tashkilotlari xarajatlar smetasini tuzish hamda rasmiylashtrish

Byudjet tashkilotlarida xarajatlar smetasi ijrosi nazorat qilish

Byudjetni tuzish va ijro etish jarayonini nazorat qilish

Moliyaviy nazoratni tashkil etishning nazariy va huquqiy asoslari

Byudjet tashkilotlari moliya-xo’jalik faoliyatida nazoratning ahamiyati