Budjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar hisobi - Iqtisodiyot - Referatlar

Budjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar hisobi

Yuklangan vaqt:

11.09.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

139 KB

Ko'chirib olish

Budjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar hisobi Reja: 1. Moliyaviyaktivlar va ular hisobini tashkil etish, maqsadi va vazifalari. 2. Hisobvaraqlardagi budjet mablag`larining hisobi. 3. Hisobvaraqlardagi budjetdan tashqari mablag`lar hisobi 4. Kassa operatsiyalari hisobi 5. Boshqa pul mablag`lari va moliyaviy qo`yilmalar hisobi

Moliyaviyaktivlarva ular hisobini tashkil etish, maqsadi vavazifalari. Budjet tashkilotlari daromadlar va xarajatlar smetalari ijrosini amalga oshirishda moliyaviy aktivlar ya’ni pul mablag`lari hisobi alohida tashkil etiladi. Budjet tashkilotlari moliyaviy aktivlariga hisobvaraqlardagi pul mablag`lari, kassadagi pul mablag`lari, pul hujjatlari, yo`ldagi pul jo`natmalari, moliyaviy qo`yilmalar (vaqtincha depozitga qo`yilgan pul mablag`lari) kiradi. Budjet tashkilotlari pul mablag`lari harakati moliya organlari tomonidan ochilgan shahsiy hisobvaraqlarda yuritiladi. Budjet tashkilotlarida shahsiy hisobvaraqalarni ochish, yuritish, yopish tartibi “Budjetdan mablag` oluvchilarning shaxsiy hisobvaraqlarini O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi G`aznachiligida va uning hududiy bo`linmalarida yuritish Qoidalari” (O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2007 yil 5 dekabrda 1746-son bilan ro`yxatga olingan)ga asosan amalga oshiriladi. G`aznachilik va uning xududiy bo`limlarida budjet tashkilotlari uchun shahsiy hisobvaraqlar ochilib yuritilar edi. 2011 yildan boshlab budjet tashkilotlari pul mablag`lari hisobini yuritish uchun moliya organlari tomonidan shahsiy hisobvaraqlar ochilishi belgilandi. Moliya organlari tomonidan ochilgan shaxsiy hisobvaraq dasturga kiritiladi va G`aznachilik va ularning xududiy bo`linmalarida ko`rinadi. Budjet tashkilotlari shaxsiy hisobvarag`ining unikal raqami yigirma yetti razryaddan iborat bo`lib: Budjet tashkilotlari shaxsiy hisobvarag`ining unikal raqami yigirma etti razryaddan iborat bo`lib: R Razryad raqamlari 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Razryad raqamlari Sh ulardan:1 6 1 7 1 8 1 9 2 0 21 2 2 2 3 2 4 2 5 2 6 2 7

1-6 gacha razryadlar - Tasdiqlangan mablag`larning manbalari va budjet darajasi tasnifiga muvofiq mablag`larning manbalar kodi va budjet darajasi; 7-9 gacha razryadlar - Tasdiqlangan valyutalar klassifikatoriga muvofiq valyuta kodi; 10-14 gacha razryadlar - Tasdiqlangan hududlar tasnifiga muvofiq hududiy tegishlilik kodi; 15-24 gacha razryadlar - Budjetdan mablag ` oluvchilar bo ` yicha budjet tasnifining tegishli ko ` rsatkichlari kodlari , bunda : 15-21 gacha razryadlar - Xarajatlarning vazifa jihatdan tasnifining tegishli kodi; 22-24 gacha razryadlar - Tashkiliy tasnifning tegishli kodi; 25-27 gacha razryadlar - budjetdan mablag` oluvchilarning shaxsiy hisobvaraq raqami kodi. Budjet tashkilotlarida pul mablag`lari hisobi budjet (budjet tomonidan muassasa xarajatlarini va boshqa tadbirlarni moliyalashtirish uchun ajratilgan) va budjetdan tashqari (ta’lim muassasalarida o`qitishning to`lov kontrakt shakli, rivojlantirish jamg`armasi, boshqa mahsus mablag`lar, budjetdan tashqari Pensiya jamg`armasi mablag`lari hisobidan budjet tashkilotlari xodimlarining ijtimoiy to`lovlarini qoplash uchun kelib tushgan, chet el valyutasidagi) bo`yicha yuritiladi. Budjet tashkilotlari Davlat budjeti g`azna ijrosiga o`tishi munosabati bilan hizmat ko`rsatuvchi banklarda ochilgan budjet, budjetdan tashqari mablag`lari bo`yicha hisob schyotlari yopilib G`aznachilik va uning hududiy bo`limlaridagi ochilgan shahsiy hisobvaraqlarga o`tkazildi. Natijada G`aznachilik va uning xududiy bo`limlari tomonidan budjet tashkilotlarini yuridik va moliyaviy majburiyatlari ro`yhatga olinib yagona g`azna hisob raqamidan to`lab berilmoqda.

Yuridik majburiyat - yuridik (jismoniy) shaxslarning ikkinchi tomon oldidagi tuzilgan shartnomalar, kelishuvlar va tegishli hokimiyat organlarining qarorlari bo`yicha yuzaga kelgan majburiyatlaridir. Moliyaviy majburiyat - yuridik (jismoniy) shaxslarning ikkinchi tomon, tovar (ish va xizmat)lar yetkazib beruvchilar oldidagi yetkazib berilgan tovar (ish va xizmat)lar uchun xaq to`lashni tasdiqlovchi hujjatlar, jumladan hisob-to`lov hujjatlarida hisoblangan, ishchilarga ish haqi, to`lov hujjatlari, sud qarorlari, hamda budjetdan mablag` oluvchilarni mol yetkazib beruvchi yoki to`lovni qabul qiluvchiga mablag`larning o`tkazilish majburiyatini yuklovchi hujjatlardir. Bu shuni anglatadiki budjet tashkilotlari nomidan majburiyatlar bo`yicha to`lovlarni amalga oshirish g`aznachilik bo`limlari tomonidan amalga oshirilmoqda. Budjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar hisobini tashkil etishda buxgalteriya hisobi oldiga quyidagi vazifalar qo`yiladi: 1. Budjet tashkilotlari moliyaviy aktivlar hisobini amaldagi me’yoriy xuquqiy xujjatlar talablari bo`yicha tashkil etish; 2. Moliyaviy aktivlar hisobini buxgalteriya boshlang`ich va yig`ma xujjatlari, hisob regstirlarida o`z vaqtida to`g`ri rasmiylashtirish; 3. Budjet va budjetdan tashqari pul mablag`larini daromadlar va xarajatlar smetalari bo`yicha maqsadli sarflanishi, saqlanishi ta’minlash; 4. Buxgalteriya schyotlarida moliyaviy aktivlar mavjudligi hamda harakatini aniq, to`liq va o`z vaqtida aks ettirish; 5. Tashkilot kassasida, shahsiy hisobvaraqlardagi pul mablag`lari, pul xujjatlari, moliyaviy qo`yilmalar butligini nazorat qilish; 6. Chet el valyutasidagi pul mablag`larini O`zbekiston Respublikasi markaziy banki tomonidan belgilagan xorijiy valyuta kurslari bo`yicha kurs tafovutlarini aniqlab hisob registrlarida o`z vaqtida aks ettirib borish; 7. Budjet tashkilotlarining budjet va budjetdan tashqari pul mablag`lari mavjudligi xolati va xarakatiga oid buxgalteriya axborotlarini shakllantirib berish va boshqalar.

Tashkilotlar pul mablag`lari hisobini yuritishda akkreditivlar, pul ekvivalentari, chet el valyutasidagi va boshqa pul mablag`larini hisobga oladilar. Chet el valyutasidagi pul mablag`lari va ularga tegishli operatsiyalar milliy valyutada - so`mda, chet el valyutasini operatsiya amalga oshirilgan sanadagi (tegishli bank ko`chirmasi va boshqa tasdiqlovchi hujjatlarda ko`rsatilgan sanadagi) O`zbekiston Respublikasi Markaziy banki kursi bo`yicha qayta hisoblash orqali hisobga olinadi. Budjet tashkilotlarida naqt pulsiz hisob shakllarini qo`llagan xolda hisoblashuv muomalalari amalga oshiradi. Bunda asosan to`lov topshiriqnomasi shakli qo`llaniladi. To`lov topshiriqnomasida to`lovchi bo`lib, G`aznachilik va uning xududiy bo`limlari nomi ko`rsatiladi. Budjet tashkilotlari nomi, shahsiy hisobvarag`i nomeri, STIR to`lov topshiriqnomasida alohida qatorda keltiriladi. Budjet tashkilotlarida naqt pul muomalalarini amalga oshirish uchun kassa hizmati tashkil etiladi. Moliyaviy aktivlarni hisobga olish uchun schyotlar rejasida quyidagi schyotlar belgilangan: 10 “Hisobvaraqlardagi budjet mablag`lari”; 11 “Hisobvaraqlardagi budjetdan tashqari mablag`lar”; 12 “Kassa”; 13 “Boshqa pul mablag`lari”; 14 “Moliyaviy qo`yilmalar”. Hisobvaraqlardagi budjet mablag`larining hisobi. Davlat budjeti g`azna ijrosi sharoitida budjet tashkilotlari pul mablag`lari G`aznachilik va uning xududiy bo`limlarida ochilgan shahsiy hisobvaraqlarda yuritiladi. G`azna ijrosiga o`tmagan budjet tashkilotlari pul mablag`lari banklarda ochilgan hisobvaraqlarida yuritilmoqda. Umumiy ko`rinishda hisobvaraqlardagi budjet mablag`larini quyidagicha aks ettirish mumkin(chizma).

chizma. Budjet pul mablag`lari hisobini yuritilishi. Budjet tashkilotlarining budjet mablag`lari bo`yicha shaxsiy hisobvaraqlarining ochilishi moliya organlari tomonidan quyidagi hujjatlar asosida amalga oshiriladi: a) budjetdan mablag` oluvchining moliya organi rahbarining yoki uning o`rnini bosuvchi shaxsning ruxsat beruvchi yozuvi qo`yilgan shaxsiy hisobvaraq ochish to`g`risidagi arizasi. Agar, budjetdan mablag` oluvchi bir vaqtning o`zida yuridik shaxs maqomiga ega bo`lmagan, quyi budjetdan mablag` oluvchilar uchun budjet mablag`larini taqsimlovchi bo`lsa, tegishli shaxsiy hisobvaraqlar ochish uchun bir nusxada ariza, unga ilova qilib xizmat ko`rsatiladigan quyi budjetdan mablag` oluvchilarning ro`yxati taqdim etiladi; b) xarajatlar smetasi nusxasi, jumladan vaqtinchalik va aniqlangan hamda unga moliya organlarining mansabdor shaxslari tasdiqlagan va moliya organlarining muhri qo`yilgan zarur hujjatlarning ilovalari bilan, Zaxira jamg`armasi mablag`lari bo`yicha xarajatlar smetalari nusxalari. Bunda, o`rnatilgan tartibda o`zining tasarrufida bo`lgan, yuridik shaxs maqomiga ega bo`lmagan, quyi budjetdan mablag` oluvchilarning xarajatlariga xizmat ko`rsatish va hisobini yuritishni amalga oshiradigan budjetdan mablag` oluvchilar uchun ularning shaxsiy xarajatlarini (shaxsiy xarajatlar smetasi asosida) hisobini yuritish uchun alohida shaxsiy hisobvaraq ochiladi va xizmat Pul mablag`lari hisobi yuritilishi G`aznachilik organlarida ochilgan shahsiy hisobvaraqlarda Banklarda ochilgan hisobvaraqlarda

ko`rsatiladigan quyi budjetdan mablag` oluvchilar uchun (umumiy xarajatlar smetalari asosida) alohida har bir budjet tasnifining paragrafi bo`yicha shaxsiy hisobvaraqlar ochiladi; v) kapital qurilish ob’ektlari bo`yicha xarajatlarning oylik yoyilmasi, qurilishlarning manzilli ro`yxati (loyiha-tadqiqot ishlarining manzilli ro`yxati) nusxasi, qurilishlarning titul ro`yxati nusxasi (kapital qurilish buyurtmachilari uchun); g) bir nusxada yuqori tashkilot tomonidan yoki notarial tasdiqlangan moliyaviy hujjatlarga imzo qo`yish huquqiga ega bo`lgan tashkilotning mansabdor shaxslarining imzo namunalari va shaxsiy hisobvaraqlar bilan muomalalarni amalga oshirishdagi tashkilotning muhr izi tushirilgan kartochkasi. Shahsiy hisobvaraq ochilgandan keyin G`aznachilik bo`limlariga belgilangan tartibda naqt pul va boshqa buxgalteriya xujjatlarini olish uchun moddiy javobgar shaxs nomiga ishonchnoma rasmiylashtirilib taqdim etiladi. Bu ishonchnoma berilgan shaxs nomiga g`aznachilik bo`limlari tomonidan naqt pul olish uchun chek rasmiylashtirilib beriladi yoki g`aznachilik bo`limlaridan shahsiy hisobvaraqdan ko`chirma va unga ilova qilingan xujjatlarni olishiga ruxsat beriladi. Ma’lumki O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 3 sentyabrdagi 414-sonli "Budjet tashkilotlarini mablag` bilan ta’minlash tartibini takomillashtirish to`g`risida"gi qaroriga muvofiq, budjetdan mablag` oluvchilarni Davlat budjetidan xarajatlarning to`rt guruhi bo`yicha moliyalashtirish tartibi belgilangan: I. Ish haqi va unga tenglashtirilgan to`lovlar (bolali oilalarga nafaqalar va kam ta’minlangan oilalarga moddiy yordam, stipendiyalar va boshqalar); II. Ish haqiga qo`shimchalar; III. Kapital qo`yilmalar (Davlat investitsiya dasturida nazarda tutilgan manzilli ro`yxatlarga muvofiq); IV. Boshqa xarajatlar (oziq-ovqat, dori-darmon, kommunal xizmatlar va boshqa xarajatlar).

Budjetdan mablag` oluvchilarning I va II guruh bo`yicha xarajatlar to`lovi birinchi navbatda amalga oshiriladi. Bunda, I guruh xarajatlarini II guruh xarajatlari to`lovisiz amalga oshirish taqiqlanadi. Tegishli budjet bo`yicha I va II guruh xarajatlari to`lovi uchun g`azna hisobvaraqlarida zarur mablag`larni qoplaydigan qoldiqlar mavjud bo`lganda, I va II guruh xarajatlarini to`liq amalga oshirgan tashkilotlar bo`yicha IV guruh xarajatlarini amalga oshirishga ruxsat etiladi. IV guruh "Boshqa xarajatlar" bo`yicha mablag`larning sarflanishi o`rnatilgan limitlar doirasida quyidagi navbatga rioya qilgan holda amalga oshiriladi: - ovqatlantirish; - dori-darmonlar; - kommunal xizmatlar; - boshqa xarajatlar. Budjet hisobvaraqlardan yuqorida keltirib o`tilgan 4 xarajat guruxi to`lab beriladi. G`aznachilik bo`linmalari g`azna hisobvaraqlaridan to`lov topshiriqnomalar asosida tashkilot va muassasalarni saqlash, markazlashtirilgan tadbirlarni o`tkazish, kapital qo`yilmalar va boshqa maqsadlar uchun to`lovlarning tasdiqlangan xarajatlar smetasi va kapital qo`yilmalar limitlari doirasida amalga oshiradi. Buning uchun yuridik va moliyaviy majburiyatlar belgilangan tartibda ro`yhatga olinadi va to`lab beriladi. Budjet mablag`lari hisobiga I va II guruh xarajatlari bo`yicha moliyaviy majburiyatlar ish haqi va unga tenglashtirilgan xarajatlar to`lovi uchun naqd pul mablag`larini olishga so`rovnoma, shuningdek ushbu guruhlar xarajatlari bo`yicha to`lov topshiriqnomalari asosida ro`yxatga olinadi. Budjet tashkilot ish haqi va unga tenglashtirilgan to`lovlar, shuningdek xizmat safari xarajatlarini to`lash uchun naqd pul mablag`lari olishga g`aznachilik bo`linmasiga budjetdan mablag` oluvchining rahbari va bosh hisobchisi imzosi bilan, ikki nusxada ish haqi va unga tenglashtirilgan to`lovlar, shuningdek xizmat

safari xarajatlarini to`lash uchun naqd pul mablag`lari olishga so`rovnoma va unga to`ldirilgan chek ilova qilingan holda taqdim qiladi. Budjetdan mablag` oluvchilar naqd pul olish uchun moddiy javobgar shaxs (kassir)ga berilgan ishonchnomani g`aznachilik bo`linmalariga taqdim qiladilar. Olinishi kerak bo`lgan naqt pul g`aznachilik bo`limining banklardagi tranzit schyotiga yagona g`azna hisob raqamidan to`lov topshiriqnomasi asosida g`aznachilik tomonidan o`tkaziladi. To`ldirilgan chek budjet tashkiloti xodimi tomonidan bankka taqdim etiladi va bank tomonidan chekda ko`rsatilgan mablag` to`lab beriladi. Naqd pul berilganidan so`ng reyestrning ikkinchi nusxasi (kassa chiqim jurnali) chek ijro etilganligi to`g`risidagi belgi qo`yilgan holda bank ko`chirmasi bilan birga tegishli g`aznachilik bo`linmasiga qaytariladi. G`aznachilik bo`linmasi bank ko`chirmasi, reyestr va chekga asosan tegishli shaxsiy hisobvaraqda belgi qo`yadi va budjet tashkilotiga uning shaxsiy hisobvarag`idan ko`chirma beradi, shu bilan birga budjet tashkiloti buxgalteriyasida keyingi hisoblarni yuritish uchun ish haqi va unga tenglashtirilgan to`lovlar, xizmat safari xarajatlarini to`lash uchun berilgan so`rovnomaning ikkinchi nusxasiga "TO`LANDI" belgisini qo`yib budjetdan mablag` oluvchiga qaytaradi. III guruh xarajatlari bo`yicha moliyaviy majburiyatlarning qabul qilinishi pudratchilarning ish bajarilganligini tasdiqlovchi hisobvaraq-fakturalar asosida amalga oshiriladi. G`aznachilik bo`linmalari tomonidan pul mablag`larini o`tkazish quyidagi hollarda amalga oshiriladi: to`lov topshiriqnomasida budjet tasnifining tegishli kodlari, shartnoma, hisobvaraq-faktura, avans miqdori va boshqa kerakli rekvizitlar to`g`ri ko`rsatilganda; qurilishlarning tasdiqlangan manzilli va titul ro`yxatlari asosida va tegishli ob’ektlar bo`yicha shaxsiy g`azna hisobvaraqlaridagi mavjud ajratilgan budjet mablag`lari summalari doirasida bo`lganda;

agar to`lov topshiriqnomasida ko`rsatilgan summa g`aznachilik bo`linmasida ro`yxatga olingan shartnomaga asosan, oldin o`tkazilgan mablag`larni hisobga olgan holda, to`lanishi lozim bo`lgan pul mablag`laridan oshmaganda; buyurtmachining pudratchi oldidagi kreditorlik qarzining mavjudligini tasdiqlovchi hisobvaraq-faktura va hujjatlar, yoki buyurtmachining pudratchiga avans to`lovlarini o`tkazishi lozimligini tasdiqlovchi hujjatlar mavjud bo`lganda; to`lov topshiriqnomasida ko`rsatilgan pudratchining nomi va rekvizitlari shartnomada ko`rsatilgan pudratchining nomi va rekvizitlariga muvofiq bo`lganda. Bajarilgan ishlar uchun xarajatlar to`lovi, jumladan avans to`lovlarining to`lanishi o`rnatilgan tartibda rasmiylashtirilgan va buyurtmachilar tomonidan g`aznachilik bo`linmalariga taqdim qilingan to`lov topshiriqnomalari asosida amalga oshiriladi, bunda to`lov topshiriqnomasining "To`lovchining nomi" ustunida g`aznachilik bo`linmasining nomi, "To`lovchining hisob raqami" ustunida - g`azna hisobvarag`i, "To`lov maqsadi" ustunida - budjetdan mablag` oluvchining shaxsiy hisobvaraq raqami, budjet tasnifining tegishli kodi, to`lovni o`tkazishga asos bo`ladigan hujjatlar, shuningdek to`lov maqsadi ko`rsatiladi. IV guruh xarajatlari bo`yicha moliyaviy majburiyatlar mahsulot yetkazib beruvchilarning hisobvaraq-fakturalari yoki tovarlar yetkazib berilganligini (ishlar bajarilganligini, xizmatlar ko`rsatilganligini) tasdiqlovchi boshqa hujjatlar, yoki budjetdan mablag` oluvchilarning mahsulot yetkazib beruvchiga budjet (budjetdan tashqari) mablag`larini (shu jumladan, avans to`lovlarini) o`tkazishi lozimligini tasdiqlovchi boshqa hujjatlar asosida qabul qilinadi. G`aznachilik bo`linmasi budjetdan mablag` oluvchilarning to`lov topshiriqnomalari asosida g`azna hisobvaraqlaridan IV guruh xarajatlari bo`yicha xarajatlarni budjetdan mablag` oluvchilarning xarajatlar smetalarining tegishli moddalarida nazarda tutilgan ajratilgan budjet mablag`lari limitlari doirasida amalga oshiradi. Budjetdan mablag` oluvchilarning xarajatlari to`lovi to`lov topshiriqnomalari bilan quyidagi talablarga rioya qilingan holda amalga oshiriladi:

budjetdan mablag` oluvchilarning IV guruh xarajatlarining tegishli moddalari bo`yicha budjet mablag`lari qoldiqlari summalari doirasida; agar to`lov topshiriqnomasida ko`rsatilgan summa g`aznachilik bo`linmasida ro`yxatga olingan shartnomaga muvofiq to`lanishi lozim bo`lgan pul mablag`lari summasidan oshmasa; hisobvaraq-faktura yoki tovar (ish, xizmat)lar yetkazib berilganligini tasdiqlovchi boshqa hujjatlar mavjud bo`lganda va budjetdan mablag` oluvchining mahsulot yetkazib beruvchi oldidagi qarzdorligini, shuningdek budjetdan mablag` oluvchini mahsulot yetkazib beruvchiga budjet (budjetdan tashqari) mablag`larini (shu jumladan, avans to`lovlarini) o`tkazishi lozimligini tasdiqlovchi hujjatlar mavjud bo`lganida; to`lov topshiriqnomasida ko`rsatilgan mahsulot yetkazib beruvchining, shuningdek budjetdan mablag` oluvchilarning nomi va rekvizitlari shartnoma va hisobvaraq-fakturada yoki tovar (ish, xizmat)lar yetkazib berishni tasdiqlovchi boshqa hujjatlarda mahsulot yetkazib beruvchining, shuningdek budjetdan mablag` oluvchilarning nomi va rekvizitlariga muvofiq bo`lganida. Xarajat guruxlari bo`yicha to`lov topshiriqnomalariga asosan to`lovlar amalga oshirilgandan keyin g`aznachilik bo`limlari quyidagi shakldagi to`lov topshiriqnomalari ilova qilingan shahsiy hisobvaraqdan ko`chirmani budjet tashkilotlariga taqdim etadi. Budjet tashkilotlariga g`aznachilik bo`limlari tomonidan budjet mablag`lari bo`yicha shahsiy hisobvaraqda muomala amalga oshrilgan kun uchun ko`chirmalar taqdim etiladi. Ushbu ko`chirmalarga asosan budjet tashkilotlari buxgalteriyasida tegishli buxgalteriya yozuvlari berilib 2- memorial order – budjet mablag`larining xarakatiga doir jamlanma qaydnoma 381-shakl rasmiylashtiriladi. 2-memorial orderga asosan yozuvlar 308 –son shakldagi Bosh jurnal kitobiga tushiriladi. 308- son shakldagi bosh jurnal kitobidan tegishli hisobot shakllari rasmiylashtiriladi Budjet mablag`lari bo`yicha shahsiy hisobvaraqlarda kun oxiriga qoldiq bo`lmaydi. Yani budjetdan moliyalashtirish amalga oshirilganda tegishli yozuvlar bilan 232 “Budjetdan moliyalashtirish” subschyoti bilan bog`langan holda aks

ettiriladi. G`azna ijrosiga o`tmagan budjet tashkilotlari budjet pul mablag`lari bo`yicha muomalalar banklarda ochilgan hisobvaraqlarda amalga oshiriladi. Bu hisobvaraqlarda ham hisoblashuvlar to`lov topshirig`i orqali amalga oshiriladi. Budjet pul mablag`lari hisobvarag`ida muomalalar amalga oshirilgan kun oxiriga hizmat ko`rsatuvchi bank tomonidan hisob schyotidan ko`chirma taqdim etiladi. Bu ko`chirmaga asosan budjet tashkiloti buxgalteriyasi tomonidan tegishli yozuvlar berib 2- memorial order – Budjet mablag`larining xarakatiga doir jamlanma qaydnoma 381-shakl rasmiylashtiriladi. 2-memorial orderga asosan yozuvlar 308 –son shakldagi Bosh jurnal kitobiga tushiriladi. 308-son shakldagi bosh jurnal kitobidan tegishli hisobot shakllari rasmiylashtiriladi. Buxgalteriya hisobida g`azna ijrosiga o`tmagan budjet tashkilotlari budjet pul mablag`lari hisobi 10 “Hisobvaraqlardagi budjet mablag`lari” schyotida quyidagi subschyotlarda yuritiladi: 100 “Tashkilotni saqlash uchun moliyalashtirilgan budjet mablag`lari”; 101“Boshqa maqsadlar uchun moliyalashtirilgan budjet mablag`lari”. 100 “Tashkilotni saqlash uchun moliyalashtirilgan budjet mablag`lari” subschyotida g`azna ijrosiga o`tilmagan ayrim tashkilotlarning markaziy apparatini saqlash uchun tasdiqlangan xarajatlar smetasiga muvofiq sarflanadigan mablag`larning harakati hisobga olinadi. 101 “Boshqa maqsadlar uchun moliyalashtirilgan budjet mablag`lari” subschyotida bosh mablag` taqsimlovchilar tomonidan qaramog`idagi muassasalarga o`tkazish uchun va markazlashtirilgan tadbirlarga sarflash uchun mo`ljallangan mablag`lar, shuningdek kapital qo`yilmalar va boshqa tadbirlarni mablag` bilan ta’minlash uchun (kapital qo`yilmalarning hisobi xarajatlar smetasining ijrosi bilan yagona balansda yuritilgan hollarda) ajratilgan mablag`lar xarakati hisobga olinadi. Quyi mablag` taqsimlovchilar tomonidan bu subschyotda ular ixtiyoriga ochilgan va muassasalarni saqlash uchun, shuningdek, qaramog`idagi muassasalarga o`tkazish uchun moliyalashtirilgan mablag`lar hisobga olinadi.

Bu subschyotlarning debetiga moliyalashtirilgan mablag`lar summalari va kassa xarajatlarini qayta tiklash uchun kelib tushgan summalar, kreditiga esa, tegishli maqsadlar uchun sarflangan budjet mablag`lari va qaytarib olingan mablag`lar summalari yoziladi. Tasdiqlangan xarajatlar smetasiga muvofiq moliyalashtirib berilgan mablag`lar budjet mablag`larini oluvchilar tomonidan 100 “Tashkilotni saqlash uchun moliyalashtirilgan budjet mablag`lari” va 101 “Boshqa maqsadlar uchun moliyalashtirilgan budjet mablag`lari” subschyotlarning debetiga hamda 232 “Budjetdan moliyalashtirish” subschyotining kreditiga yoziladi. Xizmat ko`rsatuvchi bankda ochilgan talab qilib olinguncha depozit hisobvaraqlarga kassa xarajatlarini tiklash uchun tushgan mablag`lar 100 “Tashkilotni saqlash uchun moliyalashtirilgan budjet mablag`lari” va 101 “Boshqa maqsadlar uchun moliyalashtirilgan budjet mablag`lari” subschyotlarning debetiga va kassa, hisob- kitob, hisobdor shaxslar hamda boshqalarni hisobga oluvchi tegishli subschyotlarning kreditiga yoziladi. Bankdan olingan yoki hisobvaraqlardan to`lov hujjatlariga asosan to`langan mablag`lar summasi 100 “Tashkilotni saqlash uchun moliyalashtirilgan budjet mablag`lari” va 101 “Boshqa maqsadlar uchun moliyalashtirilgan budjet mablag`lari” subschyotlarning kreditiga va kassa, hisob- kitoblar va boshqa tegishli subschyotlarning debetiga yoziladi. Hisobvaraqlardagi budjetdan tashqari mablag`lar hisobi O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 3 sentyabrdagi 414-sonli “Budjet tashkilotlarini mablag` bilan ta’minlash tartibini takomillashtirish to`g`risida”gi qaroriga muvofiq budjet tashkilotlariga budjetdan tashqari mablag`lar shakllantirish imkoniyati berilgan. Ushbu qarorga muvofiq budjet tashkilotlarini rivojlantirish jamg`armasi mablag`lari Moliya vazirligining G`aznachiligi va uning hududiy bo`linmalarida ochilgan hisob raqamlarida hisobot choragining oxirgi ish kuni oxirida budjet mablag`lari bo`yicha tejab qolingan mablag`lar, faoliyati turiga muvofiq tovarlar

(ishlar, xizmatlar) ishlab chiqarish va sotishdan olingan daromadlar, balansida bo`lgan davlat mulkini ijaraga berishdan qonun hujjatlariga muvofiq olingan mablag`larning bir qismi, yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan beriladigan homiylik yordami (beg`araz yordam) hisobidan shakllantirilashi belgilangan. Shuningdek rivojlantirish jamg`armasi mablag`lari hisobiga birinchi navbatda kreditorlik qarzlarni tugatish, moddiy texnika ba’zasini mustaxkamlash, xodimlarni moddiy rag`batlantirishga yo`naltirilishi belgilangan. Ta’lim muassasasining maxsus mablag`lari bo`yicha boshqa tushumlar ya’ni ikkilamchi xom ashyoni topshirishdan tushgan tushumlar, keraksiz va eskirgan moddiy qiymatliklarni (budjetdan tashqari mablag`lar hisobiga olinganlarini) sotishdan tushgan tushumlar, qonun hujjatlari bilan taqiqlanmagan boshqa tushumlar hisobidan. Tibbiyot muassasalarida tibbiyot muassasalarini moddiy rag`batlantirish va rivojlantirish jamg`armasi mablag`lari qonunchilikka muvofiq tegishli manbaalar hisobiga shakllanadi va ular hisobiga xarajatlar amalga oshiriladi. Ta’lim muassasalarida O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 1999 yil 6 avgustda 795 - son bilan ro`yxatdan o`tgan “O`zbekiston Respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim muassasalarida o`qitishning to`lov-kontrakt shakli va tushgan mablag`larni taqsimlash tartibi haqida” Nizomga ko`ra o`qitishning to`lov-kontrakt shaklidan mablag`lar tushumi amalga oshiriladi va hisobiga xarajatlar amalga oshiriladi. Budjet tashkilotlarining maxsus mablag`lari bo`yicha boshqa tushumlar ikkilamchi xom ashyoni topshirishdan tushgan tushumlar, keraksiz va eskirgan moddiy qiymatliklarni (budjetdan tashqari mablag`lar hisobiga olinganlarini) sotishdan tushgan tushumlar, qonun hujjatlari bilan taqiqlanmagan boshqa tushumlar hisobidan shakllanadi va ular hisobiga xarajatlar amalga oshiriladi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida belgilangan tartibda ota - onalardan mablag`lar tushumi va ular hisobiga xarajatlar amalga oshiriladi. Ajratmalar hisobiga shakllanadigan vazirlik va idoralarning budjetdan tashqari jamg`armalari shakllanadi va ular hisobiga belgilangan tartibda xarajatlar

amalga oshiriladi. Bulardan tashqari budjet tashkilotlarida tranzit mablag`lari (Budjetdan tashqari Pensiya jamg`armasi mablag`lari hisobidan budjet tashkilotlari xodimlarining ijtimoiy to`lovlarini qoplash uchun kelib tushgan mablag`lar, O`tgan yillar debitorlik summalarini kelib tushishi va boshqalar) tushumi va hisobdan chiqarilishi amalga oshiriladi. Budjet tashkilotlari yuqorida keltirilgan manbaalar bo`yicha hisobvaraqlardagi budjetdan tashqari mablag`lar hisobini yuritadi. Ya’ni xar bir manba bo`yicha alohida shaxsiy hisobvaraqlar belgilangan tartibda moliya organlari tomonidan ochiladi va g`azna dasturiga kiritiladi. Moliya organlari tomonidan budjet tashkilotlarining budjetdan tashqari mablag`lari uchun hisobvaraqlari quyidagi hujjatlar asosida ochiladi: a) moliya organi rahbari yoki uning o`rnini bosuvchi shaxsning ruxsat beruvchi yozuvi qo`yilgan budjetdan mablag` oluvchining arizasi. Agar, budjetdan mablag` oluvchi bir vaqtning o`zida yuridik shaxs maqomiga ega bo`lmagan, quyi budjetdan mablag` oluvchilar uchun budjet mablag`larini taqsimlovchi bo`lsa, tegishli shaxsiy hisobvaraqlar ochish uchun bir nusxada ariza, unga ilova qilib xizmat ko`rsatiladigan quyi budjetdan mablag` oluvchilarning ro`yxati taqdim etiladi. b) budjetdan tashqari mablag`larning tushumlari va xarajatlari limiti ko`rsatilgan (tushumlari va mablag`larning xarajat qilinish yo`nalishlari limitlanmagan budjetdan tashqari mablag`lari bundan mustasno) tegishli smeta xarajatlarining nusxasi. Bunda, yuridik shaxs maqomiga ega bo`lmagan, quyi budjetdan mablag` oluvchilar xarajatlarining o`rnatilgan tartibda hisobini yurituvchi va xizmat ko`rsatuvchi budjetdan mablag` oluvchilar uchun, xizmat ko`rsatilayotgan quyi budjetdan mablag` oluvchilarning budjetdan tashqari xarajatlari hisobini yuritish uchun (budjet tasnifi xarajatlarining har bir paragrafi bo`yicha tuzilgan umumiy xarajatlar smetasi asosida) hisobvaraqlar ochiladi.

Budjetdan mablag` oluvchilarning budjetdan tashqari mablag`lari uchun hisobvaraqlar ochish uchun ilgari budjet mablag`lari bo`yicha hisobvaraqlarni ochish uchun taqdim etilgan imzo namunalari kartochkalari ishlatiladi. G`aznachilik bo`linmalari hujjatlarni taqdim etgan kundan boshlab ikki ish kuni davomida shaxsiy hisobvaraqlar ochadi. Budjetdan tashqari mablag`lar bo`yicha yuridik va moliyaviy majburiyatlarning qabul qilinishi, shuningdek budjetdan tashqari mablag`larning kassa xarajatlari kelib tushgan budjetdan tashqari mablag`lar doirasida amalga oshiriladi va budjet mablag`lari kabi bir xil tartibda rasmiylashtiriladi. G`azna ijrosiga o`tmagan budjet tashkilotlari budjetdan tashqari mablag`lar manbalari bo`yicha bankda alohida hisobvaraqlar ochadi va yuritadi. Budjet tashkilotlariga g`aznachilik bo`limlari tomonidan budjet tashqari mablag`lari bo`yicha shahsiy hisobvaraqda muomala amalga oshrilgan kun uchun ko`chirmalar taqdim etiladi. Ko`chirmalar budjetdan tashqari mablag`lar manbalari shaxsiy hisobvaraqlar bo`yicha alohida alohida budjet tashkilotlariga beriladi. Ushbu ko`chirmalarga asosan budjet tashkilotlari buxgalteriyasida tegishli buxgalteriya yozuvlari berilib 3-memorial order – budjetdan tashqari mablag`larining harakatiga doir jamlanma qaydnoma 381-shakl rasmiylashtiriladi. 3-memorial orderga asosan yozuvlar 308 – son shakldagi Bosh jurnal kitobiga tushiriladi. 308-son shakldagi bosh jurnal kitobidan tegishli hisobot shakllari rasmiylashtiriladi. Buxgalteriya hisobida hisobvaraqlardagi budjetdan tashqari mablag`lar hisobi 11 “Hisobvaraqlardagi budjetdan tashqari mablag`lar” schyotida quyidagi subschyotlarda yuritiladi: 110 “To`lovlarning maxsus turlariga doir hisob-kitoblardan tushgan mablag`lar”; 111 “Ta’lim muassasalarida o`qitishning to`lov-kontrakt shaklidan tushgan tushumlar”; 112 “Budjet tashkilotini rivojlantirish jamg`armasi mablag`lari”; 113 “Boshqa budjetdan tashqari mablag`lar”;

114 “Budjet tashkilotining vaqtincha ixtiyorida bo`ladigan mablag`lar”; 115 “Valyuta hisobvarag`i”; 119 “Boshqa hisobvaraqlardagi pul mablag`lari”. 110 “To`lovlarning maxsus turlariga doir hisob-kitoblardan tushgan mablag`lar” subschyotida tashkilotlarning hisobvaraqlariga kirim qilingan ta’lim muassasalaridagi bolalarning ota-onalari tomonidan to`lanadigan badallari, shuningdek ovqatlanganligi uchun xodimlardan tushgan mablag`lari hisobga olinadi. Bu subschyotning debet tomonida ta’lim muassasalaridagi bolalarning ota- onalari tomonidan to`lanadigan badallari, shuningdek ovqatlanganligi uchun xodimlardan tushgan mablag`larni kirimi, kredit tomonida mablag`larni sarflanishi, hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi. 111 “Ta’lim muassasalarida o`qitishning to`lov-kontrakt shaklidan tushgan tushumlar” subschyotida tashkilotlar tomonidan o`qitishning to`lov-kontrakt shaklidan tushgan tushumlar hisobga olinadi. Bu subschyotning debet tomonida Ta’lim muassasalarida O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 1999 yil 6 avgustda 795 - son bilan ro`yxatdan o`tgan “O`zbekiston Respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim muassasalarida o`qitishning to`lov-kontrakt shakli va tushgan mablag`larni taqsimlash tartibi haqida” Nizomga ko`ra o`qitishning to`lov-kontrakt shaklidan mablag`lar tushumi kredit tomonida bu mablag`larni sarflanishi, hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi. 112 “Budjet tashkilotini rivojlantirish jamg`armasi mablag`lari” subschyotida qonunchilikda belgilangan tartibda tashkilotlarning rivojlantirish jamg`armasi bo`yicha daromadlar va tushumlari, shuningdek tibbiyot muassasalarining moddiy rag`batlantirish va rivojlantirish jamg`armasi mablag`larining hisobi yuritiladi. Bu subschyotning debet tomonida budjet tashkilotlari faoliyat turiga mos mahsulot(ish va xizmatlar) sotishdan tushumlar, ijara tushimlari, xomiylik mablag`lari tushumi, yil yakuniga ko`ra budjet mablag`lari bo`yicha iqtisod qilib qolingan mablag`ni rivojlantirish jamg`armasiga o`tkazilishi aks ettiriladi kredit tomonida ushbu mablag`lar hisobiga amalga oshirilgan xarajatlar, hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi.

113 “Boshqa budjetdan tashqari mablag`lar” subschyotida tashkilotlarning eskirgan va keraksiz moddiy qimmatliklarni sotishdan, shuningdek, turli xil jarimalar va penyalardan hamda boshqa qonunchilikda taqiqlanmagan tushumlar bo`yicha mablag`lari hisobga olinadi. Bu schyotning debet tomonida ikkilamchi xom ashyoni topshirishdan tushgan tushumlar, keraksiz va eskirgan moddiy qiymatliklarni (budjetdan tashqari mablag`lar hisobiga olinganlarini) sotishdan tushgan tushumlar, boshqa tushimlar summasi, kredit tomonida bu mablag`larni sarflanishi, hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi. 114 “Budjet tashkilotining vaqtincha ixtiyorida bo`ladigan mablag`lar” subschyotida tashkilotning ixtiyoriga vaqtinchalik tushgan va ma’lum shartlar bajarilgandan keyin qaytarilishi yoki tegishli hisobvaraqlarga o`tkazilishi lozim bo`lgan mablag`lar hisobga olinadi. Bu schyot asosan sud, prokuratura, boshqa xuquqni himoya qiluvchi organlarida ko`proq qo`llaniladi. Bu schyotni debet tomonida tashkilotning ixtiyoriga vaqtinchalik tushgan mablag`lar summalari, kredit tomonida bu mablag`larni qaytarilishi aks ettiriladi. Ushbu summalarning analitik hisobi 292-son shakldagi joriy hisoblar va hisob-kitoblar daftarida (kartochkasida) olib boriladi. 115 “Valyuta hisobvarag`i” subschyotida chet el valyutasi bo`yicha operatsiyalarning hisobi olib boriladi. Ushbu subschyotning debet tomonida chet el valyutalarining kirimi, kredit tomonida esa, chet el valyutalarining chiqimi aks ettiriladi. Bu schyotning debet tomonida xorijiy valyutadagi pul mablag`lari tushumi yoki ijobiy kurs tafovuti aks ettiriladi, kredit tomonida xorijiy valyutadagi pul mablag`lari sarfi yoki salbiy kurs tafovuti aks ettiriladi. Chet valyutasi bo`yicha mablag`larning sintetik hisobi 381-son jamlanma qaydnomada (3-memorial orderda), analitik hisobi 292-son shakldagi joriy hisoblar va hisob-kitoblar daftarida (kartochkasida) chet el valyutasi turlari bo`yicha alohida holda yuritiladi. 119 “Boshqa hisobvaraqlardagi pul mablag`lari” subschyotida tashkilotlarning hisobvaraqlariga davlat ijtimoiy sug`urtasi bo`yicha xarajatlarni to`lash uchun Pensiya jamg`armasining hududiy bo`linmalaridan kirim qilingan

mablag`lar va boshqa pul mablag`lari hisobga olinadi. Bu schyotning debet tomonida Pensiya jamg`armasi mablag`lari hisobidan budjet tashkilotlari xodimlarining ijtimoiy to`lovlarini qoplash uchun kelib tushgan mablag`lar va boshqa mablag`lar tushumi kredit tomonida bu mablag`larni sarflarishi yoki hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi. Kassa operatsiyalari hisobi Budjet tashkilotidagi kassa muomalalari hisobi «Yuridik shaxslar tomonidan kassa operatsiyalarini amalga oshirish qoidalari» ga qatiy amal qilingan xolda tashkil etiladi. Budjet tashkilotida namunaviy shatlar jadvaliga muvofiq kassir lavozimi kiritiladi va ushbu lavozimga xodim ishga olinganda material javobgarlik to`g`risida shartnoma rasmiylashtiriladi. Ushbu shartnomaga muvofiq kassir lavozimiga tayinlangan shaxs kassadagi pul mablag`lari, pul xujjatlari va qabul qilib olgan mulkiy qiymatliklarni but saqlanishiga javobgar bo`ladi. Kassir lavozimiga tayinlangan xodimga bosh hisobchi tomonidan «Yuridik shaxslar tomonidan kassa operatsiyalarini amalga oshirish qoidalari» tanishtiriladi va tanishganligi haqida tilhat olinadi. Tashkilot kassasi uchun ajratilgan xona «Yuridik shaxslar tomonidan kassa operatsiyalarini amalga oshirish qoidalari» talablari bo`yicha jihozlanishi kerak. Tashkilotlar kassasiga naqd pul mablag`larini qabul qilish bosh hisobchi yoki u vakolat bergan shaxs tomonidan imzolangan KO-1-son shakldagi kirim kassa orderi bo`yicha amalga oshiriladi. Tashkilotlar kassasidan naqd pul mablag`larini berilishi KO-2-son shakldagi chiqim kassa orderi yoki tegishlicha rasmiylashtirilgan boshqa hujjatlar (to`lov qaydnomalari, pul berish bo`yicha arizalar, hisobvaraqlar va hokazolar) bo`yicha, ushbu hujjatlarga chiqim kassa orderining rekvizitlari bo`lgan shtamp qo`yilgan holda amalga oshiriladi. Pul mablag`larini berishga doir hujjatlar tashkilot rahbari va bosh hisobchisi yoki ular vakolat bergan shaxslar tomonidan imzolangan bo`lishi kerak.

Chiqim kassa orderlariga ilova qilinadigan hujjatlar (arizalar, hisobvaraqlar va hokazolar) da tashkilot rahbarining ijozat beruvchi yozuvi bo`lgan taqdirda, chiqim kassa orderlarida rahbarning imzosi bo`lishi shart emas. Kirim va chiqim kassa orderlari yoki ularning o`rnini bosuvchi hujjatlar ular bo`yicha pul olinganidan yoki berilganidan so`ng darhol kassir tomonidan imzolanadi, ularga ilova qilingan hujjatlarga esa sana (kun, oy, yil) ko`rsatilgan holda “To`langan” shtampi qo`yiladi yoki so`z bilan yozib qo`yiladi. Kirim va chiqim kassa orderlari yoki ular o`rnini bosuvchi hujjatlar kassaga topshirilguniga qadar buxgalteriya tomonidan KO-3-son shakldagi kirim va chiqim kassa orderlarini ro`yxatga olish jurnalida qayd etiladi. Ish haqini berish to`lov (hisob-kitob-to`lov) qaydnomalarida rasmiylashtirilgan chiqim kassa orderlari ish haqi berilgandan keyin ro`yxatga olinadi. Tashkilot naqd pullarining tushumlari va berilishi KO-4-son yoki 440-son shakldagi kassa daftarida hisobga olinadi. Bunda chet el valyutasi mablag`lari bo`yicha alohida kassa daftari yuritiladi. Kassa daftaridagi yozuvlar qoraqog`oz vositasida sharikli ruchka, siyohqalam yoki siyoh bilan ikki nusxada amalga oshiriladi. Varaqlarning ikkinchi nusxalari qirqiladigan bo`lishi kerak, ular kassirning hisoboti bo`lib xizmat qiladi. Varaqlarning birinchi nusxalari kassa daftarida qoladi. Varaqlarning birinchi va ikkinchi nusxalari bir xil raqamlar bilan belgilanadi. Kassa daftarida o`chirishlar va ta’kidlanmagan tuzatishlar qilish man etiladi. Qilingan tuzatishlar tashkilot kassiri, shuningdek, bosh hisobchining yoki uning o`rnini bosuvchi shaxsning imzolari bilan tasdiqlanadi. Kassa daftaridagi yozuvlar kassir tomonidan har bir order yoki uning o`rnini bosuvchi boshqa hujjat bo`yicha pul olingan yoxud berilganidan keyin darhol amalga oshiriladi. Har kuni, ish kuni oxirida kassir kun uchun operatsiyalar yakunini hisoblaydi, kassadagi keyingi kun uchun pullar qoldig`ini chiqaradi va keyingi kuni buxgalteriyaga kassir hisoboti sifatida kassa daftarida imzo chektirgan holda kirim va chiqim kassa hujjatlari bilan birga ikkinchi yirtma varaqni (kassa daftaridagi bir kun uchun yozuvlar ko`chirma nusxasini) topshiradi.

Topshirilgan kassa hisoboti buxgalteriyada tekshiriladi va uning asosida kassa operatsiyalariga doir 381-son shakldagi jamlanma qaydnomaga (1-son memorial order) va analitik hisobning boshqa registrlariga yoziladi. 1-son memorial order bo`yicha oylik aylanmalarning umumiy summasidan budjetdagi (budjetdan tashqari) hisobvaraqlar bo`yicha aylanmalar chiqarib tashlanadi. Kassa daftarini to`g`ri yuritilishi ustidan nazorat qilish tashkilot bosh hisobchisi zimmasiga yuklanadi. Ko`plab bo`linmalarga ega bo`lgan tashkilotlarda ish haqi, stipendiyalar, pensiyalar, vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqalari va boshqa to`lovlarni to`lashga kassirlardan boshqa shaxslarga tashkilot rahbarining yozma buyrug`i bilan ruxsat berilishi mumkin. Bunday hollarda mazkur shaxslar bilan ham moddiy moddiy javobgarlik to`g`risida shartnoma tuzilishi shart. Ishonchli shaxslarga kassadan naqd pul berilganda ularning hisobi kassir tomonidan 320-son shakldagi ish haqi, stipendiya va boshqa to`lovlarni berish uchun tarqatuvchilarga berilgan pullarni hisobga olish daftari yuritiladi. Kassadan bir necha kishilarga hisobot beriladigan pul berilishi zarur bo`lgan hollarda individual tarzdagi kassa chiqim orderlari o`rniga 317-son shakldagi kassadan hisobdor shaxslarga pul berish bo`yicha qaydnomadan foydalaniladi. Shtatda kassirlik lavozimi ko`zda tutilmagan tashkilotlarda xodimlarga ish haqi to`lash hamda mayda xo`jalik xarajatlari tashkilot buyrug`i bilan rasmiylashtirilgan hisobdor shaxslar orqali amalga oshiriladi. Bankdan naqd pul olish uchun cheklar ana shu shaxslar nomiga yoziladi. Buxgalteriya hisobida kassa operatsiyalari hisobi 12 “Kassa” schyotida 120 “Milliy valyutadagi naqd pul mablag`lari” va 121 “Xorijiy valyutadagi naqd pul mablag`lari” subschyotlarida yuritilib ushbu subschyotlarda tashkilot kassasidagi naqd pul mablag`larining (milliy va xorijiy valyutada) mavjudligi va ularning harakati hisobga olinadi. Bu subschyotlarning debet tomonida kassaga pul mablag`larni kirimi, kredit tomonida pul mablag`larni chiqimi aks ettiriladi.

Boshqa pul mablag`lari va moliyaviy qo`yilmalar hisobi Budjet tashkilotlarida boshqa pul mablag`lari bo`yicha akkreditivlar, yo`ldagi pul mablag`lari va tashkilotlarning boshqa pul mablag`lari hisobi yuritiladi. Akkreditiv shaklida hisob-kitob qilish tartibi Markaziy bank qoidalarida belgilab qo`yilgan. Akkreditiv bankning shartli pul majburiyatnomasi bo`lib, bank bu xujjatni mijozning topshirig`iga ko`ra shartnoma bo`yicha uning kontragentiga beradi. Bu shartnomaga ko`ra akkreditiv ochgan bank (emitent bank) mahsulot yetkazib beruvchiga pul to`lashi yoxud shunday to`lovlar o`tkazish uchun boshqa bankka vakolat berishi mumkin. Bunda mijoz akkreditivda ko`zda tutilgan xujjatlarni taqdim etishi va akkreditivning boshqa talablarini bajarishi shart qilib qo`yiladi. Akkreditiv asosan mol yetkazib beruvchining taldabiga muvofiq ochilishi mumkin. Mol yetkazib beruvchi nomiga akkreditiv ochilganda yetkazib beriladigan tovarlar, ish va hizmatlar uchun to`lov kafolatlanishi ta’minlanadi. Akkreditivlarning quyidagi turlari ochilishi mumkin: - qoplangan (deponentlangan) yoki qoplanmagan (kafolatlangan); - qaytarib olinadigan yoki qaytarib olinmaydigan. Agar akkreditiv ochilayotgan vaqtda emitent bank to`lovchining o`z mablag`larini yoki unga berilgan kreditni emitent bank majburiyatlari amal qiladigan butun muddatga «Akkreditivlar» degan alohida balans hisobvarag`iga qo`yish uchun mahsulot yetkazib beruvchi banki (ijrochi bank) ixtiyoriga o`tkazsa, bu qoplangan (deponentlangan) akkreditiv hisoblanadn. Banklar orasida korrespondentlik munosabatlari o`rnatilgan hollarda qoplanmagan (kafolatlangan) akkreditiv ijrochi bankda unga emitent bankning ijrochi bankdagi hisobvarag`idan butun akkreditiv summasini chiqarib olish xuquqini berish yo`li bilan ochilishi mumkin.

Har bir akkreditivda u qaytarib olinadigan yoki qaytarib olinmaydigan shakldaligi aniq ko`rsatilishi kerak. Agar shunday ko`rsatma bo`lmasa, akkreditiv qaytarib olinadigan deb hisoblanadi. Qaytarib olinmaydigan akkreditiv uning asosida pul oladigan mahsulot yetkazib beruvchining roziligisiz o`zgartirilishi yoki bekor qilinishi mumkin emas. Akkreditiv faqat bitta mahsulot yetkazib beruvchi bilan hisob-kitob qilish uchun ochilishi mumkin. Akkreditiv amal qiladigan muddat va hisob-kitob qilish tartibi to`lovchi bilan mahsulot yetkazib beruvchi o`rtasidagi shartnomada belgilab qo`yiladi. Shartnomada quyidagi ma’lumotlar ko`rsatilishi zarur: • emitent bank nomi; • akkreditiv turi va uni ijro etish usuli; • akkreditiv ochilgani to`g`risida mahsulot yetkazib beruvchiga xabar qilish usuli; • akkreditiv bo`yicha pul olish uchun mahsulot yetkazib beruvchi taqdim etadigan xujjatlarning to`liq ruyxati va aniq tavsifi: • tovar jo`natilgandan keyin xujjatlarni taqdim etish muddati hamda ularni rasmiylashtirishga doir talablar; • boshqa zarur xujjatlar va shartlar. Emitent kafolatlangan akkreditivlarni xaridor bilan kelishuvga ko`ra va boshqa bank bilan o`rnatilgan korrespondentlik munosabatlari shartlariga muvofiq ochadi. Mahsulot yetkazib beruvchining banki bunday akkreditivlarni belgilangan tartibda ijro etadi. Akkreditiv ochmoqchi bo`lgan to`lovchi o`ziga xizmat ko`rsatuvchi bankka (emitent bankka) akkreditiv uchun elektron ariza beradi. Bu arizada to`lovchi quyidagilarni ko`rsatishi shart: • akkreditiv ochish uchun asos bo`lgan shartnoma raqami; • akkreditiv amal qiladigan muddat (akkreditiv yopiladigan kun va oy); • mahsulot yetkazib beruvchining nomi; • akkreditivni ijro etuvchi bank nomi;

• akkreditiv ijro etiladigan joy; • akkreditiv bo`yicha to`lovlar o`tjazilishiga asos bo`ladigan xujjatlarning to`liq va aniq nomi, ularni taqdim etish muddati va rasmiylashtirish tartibi (to`liq batafsil ro`yxat arizaga ilova qilinishi mumkin); • akkreditiv turi va unga doir zarur ma’lumotlar; • akkreditiv qanday tovarlar yuklab jo`natish (xizmatlar ko`rsatish) uchun ochilayotgani, tovarlar yuklab jo`natish (xizmatlar ko`rsatish) muddati; • akkreditiv summasi; • akkreditivni amalga oshirish usuli. Elektron to`lov xujjatini to`g`ri rasmiylashtirish uchun to`lovchilar mahsulot yetkazib beruvchidan akkreditiv bo`yicha uning nomiga ochilgan hisobvaraq raqamini aniqlab olishlari kerak. Akkreditiv ochish to`g`risidagi ariza akkreditiv shartlarini bajarish uchun to`lovchi bankiga zarur mikdordagi nusxalarda taqdim etiladi. Bank muassasasiga kelib tushgan akkreditivlar hisobini yuritish uchun to`lovchi bankida «puli to`lanadigan akkreditivlar» degan balansdan tashqari hisobvaraq ochiladi. Mol yetkazib beruvchi akkreditiv ochilganligi to`g`risidagi xabarnomani olgandan keyin xaridorga maxsulotni jo`natadi yoki ish va xizmatlani ko`rsatadi. Maxsulot jo`natilganligi yoki ish va xizmatlar ko`rsatilganligini tasdiqlovchi xujjatlar mol yetkazib beruvchi tomonidan xizmat ko`rsatuvchi bankiga taqdim etadi va bank akkreditiv qilingan summani mol yetkazib beruvchi hisob raqamiga o`tkazib qo`yadi. Budjet tashkilotlarida akkreditiv hisob shakli asosan xorijiy tashkilotlar bilan hisoblashuvlarda qo`llaniladi. Pulni inkassatorlarga topshirish, pul o`tkazmalari va boshqa hollarda yo`ldagi pul jo`natmalari hisobi yuritiladi. Xozirgi kunda budjet tashkilotlari asosan shahsiy hisobvarag`idan naqt pul olish uchun g`aznachilik bo`limlaridan olingan cheklarni banklar tomonidan to`lab berilishi jarayonida yo`ldagi pul mablag`lari ko`rinishida aks ettirmoqda.

Pul xujjatlari bo`yicha dam olish uylari, sanatoriylar, turistik bazalar uchun berilgan puli to`langan yo`llanmalar, pochta orqali jo`natilgan pullar uchun xabarnomalar, pochta markalari, mehnat daftarchalari blankalari hamda ularga ilova qilingan varaqlar va boshqalar hisobi yuritiladi. Boshqa pul mablag`lari 13 “Boshqa pul mablag`lari” schyotida quyidagi subschyotlarda yuritiladi. 130 “Akkreditivlar”; 131 “Yo`ldagi pul mablag`lari”; 132 “Pul ekvivalentlari”. 130 “Akkreditivlar” subschyotida moddiy qimmatliklar yetkazib berganliklari, shuningdek ishlar, xizmatlar bajarilganligi uchun boshqa shaharlardagi mol yetkazib beruvchilar va boshqa tashkilotlar bilan o`zaro tuzilgan shartnomalar asosida qo`yilgan akkreditivlar summasi hisobga olinadi. Bu subschyotning debet tomonida akkreditiv qilingan mablag`lar summasi, kredit tomonida akkreditiv qilingan mablag`ni hisobdan chiqarilishi yoki qaytarilishi aks ettiriladi. Akkreditivlar budjet mablag`lari hisobidan ham, budjetdan tashqari mablag`lar hisobidan ham qo`yilishi mumkin. 130 “Akkreditivlar” subschyoti bo`yicha analitik hisob qo`yilgan har bir akkreditiv bo`yicha 292-son shakldagi joriy hisoblar va hisob-kitoblar daftari (kartochkasi)da yuritiladi. 131 “Yo`ldagi pul mablag`lari” subschyotida saqlash joyidan chiqib ketgan, ammo mo`ljallangan joyiga yetib bormagan pul mablag`lari (inkassatorga berilgan tashkilotlarning naqd pul mablag`lari, pul o`tkazmalari va boshqalar) hisobga olinadi. Ushbu subschyot tranzit subschyot hisoblanadi va pul mablag`larining harakati ustidan uzluksiz nazoratni o`rnatish uchun bog`lovchi vazifasini bajaradi. Yo`ldagi pul mablag`larining analitik hisobi ularning turlari bo`yicha yuritiladi.

132 “Pul ekvivalentlari” subschyotida dam olish uylari, sanatoriylar, turistik bazalar uchun berilgan puli to`langan yo`llanmalar, pochta orqali jo`natilgan pullar uchun xabarnomalar, pochta markalari, mehnat daftarchalari blankalari hamda ularga ilova qilingan varaqlar va boshqalar hisobga olinadi. Bunday hujjatlarni kassaga qabul qilish va kassadan berish kassa orderlari bilan rasmiylashtiriladi. Bu operatsiyalarning hisobi pul mablag`lari bo`yicha operatsiyalardan alohida holda yuritiladi. Bu schyotni debet tomonida pul ekvivalentlari tushumi, kredit tomonida hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi. Analitik hisobi (mehnat daftarchalari blankalari va uning ilovalardan tashqari) ularning turlariga qarab 292-son shakldagi joriy hisoblar va hisob-kitoblar daftari (kartochkasi)da yuritiladi. Mehnat daftarchalari va uning ilovalari hisobi 448-son shakldagi qat’i hisobot blanklari bo`yicha daftarda yurtiladi. Budjet tashkilotlarida moliyaviy qo`yilma sifatida vaqtincha bo`sh turgan budjetdan tashqari mablag`larini banklarga depozitga qo`yilishi aks ettiriladi. Ular hisobiga olinadigan daromadlar tegishli tartibda buxgalteriyada hisobga olinadi. Buxgalteriya hisobida moliyaviy qo`yilmalar 14 “Moliyaviy qo`yilmalar” schyotining 140 “Depozitga qo`yilgan pul mablag`lari” subschyotida yuritiladi. Bu schyotning debet tomonida depozitga qo`yilgan pul mablag`lari, kredit tomonida depozitga qo`yilgan pul mablag`larini qaytarilishi aks ettiriladi.

Adabiyotlar: 1.“O’zbekiston Respublikasining 2016 yil 13 apreldagi “Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Qonuni, O`RQ-404-sonli. 2.O’zbekiston Respublikasining “Budjet kodeksi” 2013 yil 26 dekabrdagi 360- sonli qonun bilan qabul qilingan. 3.O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va uning hududiy bo’linmalarida. budjetdan mablag’ oluvchilarning shaxsiy hisobvaraqlarini ochish,yopish va yuritish qoidalari” O’zR AV. tomonidan 2013yil 18 yanvarda № 2414 son bilan ro’yxatdan o’tgan. 4. O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2013 yil 2 dekabr 157-sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan “ O’zbekiston Respublikasi Davlat budjeti g’azna ijrosi budjet hisobi to’g’risida yo’riqnoma ” . 5.“Davlat Budjetining g’azna ijrosi qoidalari” O’zR AV. tomonidan 2009 yil 16 sentyabrda № 2007 - son bilan ro’yxatdan o’tgan; 6.“Budjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Yo’riqnoma 22 dekabr 2010 yil № 2169-son bilan O’zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligidan ro’yxatdan o’tgan. 7 .O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 3 sentyabrdagi 414- sonli "Budjet tashkilotlarini mablag` bilan ta’minlash tartibini takomillashtirish to`g`risida"gi qarori.

O'xshashlar

Budjet tashkilotlarida moliyaviy natijalar hisobi

Budjet tashkilotlarida asosiy vosita va nomoddiy aktivlar hisobi

Budjet tashkilotlarida hisob-kitoblar hisobi

Budjet tashkilotlarida budjetdan tashqari mablag’lar hisobi

Budjet tashkilotlarida tovar-moddiy zaxiralar hisobi