Budjet tashkilotlarida tovar-moddiy zaxiralar hisobi - Iqtisodiyot - Referatlar

Budjet tashkilotlarida tovar-moddiy zaxiralar hisobi

Yuklangan vaqt:

11.09.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

98.5 KB

Ko'chirib olish

Budjet tashkilotlarida tovar - moddiy zaxiralar hisob i Reja: 1. Budjet tashkilotlarida tovar moddiy zaxiralarning tarkibi, tayinlanishi va hisobining vazifalari. 2.Tovar moddiy zaxiralarning hisobga oluvchi hisobvaraqlarni tayinlanishi. 3. Budjet tashkilotlarida tovar moddiy zaxiralarning kirimi hamda xisobdan chiqarilishi hisobi. 4. Tovar moddiy zaxiralarning bo`yicha analitik va sintetik hisobni tashkil etish. 5. Tovar moddiy zaxiralarni inventarizatsiyasi hisobi.

Budjet tashkilotlarida tovar moddiy zaxiralarning tarkibi, tayinlanishi va hisobining vazifalari Tovar-moddiy zaxiralar - keyinchalik sotish maqsadida normal faoliyat yuritish jarayonida tutib turiladigan va ishlab chiqarish jarayonida mavjud bo`lgan, shuningdek mahsulot ishlab chiqarish, ishlarni bajarish yoki xizmatlar ko`rsatish jarayonida yoxud ma’muriy va ijtimoiy-madaniy vazifalarni amalga oshirish uchun foydalaniladigan moddiy aktivlardir. Tovar-moddiy zahiralarga xizmat qilish muddati bir yildan ortiq bo`lmagan yoki bir operatsion sikl mobaynida foydalaniladigan mol-mulklar, jumladan, qurilish – ta’mirlash materiallari, oziq-ovqat mahsulotlari, yoqilg`i va yonilg`ilar, ozuqa va yem-hashak, tara (idish)lar, qishloq xo`jalik mahsulotlari va ishlab chiqarish buyumlari, o`stiruvdagi va boquvdagi chorva mollari, o`quv, ilmiy va boshqa maqsadlar uchun materiallar hamda laboratoriya sinovida bo`lgan, uzoq vaqt foydalaniladigan materiallar, shartnoma asosida bajariladigan ilmiy-tadqiqot ishlari uchun maxsus asbob-uskunalar va boshqalar qiradi. Xizmat muddati va qiymatidan qat’i nazar quyidagi inventar va xo`jalik anjomlari tovar - moddiy zaxiralar tarkibiga kiritiladi: a) maxsus asboblar va moslamalar (muayyan buyumlarni turkumli va ommaviy ishlab chiqarish yoki yakka tartibdagi buyurtmani tayyorlash uchun mo`ljallangan maqsadli vazifadagi asboblar va moslamalar); b) maxsus va sanitariya kiyimlari, maxsus poyabzal; v) ko`rpa-to`shaklar; g) yozuv-chizuv anjomlari (kalkulyatorlar, stol ustiga qo`yiladigan asboblar va hokazo); d) oshxona inventari, shuningdek sochiq-dasturxonlar; y) ularni barpo etish xarajatlari qurilish-montaj ishlarining tannarxiga kiritiladigan vaqtinchalik (titulda bo`lmagan) inshootlar, moslamalar va qurilmalar; j) foydalanish muddati bir yildan kam bo`lgan almashtiriladigan uskunalar;

z) ovlash qurollari (trallar, yoyma to`rlar, to`rlar, anjomlar, matraplar va hokazo). Tovar-moddiy zaxiralar tashkilotlarda quyidagilar ko`rinishida bo`lishi mumkin: a) mahsulot ishlab chiqarish, ishlarni bajarish va xizmatlar ko`rsatish, ishlab chiqarishga xizmat ko`rsatish, ma’muriy ehtiyojlar va boshqa maqsadlar uchun mo`ljallangan xom ashyo va materiallar, xarid qilinadigan yarim tayyor mahsulotlar va butlovchi buyumlar, yoqilg`i, idish va idishbop materiallar, ehtiyot qismlar, inventar va xo`jalik anjomlari, boshqa materiallar zaxiralari; b) boquvdagi va yaylovdagi yosh hayvonlar, katta yoshdagi hayvonlar, parrandalar, asalari oilalari, sotish uchun asosiy podadan yaroqsiz qilingan (boquvga qo`yilmasdan) katta yoshdagi qoramollar, sotish uchun chetdan qabul qilingan qoramollar; v) detallar, uzellar, buyumlarning tugallanmagan ishlov berilishi va yig`ilishi hamda tugallanmagan texnologik jarayonlar ko`rinishida tugallanmagan ishlab chiqarish. Ishlarni bajaradigan va xizmatlar ko`rsatadigan tashkilotlarda tugallanmagan ishlab chiqarish ular bo`yicha qabul qilish-topshirish hujjatlari rasmiylashtirilmagan va tashkilot tomonidan tegishli daromad tan olinmagan tugallanmagan ishlar (xizmatlar)ni bajarishga doir xarajatlardan tashkil topadi; g) tashkilotda tayyorlangan tayyor mahsulot (ishlab chiqarish siklining pirovard natijasi - sotish uchun mo`ljallangan va qonun hujjatlari bilan belgilangan hollarda shartnomada yoki boshqa hujjatlarning talablarida nazarda tutilgan texnik va sifat tavsiflariga muvofiq keladigan ishlov berilishi (butlanishi) tugallangan aktiv); d) boshqa yuridik yoki jismoniy shaxslardan xarid qilingan (olingan) va tashkilotning odatdagi faoliyati davomida qo`shimcha ishlov berishsiz sotish yoki qayta sotish uchun mo`ljallangan tovarlar. Bunda uzoq muddatli aktivlar ob’ektlari (binolar, inshootlar, transport vositalari, mulkiy (mutlaq) huquqlar va boshqalar) keyinchalik sotish yoki qayta sotish maqsadida xarid qilingan hollarda tovar bo`lib hisoblanishi mumkin.

Tovar – moddiy zahiralar hisobini tashkil etishda buxgalteriya hisobi oldiga quyidagi vazifalar qo`yiladi: 1. Moddiy aktivlarni qonunchilikda belgilangan tartibda tovar-moddiy zahiralar tarkibida aks ettirish; 2. Tovar-moddiy zahiralarni kelib tushishi, ularni tashkilot hisobidan chiqarilishi shuningdek, saqlanishi va maqsadli sarflanishi ustidan nazorat qilish; 3. Zahiralar va xarajatlarning belgilangan me’yorlarini kuzatib borish; 4. Belgilangan tartibda realizatsiya qilinishi lozim bo`lgan, foydalanilmaydigan materiallarni o`z vaqtida aniqlash; 5. Tovar-moddiy zahiralar xarakatini hujjatlarda to`g`ri rasmiylashtirilish hamda hisob registrlarida o`z vaqtida aks ettirilishini ta’minlash; 6. Tovar-moddiy zahiralarni buxgalteriya hisobvaraqlarda holati va xarakatini aks ettirish; 7. Tovar-moddiy zahiralar bo`yicha o`z vaqtida to`liq hamda aniq buxgalteriya axborotlarini shakllantirib berish. Budjet tashkilotlarida materiallar bo`yicha moliya yili oxiriga bo`lgan qoldiqlar aniqlangan me’yorlar asosida taxlil qilinadi. Agar budjet tashkilotini moliya yili oxirida bo`lgan materiallar bo`yicha qoldiq qiymati belgilangan me’yor(limit)dan ortiqcha bo`lsa keyingi moliya yilida budjet mablag`lari bo`yicha xarajat smetasida materiallar sotib olish uchun kiritilgan summa me’yordan ortiq summaga kamaytiriladi. Tovar moddiy zaxiralar o`rnatilgan me’yorini aniqlash uchun belgilangan ko`rsatkichlar “O`zbekiston Respublikasi Davlat budjetini tuzish va ijro etish qoidalari” (O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2002 yil 14 martda 1111-son bilan ro`yxatga olingan) da keltirilgan .

jadval Tovar moddiy zaxiralar o`rnatilgan me’yorini aniqlash uchun belgilangan ko`rsatkichlar № Tovar –moddiy zaxiralari nomi Belgilang an kun me’yorlari 1 Oziq-ovqat maxsulotlari (mavsumiy tayyorlashdan tashqari) 15 kun 2 Mavsumda tayyorlanadigan oziq-ovqat maxsulotlari 150 kun 3 Dori-darmonlar, reaktivlar, bog`lash materiallari va dorixona anjomlari 60 kun 4 Barcha Budjet tashkilotlari uchun yoqilg`i (bolalar va davolash tashkilotlaridan tashqari) 75 kun 5 Bolalar va davolash tashkilotlari uchun yoqilg`i 90 kun 6 Xo`jalik va kontselyariya materiallari 45 kun 7 O`quv ilmiy va boshqa maxsus maqsadlar uchun materiallar 120 kun 8 Ozuqa va em xashak 120 kun 9 Qurilish ta’mirlash materiallari 45 kun 06 “Boshqa tovar-moddiy zahiralar” schyotida qurilish materiallari, oziq- ovqat mahsulotlari, dori-darmonlar va yarani bog`lash vositalari, yonilg`i, yoqilg`i-moylash materiallari, xo`jalik shartnomalari asosida ilmiy-tekshirish ishlarini amalga oshirish uchun ajratilgan mablag`lar hisobiga sotib olingan, ilmiy-tekshirish ishlarida uzoq vaqt foydalaniladigan materiallar va boshqa tovar- moddiy zahiralar hisobga olinadi. Materiallar bo`yicha yil oxiridagi qoldiqni me’yorlarini aniqlash uchun “Nomoliyaviy aktivlar xarakati to`g`risida” hisobotning 060-069 subschyotlar bo`yicha yil davomida tashkilot extiyojlari uchun sarflangan materiallar qiymati olinib yoqilg`i va moylash materiallari bo`yicha isitish mavsumidagi kunlar soni (asosan 5 oylik isitish mavsumi – 150 kun olinadi), tibbiyot muassasalari bo`yicha oziq-ovqat maxsulotlarining har bir guruxi bo`yicha ko`rsatilgan summa 360 ga , boshqa budjet tashkilotlari bo`yicha tashkilot ehtiyojlari uchun sarflangan materiallar va oziq ovqat mahsulotlari har bir guruhi bo`yicha 305 ga bo`linadi va

chiqqan natija materiallar bo`yicha belgilangan kun me’yorlariga ko`paytiriladi. Chiqqan natija me’yor hisoblanib balansning 060-069 subschyotlari qoldig`i bilan solishtiriladi. Agar materiallar qoldig`i chiqqan me’yordan ortiq bo`lsa o`sha summaga keyingi yil xarajatlar smetasida materiallar xarajat moddasi summasini moliyalashtirish kaytiriladi. Shartli misol tariqasida quyidagini keltiramiz. Toshkent Bank kollejida 2010 yil yillik hisobotiga asosan materiallarni o`rnatilgan me’yorlar bo`yicha hisob kitob qilinganda xo`jalik va kanselyariya mollari, yoqilg`i moylash materiallari bo`yicha me’yordan ortiqcha qoldig`i mavjudligi aniqlandi. Hisob-kitobni amalga oshirish uchun 5-son shakldagi Nomoliyaviy aktivlar xarakati to`g`risida hisobotdan foydalanamiz. A) Xisobotga ko`ra xo`jalik va kanselyariya mollari qoldig`i yil oxiriga 78000 ming so`mni tashkil etgan. Yil davomida 190000 ming so`mlik xo`jalik va kanselyariya mollari sarfi amalga oshirilgan. Me’yordan ortiqcha qoldig`i mavjudligi aniqlash uchun quyidagi amallar bajarildi:1) 190000 ming so`m / 305 =623 ming so`m 2) 623 ming so`m * 45 = 28032.8 ming so`m 3) 28032.8 ming so`m – 78000 ming so`m = - 49967.2 ming so`m Demak me’yordan ortiqcha 49967.2 ming so`mlik xo`jalik va kanselyariya mollari qoldig`i mavjudligi aniqlandi. B) Xisobotga ko`ra yoqilg`i va moylash materiallari qoldig`i yil oxiriga 54000 ming so`mni tashkil etgan. Yil davomida 205000 ming so`mlik yoqilg`i va moylash materiallari sarfi amalga oshirilgan. Me’yordan ortiqcha qoldig`i mavjudligi aniqlash uchun quyidagi amallar bajarildi: 1) 205000 ming so`m / 305 = 672.1 ming so`m 2) 672.1 ming so`m * 75 = 50409.8 ming so`m 3) 50409.8 ming so`m – 54000 ming so`m = - 3590.2 ming so`m Demak me’yordan ortiqcha 3590.2 ming so`mlik yoqilg`i va moylash materiallari qoldig`i mavjudligi aniqlandi.

Tovar moddiy zaxiralarning hisobga oluvchi hisobvaraqlarni tayinlanishi. Tovar - moddiy zahiralar hisobi buxgalteriya hisobida 05 “Tayyor mahsulot”, 06 “Boshqa tovar-moddiy zahiralar” schyotlarida yuritiladi. Bu schyotlarni debet tomonida tovar-moddiy qiymatliklarni kirimi haqiqiy tannarxi bo`yicha, kredit tomonida hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi. 05 “Tayyor mahsulot” schyoti 050 “Tayyor mahsulot” subschyotidan iborat bo`lib, ushbu subschyotda tayyor mahsulotlar haqiqiy ishlab chiqarish tannarxi bo`yicha hisobga olinadi. Shuningdek, ushbu subschyotda yordamchi qishloq va o`quv xo`jaliklarining mahsulotlari ham hisobga olinadi. Yordamchi qishloq xo`jalik va o`quv-tajriba xo`jaliklarining mahsulotlari rejadagi bahosi bo`yicha yil davomida hisobga olib boriladi. Tayyor mahsulotlarining analitik hisobi nomi, miqdori va qiymati hamda saqlanadigan joyi bo`yicha 296-son shakldagi material qimmatliklarning miqdor- qiymat hisobi daftari (kartochkasi)da alohida holda yuritiladi. 06 “Boshqa tovar-moddiy zahiralar” schyotida qurilish materiallari, oziq- ovqat mahsulotlari, dori-darmonlar va yarani bog`lash vositalari, yonilg`i, yoqilg`i- moylash materiallari, xo`jalik shartnomalari asosida ilmiy-tekshirish ishlarini amalga oshirish uchun ajratilgan mablag`lar hisobiga sotib olingan, ilmiy- tekshirish ishlarida uzoq vaqt foydalaniladigan materiallar va boshqa tovar-moddiy zahiralar hisobga olinadi. 06 “Boshqa tovar-moddiy zahiralar” schyoti hisobda quyidagi subschyotlarga bo`lingan holda aks ettiriladi: 060 “Qurilish materiallari”; 061 “Oziq-ovqat mahsulotlari”; 062 “Dori-darmonlar va yarani bog`lash vositalari”; 063 “Inventar va xo`jalik jihozlari”; 064 “Yonilg`i, yoqilg`i - moylash materiallari”; 69 Mashina va asbob-uskunalarning ehtiyot qismlari”;

069 “Boshqa tovar-moddiy zahiralar”. 060 “Qurilish materiallari” subschyotida qurilish va montaj ishlari jarayonida foydalaniladigan qurilish materiallari hisobga olinadi. Qurilish materiallari sifatida silikat materiallar (sement, qum, shag`al, ohak, tosh, g`isht va boshq.) yog`och materiallar (xodalar, arralangan yog`och-taxtalar, fanerlar va sh.k.), qurilish metali (temir, tunuka, po`lat, listli rux va sh.k.), metall buyumlar (mixlar, gaykalar, boltlar, xalqali buyumlar va shu kabilar), sanitariya- texnika materiallari (jumraklar, muftalar va h.k.), elektrotexnika materiallari (kabellar, lampalar, patronlar, roliklar, shnur, sim va saqlagichlar va sh.k.), ximiyaviy-buyoq moddalari (buyoqlar, aliflar va sh.k.) va boshqa shu kabi materiallar hisobga olinadi. Qurilish materiallarining analitik hisobi materiallarning nomi, miqdori va qiymati bo`yicha 296-son shakldagi material qimmatliklarning miqdor-qiymat hisobi daftari (kartochka)sida yuritiladi. 061 “Oziq-ovqat mahsulotlari” subschyotida tashkilotlardagi oziq-ovqat mahsulotlari hisobga olinadi. Kelib tushgan oziq-ovqat mahsulotlarining hisobi oziq-ovqat mahsulotlari kirimga olinadigan 300-son shakldagi oziq-ovqat mahsulotlarini kirimi bo`yicha jamlanma qaydnomada yuritiladi. Qaydnoma har bir moddiy javobgar shaxs bo`yicha alohida tuziladi. Qaydnomaga yozuvlar boshlang`ich hisob hujjatlar asosida miqdor va summa ifodasida yoziladi. Oy tugagandan so`ng qaydnomadagi raqamlarning jami hisoblab chiqiladi. Oziq-ovqat mahsulotlari sarfining hisobi oziq-ovqat mahsulotlari sarfi bo`yicha 399-son shakldagi jamlanma qaydnomada yuritiladi. Bu jamlanma qaydnoma moddiy javobgar shaxslar bo`yicha yuritiladi. Unga yozuvlar 299-son shakldagi oziq-ovqat mahsulotlari berish uchun menyu-talabnoma va boshqa hujjatlar asosida yoziladi. Oy tugagandan keyin qaydnomadagi raqamlarning jami hisoblab chiqiladi, bu esa, sarflangan oziq-ovqat mahsulotlarining qiymatini aniqlashga xizmat qiladi. Bir vaqtning o`zida ta’lim muassasalarida ta’minlanadigan bolalar soni bilan, davolash

muassasalarida esa, bemorlar haqidagi ma’lumotlar bilan va boshqa ma’lumotlar bilan taqqoslanadi. 411-son shaklda jamlanma qaydnomalardagi ma’lumotlaridan tashqari, oziq- ovqat mahsulotlarining boshqa chiqim hujjatlari (kam chiqqan oziq-ovqat mahsulotlariga, bazaga qaytarishga va boshqalarga tuzilgan dalolatnomalar) yoziladi. Oziq-ovqat mahsulotlarining analitik hisobi ularning nomi, navi, miqdori, qiymati va moddiy javobgar shaxslar bo`yicha M-44-son shakldagi material zahiralar bo`yicha aylanma qaydnomada yuritiladi. Aylanma qaydnomalarga yozuvlar 300 va 399-son shakldagi jamlanma qaydnomalari hamda oziq-ovqat mahsulotlarining kirimi va chiqimiga doir boshqa hujjatlar asosida yoziladi. Har oyda aylanma qaydnomalardagi aylanmalar hisoblab chiqiladi va oy boshiga qoldiq chiqariladi. 062 “Dori-darmonlar va yarani bog`lash vositalari” subschyotida kasalxonalardagi, davolash-profilaktika, davolash-veterinariya va xarajatlar smetalarida ushbu maqsadlar uchun mablag` ajratish ko`zda tutilgan tashkilotlardagi dori-darmonlar, komponentlar, bakteriyali preparatlar, zardoblar, vaksinalar, qon va yarani bog`lash vositalari va boshqa dori-darmonlar hisobga olinadi. Bu subschyotda o`z dorixonalariga ega bo`lgan meditsina tashkilotlaridagi yordamchi va dorixona materiallari ham hisobga olinadi. 063 “Inventar va xo`jalik jihozlari” subschyotida tashkilotning kundalik ehtiyojlari uchun foydalaniladigan xo`jalik materiallari va kanselyariya buyumlari (elektr lampalari, sovun, cho`tka va h.k.), shuningdek, boshqa inventar va xo`jalik jihozlari hisobga olinadi. Invetar va xo`jalik jihozlarining hisobi moddiy javobgar shaxslar tomonidan buyumlarning nomi va miqdori bo`yicha M-17-son shakldagi materiallarni ombor hisobi daftarida yuritiladi. Bu buyumlarning ombordan berish 434-son shakldagi yuk-xati (talabnoma) bo`yicha amalga oshiriladi. Buyumlar ombordan berilayotganda tashkilotning, bo`limning nomi,

foydalanishga topshirilgan yili va oyi ko`rsatilgan markirovkali shtampi qo`yiladi. Markirovka bo`yoq (yuvganda va kimyoviy vositalar ta’sirida o`chmaydigan bo`lishi lozim) yordamida qilinadi yoki jeton bilan mahkamlanadi. Singan idishlarni hisobdan o`chirish uchun singan idishlarni ro`yxatga oladigan 325-son shakldagi singan idishlarni ro`yxatga olish bo`yicha kitob yuritiladi. Kitobga yozuvlar tegishli mansabdor shaxslar tomonidan yoziladi. Doimiy ishlab turadigan komissiya kitobni to`g`ri yuritilayotganligini nazorat qilib boradi va har chorakda (har oyda) singan idishlarni hisobdan o`chirish dalolatnomasini tuzadi. Bu dalolatnoma tashkilot rahbari tomonidan tasdiqlanadi. Xalq ta’limi, sog`liqni saqlash va boshqa muassasalar omboridagi mavjud ich kiyimlar, ko`rpa to`shaklar, kiyim-kechak va poyafzallar quyidagicha alohida guruhlarga ajratilib hisobga olinadi: -ich kiyimlar (kuylaklar, xalatlar va shunga o`xshashlar); -ko`rpa-to`shaklar va ko`rpa-to`shak buyumlari (matratslar, yostiqlar, ko`rpalar, choyshablar, ko`rpa va yostiq jildlari, yoping`ichlar, qop-ko`rpa) va h.k; -kiyim-bosh va shaklli ust-bosh hamda maxsus kiyimlar (kostyumlar, koftalar, yubkalar, kurtkalar, shimlar) va boshqalar; -poyafzallar, maxsus poyafzallar (botinkalar, etiklar, sandallar, piymalar va h.k.) bilan birga; -sport kiyimlari va poyafzallari (kostyumlar, botinkalar) va h.k. 063 subschyotning analitik hisobi predmetlarning nomi, miqdori, qiymati va moddiy javobgar shaxslar bo`yicha 296-son shakldagi material qimmatliklarning miqdor-qiymat hisobi daftarida (kartochkasida) yuritiladi. 064 “Yonilg`i, yoqilg`i-moylash materiallari” subschyotida omborlarda, shuningdek, bevosita moddiy javobgar shaxslar ixtiyorida turadigan barcha turdagi yonilg`i, yoqilg`i - moylash materiallari (o`tin, ko`mir, torf, benzin, kerosin, mazut, avtol va h.k.) hisobga olinadi. 065 “Mashina va asbob-uskunalarning ehtiyot qismlari” subschyotida mashinalarning (tibbiyot, elektron-hisoblash va shu kabi) uskunalari, traktorlar, kombaynlar, transport vositalarining (motorlar, avtomobil shinalari, kamera va

aylana shakldagi lentalar va shu kabilar) eskirgan qismlarini almashtirish va ta’mirlash uchun mo`ljallangan ehtiyot qismlar hisobga olinadi. Ehtiyot qismlarning analitik hisobi ehtiyot qismlarning nomi, turi, zavod bergan raqami, miqdori, qiymati va moddiy javobgar shaxslar 296-son shakldagi material qimmatliklarning miqdor-qiymat hisobi daftari (kartochkasi)da yuritiladi. Bunda, eskirganlarini almashtirish uchun ombordan berilgan avtomobil shinalari va pokrishkalari balansdan tashqari 12-schyotda hisobga olinadi hamda oluvchining familiyasi, ismi va otasining ismi, mansabi, olingan kuni va zavod raqami ko`rsatiladi. 069 “Boshqa tovar-moddiy zahiralar” subschyotida ilmiy-tadqiqot ishlari va laboratoriya sinovlari uchun uzoq muddat ishlatiladigan materiallar, shartnoma asosida bajariladigan ilmiy-tadqiqot ishlari uchun maxsus asbob-uskunalar, o`stiruvdagi va boquvdagi chorva mollari, o`quv, ilmiy va boshqa maqsadlarga mo`ljallangan reaktivlar va ximikatlar, oyna va kimyoviy idishlar, metallar, elektr va radio materiallari, radiolampalar, fotobuyumlari, o`quv dasturlari hamda qo`llanma va ilmiy ishlarni nashr qilish uchun qog`ozlar, tajriba qilinadigan hayvonlar hamda o`quv maqsadlari va ilmiy-tadqiqot ishlari uchun mo`ljallangan boshqa materiallar, shuningdek, protez uchun ishlatiladigan qimmatbaho va boshqa tovar-moddiy zahiralar hisobga olinadi. Boshqa tovar-moddiy zahiralarning analitik hisobi 296-son shakldagi material qimmatliklarning miqdor-qiymat hisobi daftari (kartochkasi)da materiallarning nomi, navi, miqdori, qiymati va moddiy javobgar shaxslar bo`yicha yuritiladi. Yosh chorva mollarining analitik hisobi ularning turi va yosh guruhiga qarab, bo`rdoqiga boqilayotgan mollarning analitik hisobi esa, faqat turlariga qarab chorva mollarini hisobga olish daftari (395-son shakl) da olib boriladi. Budjet tashkiloti ishchi schyotlar rejasini tasdiqlayotganda 06 “Boshqa tovar- moddiy zahiralar” schyotining tegishli subschyotlarini tashkilotga kirim qilingan materiallar manbaalari bo`yicha alohida shakllantirib olishi mumkin. Masalan 063/1 “Inventar va xo`jalik jihozlari(budjet mablag`i hisobidan)”, 063/2 “Inventar va xo`jalik jihozlari (rivojlantirish jamg`armasi mablag`i hisobidan)” va xokazo.

Budjet tashkilotlarida tovar moddiy zaxiralarning kirimi hamda xisobdan chiqarilishi hisobi. Tovar-moddiy zahiralar kirimi buxgalteriya hisobida alohida aks ettriladi. Ma’lumki tovar-moddiy zaxiralar quyidagilar natijasida tashkilotga kirim qilinadi: -yetkazib berish (oldi-sotdi) shartnomasi bo`yicha xarid qilish; -beg`araz kelib tushish (hadya shartnomasi bo`yicha); -uzoq muddatli aktivlar tarkibidan o`tkazish; -ortiqcha (hisobga olinmagan) tovar-moddiy zaxiralarni aniqlash; -tashkilotning o`zida tayyorlanishi; -qonunchilikda nazarda tutilgan boshqa hollar. Tovar-moddiy zaxiralar tashkilotning buxgalteriya balansiga tannarxi bo`yicha kiritiladi, u xarid qiymati (yetkazib beruvchiga to`lanadigan summalar) va ularni xarid qilish bilan bog`liq bo`lgan barcha xarajatlarni o`z ichiga oladi. Tovar-moddiy zaxiralarni xarid qilish bilan bog`liq bo`lgan va ularning tannarxiga kiritiladigan xarajatlarga quyidagilar kiritiladi: -bojxona bojlari va yig`imlari; -tovar-moddiy zaxiralarni xarid qilish bilan bog`liq bo`lgan soliq va boshqa majburiy to`lovlar summalari (agar ular qoplanmasa); -tovar-moddiy zaxiralar ular orqali xarid qilingan ta’minotchi va vositachi tashkilotlarga to`lanadigan vositachilik haqi; -tovar-moddiy zaxiralarni sertifikatlash va ularni tovar-moddiy zaxiralarni xarid qilish bilan bog`liq bo`lgan texnik shartlarga muvofiq sinash bo`yicha xarajatlar; -tovar-moddiy zaxiralarni tayyorlash va ularni joriy joylashish yoki foydalanish joyiga yetkazib berish bo`yicha transport-tayyorlov xarajatlari. Ular tayyorlash, yuklash-tushirish ishlari, tovar-moddiy zaxiralarni barcha turdagi transport bilan ularni joriy joylashish yoki foydalanish joyiga tashish uchun tariflar

(fraxt)ni to`lash bo`yicha xarajatlar, shu jumladan tovar-moddiy zaxiralarni tashishda xatarlarni sug`urtalash bo`yicha xarajatlardan tashkil topadi; -tovar-moddiy zaxiralarni xarid qilish bilan bevosita bog`liq bo`lgan boshqa xarajatlar. Xarid qilingan tovar-moddiy zaxiralarga haq to`lash bilan bog`liq xarajatlar (akkreditiv ochish xarajatlari, o`tkazmalar uchun bank komissiyasi, tovar-moddiy zaxiralarni chet el valyutasiga xarid qilish chog`ida valyutani konvertatsiyalash bo`yicha komissiya va boshqa bank xizmatlari), tovar-moddiy zaxiralarni xarid qilish bo`yicha kontraktlarni tayyorlash, ro`yxatdan o`tkazish va yopish bilan bog`liq xarajatlar hamda aktivlarni xarid qilish bilan bevosita bog`liq bo`lmagan boshqa xarajatlar tovar-moddiy zaxiralarning tannarxiga kiritilmaydi, balki ular sodir bo`lgan hisobot davrida xaqiqiy xarajatlar sifatida aks ettiriladi. Tovar-moddiy zaxiralarni xarid qilish bo`yicha xarajatlar ularning yuzaga kelishini tasdiqlovchi boshlang`ich hisob hujjatlari asosida belgilanadi. Transport-tayyorlov xarajatlarining summasi alohida yig`iladi va tovar- moddiy zaxiralarning tegishli turlari (ushbu transport-tayyorlov xarajatlari tegishli bo`lgan partiyalari, guruhlari) o`rtasida taqsimlanadi. Chet el valyutasida xarid qilingan tovar-moddiy zaxiralarning tannarxi tovar- moddiy zaxiralarni xarid qilish bilan bog`liq bo`lgan tegishli xarajatlarni qo`shgan holda, chet el valyutasidagi summani bojxona yuk deklaratsiyasi yoki ishlar bajarilganligi, xizmatlar ko`rsatilganligini tasdiqlovchi hujjatlarni rasmiylashtirish sanasidagi O`zbekiston Respublikasi Markaziy banki kursi bo`yicha qayta hisoblash yo`li bilan so`mda belgilanadi. Tashkilot tomonidan beg`araz olingan tovar-moddiy zaxiralarning tannarxi ularning buxgalteriya hisobiga qabul qilinish sanasidagi joriy qiymatidan kelib chiqqan holda aniqlanadi. Yuridik va jismoniy shaxslardan xomiylik ko`rinishida olingan tovar-moddiy zahiralar tannarxiga ularni tashkilotga olib kelish bilan bog`liq boshqa xarajatlar ham kiritiladi. Uzoq muddatli aktivlar tarkibidan o`tkazishda ham ularning buxgalteriya hisobiga qabul qilinish sanasidagi joriy qiymatidan kelib chiqqan holda tannarxi

aniqlanadi. Bunda asosiy vositalarni tugatilishi natijasida yaroqli bo`lgan qismlari (bino-inshootlar bo`yicha foydalanish mumkin bo`lgan qurilish materiallari, transport vositalari bo`yicha yaroqli extiyot qismlari va xokazo) joriy qiymatda baxolanib tovar-moddiy zahiralar tarkibiga kirish qilinadi. Ortiqcha (hisobga olinmagan) tovar-moddiy zaxiralarni inventarlash natijasida aniqlangan aktivlar tannarxi ular aniqlangan sanadagi joriy qiymatdan kelib chiqqan holda belgilanadi. Tashkilotning o`zi tomonidan ishlab chiqariladigan (tayyorlanadigan) tovar- moddiy zaxiralarning tannarxi deb ularning ishlab chiqarish tannarxi tan olinadi. Tovar-moddiy zaxiralarning ishlab chiqarish tannarxiga ularni ishlab chiqarish bilan bevosita bog`liq bo`lgan, ishlab chiqarish texnologiyasi va uni tashkil etish bilan shartlangan xarajatlar kiritiladi. Ularga quyidagilar tegishli bo`ladi: bevosita va bilvosita moddiy xarajatlar, bevosita va bilvosita mehnat xarajatlari, ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo`lgan boshqa bevosita va bilvosita xarajatlar. Materiallar va oziq-ovqat mahsulotlari kirimi bo`yicha hisob registrlariga boshlang`ich hisob hujjatlari (hisobvaraqlar, dalolatnomalar va boshqalar) asosida ushbu material zahiralar olingan kun (sana) bilan yoziladi. Boshlang`ich hisob hujjatlarida quyidagi ma’lumotlar ko`rsatilishi kerak: mahsulotlar va oziq-ovqat mahsulotlari kimdan olinganligi, nomi, navi, miqdori (og`irligi) bahosi, summasi, omborga kelib tushgan vaqti va shu qimmatliklarni qabul qilgan moddiy javobgar shaxsning qabul qilganlik haqidagi imzosi va h.k.lar. Mahsulot yetkazib beruvchining hujjatlarida farq bo`lgan hollarda qabul qilish dalolatnomasi tuziladi. Ushbu dalolatnoma tashkilotdagi qabul qilish komissiyasi tomonidan ikki nusxada tuziladi, bu dalolatnomani tuzishda ombor mudiri (moddiy javobgar shaxs) va mahsulot yetkazib beruvchi tomon yoki manfaatdor bo`lmagan boshqa tashkilotlarning vakili qatnashishi shart. Dalolatnomaning bir nusxasi qabul qilingan moddiy qimmatliklarni hisobga olish uchun, ikkinchi nusxasi esa, mahsulot yetkazib beruvchilarga da’vo xati yuborishda foydalaniladi.

Tovar moddiy zaxiralarning bo`yicha analitik va sintetik hisobni tashkil etish. Tashkilotga kirimga olinayotgan tovar moddiy zahiralar bo`yicha aloxida qaydnomalar ochilib barcha amalga oshirilgan xarajtlar boshlang`ich xujjatlarga asosan rasmiylashtiriladi. Masalan kanselyariya qog`ozi oldi-sotdi shartnomasi bo`yicha tashkilotga olindi. Bunda xarajatlar quyidagilardan iborat bo`ldi: shartnoma bo`yicha bahosi jami 500000 so`m (yuk xatiga asosan), mol yetkazib beruvchi tashkilotdan olib kelish uchun transport tashkiloti hizmati ko`rsatildi 50000 so`m (bajarilgan ishlarni topshirish, qabul qilish dalolatnomasiga asosan), tashkilot xodimiga boshqa shaxardan olib kelish uchun xizmat safariga berilgan mablag` 20000 so`m (avans hisobotiga asosan). Jami xarajat summasi 570000 so`mni tashkil etdi. Demak tashkilot balansiga sotib olingan kanselyariya qog`ozi 500000 so`m emas balki 570000 so`m qilib xaqiqiy tannarxida kirimga olinadi. Qaydnomaga asosan kirim qilingan tovar-moddiy zahiralar M-44 son shakldagi Material zahiralar bo`yicha aylanma qaydnomaga summasi tushiriladi. Bunda qiymati 570000 so`mni tashkil etadi. Yuqoridagi xarajatlar qaydnomada quyidagicha aks ettiriladi. Toshkent bank kolledji (Tashkilot nomi) Qaydnoma № Tovar moddiy zahiralar kirimi bo`yicha Kanselyariya qog`ozi miqdori 100 kg. sana 07.08.2015 yil. (TMZnomi) (so`mda) № Ko`rsatkichlar nomi Qiymati Asos bo`lgan xujjat 1 Shartnoma bahosi 500000 Yuk xati2 Transport xarajatlari 50000 Bajarilgan ishlarni topshirish, qabul qilish dalolatnomasi. Xizmat safari xarajatlari 20000 Avans hisoboti Jami 570000 Tashkilotni o`zida tayyorlansa tovar moddiy zaxiralarni ishlab chiqarish bo`yicha shaxsiy hisobvaraqa ochilib barcha xarajatlar turlari bo`yicha jamlanib boradi va shu asosida xaqiqiy tannarxda M-44 son shakldagi Material zahiralar bo`yicha aylanma qaydnomaga tushiriladi . Buxgalteriyada budjet mablag`lari yoki budjetdan tashqari mablag`lar

hisobidan sotib olingan (tayyorlangan) tovar-moddiy zahiralarning hisobi miqdor va summa ifodasida materiallarning nomi, sotib olinish (tayyorlanish) manbaalari va moddiy javobgar shaxslar bo`yicha 296-son shakldagi material qimmatliklarning miqdor-qiymat hisobi daftari (kartochkasi)da hamda M-44-son shakldagi material zahiralar bo`yicha aylanma qaydnomada yuritiladi. Omborlardagi tovar-moddiy zahiralarning hisobi moddiy javobgar shaxs tomonidan M-17-son shakldagi materiallarni ombor hisobi daftarida faqat nomi, navi va miqdori bo`yicha yuritiladi. Budjet tashkilotlarida tovar-moddiy zahiralarni hisobdan chiqarish belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Ma’lumki tovar-moddiy zaxiralar tashkilotning balansidan: - sotish; - beg`araz berish; - saqlash muddati tugagach yaroqsizligi sababli, jismonan va ma’nan eskirganligi natijasida tugatish (yo`q qilish); - kamomad, yo`qotish yoki shikastlanish (sinish, bo`linish) aniqlanishi; - boshqa operatsiyalar va hodisalar natijasida hisobdan chiqariladi. Tovar-moddiy zahiralar ular sotib olingan bahoda (yetkazib berish va boshqa qo`shimcha xarajatlarni ham hisobga olgan holda) yoki ular har xil narxlarda sotib olingan bo`lsa, o`rtacha bahoda hisobdan o`chiriladi. Materiallar va oziq-ovqat mahsulotlari belgilangan tartibda tasdiqlangan me’yorlar doirasida tashkilot rahbari (yoki uning o`rinbosari) tomonidan tasdiqlangan yuqoridagi tegishli hujjatlarga muvofiq hisobdan chiqarilishi lozim. Sotish natijasida hisobdan chiqarilishi asosan tayyor maxsulotlar bo`yicha amalga oshiriladi. Ma’lumki budjet tashkilotlari faoliyat turiga mos xolda tayyor maxsulot, ish va xizmatlar ishlab chiqarish va ularni sotish imkoniyatiga ega. Budjet tashkilotlarida maxsulotlarni sotish jarayoni qonunchilik asosida amalga oshriladi. Tovar-moddiy boyliklarni ya’ni material qiymatliklarni sotishdan olingan mablag`lar budjet tashkilotlarining budjetdan tashqari mablag`lar bo`yicha

G`aznachilik bo`linmalarida ochilgan shaxsiy hisob raqamlarida jamlanadi va budjet tashkilotlari tomonidan quyidagi tartibda taqsimlanadi: 50 foizi - tegishli budjet daromadiga; 50 foizi - budjet tashkilotlarining budjetdan tashqari mablag`lar bo`yicha G`aznachilik bo`linmalarida ochilgan shaxsiy hisob raqamlarida qoladi. Tovar-moddiy boyliklarni sotishdan olingan budjet tashkilotlari ixtiyorida qoldiriladigan mablag`lar ular tomonidan faoliyat sohasiga muvofiq moddiy-texnik bazani mustahkamlashga yo`naltiriladi. Tovar moddiy zaxiralarni inventarizatsiyasi hisobi. Tovar moddiy zahiralarni beg`araz berish, saqlash muddati tugagach yaroqsizligi sababli, jismonan va ma’nan eskirganligi natijasida tugatish jarayonida ular kirimga olingan manbaalari (budjet, budjetdan tashqari) bo`yicha xarajatga chiqariladi. Inventarizatsiya natijasida material javobgar shaxsning aybi bilan kamomad yoki yo`qotishga yo`l qo`yilgan xollarda zarar hajmi bozor qiymati bo`yicha hisoblanadi va undiriladi. Materiallarni ombordan berish tashkilot rahbari (yoki uning o`rinbosari) tomonidan tasdiqlagan hujjatlarga muvofiq amalga oshiriladi. Materiallarni berish uchun quyidagi asosiy hujjatlar qo`llaniladi: 434-son shakldagi yuk xati (talabnoma) materiallarni ombordan berishda va materiallarni tashkilot ichida joydan-joyga ko`chirishda qo`llaniladi. Talabnoma ikki nusxada yoziladi; 299-shakldagi oziq-ovqat mahsulotlarini berish uchun menyu talabnoma ombordan oziq-ovqat mahsulotlarini berish uchun qo`llaniladi. Menyu talabnoma oziq-ovqat mahsulotlarini taqsimlash me’yori va ta’minlanuvchilarning soni haqidagi ma’lumotlar asosida har kuni tuziladi. Menyu talabnoma oziq-ovqat mahsulotlarini berish va olish haqidagi mansabdor shaxsning tilxati bilan birga belgilangan muddatda (lekin oyiga uch martadan kam emas) tashkilot

buxgalteriyaga topshiriladi. 397-son shakldagi berilgan ozuqa va yem-hashak qaydnomasi. Ozuqa va yem-hashaklar ombordan belgilangan me’yor doirasida beriladi; 410-son shakldagi tashkilot ehtiyoji uchun berilgan materiallar qaydnomasi oy davomida xo`jalik materiallari, o`quv va boshqa maqsadlar uchun materiallar berishda qo`llaniladi. Bunda, qaydnomadagi yozuvlar xronologik tartibda emas, balki har bir material pulini yozish uchun ma’lum qatorlar qoldirilgan holda to`ldiriladi, bu esa, oy oxirida har bir material turi bo`yicha umumiy yakun chiqarish imkonini beradi. 431-son shakldagi zabor kartasi materiallar va yonilg`ilarni kundalik berishda, shuningdek, oy davomida ma’lum muddatlarda berishda qo`llaniladi. Zabor kartasi bir necha turdagi materiallarni maqsadga muvofiq sarflash uchun xar bir qabul qilib oluvchi nomiga yoziladi. Bu karta ikki nusxada yoziladi, bittasi qabul qilib oluvchining tilxati bilan birga omborxonada saqlanadi, ikkinchisi qabul qilib oluvchida saqlanadi. Materiallar har kuni beriladigan bo`lsa, zabor kartasi 15 kunlik muddatga, vaqti-vaqti bilan beriladigan bo`lsa, bir oylik muddatga yoziladi. Materiallar va yonilg`i qabul qilib oluvchi o`z zabor kartasini ko`rsatgach, belgilangan limit doirasida beriladi. Limitda belgilanganidan ortiqcha materiallar 434-son shakldagi yuk xati (talabnoma) bo`yicha beriladi. Yonilg`ilarni omborxonadan talabnoma yoki zabor kartasi bo`yicha berish mumkin bo`lmagan hollarda sarflangan yonilg`ilar qoldig`ini o`lchash dalolatnomalari bo`yicha hisobdan o`chiriladi. O`lchash dalolatnomalari bilan yonilg`ining belgilangan sarflash me’yorlari taqqoslanganda kamomad chiqsa, tashkilot rahbari ortiqcha sarflash sababini aniqlash tadbirlarini, tegishli hollarda esa, aybdor shaxslardan undirish choralarini ko`radi; Yo`l varaqasi sarflangan barcha turdagi yoqilg`ini hisobdan o`chirish uchun ishlatiladi. Yoqilg`i qancha sarf bo`lgan bo`lsa, shuncha hisobdan o`chiriladi, bunda, saraflangan yoqilg`i miqdori avtomobillarning markalari uchun o`rnatilgan tartibda tasdiqlangan me’yorlardan ortiq bo`lmasligi kerak.

Adabiyotlar: 1.“ O’zbekiston Respublikasining 2016 yil 13 apreldagi “Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Qonuni, O`RQ-404-sonli. 2.O’zbekiston Respublikasining “Budjet kodeksi” 2013 yil 26 dekabrdagi 360- sonli qonun bilan qabul qilingan. 3.O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va uning hududiy bo’linmalarida. budjetdan mablag’ oluvchilarning shaxsiy hisobvaraqlarini ochish,yopish va yuritish qoidalari” O’zR AV. tomonidan 2013yil 18 yanvarda № 2414 son bilan ro’yxatdan o’tgan. 5.“Davlat Budjeti, Davlat maqsadli va Budjetdan tashqari boshqa jamg’armalari Budjeti g’azna ijrosi buxgalteriya hisobi to’g’risida yo’riqnoma” O’zR Moliya vazirligining 2011 yil 14 yanvardagi 2-sonli buyrug’I bilan tasdiqlangan. 6.“Davlat Budjetining g’azna ijrosi qoidalari” O’zR AV. tomonidan 2009 yil 16 sentyabrda № 2007 - son bilan ro’yxatdan o’tgan; 7.“Budjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Yo’riqnoma 22 dekabr 2010 yil № 2169-son bilan O’zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligidan ro’yxatdan o’tgan.

O'xshashlar

Budjеt tashkilotlarida tovar-moddiy zaxiralar analitik va sintеtik hisobi

Tovar-moddiy zaxiralar auditi

Budjet tashkilotlarida asosiy vositalar va material zaxiralar hisobi

Tovar - moddiy zahiralar hisobi

Budjet tashkilotlarida hisob-kitoblar hisobi