Agrosanoat majmuasi tarmoqlari mahsulotlarining narxlari - Iqtisodiyot - Referatlar

Agrosanoat majmuasi tarmoqlari mahsulotlarining narxlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

40 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. “Narx” tushinchasi, uning mohiyati va funksiyalari 2. Qishloq xo`jaligida narxlar tizimi 1

www.arxiv.uz “Narx” tushinchasi, uning mohiyati va funksiyalari Iqtisodiy kategoriyalar orasida eng murakkabi va o`zida barcha omillarni ifodalashibo`yicha narxga teng keladigani kam. Ayrim iqtisodiy adabiyotlarda “narx”, ayrimlarida “baho” tushinchasi ishlatiladi. Biz bu so`zlarning mohiyatida bir narsani ko`ramiz. Narx – mahsulot qiymatining pulda ifodalanishidir. Bu yerda qiymat qonuni amal qiladi. Narxning talab va taklif asosida qiymat atrofida o`zgarib turishi qiymat qonunining mazmunini ifodalaydi. Bozorda mahsulotlar narxlarining qanday bshlishi ko`plabomillarga bog`liq. Shulardan eng asosiysi talab va taklif miqdorining bir – biriga mos kelishidir. Albatta, bu umumiy qoida uzoq muddatga saqlanib turadi. Lekin ayrim hollarda, mahlum davrlarda talab va taklif bozor ishtirokchilarining ta`sirida mos kelmasligi, ko`proq foyda olish maqsadida qonuniyat yuzasidan shakllangan narx o`zgartirilishi ham mumkin. Bunday holda shu tavarning o`rnini bosadigan boshqa tavarlarning mavjudligi, ularning narxlari katta omil bo`lib yuzaga chiqadi. Agarda biz iste`mol qilmoqchi bo`lgan tavarning narxi keskin yoki qisman oshirilsa, iste`molchi sifatida darhol uning o`rnini bosadigan boshqa tavar izlaymiz. O`rnini bosadigan yangi tavarning narxi pastroq bo`lgan holda biz shu yangi tavarni sotib olamiz. Natijada, bunday holat ma`lum vaqt o`tgandan keyin dastlabki tavar narxining ham pasayishga olib keladi. Mahsulotlar narxiga ta`sir etuvchi eng kuchli omillardan biri iste`molchilar xarid qilish qobiliyatlarining yuqori yoki past bo`lishidir. Bu omilni ham hisobga olish zarurati kelib chiqadi. Bozorda shakllanayotgan narx ishlab chiqarishning, xizmat ko`rsatish sohasining nima bilan shug`ullanishini belgilaydi. Ishlab chiqarish resurslariningdoimiy ravishda tarmoqlar o`rtasida taqsimlanib va qayta taqsimlanib turishiga olib keladi. Shu yo`l bilan mamlakat iqtisodiyoti ma`lum darajada tartibga solinib turiladi va talab bor sohalarning rivojlanishini ta`minlaydi. Iqtisodiy jihtdan asoslangan mahsulot qiymatidan past, lekin uni ishlab chiqarish va sotishga ketadigan xarajatlardan, boshqacha qilib aytganda, mahsulot tannarxidan yuqori bo`lishi kerak. Ana shu qonuniyat ta`minlangan holda mahsulot va xizmat turlarini ishlab chiqarish rivojlanib boradi. Bu zaruriyat qishloq 2

www.arxiv.uz xo`javligida doimo ham ijobiy yuzaga chiqmaydi. Gap shundaki, qishloq xo`jaligida mahsulotlar ishlab chiqarishdayaxshi, o`rta va yomon imkoniyatlardan ham foydalinadi. Chunonchi, halqning qishloq xo`jaligi mahsulotlariga bo`lgan talabini qondirish qishloq xo`jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish uchun yomon shoroitga ega yerlardan ham foydalanish zarurligini keltirib chiqaradi. Natijada yaxshi, unimdor yerda dehqonchilik qiladiganlarningoladigan mahsuloti kshp va xarajatlari kam bo`ladi. Yomon, unimsiz yerlarda dehqonchilik qilganlar esa ko`p xarajat qiladilar va kam mahsulot yetishtiradilar. Bozorda esa narx bu sharoitlarni hisobga olmaydi. Shu sababli qishloq xo`jaligida narx siyosatiga, ishlab chiqaruvchilar daromadlarining kamayib ketishiga yo`l qo`ymaslik uchun davlatning aralashuvi zarurati kelib chiqadi. Narxlar quyidagi funksiyalarni bajaradilar:  hisobga olish yoki hisoblash funksiyasi. Narxlar har bir mahsulot va xizmat turi qanchaga tushayotganini bildiradi. Narxlar orqali barcha iqtisodiy ko`rsatkichlar aniqlanadi. Ularning yordamida mamlakatning yalpi ichki mahsuloti, ishlab chiqarish resurslardan foydalanishning samaradorligi va boshqalar aniqlanadi;  rag`batlantiruvchilik funksiyasi. Narxlar iqtisodiyotni tartibga olib turishda va zarur bo`linmalarni tezda rivojlantirishda katta dastak hisoblanadi. Narxlarning mahsulot tannarxidan yuqori bo`lishi ishlab chiqaruvchilar foyda qilishini ta`minlaydi. Narx qancha baland bo`lsa, xarajatlar o`zgarmagan holda korxona shuncha ko`p foyda oladi. Albatta, bu ishlab chiqarishni yanada kengaytirishni rag`batlantiradi. Aksincha, narx mahsulot tannarxidan past bo`lgan holda rivojlanish haqida gap borishi mumkin emas. Mahsulotlar sifatining oshishida ham narxning rag`batlantiruvchilik funksiyasi katta ahamiyat kasb etadi;  taqsimlash va qayta taqsimlash funksiyasi. Narx mamlakat iqtisodiyoti tarmoqlari o`rtasida yaratilgan daromadni taqsimlaydi va qayta taqsimlaydi. Bundan tashqari u mamlakatda yaratilgan daromad iste`mol va jamg`arma fondlariga taqsimlanishini ta`minlaydi. 3

www.arxiv.uz Qishloq xo`jaligida narxlar tizimi Qishloq xo`jaligida narxlarning quyidagi tizimi va turlaridan keng foydalaniladi:  qishloq xo`jaligi mahsulotlarini davlat tomonidan xarid qilish narxlari. Hozirda asosanpaxta va don mahsulotlari uchun xarid narxlari o`rnatilgan;  dehqon bozori narxlari. Dehqon bozorida qishloq xo`jalik mahsulotlariga asosan ulgurji va chakana narxlar ishlatiladi. Qishloq xo`jaligi mahsulotlarini yirik miqdorda xarid qiluvchilar ulgurji narxlardan foydalanadilar. Odatda, ulgurji narxlar chakana narxlardan ancha past bo`ladi. Qishloq xo`jaligi mahsulotlari pishib yetilgan paytda ishlab chiqaruvchilar o`z mahsulotlarini tezroq sotish mahsadida ulgurji narxlarda sotadilar. Chakana narxlarda asosan oila ehtiyojlari uchun mahsulotlar sotib olinadi. Ixtisoslashgan do`konlarda ham asosan chakana narxlarda qishloq xo`jaligi mahsulotlari sotiladi;  qishloq zshjaligida ichki hisob-kitoblarni olib borish uchun hisob narxlaridan keng foydalaniladi. Hisob narxlari asosan shirkat bilan shartnoma asosida faoliyat ko`rsatayotgan oila pudrati o`rtasidagi hisob-kitoblarni olib borishda ishlatiladi;  qishloq xo`jaligida xizmatlar uchun asosan tarif narxlaridan foydalaniladi. Hozirda qishloq xo`jaligi korxonalariga xizmat ko`rsatadigan MTP xizmatlari ana shu narxlardan foydalanilgan holda olib boriladi;  qishloq xo`jaligida amalga oshirilayotgan qurilish – montaj ishlarida esa asosan smeta qiymati narxlari ishlatiladi;  hozirgi sharoitda qishloq xo`jaligida shartnoma narxlari ham keng qo`llaniladi. Narx (baho) iqtisodiy kategoriya hisoblanib, uning iqtisodiyotdagi o`rni va ahamiyati beqiyos. Narx bozor iqtisodiyotining asosiy dastagidir. Mahsulot qiymatining pulda ifodalanishi, mahsulot bahosi, deb yuritiladi. Uning darajasi har qanday mahsulotning raqobat sharoitida yashab qolishini belgilaydi. Iqtisodiy asoslangan narxlar qilingan xarajatlarni to`liq qoplashi va 4

www.arxiv.uz mahsulotni ishlab chiqarib sotuvchi ma`lum miqdorda foyda olishni ta`minlashi lozim. Lekin mahsulot narxi uning qiymatidan katta bo`lmasligi talab qilinadi. Albatta, ba`zan talab va taklif ta`sirida mahsulotlarning narxlari ularning qiymatidan baland bo`lishi, bunday holat qisqa muddat davom etishi mumkin. Mahsulot narxi uning qiymatidan uzoq muddat baland bo`lishi mumkin emas. Mahsulot va xizmatlar narxlari 3 ta funksiyani bajaradi. Birinchi funksiyasi – hisobga olish funksiyasidir. Bu funksiya yordamida mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun qilingan xarajatlar hisobga olinadi. Ikkinchi funksiyasi – rag`batlantirish funksiyasidir. Narx orqali u yoki bu mahsulot ishlab chiqarish, tadbirkorlik rag`batlantiriladi. Taqsimlash va qayta taqsimlash – narxning uchunchi funksiyasidir. Hozirda qishloq xo`jaligida turli narxlar ishlatiladi. Bu narxlar, narxlar tizimi, deb yuritiladi. 5

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar: 1. O`zbekiston Respublikasining «Fermer xo`jaligi to`g`risida»gi qonuni. - T.: «Adolat», 1998. - 19b. 2. O`zbekiston Respublikasining «Dehqon xo`jaligi to`g`risida»gi qonuni. - T.: «Adolat», 1998. - 16b. 3. O`zbekiston Respublikasining «Davlat Yer fondining kadastri to`g`risida»gi qonuni. - T.: «Adolat», 1998. - 13b. 4. O`zbekiston qishloq xo`jaligida islohotlarni chuqurlashtirishga oid qonun, hukumat qarorlari va me`yoriy hujjatlar to`plami. _ T. : «O`zbekistonqituvchi», 1998. - 231 b. 5. “Bozor islohotlarini chuqurlashtirish va iqtisodiyotni yanada ekinlashtirish sohasidagi ustivor yo`nalishlar amalga oshirilishini jadallashtirish chora- tadbirlari to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. “Xalq so`zi” gazetasi, 15 iyun 2005 yil. 6. “Tadbirkorik subyektlarini huquqiy himoya qilish tiziini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. “Xalq so`zi” gazetasi, 16 iyun 2005 yil. 7. “Tadbirkorlik subyektlari tomonidan taqdim etiladigan hisobot tizimini takomillashtirish va uni noqonuniy talab etganlik uchun javobgarlikni kuchaytish to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. “Xalq so`zi” gazetasi, 15 iyun 2005 yil. 8. “Mikrofirmalar va kichik korxonalani rivojlantirishni rag`batlantiish borasidagi qo`shimcha chora-tadbirlar to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. “Xalq so`zi” gazetasi, 20 iyun 2005 yil. www.ziyonet.uz 6

O'xshashlar

Agrosanoat majmuasi tarmoqlari uchun ishlab chiqarish vositalari, ishlab chiqaruvchi soha

“Agrosanoat majmuasi iqtisodiyoti” fanining predmeti vazifalari va o`rganish usullari

Agrosanoat marketingi

Milliy iqtisodiyotning iqtisodiy potensiali – iqtisodiy va ijtimoiy prognozlashning bazasi

Agrosanoat majmuasining ijtimoiy infratuzilmasi