Agrosanoat majmuasi tarmoqlari uchun ishlab chiqarish vositalari, ishlab chiqaruvchi soha - Iqtisodiyot - Referatlar

Agrosanoat majmuasi tarmoqlari uchun ishlab chiqarish vositalari, ishlab chiqaruvchi soha

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

45 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Agrosanoat majmuasi tarmoqlari uchun ishlab chiqarish vositalari ishlab chiqaruvchi sohaning tarkibi. 2. Agrosanoat majmuasi uchun ishlab chiqarish vositalari ishlab chiqaruvchi sohaning ahamiyati va iqtisodiyotdagi o`rni. 3. Agrosanoat majmuasi uchun ishlab chiqarish vositalari ishlab chiqaruvchi sahoning hozirgi holati va rivojlanish yo`nalishlari

www.arxiv.uz Agrosanoat majmuasi tarmoqlari uchun ishlab chiqarish vositalari ishlab chiqaruvchi sohaning tarkibi Agrosanoat majmuasi tarmoqlari uchun ishlab chiqarish vositalari ishlab chiqaradigan soha uning 1- sohasi hisoblanadi. Bu sohaga agrosanoat majmuasiga kiradigan barcha tarmoqlar uchun kerakli ishlab chiqarish vositalari ishlab chiqaruvchi tarmoqlar kiradi. Qishloq xo`jaligi uchun traktorlar, don o`rish kabaynlari, ekinlarni ekish, ko`p yillik o`tlarni o`rishini amalga oshiradigan texnikalar, maxsus yuk avtomobillari, kuch beruvchi mashinalarga organ va ishchi mashinalar ishlab chiqaruvchi tarmoq korxonalari agrosanoat majmuasining 1- sohasi tarkibiga kiradi. O`zbekiston Respublikasida traktor va qishloq xo`jaligi mashinasozligi, kimyoviy vositalar va mineral o`g`it ishlab chiqarish korxonalari, mikrobiologiya sanoati, ixtisoslashgan qurilish materiallari sanoati yetarli darajada yaxshi rivojlangan. Yetishtirilgan qishloq xo`jaligi mahsulotlarini tayyorlovchi, qayta ishlovchi va sotish bilan shug`unlanuvchi tarmoqlarda foydalaniladigan ishlab chiqarish vositalarini yaratadigan tarmoq va korxonalar ham 1-sohaning tarkibini tashkil etadi. Bundan tashqari chorva mollari uchun konsentratlangan ozuqalar (omuhta yem sanoati), qishloq xo`jaligi uchun mineral o`g`it va kimyo mahsulotlari ishlab chiqarish ham 1-sohaga kiradi. Agrosanoat majmuasi uchun ishlab chiqarish vositalari ishlab chiqaruvchi sohaning ahamiyati va iqtisodiyotdagi o`rni Mamlakat jami yalpi ichki mahsulotining 15-16 foizi sanoat tarmoqlari ulushga to`g`ri keladi. Mamlakat sanoatining asosiy qismi agrosanoat majmuasi bilan bog`liq. Agrosanoat majmuasi yaxshi, samarali ishlashini bu majmua 1- sohasining rivojlanish darajasi belgilaydi. Agarda mamlakatda agrosanoat majmuasining 1- sohasi yaxshi rivojlangan bo`lmasa, zarur ishlab chiqarish vositalarini, texnikalarni tashqaridan sotib olish zarurati tug`iladi. Bu esa har yili katta muqdordagi moliyaviy resurslarni talab qiladi. Eng yomoni, mamlakat

www.arxiv.uz agrosanoat majmuasining muvaffaqiyatli faoliyati boshqa davlatlardan kerakli ishlab chiqarish vositalri olib kelishga bog`liq bo`lib qoladi. Bunday bog`liqlik, odatda, salbiy oqibatlarga olib keladi. Albatta, har bir mamlakat o`z iqtisodiyoti uchun kerakli barcha ishlab chiqarish vositalarini o`zi ishlab chiqarishini tashkil eta olmaydi. Tashkil etganda ham samarasi past bo`lishi mumkin. Lekin imkon boricha mamlakatining imkoniyatlarini hisobga olgan holda eng samarali tartibda ishlab chiqarish vositalarini mamlakatda yaratish yo`llarni izlab topish lozim. Sifatli va bizda yaratilganiga nisbatan arzon ishlab chiqarilgan vositalarni chetdan sotib olish mumkin. Bu masala doimiy e`tiborni talab qiladi. Mamlakatda fan, texnika, texnalogiya va mehnat resurslarining bilim, malaka darajasi oshib borgan sari talabga qarab ishlab chiqarish vositalarini ishlab chiqarishning tarkibi va hajmi ko`payib borishi maqsadga muvofiq. Agrosanoat majmuasining birinchi sohasiga kiruvchi korxonalarni tashkil etish, rivojlantirish katta iqtisodiy va ijtimoiy ahamiyat kasb etadi. Sohiga kiruvchi tarmoqlarning rivojlantirilishi iqtisodiyotni sanoatlashtiradi. Sanoatning rivojlanishi mamlakat iqtisodiyotini barqaror rivojlantirish imkonini kuchaytiradi. Ma`lumki qishloq xo`jaligining natijalari ko`pincha tabiiy sharoitlarga, yog`ingarchilik darajasi, issiqlik, suvning yetarli bo`lishi, tabiiy kataklizmalarning bo`li-bo`lmasligiga bog`liq. Sanoat esa bu omillarga bog`liqligi minimumlashgan sohadir. Agrosanoat majmuasining birinchi sohasiga kiruvchi tarmoq korxonalarining rivojlanishi mamlakat mehnat resurslarini ish bilan ta`minlashni yaxshilaydi. Sanoatda ish bilan ta`minlangan mehnat resurslarining malakasi yuqori bo`ladi. Natijada mehnat resurslarning sifati yaxshilanadi va raqobatbardoshligi oshadi. Qolaversa sanoatda yuqori malakali, intensiv mehnat bo`lganligi uchun unga to`lanadigan haq ham yuqori. Bu bir tomondan aholining turmush darajasini oshiradi, uning mahsulot va xizmatlarni sotib olish qobiliyati oshadi. Ikkinchi tomondan esa davlat budjetiga to`laydigan daromad soliqlari ham yuqori bo`ladi. Bu davlat budjetining mustahkamlanishiga, iqtisodiy – ijtimoiy masalalar yechimining yaxshilanishiga olib keladi.

www.arxiv.uz Agrosanoat majmuasi uchun ishlab chiqarish vositalari ishlab chiqaruvchi sahoning hozirgi holati va rivojlanish yo`nalishlari O`zbekiston Respublikasi agrosanoat majmuasi 1- sohasining ayrim tarmoqlari yaxshi rivojlangan. Jumladan, kimyo sanoati agrosanoat majmuasi 1- sahosining asosiy tarmoqlaridan bo`lib, unda jami sanoat mahsulotning 5,5 foizi ishlab chiqariladi. Mineral o`g`itlar va kimyoviy dorilar, perperatlar ishlab chiqarish sohasi rivojlangan soha hisoblanadi. Mamlakatda azotli, fosforli mineral o`g`itlar qishloq xo`jaligining talabini to`la qondiradigan miqdorda ishlab chiqariladi. Bundan tashqari mamlakatda ishlab chiqarilayotgan azotli va fosforli mineral o`g`itlarning bir qismi xorijiy davlatlarga eksport qilinadi. Mineral o`g`itlarni ishlab chiqarishni ko`paytirish borasida katta resurslarga egamiz. Mustaqillikning daslabki yillarida flsforli mineral o`g`itlar ishlab chiqarishda katta muammolar yuzaga keldi. Chunki fosforli mineral o`g`itning asosiy komponenti, xomashyosi hisoblangan fosfor uni asosan qo`shni Qozoqiston Respublikasidan keltirilar edi. Sobiq ittifoq davrida o`rnatilgan iqtisodiy aloqalarning buzulishi oqibatida fosforli unni import qilish imkoni kamaydi. Natijada 1994-1998 yillarda fosforli o`g`itlar ishlab chiqaradigan qator zavodlar to`xtab qoldi. Bundan malakat katta iqtisodiy va ijtimoiy zarar ko`rdi. Respublika mineral o`g`itlar ishlab chiqaradigan zavodlarni xomashyo bilan uzuksiz ta`minlash choralari ko`rildi. Natijada Navoiy viloyatida fosfor unini boyituvchi zavod 2002 yilda ishga tushurildi va bu borada katta rivojlanishga asos yaratildi. Albatta mineral o`g`itlarni ishlab chiqarishni rivojlantirish, uning yanada samrali turlarini ishlab chiqarish ustida ishlar olib borilmoqda. Ayniqsa mineral o`g`itlar tarkibini boyitish (sof ta`sir qiluvchi modda salmog`ini ko`paytirish) katta iqtisodiy samara beradi. Mineral o`g`itlar tarkibida azot, fosfor va kaliyning miqdorini 1 foizga oshirish ming – ming tonnalab yukni ortiqcha tashishdan xalos etadi. Bu esa juda katta tejamkorlikka olib keladi.

www.arxiv.uz Respublikamizda asosan azotli va fosforli mineral o`g`itlar ishlab chiqariladi. Kaliyli o`g`itlar ishlab chiqarish uchun xomashyoning yetishmasligi, maxsus zavodlaning yo`qligi tufayli bu turdagi o`g`itlarni asosan import qilamiz. Import qilinayotgan kaliyli o`g`itlarning qimmatliligi uni talab darajasida yetarlicha olib kelishga imkon bermapdi. Albatta bu qishloq xo`jali ekinlaridan yuqori hosil olishda salbiy ta`sir etmoqda. Masala shundaki qishloq xo`jaligi ekinlariga solinadigan mineral o`g`itlar turli omillarni hisobga olgan holda ma`lum nisbatlarda berilishi kerak. Azot, fosfor, kaliyni ilmiy belgilangan nisbatlarda ekinlarga bermaslik ularning hosildorligini pasayishiga sabab bo`ladi. Mamlakat agrosanoat majmuasining 1- sohasiga kiruvchi traktorsozlik, paxta terish mashinalari ishlab chiqarish tarmoqlari yaxshi rivojlangan. O`zbekiston Respublikasi paxta terish mashinalarini komples holda ishlab chiqaradigan ikki davlatning biri hisoblanadi. Paxta terish mashinalarini AQSH va O`zbekiston Respublikasi ishlab chiqaradi. Albatta Isroil ham AQShning paxta terish mashinalari ishlab chiqaradigan korxonalari bilan birgalikda ushbu sohani tashkil etgan. Ammo u asosan o`zi uchun ishlab chiqaradi. Respublikada qishloq xo`jaligi mashinasozligi mamlakat sanoatining asosiy tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Mamlakatda 300 dan ortiq qishloq xo`jaligi mashinalar va ularning butalovchi qismlarini ishlab chiqaruvchi sanoat korxonalari bor. Ayniqsa, paxta terish mashinalari va agregatlari ishlab chiqarish tizimi yaxshi rivojlangan. Paxta terish mashinalari bilan bog`liq barcha mexanizmlar O`zbekistonda ishlab chiqariladi. Mamlakatda ishchi mashinalar – pluglar, ekish agregatlari, chizellar, boronalar va ko`plab turdagi ish qurollari ishlab chiqarish ham yo`lga qo`yilgan. Albatta, ularning sifatini yaxshilash talab qilinadi. Respublikada don o`rish kambaynlari, maxsus aftomobillar kabi juda zarur vositalar ishlab chiqarish tarmoqlari hali tashkil etilmagan. Ular boshqa davlatlardan import qilinadi. Qishloq xo`jaligi mahsulotlarini qayta ishlash va saqlash sohasi uchun ishlab chiqarish vositalarini ishlab chiqarish ham respublikada yaxshi rivojlamagan. Bu mamlakat agrosanoati majmuasida yetishtirilayotgan mahsulotlarni qayta ishlash tarmoqlari texnik jihozlanishini

www.arxiv.uz importga bog`lab qo`ymoqda. Natijada, mamlakatda ishlab chiqarilayotgan qishloq xo`jaligi mahsulotlarini sifatli qayta ishlash jarayonida ayrim qiyinchiliklar yuzaga kelmoqda. Hozircha qishloq xo`jaligi mahsulotlarini qayta ishlash va saqlash tarmoqlariga asosiy vositalar va texnalogiyalar asosan chetdan olib kelinmoqda. Mamlakatda faqatgina yengil to`qmachilik tarmog`i uchun zarur ayrim texnikalar ishlab chiqarish yo`lga qo`yilgan. Agrosanoat majmuasi tarmoqlarida mavjud texnikalarga butlovchi qismlar ishlab chiqarish asta – sekinlik bilan yo`lga qo`yilmoqda. Respublikada mavjud holatni chuqur o`rganib hamda agrosanoat majmuasi tarmoqlarining talablaridan kelib chiqib, asosiy vositalar lizingi rivojlantirilmoqda. Lizing yo`li bilan chetdan eng zarur asosiy vositalar keltirilmoqda. Masalaning bu tariqa hal etilishi ham malakat iqtisodiyoti ayniqsa, qishloq xo`jaligi uchun muhim ahamiyatga ega. Xulosa qilib aytganda, agrosanoat majmuasi 1- sohasining rivojlanish darajasi yuqori emas. Demak, bu sohani rivojlantirish mamlakat hukumati iqtisodiy siyosatining ustuvor yo`nalishlaridan biridir. Qisqacha xulosalar Ishlab chiqarish vositalari ishlab chiqaruvchi tarmoqlar yig`indisi agrosanoat majmuasining birinchi sohasi hisoblanadi. Bu sohaga kirgan sanoat tarmoqlari agrosanoat majmuasi uchun ishlab chiqarish vositalari ishlab chiqaradi. Bu tarmoqlarga qishloq xo`jaligi uchun mashinasozlik tarmoqlari, traktor va kombaynlar, ishchi mashinalar, maxsus transport texnikalar ishlab chiqaruvchi tarmoqlar, oziq-ovqat va yengil sanoat uchun ishlab chiqarish vositalari chiqariladigan korxonalar kiradi. Bundan tashqari qishloq xo`jaligi uchun mineral o`g`itlar va boshqa kimyoviy vositalar ishlab chiqaruvchi korxonalar, chorvachilik uchun konsentrat yem ishlab chiqaruvchi tarmoqlar kiradi. Bu tarmoqlarning asosiy qismi O`zbekiston Respublikasida tashkil etilgan va rivojlantirilmoqda. Shu bilan birgalikda don kombayinlari, maxsus transport

www.arxiv.uz vositalari, ishchi mashinalarning bir qismini ishlab chikarish tashkil etilmagan. Umuman aytganda, agrosanoat majsuasi birinchi sohasini imkon darajada kuchli rivojlantirish ustuvor yo`nalishlardan biri hisoblanadi.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar: 1. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi: -T.: O`zbekiston 1999 2. Karimov I. A. O`zbekiston buyuk kelajak sari.-T.: O`zbekiston, 1999. 3. Karimov I. A. Qishloq xo`jaligi taraqiyoti – to`kin hayot manbai. – T.: O`zbekiston, 1998. 4. Qayumov F. Q. Effektivnost APK v usloviyax perexoda k ro`nku: Obhiye i regionalno`ye problemo`. – M.: IPO «Poligran», 1992. 5. Serova YE. V. Agrarnaya ekonomika: Uchebnik dlya studentov ekonomicheskix vuzov, fakultetov i spetsialnostey. – M.: GU VSHE, 1999. 6. Uzbekistan: desyat let po puti formirovaniya ro`nochnoy ekonomiki Koll. Avt.: R. A. Alimov, A. K. Bedrinsev, A. F. Rasulov i dr.G`G` Pod red. A.X. Xikmatova. – T.: O`zbekiston, 2001.- 352 b. 7. Xakimov R., Otaqulov M., Yusupov E., Yusupov M.S. Agrosanoat majmuasi iqtisodiyoti. – (O`quv qo`llanma) T., TDIU, 2004.-160 b. 8. Salimov B.T., Hamdamov Q.S., Berkinov B.B., Xakimov R., Yusupov M.S., Oripov M.A., O`roqov N.I. - Dehqon va fermer xo`jaliklari iqtisodi – (O`quv qo`llanma) –T.: TDIU, 2004. – 176 b. 9. Salimov B.T., Hamdamov Q.S., Tursunxo`jayev T.L., To`raxo`jayev T.I., Hakimov R.X., O`roqov N.I, Aripov I.M. -Jahon qishloq xo`jaligi. – (O`quv qo`llanma) – T.: TDIU, 2004. – 128 b. 10. Abdug`aniyev A., Abdug`aniyev A.A. – Qishloq xo`jaligi iqtisodiyoti – (darslik). – T.: TDIU, 2004. – 304 b. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Agrosanoat majmuasi tarmoqlari mahsulotlarining narxlari

Ishlab chiqarish vositalari savdosida tvtlar vazifalari

Ishlab chiqarish, texnologiya va ishlab chiqarish funksiyasi

Ishlab chiqarish jarayoni va ishlab chiqarish оpеratsiyalari

Ishlab chiqarish xarajatlari