Tenglama va tengsizliklarni yechish komandasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

73.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Tenglama va tengsizlik turi 2. Tenglama va tengsizliklarni yechish komandasining umumiy ko`rinishi 3. Trigonometrik tenglama va tengsizliklarni yechish 4. Yechimni tekshirishda map() va subs() komandalarini qo`llash

www.arxiv.uz 1. Tenglama va tengsizlik turi Tenglama tushunchasi Maple 6 tizimida mustaqil equation (tenglama) turi sifatidagi ma`lumot bo`lib, <ifoda1>q< ifoda2> ko`rinishida hosil qilinadi. Tenglama ma`lumot sifatida talqin qilinganligi tufayli, uning ustida turli xil amallar bajarish mumkin. Masalan, chap va o`ng qismlarini ajratib olib, ular ustida oddiy ifodalar uchun qo`llanilgan barcha komandalarni bajarish mumkin. Misol: > g:=2*x^2+5=x+x^4; := g   2x2 5 x x4 > whattype(g); > eq1:=sin(x)+cos(x)=cos(x)^2; := eq1   ( ) sin x ( ) cos x ( ) cos x 2 > eq1-(cos(x)=cos(x));  ( ) sin x  ( ) cos x 2 ( ) cos x > eq1+(cos(x)=cos(x));   ( ) sin x 2 ( ) cos x  ( ) cos x 2 ( ) cos x Ikkita ifodani >=, <=, >, < belgilar bilan birlashtirib, inequation (tengsizlik) turini hosil qilish mumkin. Misol: > f:=x>y; := f y x > f-(z>4); y z x 4 > f-(z<4); y 4 x z 2. Tenglama va tengsizliklarni yechish komandasining umumiy ko`rinishi

$www.arxiv.uz Tenglama va tengsizliklar yoki ularning sistemalarini analitik yechish uchun: a) solve(<tenglama>, <o`zgaruvchi>); b) solve({<tenglama1>, < tenglama2>,...}, {<o`zgaruvchi1>, < o`zgaruvchi2>,...); komandalari qo`llaniladi. a) ko`rinishdagi komanda bitta tenglamani, b) ko`rinishdagi komanda esa tenglamalar sistemasini yechadi. Bitta tenglamani yechish komandasining natijasi yechim yoki yechimlar ketma-ketligi bo`ladi. Tenglamalar sistemasini yechadigan komandaning natijasi yechimlar to`plami ketma-ketligi bo`ladi. Agarda komandada o`zgaruvchi(o`zgaruvchilar) ko`rsatilmasa, u holda komanda tenglamada qatnashgan barcha noma`lumlarga nisbatan yechimlarni beradi. Agarda <tenglama> o`rniga <ifoda> berilsa, u holda <ifoda>=0 ko`rinishdagi tenglama deb qabul qilinadi. Misol: > eq:=x^2-2*x+y^2=0; := eq  x2 2 x y 2 0 > solve(eq,x); ,1 1 y 2 1 1 y 2 > solve({eq},{x}); , { } x 1 1 y2 { } x 1 1 y2 > eq1:=x+y=0; := eq1 x y 0 > solve({eq,eq1},{x,y}); ,{ },y 0 x 0 { },x 1 y -1 > solve(eq); , { } , y  x2 2x x x { } , y   x2 2x x x$

www.arxiv.uz Agar komanda berilgan tenglama(tenglamalar sistemasi)ning yechimini aniqlay olmasa, bo`sh yechim belgisi NULL ni beradi. Umuman, to`rtinchi darajadan yuqori bo`lgan tenglamalarning analitik yechimini topish qiyin bo`lganligi tufayli, Maple 6 tizimi maxsus RootOf() funksiyasi yordamida tenglamaning ixtiyoriy yechimini belgilaydi. Misol: > eq:=x^5+x^3+1=0; := eq  x 5 x 3 1 0 > s:=solve(eq,x);s ( ) RootOf ,   _Z 5 _Z 3 1  index 1 ( ) RootOf ,   _Z 5 _Z 3 1  index 2 , , := ( ) RootOf ,   _Z 5 _Z 3 1  index 3 ( ) RootOf ,   _Z 5 _Z 3 1  index 4 , , ( ) RootOf ,   _Z 5 _Z 3 1  index 5 > evalf(s[1]);  .6366631068 .6647015651 I > solve(x=cos(x)); ( )RootOf _Z ( )cos _Z Oxirgi komandaning natijasi z-cos( z)=0 tenglamaning ixtiyoriy yechimini ifodalaydi. _z belgi Maple 6 tizimining hosil qilgan o`zgaruvchisi bo`lib, x ni o`rniga almashtirilgan. Index parametri yechimning nomerini ko`rsatadi. 3. Trigonometrik tenglama va tengsizliklarni yechish Trigonometrik tenglamalarning yechimi [-(, (] oralig`ida aniqlanadi. Umumiy yechimni aniqlash uchun komandani qo`llashdan oldin, tizimning _EnvAllSolution o`zgaruvchisiga true qiymatini ta`minlash kerak. Misol:

$www.arxiv.uz > eq:=sin(x)^2+2*sin(x)+1=0; := eq    ( ) sin x 2 2 ( ) sin x 1 0 > s:=solve(eq,x); := s  1 2  > _Envallsolution:=true; := _EnvAllsolution true > s:=solve(eq,x); := s  1 2  _z1~ tizimning maxsus o`zgaruvchisi bo`lib, faqat butun qiymatlar qabul qiladi. Shuningdek tizimda _NN – musbat butun, _B – ikkilik(0 yoki 1) qiymatlar qabul qiladigan maxsus o`zgaruvchilar mavjud. Tenglamalarni yechishni eval() yordamida tekshirish mumkin. Misol: > eqns:={x+2*y=3, y+1Ғx=1}; := eqns { } ,  x 2y 3  y 1 x 1 > sols:=solve(eqns,{x,y}); := sols ,{ },x -1 y 2 { },x 2 y 1 2 > eval(eqns,sols[1]); { },1 1 3 3 > eval(eqns,sols[2]); { },1 1 3 3 Yechimlarni alohida ajratib ham ko`rsatish mumkin. Misol:$

www.arxiv.uz > x1:=eval(x,sols[1]); := x1 -1 > y1:=eval(y,sols[1]); := y1 2 4. Yechimni tekshirishda map() va subs() komandalarini qo`llash Tenglamaning yechimlari ko`p bo`lsa, map() va subs() komandalarini qo`llash maqsadga muvofiqdir. Misol: > map(subs,[sols],eqns); [ ],{ },1 1 3 3 { },1 1 3 3 solve() komandasini tenglamalar soni noma`lumlar sonidan kam bo`lganda ham qo`llash mumkin va yechimlar parametrik ko`rinishda hosil bo`ladi. Misol: > eqn1:=x+2*y+3*z+4*t=41; := eqn1     x 2y 3z 4t 41 > eqn2:=5*x + 5*y + 4*z + 3*t=20; := eqn2     5x 5y 4z 3t 20 > sols:=solve({eqn1,eqn2}); := sols { } , , , y   37 11 5 z 17 5 t x    33 7 5z 14 5 t z z t t Bu holda tenglamani qanday noma`lumlarga nisbatan yechish kerakligini ko`rsatish ham mumkin. Misol: > sols1:=solve({eqn1,eqn2},{y,z});

www.arxiv.uz := sols1 { } , y    11 7 x 104 7 t z   5 7x 165 7 2t Endi yechimni unapply () komandasi yordamida ikki o`zgaruvchili funksiyaga aylantirib, o`zgaruvchilarning turli qiymatlari uchun xususiy yechimlarni aniqlasa bo`ladi. Misol: > y1:=unapply(y1,x,t); := y1  ( ) ,x t y1 > y1(1,1); y1 > z1:=unapply(eval(z,sols1),x,t); := z1 ( ),x t  5 7 x 165 7 2 t > z1(1,1); 156 7 Tengsizlik yoki tengsizliklar sistemasini yechish uchun ham komandalarning qo`llanilishi tenglamalar uchun bo`lganidek amalga oshiriladi. Tengsizlik (tengsizliklar)ning yechimini chiqarish ikki xil bo`lishi mumkin. Agar tengsizlikning (tengsizliklar)ning o`zgaruvchisi {} qavsga olingan bo`lsa, yechim to`plam ko`rinishda beriladi. Misol: > solve((x+2)Ғ(3-x)>2,{x}); { },4 3 x x 3 O`zgaruvchi(o`zgaruvchilar) {} qavsga olinmagan bo`lsa, yechim RealRange () va Open () funksiyalari yordamida chiqariladi.

www.arxiv.uz Misol: > solve((x+2)Ғ(3-x)>2,x);    RealRange ,     Open 4 3 ( ) Open 3 > solve(x^2-5*x + 6> = 0,x); , ( ) RealRange ,  2 ( ) RealRange ,3  Bu yerda Open(a) funksiyasi a chegaraviy nuqta oraliqqa tegishli emas degan ma`noni, RealRange() esa yopiq haqiqiy sonlar oralig`i degan ma`noni anglatadi.

O'xshashlar

Masalalarni EHMda yechish bosqichlari va algoritmlar nazariyasi

Masalani komputerda yechishga tayyorlash va yechish bosqichlari

Masalani EHMda yechish bosqichlari. Masalani EHMda yechish bosqichlari. Algoritmlar tuzish

Gat da tahliliy masalalarni yechish

Ifodaning tarkibiy qismlari va ular ustida amallar