Shaxsiy kompyuterda axborotni tasvirlash - Informatika va AT - Referatlar

Shaxsiy kompyuterda axborotni tasvirlash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

169.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Shkda ma`lumotlarni tasvirlash variantlari 2. Ascii kodlari 3. Е hmni dasturli boshqarish 4. Dasturli ta`minot tarkib 5. Operasion tizimlar 6. Amaliy dasturli ta`minot

www.arxiv.uz SHK ichidagi sonli axborot ikkilik yoki ikkilik-o`nlik sanoq tizimlarida kodlanadi; SHK da istalgan axborotni kiritishda va chiqarishda axborotni tasvirlashning maxsus kodlari — ASCII kodlari ishlatiladi, aynan shu koddar SHK ichida harfli va belgili axborotni kodlash uchun qo`llaniladi. Sanoq, tizimi va sonlarni tasvirlash shakllari Е HM data axborot, odatda, ikkilik yoki ikkilik-o`nlik sanoq tizimlarida kodlanadi. Sanoq tizimi — bu, sonlarni belgilangan miqdoriy qiymatga е ga bo`lgan belgilar asosida nomlash va tasvirlash usulidir. Sonlarni tasvirlash usuliga bog`liq ravishda sanoq tizimi pozicion va nopozicion bo`ladi. Pozicion sanoq tizimida har bir raqamning miqdoriy qiymati uning sondagi joyiga (poziciyasiga) bog`liq bo`ladi. Nopozicion sanoq tizimida raqamlar o`zining miqdoriy qiymatini, ularning sondagi joylashishi o`zgarganda, o`zgartirmaydi. Sonning pozicion sanoq tizimida tasvirlash uchun ishlatiladigan turli raqamlar miqdori (R) sanoq tizimini asosi deyiladi. Raqamlar qiymati 0 dan R— 1 gacha oraliqda yotadi. Umumiy holda ixtiyoriy aralash sonni R asosli sanoq tizimida yozish quyidagi qator ko`rinishiga е ga: Nqa m-1 P m-1 Қ a m-2 P m-2 Қ…Қ a k P k Қ…Қ a 1 P 1 Қ a 0 P 0 Қ a -1 P -1 Қ Қ a -2 P -2 Қ…Қa -5 P -5 (1) bu erda pastki indekslar raqamning sondagi joylashgan joyini (razryadini) aniqlaydi: • indekslarning musbat qiymatlari sonning butun qismi uchun (t ta razryad); • manfiy qiymatlar — kasr qims uchun (s ta razryad). Pozicion sanoq tizimi — arabcha o`nlik tizimdir, unda asos Pq10, sonlarni tasvirlash uchun 10 ta raqam (0 dan 9 gacha) ishlatiladi. Nopozicion sanoq tizimi — rimcha tizimdir, unda har bir son uchun belgilarning maxsus to`plani (birikmasi) ishlatiladi (XIV, CXXVII va sh.o`.).

www.arxiv.uz t ta razryadda ko`rsatilishi mumkin bo`lgan е ng katta butun son: N max qP m-1 (2) Kasr qismning 5 ta razryadila yozish mumkin bo`lgan е ng kichik qiymatli ( 0 ga tent bo`lmagan) son: N min qP -5 Sonning butun qismida t ta, kasr qismida е sa s razryadga е ga bo`lgan holda, jami turli xil P mQ5 ta sonni yozish mumkin. Ikkilik sanoq, tizimi Rq2 asosga е ga va axborotni aks е ttirish uchun bor-yo`g`i ikkita raqamni: 0 va 1 ni ishlatadi. Sonlarni bir sanoq tizimidan boshqasiga o`tkazish qoidalari, shu jumladan (1) munosabatga asoslangan qoidasi mavjuddir. Misol: 101110,101 (2) q1 •2 5 Қ|0*2 4 Қ1*2 3 Қ1*2 2 Қ1*2 1 Қ0*2 0 Қ1*2 -1 Қ0*2 -2 Қ Қ1*2 -3 q46,625 (10) Ya`ni ikkilik 101110,101 soni o`nlik 46,625 soniga tengdir. Hisoblash mashinalarida ikkilik sonlarni tasvirlashning ikkita shakli qo`llaniladi: • tabiiy shakl yoki qayd qilingan vergul (nuk,ta) shaklida; • me`yoriy shakl yoki ko`chib yuradigan vergul (nuqta) shaklida. qayd qilingan vergul ko`rinishda barcha sonlar butun qismini kasr qismidan ajratuvchi va hamma sonlar uchun vergulning holati doimiy bo`lgan raqamlar ketma-ketligi ko`rinishda tasvirlanadi. Masalan, o`nlik sanoq tizimida sonning butun qismida 5 ta razryad (vergulgacha) va sonning kasr qismida 5 ta razryad (verguldan keyin) bulsin; shunday razryad turiga yozilgan son quyidagi ko`rinishga е ga bo`ladi:  00721,35500;  00000,00328; -10301, 20260. Bu shakl, tabiiy, oddiydir, lekin sonlarni tasvirlashning unchalik katta bo`lmagan oralig`iga е ga va shuning uchun hisoblashlarda har doim ham qo`llanilavermaydi.

www.arxiv.uz Qiymatli sonlar oralig`i (N) P asosli sanoq tizimida sonning butun qismida t ta razryad va kasr qismida s ta razryad bo`lganda (sonning ishorasi hisobga olinmaydi ) bunday bo`ladi: P -s <N<P m -R -s R  2, m 10 va s  6 bo`lganda 0,015<N<1024. Agar amalning bajarilishi natijasida ruxsat е tilgan diapazondan chiqib ketadigan son paydo bo`lsa, razryad turini to`lib ketishi sodir bo`ladi va kelgusidagi hisoblashlar ma`nosini yo`qotadi. Zamonaviy Е HM larda tabiiy aks е ttirish shakli yordamchi sifatida va faqat butun sonlar uchun ishlatiladi. Ko`chib yuradigan vergul ko`rinishda har bir son ikki gURO`h raqamlar ko`rinishda tasvirlanadi. Birinchi raqamlar gURO`hi mantissa, ikkinchisi е sa tartib deyiladi, shu bilan birga mantissaning absolyut qiymati 1 dan kichik, tartibniki е sa butun son bo`lishi kerak. Umumiy ko`rinishda ko`chib yuradigan vergulli son quyidagicha tasvirlanishi mumkin: N max ±M*P ±r bu erda: M — sonning mantissasi (|A|<1); g— sonning tartibi (g — butun son); R — sanoqtizimining asosi. Misol. YUqorida keltirilgan sonlar me`yoriy shaklda quyidagicha yoziladi:  0,721355•10 3 ;  0,328•10- 3 ; -0,103012026•10 5 Me`yoriy (normal) tasvirlash shakli sonlarni tasvirlashning katta oralig`iga е ga va zamonaviy Е HM lar uchun asosiy hisoblanadi. Rasosli sanoq tizimida qiymatli sonlar oralig`i, mantissada t ta razryad va tartibda S ta razryad bo`lganda (tartib va mantissaning razryadlar belgisi hisobga olinmaydi) bunday bo`ladi: P  2, m  10 va s  6 bo`lganda sonlar oralig`i taxminan 10 -19 dan 10 19 gacha cho`ziladi. (Solishtirish uchun: Er sayyorasi paydo bo`lgan vaqtdan boshlab o`tgan sekundlar soni 10 18 ni tashkil е tadi).

www.arxiv.uz Son ishorasi odatda ikkilik raqami bilan kodlanadi, bunda 0 kodi "  " ishorasini, 1 kodi е sa "— " ishorasini bildiradi. Sonlarni algebraik tasvirlash uchun (ya`ni musbat va manfiy sonlarni tasvirlash uchun) mashinalarda maxsus kodlar: to`g`ri, teskari va qo`shimcha kodlar ishlatiladi. SHu bilan birga oxirgi ikkitasi Е HM uchun noqulay bo`lgan ko`paytirish amalini manfiy son bilan qo`shish amaliga almashtirish imkonini beradi; qo`shimcha kod amallarni yanada tezroq bajarilishini ta`minlaydi, shuning uchun Е HM da aynan shu kod ko`proq qo`llaniladi. Ikkilik-o`nlik sanoq tizimi o`nlik tizimga va teskarisiga utkazish engilligi sababli zamonaviy Е HM larda keng tarqaldi. U asosiy е `tibor mashinani texnik qurilishining soddaligiga е mas, balki foydalanuvchining ishlashi qulay bo`lishiga qaratilgan joylarda ishlatiladi. Bu sanoq tizimida barcha o`nlik raqamlar to`rtta ikkilik raqamlar bilan alohida kodlanadi (16-jadvalga qarang) va shunday ko`rinishda ketma-ket bir-biridan keyin yoziladi. 16-jadval O`nlik va o`n oltilik raqamlarning ikkilik kodlar jadvali Raqam 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 А В С D Е F Kod 0000 0001 0010 0011 0100 0101 0110 0111 1000 1001 1010 1011 1100 1101 1110 1111 Misol: O`nlik 9703 soni ikkilik-o`nlik sanoq tizimida quyidagicha bo`ladi: 1001011100000011. Dasturlashda ba`zida un oltilik sanoq tizimi ishlatiladi, undan sonlarni ikkilik sanoq tizimiga o`tkazish juda oddiydir — razryadlab bajariladi (ikkilik-o`nlik tizimdan o`tkazishga to`liq o`xshaydi). O`n oltilik sanoq tizimida 9 dan katta raqamlarni tasvirlash uchun harflar ishlatiladi: A  10, B  ll, C  12, D  13, E  14, F  15. Misol. Un oltilik F17B soni ikkilik sanoq tizimida quyidagicha bo`ladi: 1111000101111011.

www.arxiv.uz SHKda ma`lumotlarni tasvirlash variantlari Barcha axborotlar (qiymatlar) ikkilik kodlar ko`rinishida tasvirlangan. Ishlash qulay bo`lishi uchun ikkilik razryadlar to`plamlarini belgilash uchun quyidagi atamalar kiritilgan — 17-jadvalga qarang. Bu terninlar odatda, Е HM da saqlanayotgan va qayta ishlanayotgan axborotlar hajmining o`lchov birligi sifatida ishlatiladi. 17-jadval Ikkilik to`plar Guruhdagi ikkilik razryadlar soni 1 8 16 8x1024 8х1024 2 8x1 024 3 8x1024 4 O`lchov birligi nomi Bit bayt Paragraf Kilobayt (Кbayt) Megabayt (Мbayt) Gigabayt (Gbayt) Terabayt (Tbayt) Bir nechta bit yoki baytlar ketma-ketligini ko`pincha qiymatlar maydoni deyiladi. Sondagi (so`zdagi, maydondagi va sh.o`.) bitlar nolinchi razryaddan boshlabungdan chapga qarab nomerlanadi. SHK da doimiy va o`zgaruvchan uzunlikdagi maydonlar qayta ishlanishi mumkin. Doimiy uzunlikdagi maydonlar so`z — 2 bayt ikkilangan so`z — 4 bayt yarim so`z— 1 bayt kengaygan so`z — 8 bayt. Qayd qilingan vergulli sonlar ko`pincha so`z va yarim so`z hajmiga е ga; ko`chib yuradigan vergulli sonlar ikkilangan va kengaygan so`z hajmiga е ta. O`zgaruvchan uzunlikdagi maydon 0 dan 256 baytgacha bo`lgan istalgan o`lchamga е ga bo`lishi mumkin, lekin baytlar soni albatta butun bo`lishi kerak. Misol. Struktura jihatidan- 193 (10)  -11000001 (2) sonini yozish SHK razryad to`rida quyidagicha ko`rinadi. Qayd qilingan vergulli so`z shakddagi son ishorasi bilan:

www.arxiv.uz Son ishorasi Sonning absalyut qiymati Razryad nomeri 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 son 1 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 1 Ko ` chib yuradigan vergulli ikkilangan so ` z shaklidagi son : joylashtirilgan va ochilgan shakllar deb ataluvchi o ` zgaruvchan uzunlikdagi maydonlar bilan tasvirlanishi mumkin . Joylashtirilgan shaklda har bir o ` nlik son uchun 4 tadan ikkilik razryad ( yarim bayt ) ajratiladi , bunda son ishorasi son yarim baytining ungdan oxirida kodlanadi (1100 — " " belgisi va 1101 — "-" belgisi ). Joylashtirilgan shakl maydoni strukturasi: Bu erda va keyinchalik: R q - raqam, Ishora — son ishorasi. Joylashtirilgan shakl SHKda odatda ikkilik-o`nlik sonlarda qo`shish va ayirish amallarini bajarishda ishlatiladi. Ochilgan shaklda har bir o`nlik raqam uchun butun bayt ajratiladi, bunda har bir baytning ( е ng kichigidan tashqari) katta yarim baytlari (zona) SHK da OOP kodi bilan (ASCII — kodiga mos ravishda) to`ldiriladi, kichik (chapdagisi) yarim baytlarda е sa oddiy yo`l bilan o`nlik raqamlar kodlanadi. Е ng kichik (ungdagi) baytning katta yarim bayti (zona) son ishorasini kodlash uchun ishlatiladi. Ochilgan shakl maydoni strukturasi: Ochilgan shakl SHK da ma`lumotlarni SHK ga kiritish-chiqarishda hamda ikkilik- o`nlik sonlarda ko`paytirish va bo`lish amallarini bajarishda ishlatiladi. Misol. -193 (10)  -000110010011 (2 . 10) SHKda shunday tasvirlanadi: joylashtirilgan shaklda ochilgan shaklda Ascii kodlari

www.arxiv.uz ASCII kodi ( American Standard Code for Information Interchange — axborotlarni almashish uchun amerika standart kodi ) asosiy standart va uning kengaytmasiga е ga (18-jadval). Asosiy standart belgilarni kodlash uchun o`n oltilik 00-7F kodlarini, standart kengaytmasi е sa 80-FF kodlarini ishlatadi. Asosiy standart xalqaro hisoblanadi va boshqaruvchi belgilarni va latin alfaviti harflarini kodlash uchun ishlatiladi; standart kengaytmasida psevdografika belgilari va milliy alfavit harflari (tabiiyki, turli mamlakatlarda turlicha) kodlanadi. Ascii Kodlar Е HMni dasturli boshqarish Е HM da masalalarni echish dasturli usul bilan ya ` ni masalani echish algoritnida ko ` zda tutilgan ma ` lumotlar ustida vaqt bo ` yicha ketma - ket , alohida amallarni bajarish nuli bilan amalga oshiriladi . Algoritm — bu aniq ko ` rsatilgan ishlar ketma - ketligi bo ` lib , masalaning echimini olish uchun boshlang ` ich ma ` lumotlar ustida ana shu ishlarni bajarish kerak . Hisoblash mashinasi tilida (mashina kodlarida) ketma-ket buyruqlar ko`rinishda berilgan masalani echish algoritni mashina dasturi deyiladi. Mashina dasturi mashina buyruqlari ketma-ketligidan tashkil topali.

www.arxiv.uz Mashina dasturi buyrug`i (boshqachasiga — mashina buyruga) — bu mashinaga berilgan oddiy ko`rsatma bo`lib, uni Е HM biror-bir qo`shimcha ko`rsatishlarsiz va tushuntirishlarsiz avtomatik ravihca bajaradi. Mashina buyrug`i ikki qismdan tashkil toptan: amalli va adresli. Buyruqning amalli qismi (AKO — amal kodi) — bu buyruqdagi razryadlar gURO`hi bo`lib, ular mashina amali kodini tasvirlash uchun mo`ljallangan. Buyruqring adresli qismi (adres) — bu buyruqdagi razryadlar gURO`hi bo`lib, ularga mashina xotira yacheykalari adreslarining (adreslarini) kodlari yoziladi, ular ma`lumotlarni yoki buyruqni bajarishda qatnashgan boshqa ob`ektlarni tezkor saqlash uchun mo`ljallangan. Ko`pincha bu adreslar operandlar, ya`ni amalda qatnashayotgan sonlarning adreslari deyiladi. Buyruqqa yozilgan adreslarning soni bo`yicha buyruqlar bir adresli, ikki adresli va uch adresli bo`lishi mumkin. SHK larda ikki adresli buyruqlar е ng ko`p ishlatiladi. Belgili kodlash tilida yozilgan ikki adresli buyruqka misol: KSH 103 5102 « T Е QQ sonining 103- yacheykasida saqlanayotgan songa T Е QQ , ning 5102- yacheykasida saqlanayotgan son qo ` shilsin , natija е sa T Е QQning 103- yacheykasiga yozilsin ». Shaxsiy kompyuterni funkcional tavsiflari 1. Tezkorligi , unumdorligi , taktli chastotasi .

www.arxiv.uz Zamonaviy Е HM larning unumdorligi odatda sekundiga millionta amal bilan o`lchanadi. O`lchov birligi bo`lib quyidagilar xizmat qiladi: • NIPS (MIPS — Mega Inctruction Per Second) — qayd qilingan vergul (nuqta) shaklida tasvirlangan sonlar ustida amallar uchun; • MfloPS (MfloPC — Mega Flops Per Second) — ko`chib yuradigan vergul (nuqta) shaklida tasvirlangan sonlar ustida amallar uchun quyidagi o`lchov birliklari kamroq ishlatiladi: • KOPS (KOPS — Kilo Operation Per Second) — past unumlilar uchun — sonlar ustida mingta qandaydir o`rtacha amallar; GfloRS (GfloPC — Giga Flops Per Second) — ko`chib yuradigan vergulli sonlar ustida sekundiga milliard amal. Е HM unumdorligini baholash har doim taxminiydir, negaki qandaydir o`rtacha yoki, aksincha, aniq bir amallar turiga mo`ljallanadi. Haqiqatda turli masalalar echishda turli xil amallar to`plami ishlatiladi. SHuning uchun SHK tavsifi uchun unumdorlik o`rniga, odatda, mashina tezkorligini yanada ob`ektivroq aniqlaydigan taktli chastota ko`rsatiladi, chunki har bir amal o`zining bajarilishi uchun to`liq aniqlangan sondagi taktlarni talab qiladi. Taktli chastotani bilgan holla istalgan mashina amalining bajarilish vaqtini etarlicha to`liq aniqlash mumkin. Misol. Buyruqlarni konveyerli bajarish bo`lmaganda va mikroprocessorning ichki chastotasi oshirilganda 33 MGc chasgotali taktli generator sekundiga 7 mln ta qisqa mashina amallarini (oddiy qo`shish va ayirish, ma`lumotni jo`natish va b.), 100 MGc chasgotali generator sekundiga 20 mln ta qisqa amallarni bajarishni ta`minlaydi. 2. Mashina va interfeys kodli shinalarning razryadliligi. Razryadlilik — bu ikkilik sonning bir vaqtning o`zila mashina amali, shu jumladan ma`lumotni uzatish amali, bajarilishi mumkin bo`lgan razryadlari maksimal miqdori, razryadlilik qanchalik katta bo`lsa, turli xil tent sharoitlarda SHK unumdorligi shunchalik yuqori bo`ladi. 3. Tizimli va lokal interfeys tiplari.

www.arxiv.uz Turli interfeys tiplari mashina uzellari orasidagi turli ma`lumotlarni uzatish tezligini ta`minlaydi, tashqi qurilmalarning turli miqdorlarini va ularning turli ko`rinishlarida ulanishiga imkon beradi. 4. Tezkor xotira sig`imi. Tezkor xotira sig`imi ko`pincha Mbaytlarda, kamroq hollarda Kbaytlarda o`lchanadi. Е slatib o`tamiz, 1 Mbaytq1024 Kbaytq1024 2 bayt. Tezkor xotira sig`imi 8 Mbaytdan kam bo`lganda ko`plab zamonaviy amaliy dasturlar ishlamaydi yoki ishlasa ham juda sekin ishlaydi. Shuni hisobga olish kerakki, tezkor xotira sig`imini 2 marta oshirish, bularning hammasidan tashqari, qiyin masalalarni echishda Е HM ning samarali unumdorligini taxminan 1,7 marta oshiradi. 5. qattiq, magnit disklardagi yig`uvchishshg (vinchesterning) sig`imi. Vinchester sig`imi odatda megabaytlarda yoki gigabaytlarda o`lchanadi. 1 Gigabayt q 1024 Megabayt. 6. Е giluvchan magnit disklaridagi yig`uvchilarning tili va sig`imi. Hozir 3,5 dyuym va 5,25 dyuym diametrli disketalarni ishlatuvchi е giluvchan magnit disklaridagi yig`uvchilar qo`llanilmoqda. Birinchisi 1,44 Mbayt standart sig`imga, ikkinchisi е sa 1,2 Mbayt sig`imga е ga. 7. K е sh-xotira mavjudlign, turlari va sig`imi. K е sh-xotira — bu buferli, tez harakatlanadigan, foydalanuvchi uchun tegishli bo`lmagan xotira bo`lib, sekinroq harakatlanadigan е slab qoluvchi qurilmalarda saqlanayotgan ma`lumotlar ustidagi amallarni tezlashgirish uchun kompyuter tomonidan avtomatik ishlatiladi. Masalan, asosiy xotira bilan amallarni tezlashtirish uchun mikroprocessor ichida registrli k е sh-xotira (birinchi darajali k е sh-xotira) yoki mikroprocessor tashqarisida bosh platada (ikkinchi darajali k е sh- xotira) tash-kil е tiladi; diskli xotira bilan amallarni tezlashtirish uchun е lektron xotira yacheykalarida k е sh-xotira tashkil е tiladi. SHuni inobatga olish kerakki, 256 Kbayt k е sh-xotira borligi SHK unumdorligini taxminan 20% ga oshiradi.

www.arxiv.uz 8. Videomonitor (displey) va videoadapter tipi. 9. Printerning borligi va tipi. 10. Ixcham-disklardagi CD-ROM yig`uvchilarning borligi va tipi. 11. Modemning borligi va tipi. 12. Multimediali audio-, videovositalarning borligi va turlari. 13. Matematik soprocessorning borligi. Matematik soprocessor qayd qilingan va ko`chib yuradigan vergulli ikkilik sonlar usgida va ikkilik-kodlangan o`nlik sonlar usgida amallarning bajarilishini un marta tezlashtirish imkonini beradi. 14. Bor bo`lgan dasturli ta`mnnot va operaciey tizim turi. 15. Boshqatipdagi Е HM bilan apparatli va dasturli mos kelishlik. Boshqa tipdagi Е HM bilan apparatli va dasturli mos kelishlik — bu kompyuterda, mos ravishda, boshqa tipdagi mashinalarning texnik е lementlarini va dasturli ta`minotini ishlatish imkoniyatini bildiradi. 16. Hisoblash tarmog`ada ishlash imkoniyati. 17. Ko`p masalalik rejimida ishlash imkoniyati. Ko`sh masalalik rejimi, bir vaqtning o`zida bir nechta dasturlar bo`yicha (ko`p dasturli rejim) yoki bir nechta foydalanuvchilar uchun (ko`p foydalanuvchilar rejimi) hisoblashlarni bajarishga imkon beradi. Bu rejimda mashinani bir nechta qurilmalarini vaqt bo`yicha mumkin bo`lgan ishlashi Е HM ni samarali tezkorligini sezilarli oshirish imkonini beradi. 18. Ishonchliligi. Ishonchlilik — bu tizimni unga berilgan barcha vazifalarni to`liq va to`g`ri bajarish qobiliyatidir. SHK ishonchliligi, odatda, inkor qilguncha ishlashning o`rtacha vaqti bilan o`lchanadi. 19. Narxi. 20. O`lchamlari va og`irligi. SHKning dasturli ta`minoti SHKning dasturli ta`minoti tarkibi uning muhim funkcional tavsifi hisoblanadi.

www.arxiv.uz Dastur ta`minoti (CT) — bu doimiy qo`llaniladigan dasturlar to`plani bo`lib, ular foydalanuvchining masalalarini echish uchun zarur va hisoblash texnikasini е ng samarali ishlatish, foydalanuvchilarga ishlashda е ng ko`p qulaylik yaratishni hamda masalalarni va ma`lumotlarni qayta ishlashni dasturlashda е ng kam mexnat sarfini ta`minlaydi. Dasturli ta`minot tarkibi DTni tizimli (bazaviy) va amaliyga bo`lish qabul qilingan. Tizimli DT axborotni qayta ishlovchi dasturlarni yaratish samaradorligini oshirish va ularni Е HMda qo`llash uchun hamda Е HM dan foydalanuvchilarga Е HM resurslari bilan ishlash bo`yicha ma`lum xizmatlarni taklif е tish uchun mo`ljallangan. Amaliy dasturli ta`ninag (ADT) foydalanuvchining aniq bir muammoli masalasini yoki shunday masalalar sinfini echish uchun mo`ljallangan (ADT ni ko`pincha dasturli ilova deb ataladi). Tizimli dasturli ta`minot tarkibi 15-rasmda ko`rsatilgan. Tizimli dasturli ta`minot o`z ichiga quyidagilarni oladi: Operaciey tizim (OT) — TDT ning har doimgi, doimiy qismi bo`lib, u SHK ning turli rejimlarda samarali ishlashini ta`ninlaydi, dasturning bajarilishini va foydalanuvchi va Е HM tashqi qurilmalarining o`zaro ishini tashkil е tadi. Servisli dasturlar, ular foydalanuvchiga va uning dasturlariga qo`shimcha xizmatlar to`plamini taklif е tib, DT ning imkoniyatlarini kengaytiradi. Instrumentalli (vositali) dasturli vositalar, ular DT ni samarali ishlab chiqish va sozlash uchun mo`ljallangan. Texnik xizmat ko`rsatish tizimi, u diagnostika, jixozlarni tiklash va SHK da nuksonlarni tolishni engillashtiradi, shu bilan birga uning yanada yuqoriroq ishonchliligini va axborotlarni o`zgartirish jarayonlarining bajarilish aniqligini ta`minlaydi.

www.arxiv.uz Operasion tizimlar Е HM da har qanday masalani echish, bir tomondan, bajarilishi kerak bo`lgan hamma amallarning ketma-ketligini belgilaydigan dasturlarni (dasturli vositalar — software), ikkinchi tomondan е sa, bu amallarni amalga oshirish uchun jalb qilinadigan aniq bir apparatura vositalarini (processor, xotira, displey, printer, klaviatura va b. — hardware) talab е tadi. Е HM apparat vositalarini boshqarishning ko`plab jarayonlari ma`lum darajada standart hisoblanadi va aslini olganda, dasturli vositalarga bog`liq е mas. Operaciey tizimning (OT) asosiy vazifasi ayni shu kuo`satilgan standart, ko`pincha е sa juda etarlicha oddiy jarayonlarni bajarishni avtomatlashtirishdir. Hisoblash tizimining turli tarkibiy qismlari orasidagi o`zaro aloqani 16-rasmda ko`rsatilganidek tasvirlash mumkin. Foydalanuvchi nuqtai nazaridan, OT qulay foydalanuvchi interfeysini ( Е HM ishini boshqarish uchun buyruqli til va foydalanuvchini zerikarli amallarni bajarishdan ozod qiluvchi servis xizmatlari to`plani), dasturli muxitni, o`ziga xos "peyzaj" ni (manzarani) shakllantiradi, ularning asosida foydalanuvchining amaliy dasturlari ishlab chiqiladi va ijro е tiladi. Texnik nuqtai nazardan OT bu Е HM resurslarini va bu resurslarni ishlatuvchi axborotni qayta ishlash jarayonlarini boshqarishni ta`minlaydigan dasturlar to`pshamidir. Resursni boshqarish resurslarga murojaat qilishni soddalashtirish jarayonlariga, raqobatlashuvchi jarayonlar orasida resurslarni dinamik taqsimlashga olib kelinadi. Shuni hisobga olish kerakki, hisoblash tizimining istalgan ob`ekti (apparatli yoki dasturli) resurs hisoblanib, ular hisoblash jarayonlarida ishlatilishi mumkin va mos ravishda, ular o`rtasida taqsimlanishi mumkin. Ma`lumotlarni qayta ishlash jarayonlarini boshqarish SHKning samarali ish rejimlarini tashkil е tish va amalga oshirishdan iborat bo`lib, bu rejimlar quyidagilardir:

www.arxiv.uz • bitta foydalanuvchi rejimi va alohida terminallar orqali SHK bilan bir vaqtning o`zida bir nechta foydalanuvchining birgalikda ishlashini ta`minlaydigan Ko`p foydalanuvchili rejim; • bitta dasturli (bitta masalali) va ko`p dasturli (ko`p masalali) ish rejimi; ko`p dasturli ishlash rejimi, SHK ning resurslariga murojaat qilish rejimiga bog`liq ravishda, o`z navbatida quyidagilarga bo`linadi: 16-rasm. OTning tizimli resurslar bilan aloqasi. a) paketli qayta ishlash rejimi (foydalanuvchini bevosita murojaat qilishisiz, bir vaqtning o`zida echilishi kerak bo`lgan hamma dasturlar blokini (paketini) oldindan yig`ish va shakllantirish bilan); b) vaqtni bo`lish rejimi (foydalanuvchilar o`rtasida har bir oldindan qayd qilingan mashina vaqti intervalini bo`lish bilan yoki boshqa xizmat ko`rsatish intizomiga mos ravishda bo`lish bilan bir nechta foydalanuvchilarning bir vaqtning o`zida muloqatli (interaktiv) murojaat qilishi); v) haqiqiy vaqt rejimi (foydalanuvchining yoki tashqi terminalning har bir murojaatiga kafolatli xizmat ko`rsatish vaqti bilan); • virtual mashinalarni shakllantirish rejimi (har bir foydalanuvchiga asosiy SHK doirasida kamroq unumli go`yoki alohida mashina, balki o`zining operacion tizimi bilan, ajratiladi); • bitta processorli, ko`p processorli, ko`p mashinali, shu jumladan tarmoqli hisoblash tizimlarida ishlash. SHK OT ning xarakterli xususiyati shundaki, ular "do`stona" foydalanuvchi interfeysini — foydalanuvchining SHK bilan o`zaro ishini ta`minlaydi. OT ning "do`stonaligi" quyidagini bildiradi, u foydalanuvchiga amaliy dasturlarni bajarish jarayonida kerakli servisni ta`minlaydi va dasturlovchiga dasturlarni ishlab chiqish va sozlash uchun hamda ma`lumotlarni saqlash, o`zgartirish, aks е ttirish va nusxalash uchun qulay shart-sharoitlarni ta`minlaydi. SHK lar uchun quyidagi OT turlari keng tarqalgan: • MS DOS - IBM PC AT va XT SHK lari uchun;

www.arxiv.uz • OSҒ2 - IBM PSҒ2 va 80386 va undan yuqori MP li PC AT SHKlari uchun; • UNIX — 32 razryadli IBM PSҒ2 va 80386 va undan yuqori MP li IBM PC AT SHK lari uchun; • Windows 95 — 32 razryadli, 80386 va undan yuqori MP li IBM PC AT SHK lari uchun; • Windows NT — 32 razryadli, 80486 va undan yuqori MP li IBM PC AT SHK lari uchun. MS DOS va Windows 95 operacion tizimlari to`g`risidagi asosiy ma`lumotlar keyingi bobda beriladi. OSҒ2 operacion tizimi OSҒ2 (Operating SistemҒ2) bitta foydalanuvchili ko`p masalali OT dir, bir tomonlama (MS DOS -> OSҒ2) MS DOS bilan dasturli kelishadigan hamda 80286 va undan yuqori MP bilan ishlash uchun (IBM PC AT va PSҒ2 SHK) mo`ljallangan. OS bir vaqtning o`zida 16 tagacha dasto`rni bajarishi mumkin (ularning har biri o`zining xotira segmentida), lekin ularning ichida faqat bittasi MS DOS uchun tayyorlangan bo`ladi. OSҒ2 ning muhim xususiyatlari quyidagilardir: • foydalanuvchining ko`p oynachalik interfeysining borligi; • qiymatlar bazasi tizimi bilan ishlash uchun dasturli interfeyslarning borligi; • lokal hisoblash tarmoqlarida ishlash uchun samarali dasturli interfeyslarning borligi. OSҒ2 sig`imi 16 Mbayt gacha bo`lgan tabiiy TX ni va har bir masalaga 512 Mbayt gacha bo`lgan virtual xotirani qo`llab-quvvatlaydi. OSҒ2 ning kamchiliklariga birinchi navbatda quyidagilar xosdir: • yuqori resurslar sig`imi: 80286 va undan yuqori MP, 1,5 Mbaytdan kam bo`lmagan sig`imli tezkor xotira, qattiq diskdagi yig`uvchi; • hozirgi vaqtga kelib ishlab chiqilgan dasturli ilovalar (ADT) hajmining nisbatan katta е masligi. UNIX operacion tizimi

www.arxiv.uz UNIX — ko`p foydalanuvchili, ko`p masalali OT bo`lib, u dasturlarni va turli foydalanuvchilarning fayllarini etarlicha kuchli himoya vositalarini o`z ichiga oladi. UNIX OT dasturlarining ko`p qismi Si tilida yozilgan (DOS va OSҒ2 dagi kabi assemblerda е mas) va mashinaga bog`liq е masdir, bu OT ning yuqori harakatchanligini va amaliy dasturlarni universal Е HM ga, mini Е HM ga va turlicha arxitekturali SHK larga osongina o`tkazishni ta`minlaydi. UNIX oilasidagi OT ning muhim xususiyati uning modulliligi va keng servisli dasturlar to`plami bo`lib, ular f oydalanuvchi-dasturlovchilar uchun qulay operacion vaziyatni yaratishni ta`minlaydi (ya`ni bu tizim amaliy dasturlovchilar mutaxassisligi uchun alohida samaralidir). UNIX ierarxik faylli struktura, virtual xotira, ko`p oynali interfeys, ko`p processorli tizimlar, ko`p foydalanuvchili qiymatlar bazasini boshqarish tizimi, bir jinsli bo`lmagan hisoblash tarmoqlarini qo`llab-quvvatlaydi. UNIX ning kamchiligi — katta resurslar sig`imi va bu SHK asosidagi ko`p foydalanuvchilar tizimi uchun ko`pincha ortiqcha bo`ladi. TDT dasturlarini yuqorida keltirilgan 4 ta gURO`hga bo`limishi etarlicha shartlidir, negaki rivojlangan operacion tizimlar odatda o`zining tarkibiga murakkab bo`lmagan servisli dasturli vositalarni va xattoki texnik xizmat ko`rsatish tizimi е lementlarini ham oladi. Windows NT operacion tizimi Windows NT — ko`p foydalanuvchili, ko`p masalali, ko`p oqimli OT dir, u Windows 95 interfeysiga deyarli o`xshash bo`lgan grafikli foydalanuvchi interfeysiga е ta. Bu operacion tizimning o`ziga xos xususiyatlari: • ichiga qurilgan tarmoqdi yordam berish — boshqa OT lardan farqli ularoq u boshidayoq hisoblash tarmog`ida ishlashni hisobga olib yaratilgan, shuning uchun foydalanuvchi interfeysiga fayllar, qurilmalar va ob`ektlarni birgalikda tarmoqli ishlatish vazifalari moslashtirilgan;

www.arxiv.uz • muhimlik bo`yicha ko`p masalalik, bu yuqoriroq muhimli ilovalarning quyi muhim ilovalarni siqib chiqarishiga imkon beradi, xususan, "to`xtab qolgan" ilovalarni bajarishda tizimning ishlamay turib qolishini avtomatik bartaraf qilish hisobiga mashina vaqtini yanada samaraliroq ishlatish imkonini beradi; • dasturlarni va foydalanuvchining turli fayllarini ruxsat е tilmagan murojaat qilishdan etarlicha kuchli himoya vositasining borligi; resurslarga ko`p darajali murojaat qilishlarning borligi, bunda foydalanuvchi murojaat qilish darajalarini ularning vakolatiga mos ravishda belgilaydi; • bir nechta faylli tizimlarni qo`llab-quvvatlash — Windows ning hamma versiyalari tomonidan qo`llab quvvatlanadigan DOS faylli tizimidan tashqari, Windows NT o`zining shaxsiy faylli tizimiga (NTFS) е ga va OSҒ2 (High Performance FS) va ixcham-disk (CDFS) faylli tizimlarini qo`llab-quvvatlaydi; • kompyuter platformalarini, shu jumladan multiprocessorli hisoblash tizimlarining keng spektrini qo`llab-quvvatlash. Windows NT OT ning birinchi versiyasi bozorda 1993 yilda paydo bo`ldi, hozirgi vaqtda е sa uning 3.0 va 4.0 versiyalari turli xil tashkilotlar, banklar, sanoat korxonalari va shaxsiy foydalanuvchilar tomonidan keng qo`llanilmoqda. Servis tizimlari Servis tizimlari foydalanuvchi va SHK ning samarali o`zaro ishini ta`minlash uchun ishlatiladi, ular operacion tizim foydalanuvchi interfeysining (interface — ulanish, kelishish) qo`shimcha va kengaytmasidir — foydalanuvchi va OT o`rtasidagi vositachilik vazifasini bajaradi. Servis tizimlari shartli ravishda interfeysli tizimlar, OT qobiqlari va utilitlarga bo`linadi. Interfeysli tizimlar — bu ko`pincha grafik tipdagi kuchli servisli tizim bo`lib, ular nafaqat foydalanuvchining, balki OT ning dasturli interfeysini (OT ning amaliy dasturlar bilan birlashishi) ham mukammallashtiradi, xususan, ko`shimcha resurslarni taqsimlashni ba`zi qo`shimcha jarayonlarini amalga oshiradi. Interfeysli

www.arxiv.uz tizimlarga misol sifatida Windows, Defkview, Ensemble va b. tizimlarni keltirish mumkin. Juda ommaviy Windows tizimi avtonom yoki foydalanuvchining har bir oynacha bilan o`zaro bog`langan o`zaro harakatini grafik manipulyator yordanida, ko`p masalalik rejimida virtual xotirani ishlatib va xatto (Windows 3.1) virtual mashinalar tizimi rejimida displey е kranida shakllanuvchi bir nechta oynachalarga ma`lumotlarni chiqarishni ta`minlaydi. Windows DOS ga qo`shimcha O`rnatiladi (DOS ustiga) va shuning uchun ko`pincha u yana OT kobiri deb ham ataladi. Windows 95, Windows 97 tizimlari o`z ichiga operacion tizimlarni oladi (DOS7, DOS 97) va ular shuning uchun "operacion tizimlar" deb ataladi. ..Ғ..ҒAppDataҒLocalҒTempҒalbumҒalbumҒkmҒ31352_.JPG OT qobiqlari foydalanuvchiga OT ishlatilayotganiga nisbatan sifat jihatdan yangi interfeys taqdim е tadi va bunda interfeysni bilish majburiy е masdir; qobiqlar, foydalanuvchi bilan menyu tizimi yordamida е ng «do`stona» interfeysni amalga oshiradi. OT ning е ng ommaviy qobiqlari: Norton Commander, PC Tools, PC Shell, Magellan, MS DOS Shell (Windows ni е slatuvchi) va b. Utilitalar amalga oshirilishi foydalanuvchidan maxsus dasturlarni ishlab chiqish talab е tiladigan, alohida tipik, tez-tez ishlatiladigan jarayonlarni bajarishni avtomatlashtiradi. Ko`pgina uti litalar foydalanuvchi bilan rivojlangan muloqotli interfeysga е ga va aloqada bo`lish darajasi bo`yicha qobiqlarga yaqinlashadi. Aslini olganda, OT qobiqlari va interfeysli tizimlar utilitalardan tashkil topgan, lekin bu utilitalar bitta tizimga birlashtirilgan. Ommaviy utilitalar ichida quyidagilarni ta`kidlash kerak: • magnit disklarga xizmat ko`rsatish (formatlashtirish; tizim ma`lumotlarini diskda saqlanishini va buzilgan taqdirda uni qayta tiklash imkoniyatni ta`minlash; xatolik bilan o`chirib tashlangan fayllarni va kataloglarni hamda shu fayllar va

www.arxiv.uz kataloglarni ichidagisini ular buzilgan taqdirda qayta tiklash; diskda fayllarni е ng qulay komponovka (joylashtirish) va defragmentaciya (qayta lavholashtirish) qilish; diskdan maxfiy ma`lumotlarni ularni kelgusida o`qib bo`lmaydigan qilib, ishonchli o`chirib tashlash va b.); • fayllarga va kataloglarga xizmat ko`rsatish (yaratish, nusxalash, qayta nomlash, yuborish, tezda qidirish, o`chirish va b.); • fayllarni arxivlashtirish va arxivlashtirishni yo`qotish (arxivlashtirish fayl o`lchamini sezilarli kamaytiradi); • kompyuter viruslaridan himoya qilish va boshqa ko`p narsalar. Instrumental dasturli vositalar Instrumental dasturli vositalar boshqa dasturlarni ishlab chiqish, va keygaytirishda ishlatiladi va o`z tarkibiga dasturlarni yozish vositalarini (matn muharrirlarini), dasturlarni SHK da bajarish uchun qulay ko`rinishga o`zgartirish (assemblerlar, kompilyatorlar, interpretatorlar, yuklagichlar va aloqa muharrirlari), dasturlarni nazorat qilish va sozlash vositalarini (sozlash vositalari) oladi. Amaliy dasturli ta`minot ADT o`z tarkibiga foydalanuvchining muammoli amaliy dasturlarini va aniq bir muammo soxasida ishlatishga mo`ljallangan amaliy dasturlar paketini oladi. Ko`pchilik amaliy dasturlar paketa (ADP) biror interaktiv muhit ko`rinishiga е ga bo`lib, undan foydalanayotgan foydalanuvchi, ma`lumotlarni o`zgartirishning aniq bir jarayonlarini bajarishda qulay va oddiy vositalarga е ga bo`ladi. SHK lar uchun ulkan miqdorda ADP ishlab chiqilganligini ta`kidlash joizdir. Ko`pchilik ADP lar orasida quyidagilarni aytib o`tish lozim: • matn muharrirlari, matnli processorlar va noshirlik tizimlari; • grafika muharrirlari va tadbirkorlik grafikasi vositalari; • katta o`lchamli е lektron jadvallar (jadvalli processorlar);

www.arxiv.uz • telekommunikacion tizimlarni boshqarish ADP; • qiymatlar bazasini boshqarish tizimi; • ma`lumotli-qidirish tizimlari; • sun`iy intellekt tizimlari, shu jumladan, е kspert tizimlari; •avtomatlashtirilgan o`qitish tizimlari; • ma`lumotlarni statistik qayta ishlash ADP; • matematik dasturlashtirish ADP (chiziqdi, butun sonli va b.); • avtomatlashtirilgan loyiholashtirish tizimlari; • o`zining tarkibiga muammoga mo`ljallangan paketlarning bir nechta turini oladigan integrallashgan ADP. Ofis uchun amaliy dasturlar Kompyuterlar uncha katta bo`lmagan ofislarda ko`pincha quyidagi vazifalarni bajarish uchun ishlatiladi: • matn muharrirlari va taqdimotli grafika vositalari yordanimida kirish va chiqish ma`lumotlarini qayta ishlash ( е lektron pochta va fakslar, xat va so`rovlar, е `lon va boshqa hujjatlar); • odatda е lektron jadvallarni ishlatib bajariladigan hisoblashlar va hisobotlar, ma`lumotlarni yig`ish va tahlil qilish (prays-varaqlarni hisoblash va qayta ishlash; turli yo`nalishlar va mezonlar bo`yicha hisobotlarni shakllantirish; ma`lumotlarni tahlil qilish va statistik qayta ishlash); • kelib tushgan ma`lumotlarni yig`ish va saqlash, bu ularni tez qidirish (turli xil mezonlar va belgilar bo`yicha) va qiymatlar bazasini boshqarish tizimnni (QBBT) qo`llagan holda bu ma`lumotlarga murojaat qilishni ta`minlaydi; • iqtisodiy va buxgalterlik hisobotlari, shu jumladan, buxgalterlik hisobining dasturli vositalari yordamida ish haqini ham hisoblash; • maxsuslashgan moliyaviy amaliy dasturlar yordamida moliyaviy ahvolni va boshqa moliyaviy hisoblashlarni tahlil qilish. Ko`rsatilgan ishlarni alohida yoki integrallashgan holda bajarish imkonini beradigan dasturiy mahsulotlar juda ham ko`p miqdorda chiqarilmoqda; amaliy

www.arxiv.uz ishlatish uchun muayyan dasturni tanlash, albatta, muayyan sharoitlarga, lekin ko`p jihatdan sotib oluvchining bilimiga va tajribasiga bog`liqdir. SHuning uchun qimmatbaho amaliy dasturlar paketini harid qilishdan oldin tegishli o`quv kursidan o`tish yoki mutaxassislardan malakali maslahat olish qat`iy tavsiya е tiladi (qo`shnilada ishlatilayotgan paketlarga o`xshash paketlarni harid qilish iqtisodiy tomondan mutlaqo maqsadga muvofiq е mas). Bu erda faqat o`rtacha statistik tavsiyalarnigina berish mumkin. Yuqorida ko`rsatilgan tavsiyalardan birinchi uchtasini amalga oshirish uchun alohida dasturlardan е mas, balki ofisga xizmat qiladigan integrallashgan paketlardan foydalanish maqsadga muvofiq dir, negaki ularda katta avtonom dasturlarni paketlarga oddiygina birlashtirish е mas, balki ularni "amaliy dasturlar kompleksiga" integraciyalanadi, bu ularning to`liq bir xilligini bildiradi, ya`ni quyidagi tipik masalalarni echishga umumiy foydalanuvchi interfeysi va yagona yondashish xosdir: fayllarni boshqarish, taxrirlash, formatlashtirish, bosish, hisoblashga oid qayta ishlash, statistik va moliyaviy tahlil, е lektron pochta va fakslar bilan ishlash va ko`pgina boshqa narsalar. Integrallashgan ofisli paketlar turli firmalar tomonidan turli nomlar bilan taklif е tilmoqda: ofisli amaliy dasturlar, ofisli paketlar, rus ofisi va b. Lekin butun ofisli amaliy dasturlar mahsulotlari bozorida Microsoft Office Professional for Windows 95 va MS Office 97 paketlari hukmronlik kilmoqda; ulardan keyin katta farq bilan Lotus Smart Suit 96 va 97 va Corel Office Professional 7 va Rus ofisi bormoqda. Ular o`z ichiga Leksikon 97 milliy matn muharriri, shaxsiy moliyalarni olib boruvchi Dekart 97 tizimi, malakali tarjima qiluvchi Sokrat 97 tizimi va ommaviy faylli DISKo Komandir 96 menejerini oladi. Xorijiy ofisli komplekslarning (97 versiyalari) yangi versiyalari jamoa bo`lib ishlash vositalarini, komponentalarning yanada jipsroq integraciyasini hamda Internet bilan o`zaro ishlash vositalarini o`z ichiga oladi. Bundan tashqari, ba`zi ofisli paketlarda dasturlarning alohida lavhalari birdaniga bir nechta ilovalarda (Microsoft Office 97) ishlatilmoqda, bu tezkor xotiradagi va qattiq diskdagi fazoni sezilarli tejaydi. Ko`pchilik paketlar (masalan, yana usha Microsoft Office)

www.arxiv.uz ruslashgan versiyaga е ga, bu е sa boshlang`ich vaqtlarda kam tajribali foydalanuvchi ishini jiddiy osonlashtiradi. Е ng ommaviy Microsoft Office Professional for Windows 95 paketa o`z ichiga quyidagilarni oladi: • kuchli matn muharriri Word 7; • murakkab hisoblashlarning bajarilishini avtomatlashtiruvchi е lektron Excel 7 jadvali; • katta sondagi ulkan fayllar bilan ishlashni tashkil е tuvchi qiymatlar bazasini boshqaruvchi Access 7 tizimi; • kerakli ma`lumotlarni juda rang-barang, shu jumladan, slaydlar ko`rinishda tasvirlash imkonini beruvchi, taqdimotlarni ta`minlaydigan Power Point tizimi va yuqorida aytib o`tilgan dasturlarda ishlatiluvchi birmuncha kichikroq ilovalar; • MS Graft — jadvalli qiymatlar asosida chiroyli diagramma-larni qulay yaratuvchi; • MS Word Art — so`zlar va jumlalarni ajoyib, chiroyli, malum uslubga solingan tasvirlarga o`zgartiradi (ularni, masalan, firma blankalaridagi е mblemalar va shapkalar sifatida ishlatish mumkin); • MS Clip Art — hujjatlarga oldindan tayyorlab qo`yilgan chiroyli grafikani qo`shib qo`yish imkonini beradi; • MS Organization Graft — ixtiyoriy kompaniyada "kim kimligini" va "kim kim uchun javob berishini" aniqlash imkonini beradi; • MS Equation Editor — matematik formulalarning samarali muharriri; • MS Schedule — uchrashuvlar va lirik ko`rishuvlar jadvalli tadbirkorlik kundaligini (ular to`g`risida faol е slatib turish bilan), tijorat bo`yicha xodimlar va sheriklarning telefonlari va boshqa tavsiflari bilan ro`yxati, dolzarb ishlar ro`yxati va b. oddiygina yaratish imkonini beradi, bir so`z bilan aytganda, shaxsiy hayotda halaqit bermaydigan va hech narsani е sdan chiqarmaydigan puxta dastur-kotib. Microsoft Office 97 paketa ham juda ommaviydir, u oldingi versiyani ko`p jihatdan yaxshilaydi.

www.arxiv.uz Buxgalterlik hisob-kitobi uchun bozorda bir necha o`nlab turli paketlar taklif qilinmoqda. Bizning fikrimizcha ushbu paketlarni tavsiya е tish mumkin: • o`rta va uncha katta bo`lmagan ofislar uchun 1C Buxgalteriya (ishlatish jadalligi bo`yicha boshqalardan jiddiy uzib ketgan), Parus, Kv е stor, Info-buxgalter, B Е MBI, B Е ST, Supermenejer paketlar; • yirik ofislar uchun B Е STZ, Lok Ofis, Integrator paketlari; • savdo korxonalari uchun е sa Kupec 3, Tavar, Aspekt, Info-olebor va boshqalar. Moliyaviy hisob-kitoblar uchun quyidagi paketlar diqqatga sazovordir: muammosiz Moliya, Dekart, Platinum va b. Firmani umumiy boshqarish paketlari: Galaktika, Tizim R13, BOTS va b. ham qiziqarlidir.

O'xshashlar

Elеktron hisoblash mashinalarning yaratilish tarixi. Shaxsiy kompyutеrlarning axborotni kiritish va chiqarish qurilmalari

Axborotni hujjatlashtirish vositalari

Axborotni aks etuvchi tizimlar

Shaxsiy kompyuterlarning interfeyslari

Shaxsiy kompyuterlarni takomillashtirish