Axborotni hujjatlashtirish vositalari - Informatika va AT - Referatlar

Axborotni hujjatlashtirish vositalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2004.970703125 KB

Ko'chirib olish

Axborotni hujjatlashtirish vositalari Plan: 1. Printer va bosmaga chiqarish texnologiyalarining tasniflanishi 2. Grafik quruvchilar (plotterlar)

Kompyuter xotirasidagi axborotlarni hujjatlashtirishning asosiy vositasi printerlar hisoblanadi. Bu ma’lumotlarni ASCII-kodlarini, bitli ketma-ketliklarni va ularga mos ravishda belgilarni o‘zgartiruvchi va ularni qog‘ozda qayd qiluvchi qurilma – ShK dan axborotni chiqarish qurilmasidir. Printerlarning asosiy tavsiflari quyidagilar: – aniqligi ( razreshenie ) – bu bir dyuymda (dpi) joylashgan elementar nuqtalar soni, zichligi qancha katta bo‘lsa, tasvir detallari bosmaga shunchalik aniq chiqariladi; – bosma tezligi – bu bir soniyada bosmaga chiqariladigan belgilar soni (cps – characters per second), varaqli bosmada esa – bir minutda bosmaga chiqariladigan sahifalar soni (ppm – pages per minute). 1. Printer va bosmaga chiqarish texnologiyalarining tasniflanishi Printerlarni guruh va tiplar bo‘yicha tasniflashda bir qancha tayanch belgilardan foydalaniladi. Axborot tashuvchilardagi tasvirlarning elementlarini shakllantirish ketma-ketligiga qarab barcha bosmaga chiqarish qurilmalarini uchta asosiy guruhga ajratish mumkin: ketmaket, satrli va sahifali (1-rasm). Birinchi guruhga tegishli printerlarda elementlarni (nuqtalar, dog‘lar, belgilar) bosmaga chiqarish ketmaket ravishda amalga oshiriladi. Satrli printerlarda tasvir satrma-satr (satrlar bo‘yicha) shakllanadi. Sahifali qurilmalarda tasvir betma-bet (butun) shakllanadi. Bosmaga chiqarish mexanizmining ishlash tamoyiliga qarab qurilmalarni zarbali va zarbasiz harakatlarga ajratish mumkin. Zarbali 1-rasm. Bosmaga chiqarish qurilmalarining tasvir elementlarini shakllantirish ketma-ketligiga qarab tasniflanishi. urilmasi Bosmaga chiqarish q Ketma-ket Satrli Sahifali Zarbali harakat Zarbasiz harakat Zarbali haraka t Zarbasiz hara kat Zarbali harakat Zarbasiz harakat

harakat mexanizmli printerlarda tasvirlarning elementlari yoki alohida belgilari tashuvchining (qog‘oz) yuza qatlamiga bo‘yoq tasma orqali relyef shaklining (igna massivlari, literlar va h.k.) jismoniy harakatlanishi yo‘li bilan shakllanadi. Bundan tashqari zarbali harakat printerlari axborot tashuvchilarda o‘ziga xos kichik bo‘rtma naqshni shakllantiradi. Bunday tamoyilda ishlaydigan printerlarga matritsali printerlar tegishli. Lazerli, oqimli va termik printerlarda zarbasiz harakat mexanizmi ishlatiladi. Olinadigan tasvirning rangiga qarab printerlarni bir rangli, ko‘prangli va to‘liq rangli (rangli) turlarga bo‘lish mumkin (2rasm). 2-rasm. Olinadigan tasvirning rangiga qarab printerlarning tasniflanishi. Printerning monoxrom modellari faqat bir rang (faqat qora rang bo‘lishi shart emas) elementlaridan tashkil topgan tasvirlarni shakllantirish imkonini beradi. Ko‘p rangli printerlar bir necha aniq ranglardan tashkil topgan tasvir elementlarini shakllantira oladi (ularning rangi ikkitadan sakkiz va undan ortiq xilgacha turlanishi mumkin), biroq bu bilan ushbu ranglarni aralashtirib, ranglarning oraliq nozik farqlariga erishib bo‘lmaydi. Rangli printerlarda ham tasvir bir qancha tayanch ranglar asosida shakllanadi (to‘rt xildan to‘qkiz xilgacha). Rangli printerlar foydalanilayotgan bo‘yoqlarni kerakli nisbatlarda aralashtirib, keng spektrdagi, ranglarning turli nozik farqlarini aks ettirish imkonini beradi. Ko‘p rangli va rangli printerlar tasvirni tashkil etuvchi rangli elementlarni kiritish ketma-ketligiga qarab bir o‘tishli va ko‘p o‘tishli turlarga bo‘linadi. Bir o‘tishli qurilmalarda tasvir elementlarida ishlatilayotgan barcha ranglar bir marta o‘tishda kiritiladi. Ko‘p o‘tishli printerlarda rangli qatlamlar ketma-ket ravishda birin-ketin kiritiladi. Bosmaga chiqarish quril masi Mo noxrom Ko‘p rangli To‘liq rangli Bir o‘tishli Ko‘p o‘tishli Bir o‘tishli Ko‘p o‘tishli

Matritsali printerlar. Tasvirni qog‘ozga tushirishda eng arzon usul – matritsali printerdan foydalanishdir. Matritsali printer qurilmalari eski yozuv mashinkalaridan uncha katta farq qilmaydi (3-rasm). Printer ichida bo‘yoqli tasma yoki rangli bezak (naqsh yoki shakl) larni tasvirlash uchun bir nechta rangli tasmalar tortilgan. Rasmni qog‘ozda aks ettirish uchun ignalar bilan jihozlangan bosmaga chiqarish moslamasi tasma ustidan o‘tadi. Ignalarning har biri belgi- Bosmaga chiqarish signallaridan tashkil topgan 3-rasm. Matritsali printer 4-rasm. Matritsali ko‘rinishi. printerning ishlash tamoyili. langan vaqtda tasmaga zarba bilan uriladi va qog‘ozga nuqta bosib chiqariladi. Matritsali printerlarning shunday deb nom olishiga sabab ularning bosmaga chiqarish moslamalaridagi ignalar o‘ziga xos matritsani tashkil etadi, ba’zi adabiyotlarda esa bunday qurilmalarni «nuqtali» deb nomlashni ma’qul ko‘radilar. Bosmaga chiqarish moslamasida joylashgan ignalar soni bosma sifatini belgilaydi. Narxi qimmat bo‘lmagan printerlar 9 ta ignali matritsa bilan jihozlangan, bunda belgilar matritsasi 7×9 yoki 9×9 o‘lchamga ega. Zamonaviy matritsali printerlar 18 yoki 24 ignali bosmaga chiqarish moslamasi bilan jihozlangan. Matritsali printerlarda bosmaga chiqarish ish tartibi ham turlicha amalga oshiriladi. Bosmaga chiqarishning eng tez ishlash tartibi deganda – bosmaga chiqarish moslamasining satr bo‘ylab bir marta o‘tishi bilan bosmaning (satr bosmasi) amalga oshirilishi tushuniladi (Draft ish tartibi). Qog‘oz varag‘i matritsa

NLQ (Near Letter Quality – deyarli bosmaxona sifati) ish tartibida bosmaga chiqarish moslamasining satr bo‘ylab ikki marta o‘tishi bilan satr bosib chiqiladi. Matritsali printerlarning Draft ish tartibida matnlarni bosmaga chiqarish tezligi 100 dan 500 cps gacha bo‘ladi, bu taxminan minutiga ikki bet sahifani bosmaga chiqarish bilan teng. Eng yaxshi matritsali printerlarning tezligi 1000 cps gacha yetadi. Aniqlik xususiyati 360×360 dpi ni tashkil etadi. Tektronix firmasi tomonidan qattiq-siyoh texnologiyasi ishlab chiqilgan. Bu texnologiya o‘zida boshqa texnologiyalarning eng yaxshi sifatlarini mujassamlashtirdi. Bo‘yoqlar turli ranglardagi qattiq kub shaklida bo‘lib, har bir rang kubi alohida shaxsiy bo‘limlariga ega. Siyoh eritilib, keyingi bosmaga chiqarish moslamasiga uzatiladi. Moslama esa aluminli barabanda tasvirni hosil qiladi va undan qog‘ozga ko‘chiriladi. Siyohlar barabanda qotib qolmasligi uchun ular qizdiriladi. Bosmaga chiqarish moslamasining kengligi qog‘oz kengligi bilan teng. Bosmaga chiqarish moslamasi – bu, pyezoelementlar bilan ta’minlangan soplo blokidan (har bir rang uchun 112 tadan) iborat. Pyezoelement ishga tushishi bilan siyoh tomchilari barabanga tushadi. Qattiq siyohli bosmaning asosi shundaki – siyohlar bevosita qog‘ozga bosilishidan oldin eritiladi. Siyohlarning asosiy tashkil etuvchisi juda tez eriydigan, barabanga tushganda esa birdaniga qotib qoladigan oddiy mumdir. Umuman bu texnologiya oqimli texnologiyani takrorlaydi: turli xil rangli Bosmaga chiqarirish texnologiyasi Matritsali Termosublimatsiyali Termik Termomumli ko‘chirish Elektrografik Qatti q si y ohli Oqimli Pyezoelektr oqimli Termik oqimli Lazerli Yorug‘lik diodli Monoxromli Rangli Bir o‘tishli Ko‘p o‘tishliMonoxromli Rangli Bir o‘tishli Ko‘ p o‘tishli 5.5- rasm. Bosmaga chiqarish texnologiyalari.

mikroskopik nuqtalar qog‘ozga bosiladi va unda naqsh hosil bo‘ladi. Rangli bosma tezligi 14 ppm gacha yetadi. Qattiq siyohli printerlar turiga termik bosma texnologiyasiga tegishli sublimatsion printerlar kiradi. Bunda bosmaga chiqarilgan tasvirning optimal sifati nuqtalarning qog‘ozga aniq va to‘g‘ri tushirilishi hisobiga emas, balki qo‘shni nuqtalarning aralashmasi, bir-birlariga ustma-ust tushirilishi evaziga erishiladi. Sublimatsiyali printerlarda asosan to‘rt qatlamli tasmali kartridjlar qo‘llaniladi. Maxsus rolikda uchta asosiy rang va himoya qatlami tushirilgan tasma joylashtirilgan. Printer ketma-ket tasmaning har bir rangli qatlamini qizdiradi va siyohlar bug‘lanib, fotoqog‘ozga tushadi. Bosmaning ishlatilish chog‘ida rangli qatlamlar o‘chib ketmasligi uchun siyohlar ustiga himoya qatlami yotqiziladi. Sublimatsiyali printerlar ixcham va oddiy bo‘ladi. Oqimli printerlar . Oqimli prin terlarning hususiyatlarini ko‘ rib chiqamiz (6-rasm). Oqim li bosmaga chiqarish lazerl i bosmaning butkul aksidir. Qoidaga ko‘ra, bu yuqori tezlikda qora rangdagi matnni bosmaga chiqarish emas, aksincha, yuqori 6-rasm. Oqimli printerning ko‘rinishi. sifatli rasmni sekinlik bilan qog‘ozda aks ettirishdir. Oqimli printerlarning bosmag a chiqarish moslamasida siyohning mayda tomchilarini pur kovchi soplo naychalar mavjud. Bu zarbasiz bosmaga chiqarish qurilmasi hisoblanadi. Bosmaga chiqarish moslamasining matr itsasi odatda 64 tagacha soplolardan iborat bo‘ladi. Tasvir shakl lanishi jarayonida keskin bug‘lanish hisobiga siyoh soplodan qog‘ozga sachraydi (soplo devorlariga siyohlarning haroratini keskin ko‘taradigan elektr qizdiruvchi elementlar joylashtirilgan). Tabiiyki, bunday qurilmalarning tuzilishi lazerli qurilmalarga nisbatan ancha sodda. Bu yerda baraban ham, lazerlar ham, isitgich ham yo‘q. G‘ilof ichida faqatgina bitta (yoki bir nechta) kartridj joylashadi. Shunday qilib, oqimli printerlarda bor yo‘g‘i ikkita asosiy element – kartridj va bosmaga chiqarish moslamasi bo‘ladi.

Termik oqimli va pezoelektrik texnologiyalar ham mavjud. Termik oqimli texnologiya narxi arzon bo‘lgan bosmaga chiqarish moslamasini qo‘llashni mo‘ljallaydi. Bu zaruriyat tug‘ilganda ularni almashtirish imkoniyatini beradi. Bu texnologiyada rasm yoki matnni qog‘ozga tushirish uchun siyoh keskin qizdiriladi va ular issiqdan kengayib, tashqariga uchib chiqadi va qog‘ozda o‘yilgan nuqtalarni hosil qiladi. Harorat tushgandan keyin siyoh bug‘lari to‘planadi, soploda past bosim zonasi vujudga keladi va unga siyohlarning yangi oqimi kelib tushadi. Epson firmasi bunday bosmaning birmuncha yaxshilangan variantining qo‘llanishini ham ishlab chiqdi: bu holda asosida pezokristall xususiyati bo‘lgan o‘ziga xos pezoelektrik texno logiyadan foydalaniladi. Printerning bosmaga chiqarish moslamasi tarkibida moslamaning soplosi asosida joylashgan ko‘p miqdorli kichik pezo kristallar mavjud. Elektr toki ta’sirida kristall soploda mexanik bosimni yuzaga keltiradi va siyohni tashqariga otilishiga majbur qilib, soplo asosidagi potensiallar maydonini o‘zgartirishi mumkin. Bunday texnologiya bosma aniqligining 1440 dpi va undan ortig‘ini ta’minlaydi. Oqimli printerlarning asosiy afzalliklari – bu bosmaning yuqori sifatliligi, tezligining yuqoriligi (10 ppm gacha) va shovqinsiz ishlashidir. Printerlarni ishlab chiqarish bo‘yicha jahonda yetakchi firmalar HP, Canon, Epson, Xerox firmalari hisoblanadi. Hozirgi vaqtda ayrim printerlarning tomchi kattaliklari bir pikolitrdan oshmaydi (bu kattalikni qalinligi bo‘yicha inson sochi qalinligining o‘ndan bir qismiga, ya’ni 1/100 mm ga tenglashtirish mumkin). Shuni aytib o‘tish kerakki, barcha kompaniyalar ham asosiy e’tiborni tomchi kattaligiga qaratmaydi. Shunday ayrim ishlab chiqaruvchilar (masalan, NR) bosma sifatini noaniq tomchilar o‘lchamini kamaytirib emas, balki ranglarni sifatli aralashtirish hisobiga oshirishga harakat qiladilar. Umuman olganda, siyoh tomchilarning minimal o‘lchami 1–1,5 (Canon va Epson da) dan 4–5 (Lexmark va NR da) pikolitrgacha bo‘ladi.

Ranglar ikki guruhga bo‘linadi – pigmentli va suvda eruvchi. Suvda eruvchi siyohlar surat va rasmlarning ranglarini yaxshiroq aks ettiradi, vaho langki, ikkala variant ham ko‘pchi likning e’tiboriga sazovor bo‘lgan. Pig mentli siyohlar suvga chidamli bo‘la di, suvda eruvchilari ham (agar ularn i suvga solinmasa) ba’zan juda chid amli bo‘ladi. Fotoprinterlar. Fotoprinterlar – bu printerning maxsus turi bo‘lmay, balki raqamli fotoapparatlar bilan 7-rasm. EPSoN ishlashga mo‘ljallangan oqimli prin- korporatsiyasining PictureMate terlardir (7- rasm). Fotoprinterlar- fotoprinteri. ning asosiy vazifasi – kompyuterdan foydalanmasdan, tezkor fotosuratni bosmaga chiqarishdir. Bunday prin terlardan an’anaviy usul bilan ham foydalanish mumkin. Anchagina rivojlangan fotoprint erlar fotosuratlarni kompyuter yorda misiz tahrirlash imkoniyatini beruvchi SK (suyuq kristalli) – ekran va «himoyalangan» dasturiy ta’minot bilan jihozlangan bo‘ladi. Rangli SK – ekran kerakli fotosuratni tanlash, bosmaga chiqar ish sohasini o‘zgartirish, o‘lchamini belgilash, yorqinlik va ravshanliklarni sozlash imkonini beradi. Maxsus funksional tugmalar yordamida foydalanuvchi tasvirni masshtablashi va kerak bo‘lmagan sohasini olib tashlashi mumkin. Bundan tashqari bosmaga chiqarishda turli effektlarni, masalan, rangli suratni oq-qora rangda bosmaga chiqarish, monoxrom tasvirni iliq rang chegaralarida jilo berishi mumkin. Fotoprinterlar USB interfeysi va deyarli barcha turdagi flesh kartalarini ulash uchun mo‘ljallangan slotlar bilan jihozlangan – bu, raqamli fotokamerani va flesh kartalarni bevosita printerga ulash imkonini beradi. Fotoprinterlar ko‘pincha I va II tipdagi CompactFlash, SmartMedia, Sony Memory Stick, Secure Digital va MultiMedia Cards xotira kartalarini o‘qiy oladi.

Fotoprinterlarning takomillashgan modellarining ruxsat berish xususiyati 4800×1200 dpi gacha yetkazildi (real, ruxsat berish xususiyati bari-bir 600×600 dpi ligicha qoladi). Lazerli printerlar . Lazerli printerlar bosmaning fotosurat sifatiga yaqin bo‘lgan ancha yuqori sifatga ega. Baraban Tonerli rolik Lazer 8-rasm. Lazerli printer 9-rasm. Lazerli printerning Canon LBP-2900. ishlash prinsipi. Bunday apparat ichida (8-rasm) baraban joylashgan, bu barabanga bosib chiqarilishi kerak bo‘lgan tasvir yoki matnga tegishli elektr zaryad yo‘naltiradi. Bu zaryad o‘ziga tonerni tortadi (toner – maxsus kukun, printer modeliga qarab – qora yoki rangli). So‘ngra bu kukun qog‘oz varag‘iga (yoki oraliq axborot tashuvchiga, so‘ngra qog‘ozga) o‘tkaziladi. Tasvir qog‘oz varag‘idan 10-rasm. Yorug‘lik diodli to‘kilib ketmasligi uchun toner qog‘ozga printer. mahkamlaydigan maxsus isitgich orqali o‘tkaziladi. Shuning hisobiga bosma jarayoni uzoq vaqt davom etganda noxush hid paydo bo‘ladi. Umuman, nafaqat maxsus isitgich o‘zidan noxush xid chiqaradi, balki lazerli printerlar ishlash jarayonida zararli ozon gazi ajratadi. Lazerli printerlarning afzalliklariga uning sifatining va bosma tezligining juda yuqoriligini kiritish mumkin (9-rasm). Ko‘p vazifali qurilmalar. Ko‘p vazifali qurilmalar (KVQ) yoki kombinatsiyalangan qurilmalar – qo‘shimcha skanerlash funksiyasiga ega bo‘lgan Ko‘zgu

printerlarning bir turi hisoblanadi. Shu tarzda bunday qurilmalarda murakkab bo‘lmagan tasvirlarga ega bo‘lgan matnli hujjatlarni skanerlab, shu vaqtning o‘zida uni bosmaga chiqarish mumkin. Odatda, bunday qurilmalarga kompyuter ishtirokisiz nusxa olish funksiyasi kiritiladi. Modem bloki qo‘shilsa, u holda faksimil xabarlarni jo‘natish va qabul qilish imkoniyati yuzaga keladi. Ko‘p vazifali qurilmalar ofislarda qo‘llanilishga mo‘l jallab ishlab chiqarilganligi uchun ularni uy sharoitida ishlatish maqs adga muvofiq bo‘lmaydi. Qolaversa, yuqo ri sifatli skanerlash va bos maga chiqarish uchun bu turdagi qurilmalar yaramaydi. Biroq so‘nggi paytlarda uy sharoitida fotosuratlar bilan ishlash uchun qulay bo‘lgan KFKlar ishlab chiqarilmoqda. 2. Grafik quruvchilar (plotterlar) Bu qurilma faqat ma’lum sohalarda, ya’ni chizmalar, sxemalar, tasvirlar, diagrammalarda qo‘llaniladi. Plotterlar dastur ishi natijalarining bir qismi sifatida konstruktor yoki texnologik hujjatlar bo‘lgan, avtomatik loyihalashtirish tizimlari dasturlari bilan birgalikda juda keng qo‘llaniladi. Arxitekturali loyihalarda ham plotterlarning tutgan o‘rni beqiyosdir. Peroli plotterlar (pen plotter). Bu – vektorli tipdagi elektromexanik qurilmalar bo‘lib, peroli qurilmalarga, odatda, grafik tasvirlarni AutoCAD kabi vektorli dasturiy tizimlar chiqaradi. Peroli plotterlar tasvirni yozuvchi elementlar, umumiy qilib aytganda perolar yordamida yaratadi, vaholangki, bunday elementlarning suyuq bo‘yoq turi bilan bir-biridan ajralib turadigan bir necha turi mavjud. Yozuvchi elementlar bir marta va ko‘p marta (qayta to‘ldirib ishlatilishi mumkin bo‘lgan) ishlatiladigan bo‘ladi. Pero yozish bog‘lamasining harakatlanish erkinligining bitta yoki ikkita darajasiga ega bo‘lgan ushla gichiga mahkamlanadi. Peroli plotterlarning ikki turi mavjud: 1) planshetli, bunda qog‘oz siljimaydi, pero esa tasvirning butun yuzasi bo‘yicha erkin harakatlanadi; 2) barabanli (yoki o‘ramli) – bularda pero koordinataning bitta o‘qi bo‘ylab harakatlanadi, qog‘oz esa transportli valning qamrovi hisobiga (odatda friksionli) boshqa o‘qi bo‘ylab harakatlanadi. Harakatlanish katta shovqin yaratuvchi qadamli (ko‘pchilik plotterlarda) yoki chiziqli elektr dvigatel yordamida amalga oshiriladi. Vaholangki

barabanli plotterlarda axborotni chiqarish aniqliligi planshetli plotterlarga nisbatan pastroq, u ko‘pchilik vazifalarning talablarini qondiradi. Bu plotterlar ancha ixcham va o‘ramdan kerakli o‘lchamdagi varaqni avtomatik tarzda kesib oladi, bu esa ularning bozordagi o‘rnini anchagina ko‘tarib yubordi (A3 formatdagi plotterlar, odatda, planshetli). Peroli plotterlarning farqlanuvchi hususiyatlaridan biri ularning olinayotgan tasvir sifatining yuqoriligi va rangli yozish elementlaridan foydalanib, yaxshi rang uzatishdir. Afsuski, chizish jarayonini optimallashtirishga urinishlar va tezkor mexanikaga qaramay, ularda axborot chiqarish tezligi uncha katta emas; axborot tashuvchi – siyoh juftligini tanlash muammosi ham mavjud. Qalam – peroli plotterlar (pen/pencil). Qalam – peroli plotterlar peroli plotterlarning turlariga kiradi. Ular oddiy qalam grifillarini qo‘llash uchun ixtisoslashtirilgan maxsus mexanizmli yozuv bog‘lamalarini o‘rnatish imkoniyati mavjudligi bilan farqlanadi. Bu mexanizmlar grifilni qog‘ozga doim bosib turishni va uni ma’lum vaqtida avtouzatishni ta’minlaydi. Natijada, bo‘yoqlar oqib chiqish kanalining to‘lib-tiqilib qolishi mumkin bo‘lgan peroli plotterlarini ishlatish jarayonidagi singari, axborotni kiritish jarayonini kuzatish talab etilmaydi. Flomasterli va sharikli peroli plotterlar o‘z hususiyatlariga ko‘ra ko‘rib chiqilgan plotterlar orasida oraliq o‘rinni egallaydi. Oqimli plotterlar (inkjet plotter). Tasvirlarni yaratishning oqimli texnologiyasi 70-yillardan ma’lum, biroq uning bozordagi ilk ko‘tarilishi Canon firmasi tomonidan siyohlarni bir marttalik bosmaga chiqarish moslamasining yuzlab mayda forsunkalari yordamida qog‘ozga sochishga yo‘naltirilgan reaktiv pufakchalar (Bubblejet) texnologiyasini yaratishi tufayli sodir bo‘ldi. Har bir forsunkaga o‘zining mikroskopik isituvchi elementi (elektr impuls ta’sirida juda tez 7–10 μ s qizuvchi – termoqarshilik) mos keladi. Siyohlar qaynaydi va natijada bug‘lar hosil qilgan pufakchalar forsunkadan siyoh tomchilarini itarib chiqaradi. Impuls to‘xtashi bilan termoqarshilik xuddi shunday tez soviydi, pufakchalar esa g‘oyib bo‘ladi.

Bosmaga chiqarish moslamalari «rangli» bo‘lishi va bir nechta forsunkalar guruhiga ega bo‘lishi mumkin (11-rasm). To‘liq rangli tasvir yaratish uchun poligrafiya uchun standart bo‘lgan CMYK ranglar sxemasi qo‘llaniladi. Bu sxema to‘rtta rangdan foydalanadi: Cyan – ko‘k, Magenta – to‘q qizil, Yellow – sariq va Black – qora. Murakkab ranglarga asosiy to‘rtta rang aralashmasi natijasida erishiladi. Ranglarning boshqa turlari, rangdagi nozik farqlarga esa tasvir fragmentidagi tegishli rang nuqtalarini suyuqlashtirish yoki siyraklashtirish yo‘li bilan erishiladi (shunga o‘xshash usul monoxrom tasvirlarni chiqa rishda «kul rang»ning turli xil nozik farqini olishda ham 11-rasm. HP Design Jet 130nr qo‘llanadi). (S7791D) oqimli plotter ko‘rinishi. Oqimli texnologiya bir qator afzalliklarga ega. Bunga, uning oson amalga oshirilishi, aniqligining yuqoriligi, kam quvvat is’temol qilishi va nisbatan bosma tezligining yuqoriligini kiritsak bo‘ladi. Oqimli printerlar ma’qul narx, yuqori sifat va keng imkoniyatlari bilan peroli qurilmalarga jiddiy raqobatchidir. Stol usti nashriyot tizimlari bilan ishlovchilar va A0 formatda murakkab chizmalar chiqaruvchi, avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari foydalanuvchilari tomonidan oqimli plotterlarga bo‘lgan talab ortib bormoqda. Ammo, grafik axborotni chiqarish tezligining katta emasligi va maxsus chora ko‘rilmasdan (laminatsiyalanmasa yoki maxsus «o‘zi laminatsiyalanuvchi» qog‘oz qo‘llanmasa) vaqt o‘tishi bilan olingan rangli tasvir rangining o‘chib ketishi, ularning qo‘llanilishini cheklamoqda. Elektr plotterlar (electronic plotter). Elektrostatik texnologiya axborot tashuvchining, maxsus elektrostatik qog‘oz yuzasida yashirin elektr tasvir (potensialli relefni) yaratishga asoslangan, uning ishchi yuzasi dielektrik yupqa qatlam bilan qoplangan, asosi esa talab etilgan namlik va elektr o‘tkazuvchanlikni ta’minlash uchun gidrofil qatlamlari bilan to‘ydirilgan. Potensialli relyef – kuchlanishning yuqori voltli impulslari tomonidan yozish moslamasining ingichka

elektrodlarining uyg‘onishida hosil bo‘ladigan erkin zaryadlar dielektr yuzasiga o‘tirganida shakllanadi. Qog‘oz suyuq magnitlangan quyuq siyohli namoyon qiluvchi bog‘lamadan o‘tayotganida, quyuq siyoh zarralari qog‘ozning zaryadlangan qismlariga yopishadi. To‘liq rangli gamma, yashirin tasvir yaratilishining to‘rt davrida olinadi va axborot tashuvchi to‘rtta tegishli quyuq siyohli namoyon qiluvchi bog‘lamalar orqali o‘tishi bilan hosil bo‘ladi. Agar elektrostatik plotterlar joylashgan xonada harorat va namlikning barqarorligini saqlab turish, sinchkovlik bilan xizmat ko‘rsatish zarurati va narxi yuqori bo‘lmaganda, ularni ideal qurilma deb hisoblash mumkin edi. Maksimal samaradorlikka erishish uchun bunday plotterlar, odatda, tarmoq qurilmasi sifatida ishlaydi, shuning uchun ular tarmoq interfeylari bilan jihozlangan bo‘ladilar. Tasvirning ultrabinafsha nurlarga barqarorligi va elektrostatik qog‘ozning narxi qimmat emasligi (yuqori sifatli nashriyot narxi darajasida) ham ahamiyatga egadir. Elektrostatik plotterlar geoaxborot tizimlarda va nufuzli korxonalarda loyihalashtirish ishlari yuqori darajada avtomatlashtirilgan sharoitlarda qo‘llaniladi. Tasvirni to‘g‘ridan-to‘g‘ri bosmaga chiqaruvchi plotterlar (Direct Imaging Plotter). Ularda tasvir maxsus termoqog‘ozlarda (issiqlikka o‘ta sezgir modda bilan to‘ydirilgan qog‘oz) uzun (plotterning kengligi bo‘yicha) «taroqsimon» ixcham isitgichlar yordamida yaratiladi. Odatda, o‘ramdan uzatiladigan termoqog‘oz «taroq» bo‘ylab harakatlanadi va qizdirilgan joylarida rangini o‘zgartiradi. Yuqori sifatli (800 dpi gacha) tasvir olinadi, biroq afsuski, faqat monoxrom holda bo‘ladi. Ularning yuqori darajada ishonchliligini, unumdorligini (kuniga 50 ta A4 formatdagi varaqgacha) va qo‘llashdagi past narxlarni hisobga olganda, tasvirni to‘g‘ridan-to‘g‘ri bosmaga chiqaruvchi plotterlarni yirik, loyihalashtirish tashkilotlarida tek shiriluvchi nusxalarni chiqarish uchun qo‘llaniladi. Shuning uchun ularning standart konfiguratsiya lariga tarmoq adapterlari ham kiritilgan. Bunday plotterlarning texnik tavsiflari muhandisli loyihalashtirish, arxitektura,

qurilish, shahar loyihalashtirish va elektrosxemotexnikaning amaliy masalalarining talablariga mos keladi. Lazerli plotterlar (laser plotter). Bu plotterlar tarkibida selen mavjud bo‘lgan yorug‘lik sezuvchi yarimo‘tkazgichlar qatlamida ichki fotoeffektning fizik jarayoniga va elektrostatik maydonning kuchli ta’siriga asoslangan elektrografik texnologiyaga tayanadi. Qorong‘ida tasvirni oraliq tashuvchi (aylanuvchi selenli baraban) yuz voltgacha potensial bilan zaryad olishi mumkin. Yorug‘lik nuri keyinchalik mexanik yo‘l bilan qog‘ozga ko‘chiriladigan, magnitlangan mayda dispersli tonerni o‘ziga tortuvchi yashirin elektrostatik tasvir yaratib, bu zaryadni olib tashlaydi. So‘ngra toner yurgizilgan qog‘oz isitgich orqali o‘tadi. Natijada tonerning zarralari qizib, qog‘ozda tasvirni shakllantiradi. Ilgari barabanda yashirin tasvirni yaratish faqat lazer yordamida amalga oshirilgan. Lazer nurlarining harakatlanishini boshqarish uchun aylanuvchi ko‘p qirrali ko‘zgu, prizmali yoki linzali murakkab sxema xizmat qilgan. Shuning uchun lazerli plotterlarning sozlangan ko‘rsatkichlarini izdan chiqaruvchi silkinishdan yoki zarbalardan juda ehtiyot qilish kerak bo‘lgan. Bir qatorga saflab joylashtirilgan nuqtali yarimo‘tkazgichli yorug‘lik diodlarni (light-emitting diode– yorug‘lik nuri taratuvchi diod LED) qo‘llanishi optika bilan bog‘liq murakkabliklardan qutilish va tizimni soddaroq, osonroq va ishonchliroq qiish imkonini berdi. Lazerli va LED-plotterlar tezligi yuqoriligi (A1 formatdagi varaq yarim minutdan kamroq vaqt ichida chiqariladi) va standart majmuida tarmoq interfeysi adapterining mavjudligi tufayli, ularni tarmoq qurilmasi sifatida qo‘llash ham qulaydir. Yana bir muhim jihati shundaki, bu plotterlarda oddiy qog‘ozlardan ham foydalanish mumkin, bu esa foydalanishdagi harajatlarni tejash imkonini beradi. LED-plotterlari kun sayin yanada ommabop bo‘lib bormoqda, vaholangki narxi bo‘yicha monoxromli elektrostatik plotterlardan farq qilmaydi. Ular rangning bo‘lishi ta’lab qilinmaydigan va olingan natijaning unumdorligiga va sifatiga nisbatan talab yuqori bo‘lgan, masalan, mu rakkab texnik dizayn, arxitektura, kartografiyaga o‘xshash sohalarning barida qo‘llaniladi.

Lazerli LED-plotterlarga misol qilib, Callomp Solus4-AO, JDL 4000Eni keltirishimiz mumkin. Funksional ko‘rsatgichlarni (tezligi, ishlash qulayligi, avton omlik va h.k.) yaxshilash uchun plotter o‘zida joylashtirilgan xotiraga ega. Bu xotirada tasvir yaratilish jarayonida plotter protsessori tomonidan ishlov beriladigan grafik axborot saqlanadi. Standart bufer – bu standart konfiguratsiyadagi plotterning tezkor xotirasi. Katta formatli plotterlarning zamonaviy modellarida (memory capacity, standard buffer size) 1 Mbaytdan katta hajmga ega bo‘lgan standart bufer (memory) mavjud. Ayrim modellarida buferni kengaytirish uchun (memory upgrade, optional buffer) 64 Mbayt gacha qo‘shimcha xotira bloklarini o‘rnatish imkoniyati mavj ud. Bir necha kanallardan axborot qabul qiluvchi, katta tezlikda ishlovchi plotterlarda qo‘shimcha diskli (disk) xotira, ya’ni o‘zida joylashtirilgan qattiq disk bo‘lishi kerak. Bu diskda grafik axborot saqlanadi. Peroli plotterlarning xotira hajmini faqat uning chizma fayl yuklatilganidan keyin off-line ish tartibida (avtonom) ishlay olish qobiliyati belgilaydi. Rastrli plotterlar uchun bu o‘ta muhim ko‘rsatkich sanaladi, chunki plotter tomonidan ta’minlanuvchi tasvirning formatini va aniqligini belgilaydi. Plotterning kompyuterga ulanishi, odatda, ketma-ket (COM) port, parallel (LPT) port yoki SCSI-interfeys orqali amalga oshiriladi. Plotterlarning ba’zi modellari o‘zida joylashtirilgan bufer (1 Mbayt va undan ortiq) bilan jihozlangan bo‘ladi. Hozirgi paytda planshetli tasvir-quruvchilar uchun standart bo‘lib, Hewlett- Packard firmasi qurilmalari sanaladi. Bundan tashqari HPGL (Hewlett-Packard Graphics Language) grafik til sanoatda qo‘llaniladigan standart bo‘lib qolgan. Roland firmasining DXY plotterlari ham yaxshi modellar hisoblanadi. Qolaversa bularning hammasi HP va HP-GL bilan moslashuvchi ekanligidan tashqari, ushbu modellar xususiy DXY-GL grafik tilidan foydalanadi. Plotterlarda maxsus (masalan, elektrostatik) texnologiyalar singari, printerlar bo‘yicha bizga ma’lum bo‘lgan (termo-, lazerli, LED, oqimli) texnologiyalar ham

qo‘llaniladi. Bugungi kunda oqimli qurilmalar keng tarqalmoqda. Masalan, plotterlar DesignJet oilasining Hewlett-Packard plotterlari A0 va A1 formatda, peroli plotterlarga nisbatan 4–5 barobar tezroq ishlaydi. Bunda ikkita oqimli siyohli kartridjdan foydalanib, oqimli printer 300 dpi ruxsat berishdan past ishlamaydi va ikkita ish tartibiga ega: toza va eskizli. Eskizli (qora) ish tartibida algoritm, siyohning sarflanishini qariyb ikki barobarga qisqartiradi. Odatda, oqimli plotterlar Epson 1050 va IBM ProPrinter XL24E kabi mashhur printerlari kabi ishlay oladi.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Скотт Мюллер. Модернизация и ремонт ПК, 18-е издание. : Пер. с англ. – М. : ООО «И.Д. Вильямс», 2009. – 1280 с. 2. Евсеев Г.А., Симонович С.В . Познай свой компьютер – Диагностика, модернизация, настройка. – СПб.: Питер, 2003. – 480 с. 3. Мураховский В.И . Сборка, настройка, апгрейд современного компьютера. Изд. 2-е, дополненное и переработанное. – М.: «ДЕСС КОМ», 2000. – 288 с. 4. Гук М.Ю. Аппаратные средства IBM PC. Энциклопедия. 3-е изд. – СПб.; Питер, 2006. – 1072с. 5. Асмаков С.В., Пахомов С.О. Железо 2010. Компьютер Пресс рекомендует. – СПб.; Питер, 2010. – 1416с. 6. Соломенчук В.Г., Соломенчук П.В . Железо ПК 2010 – СПб.: БХВ – Петербург, 2010. – 448 c. 7. Избачков Ю., Петров В . Информационные системы. Учебник для вузов. 2-изд. СПб.: 2005. – 656с. 8. Бройдо В.Л . Вычислительные системы, сети и телекоммуникации. Учебник для вузов. 2-изд. – СПб.: Питер, 2005 – 703с.

O'xshashlar

Dasturlarni hujjatlashtirish

Axborotlarni kompyuterga kiritishni avtomatlashtirish vositalari. axborotni skanerlash, Fine Reader

Shaxsiy kompyuterda axborotni tasvirlash

Axborotni aks etuvchi tizimlar

Hujjatlarni nusxalash vositalari