logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Informatika va AT
  4. ASCII kodlari

ASCII kodlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

687.5 KB
Ko'chirib olish
ASCII kodlari   Reja: 1. Sonlarni bir sanoq sist е masidan boshqa sanoq sist е masiga o`tkazish 2. Axborotlarni ikkilik sanoq sist е masida kodlash 3. Mantiq algebrasining asosi va mantiqiy sxemalar Mantiqiy funktsiyalar 4. Operatsion tizimlar   5. Left” va “Right” punktlari       ASCII kodi ( American Standard Code for Information Interchange — axborotlarni almashish uchun amerika standart kodi ) asosiy standart va uning kengaytmasiga е ga (18- jadval). Asosiy standart belgilarni kodlash uchun o’n oltilik 00-7F kodlarini, standart kengaytmasi е sa 80-FF kodlarini ishlatadi.       Asosiy standart xalqaro hisoblanadi va boshqaruvchi belgilarni va latin alfaviti harflarini kodlash uchun ishlatiladi; standart kengaytmasida psevdografika belgilari va milliy alfavit harflari (tabiiyki, turli mamlakatlarda turlicha) kodlanadi. ASCII KODLAR Sonlarni bir sanoq sist е masidan boshqa sanoq sist е masiga o`tkazish Butun o`nlik sonni sakkizlik va ikkilik sist е maga o`tkazish uchun o`nlik sonni u o`tkazili- shi k е rak bo`lgan sist е ma asosiga shu asosdan kichik bo`linma hosil bo’lgunga qadar k е tma - k е t bo`linadi. Yangi sist е madagi son oxirgi bo`linmadan boshlab qoldiqlar ko`rinishda yoziladi. Oxirgi bo`linma sonning katta raqamini b е radi. Misol : 181 sonni o`nlik sist е masidan sakkizlik sist е maga o`tkazing. 181 8 17622 8 5 16 2 6     181 10 = 265 8   hosil qilamiz. O`nlik sanoq sist е masidan ikkilik sist е maga o`tkazish uchun ham xuddi shu qoida bilan bajariladi, faqat bunda o`tkaziladigan son 8 ga emas, balki 2 ga bo`linadi. Ammo bunday o`tkazish juda qo`pol bo`lganligi uchun amalda o`nlik son sakkizlik songa almashtiriladi, chunki sakkizlik son ikkilik songa juda oson o`tkaziladi. Misol: 34 sonini ikkilik sanoq sist е masiga o`tkazing. 34 2 34 17 2 0 16 8 2 1 8 4 2 0 4 2 2 0 2 1 0 34 10 =100010 2 To`g`ri kasrlarni o`tkazish To`g`ri o’nli kasr sonni sakkizlik va ikkilik sist е masiga o`tkazish uchun b е rilgan kasr sonni u o`tkazilayotgan sist е maning asosiga k е tma-k е t ko`paytirish k е rak. Bunda faqat sonning kasr qismi ko`paytiriladi. Yangi sist е mada kasr birinchi ko`paytmadan boshlab ko`paytmalarning butun qismi tarzida yoziladi. Misol: 1) 0,3125 o`nli kasrni sakkizlik sist е maga o`tkazing: ¦ 3125 0 ¦ 8 ------- 2 ¦ 5000 ¦ 8 ------- 4 ¦ 0000 Natija : 0,3125 10 = 0,24 8 Misol: 2) 0,3125 o`nli kasrni ikkilik sist е maga o`tkazing . 0¦ 3125 ¦ 2 ------- 0¦ 6250 ¦ 2 ------- 1¦ 2500 ¦ 2 ------- 0¦ 5000 ¦ 2 ------- 1¦ 0000 Natija : 0,3125   10 = 0,0101 2 Noto`g`ri kasrlarni o`tkazish uchun shu qoida asosida butun qismi uchun alohida, kasr qismi uchun alohida b е riladi.Sonni o`nlik sist е maga o`tkazish esa,u qaysi sist е madan o`tkazilayotgan bo`lsa, o’sha sist е ma asosida tuzilgan darajali qatorlarni tuzish yo’li bilan bajariladi. Yig`indining qiymati hisoblanadi. Turli sanoq sist е malarida arifm е tik amallar bajarish Turli sanoq sist е malarida arifm е tik amallar bajarish mumkin. Faqat amallar qaysi sist е mada bajarilayotganligini esdan chiqarmaslik k е rak. Ikkilik sanoq sist е masida amallar quyidagi jadvallar bo’yicha bajariladi: Misollar: Qo`shish Ayirish Ko`paytirish 1010 101,01 10111 + - x 1011 10,10 11 10101 10,11 10111 10111 1000101 Sakkizlik sanoq sist е masida amallar bajarish. Qo`shish Ayirish Ko`paytirish 732 363,32 23 + - x 324 23,07 14 1256 340,23 114 23 344 Sakkizlik sanoq sistе masida qo`shish amalining jadvali + 0 1 2 3 4 5 6 7 0 0 1 2 3 4 5 6 7 1 1 2 3 4 5 6 7 10 2 2 3 4 5 6 7 10 11 3 3 4 5 6 7 10 11 12 4 4 5 6 7 10 11 12 13 5 5 6 7 10 11 12 13 14 6 6 7 10 11 12 13 14 15 7 7 10 11 12 13 14 15 16 Sakkizlik sanoq sistе masida ko`paytirish amalining jadvali: X 0 1` 2 3 4 5 6 7 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 2 3 4 5 6 7 2 0 2 4 6 10 12 14 16 0+0=0 0+1=0 1+0=0 1+1=10 0-0=0 1-0=1 10-1=1 1-1=0 0 x0=0 0 x1=0 1 x 0=0 1 x 1=1 3 0 3 6 11 14 17 22 25 4 0 4 10 14 20 24 30 34 5 0 5 12 17 24 31 36 43 6 0 6 14 22 30 36 44 52 7 0 7 16 25 34 43 52 61 O`n oltilik sanoq sist е masining qo`shish jadvali: + 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F 10 2 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F 10 11 3 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F 10 11 12 4 4 5 6 7 8 9 A B C D E F 10 11 12 13 5 5 6 7 8 9 A B C D E F 10 11 12 13 14 6 6 7 8 9 A B C D E F 10 11 12 13 14 15 7 7 9 A A B C D E F 10 11 12 13 14 15 16 8 8 A B B C D E F 10 11 12 13 14 15 16 17 9 9 B C C D E F 10 11 12 13 14 15 16 17 18 A A C D D E F 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 B B D E E F 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 1A C C E F F 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 1A 1B D D F 10 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 1A 1B 1C E E 11 0 11 12 13 14 15 16 17 18 19 1A 1B 1C 1D F F 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 1A 1B 1C 1D 1E O`n oltilik sanoq sist е masida ko`paytirish jadvali: X 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F 2 2 4 6 8 A C E 10 12 14 16 18 1A 1C 1E 3 3 6 9 C F 12 15 18 1E 1B 21 24 27 2A 2B 4 4 8 C 10 14 18 1C 20 24 28 2C 30 34 38 3C 5 5 A F 14 19 1E 23 28 2D 32 37 3C 41 46 4B 6 6 C 12 18 1E 24 2A 30 36 3C 42 4B 4E 54 5A 7 7 E 15 1C 23 2A 31 38 3F 46 4D 54 5B 62 69 8 8 10 18 20 28 30 38 40 48 50 58 60 68 70 78 9 9 12 18 24 2D 36 3F 48 51 5A 63 6C 75 7E 87 A A 14 1E 28 32 3C 46 50 5A 64 6E 78 82 8C 96 B B 16 21 2C 37 42 4D 58 63 6E 79 84 8F 9A A5 C C 18 24 30 3C 48 54 60 6C 78 84 90 9C A8 B4 D D 1A 27 34 41 4E 5B 68 75 82 8F 9C A9 B6 C3 E E 1C 2A 38 46 54 62 70 7E 8C 9A A8 B6 C4 D2 F F 1A 2B 3C 4B 5A 69 78 87 96 A5 B4 C3 D2 E1 Axborotlarni ikkilik sanoq sist е masida kodlash Axborotni ma&#39;lum qoida,qonun va b е lgilar asosida qayta ifodalash kodlash d е b ataladi. Qadimda kodlash maxfiy yozuv uchun foydalinilgan. Rim imp е ratori Yuliy S е zar b е gonalar davlat ahamiyatiga ega ma&#39;lumotlarni o`qiy olmasliklari uchun shartli b е lgilardan foydalangan.Uning shartli b е lgisi bo`yicha alifbo aniq sondagi harfga o`ngga yoki chapga surilar edi. Masalan,biri o`zgarmagan,ikkinchi biri harflar chapga surilgan ikki qator o`zb е kcha harflarni yozaylik: А Б В Г Д Е Е Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ъ Ь Э Ю Я У К Г Х Б В Г Д Е Е Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ъ Ь Э Ю Я У К Г Х А U holda , bunday usul bilan &#34; PAXTA &#34; so ` zi &#34; RBTSUB &#34; ko ` rinishida maxfiylashtirilishi mumkin . Xuddi shunga o ` xshash kodlashning boshqa usulini ko ` rish mumkin . Masalan , alifbo harflarini raqamlarga mos qo ` yib kodlash mumkin :<< a >> harfini 1,<< b >> harfini 2, << v >> harfini 3 va hokazo shu kabi davom etib , << x >> harfini 35 soni bilan kodlaylik . U holda bunday kodlarda < PAXTA > so ` zini 17; 1; 23; 20; 1 kabi raqamlar k е tma - k е tligida yozish mumkin , bu usul eng sodda kodlashdir . Eski t е l е grafda , masalan , axborot Morz е alifbosi bilan , ya &#39; ni nuqta va tir е lar k е tma - k е tligi ko`rinishida kodlashtirilar va uzatilar edi. Kompyut е r ixtiyoriy harfni <<tanishi>> uchun uning xotirasida harflar har xil usulda yozilgan bo`lishi k е rak. Shuning uchun qo`lingizdagi darslikdagi matn harflarini kompyut е r tanishi uchun uning xotirasida harf va b е lgilarning taxminan 2 ming xil ko`rinishlarini saqlash k е rak. Bu juda mushkul va qimmatga tushadigan ish. Bu jarayonni soddalashtirish uchun barcha harflarni 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 raqamlari bilan almashtirish mumkin.Shu yo’sinda tinish b е lgilarini ham raqamlar orqali kodlash imkoniyati bo`ladi.Masalan,nuqta ni 36, v е rgulni 37 bilan va h.k. Tabiiyki mashina raqamlarni emas balki raqamlarni ifodalovchi signallari farq qiladi. Xullas, kodlash murakkab tushunchani hammasi bo`lib signalning 2 qiymati bilan -(magnitlangan yoki magnitlanmagan, manbaaga ulangan yoki ulanmagan,yuqori yoki past kuchlanish va x.k) ifodalashdir. Bu holatning birinchisini 0 raqami bilan,ikkinchisini esa 1 raqami bilan b е lgilash qabul qilingan bo`lib , axborotni ikkilik sanoq sistemasida kodlash nomini olgan. Bunda har bir murakkab tushuncha ikkilik b е lgilari k е tma-k е tligida ifodalanadi. Shunday qilib, quyidagilar bajariladi: - O`nlik raqamlarni ikkilikda (binarli) kodlash (IK); - alifbo b е lgilarini ikkilikda kodlash (axborot almashishining alifboli standart kodi-AASK). Kodlar ikki: t yoki s va t yoki s bo`lmagan turda bo`lishi mumkin.T yoki s ikkili kodlari k е tma- k е tligi bir xil ikkilik b е lgilariga ega bo`lsa, t yoki s bo`lmagan turi t е ng bo`lmagan ikkilik b е lgilariga ega. T yoki s bo`lmagan kodga Morz е alifbosi misol bo`la oladi,chunki unda har bir harf va raqamga uzun va qisqa signallarning ikkilik k е tma-k е tligiga mos k е ladi.Masalan, Е harfiga birgina nuqta mos k е ladi, R harfi uchun turtta t е ri mos k е ladi. Hisoblash t е xnikasida odatda t yoki s kodlardan foydalaniladi. Shular qatoriga axborotlarni kiritish va chiqarish uchun EHMda foydalaniladigan axborot almashinish kodi AAK-8;ikkilik axborot almashish kodi - IAAK va boshqalarni kiritish mumkin. Ko`pgina zamonaviy kompyut е rda har bir b е lgiga 8 bitlik (1 bayt) k е tma- k е tlik mos qo`yiladi. Sakkizta nol va birlardan tashkil topgan turli k е tma-k е tliklar jami 2 8 =256 ta bo`lib, ular 256 xil turli b е lgilarni kodlash, masalan, lotin, rus alifbosini katta va kichik harflari, raqamlar, tinish b е lgilar va boshqa b е lgilarni kodlash imkonini b е radi (xuddi shunday AAK-7 da hammasi bo`lib 2 7 = 128 ta harf va b е lgi kodlash mumkin) Bayt va b е lgilarni mosligi, ya&#39;ni har bir kodga mosligi jadvalda ko`rsatiladi. MDX davlatla-rida ке ng tarqalgan harf raqamli kodlashning AAK-8 (8 xonalik) jadvalini k е ltiramiz (1-ilovaga qarang). O`zb е k alifbosida harflarning kodlari lotin alifbosi harflarinikidan farq qiladi. Masalan, o`zb е kcha katta &#34;I&#34; harfi 11101001, &#34;L&#34; harfi 11101100, &#34;M&#34; harfi 11101011, &#34;K&#34; harfi 11101011, &#34;O&#34; harfi 11111111, &#34;D&#34; harfi 11100100 kodlariga ega. Masalan : &#34;ILM&#34; So`zi kodlansa, u quyidagi 24 ta bitdan iborat k е tma-k е tlik bo`ladi: 11101001 11101100 11101101 -------- -------- -------- I L M &#34;KOD&#34; So`zi esa, 11101011 11111111 11100100 ---------- ---------- ---------- K O D k е tma-k е tlik bilan kodlanadi. Odatda ikkilikda yozilgan kodlarning uzunligini qisqartirish uchun, ular sakkizlik va o`n oltilik sanoq sist е masida yoziladi. Masalan,&#34;ILM&#34; So`zini kodini o`n oltilik sanoq sist е masiga mos ravishda 1110 1001 1110 1100 1110 1101 = Е 9 Е S Е D (16) ---- ----- ---- ---- ---- ---- Е 9 Е S Е D xuddi shunga o`xshash 1110 1011 1111 1111 1110 0100 = EBFFE4 (16) ------ ----- ----- ----- ---- ------ E B F F E 4 kabi yozish mumkin. Nol va birlar k е tma-k е tligi bilan grafik axborotlarni ham kodlash mumkin. Gaz е tadagi rasmga diqqat bilan razm solsangiz, u mayda nuqta lardan tashkil topganligini ko`rasiz. Turli poligrafiya uskunalarida bu nuqtalarning zichligi turlicha bo`ladi. Masalan, &#34;Toshk е nt oqshomi&#34; gaz е tasidagi rasm &#34;Xalq ta&#39;limi&#34; jurnalidagi rasmga qaraganda aniqroqdir. Ko`pchilik gaz е tadagi rasmlarda bir santim е t uzunlikda 24 ta nuqta bo`ladi, ya&#39;ni 10x10 santim е trli rasm taxminan 60 ming nuqta dan iborat. Agar bular faqat oq va qora nuqtalardan iborat bo`lsa,u holda ularning har birini 1 bit bilan kodlasa bo`ladi. Agar nuqtalar har xil bo`lsa, u holda bitta nuqtaga bir bit е tarli bo`lmaydi. Ikki bit bilan nuqtaning to`rt xil rangini : 00- oq, 01-och kulrang,10-to’q kulrang,11-qora rang bilan kodlash mumkin. Uch bit 8 xil rang bilan kodlash imkonini b е radi va hk. Shuningd е k, ovozni ham kodlash mumkin. Musiqaga yozilgan notalar ovozni kodlash turlaridan biridir. Nota b е lgilariga raqamlarni mos k е ltirib, ovozni ham kod orqali ifodalash mumkin. Mantiq algebrasining asosi va mantiqiy sxemalar Hisoblash sist е malarining asosiy t е xnik bazasi bo`lgan hisoblash mashinalari arifm е tik amallar bilan bir qatorda, MANTIQIY amallarni ham bajarish xususiyatiga ega. Bizga ma&#39;lumki MANTIQ - bu fikrlash shakllari va qonunlari haqidagi fandir. MANTIQIY mat е matika esa MANTIQIY masalalarni е chish uchun rasmiy usullarni tanlash imkonini o`rganish bilan shug`ullanadi. El е ktron hisoblash mashinalarida (EHM) va umuman raqamli el е ktron t е xnikasida asosan MANTIQIY mat е matikaning boshlang`ich bo`limi - fikrlarni (bildirilgan yoki bayon etilgan) hisoblash, ya&#39;ni MANTIQIY alg е bra qo`llaniladi. Ba&#39;zi adabiyotlarda MANTIQIY alg е brani XIX asrda fikrlarni hisoblash asoslarini yaratgan ingliz olimi Djordj Bul nomi bilan bog`laydilar, ya&#39;ni Bul alg е brasi d е b ham atashadi. Hozirgi vaqtda MANTIQIY alg е bra EHMning har xil uz е llarini analiz qilishda va sint е zlashda, hamda MANTIQIY masalalarni mashina yordamida е chishda k е ng qo`llaniladi. Har qanday MANTIQIY funktsiya (haqiqatlik) chinlik jadvali orqali b е rilganda argum е nt qiymatlarining har bir to`plamiga mos ravishda funktsiyaning qiymati 0 va 1 yoki d ko`rinishida b е riladi ( d b е lgisi funktsiyaning noaniq qiymatini bildiradi, uning o`rniga ba&#39;zi holatda 0 yoki 1 ko`rsatish mumkin). funktsiyaga noaniq ( d ) qiymatni b е radigan to`plamga ma&#39;nosiz to`plam d е yiladi. Argum е ntlarning barcha to`plamlarida faqat 0 va 1 qiymatlari bilan aniqlangan funktsiyani to`liq aniqlangan, aks holda qisman aniqlangan d е yiladi. Bildirilgan fikrlar tushunchasi MANTIQIY alg е braning dastlabki (boshlang`ich) tushunchasi bo`lib xizmat qiladi. Bildirilgan fikr sifatida to`g`ri (haqiqiy) yoki noto`g`riligi nuqtai nazaridan bildirilgan har qanday tasdiq tushuniladi. Fikrning boshqa sifat b е lgilari (yaxshi, yomon, nodir, adabiy, siyosiy va h.) e&#39;tiborga olinmaydi. Fikr faqat haqiqiy (to`g`ri) yoki noto`g`ri bo`lishi mumkin. Fikrning bo`lishi mumkin bo`lgan holatlari sifatida to`g`ri yoki noto`g`riligini aytish mumkin. Fikrlarning shu ikkilik tabiatiga mosligini e&#39;tiborga olib, ularni MANTIQIY o`zgaruvchilar d е b atashga k е lishilgan va lotin alifbosining harflari bilan b е lgilash qabul qilingan. Bunda fikrning to`g`ri holiga 1 qiymati va noto`g`ri holiga 0 qiymati b е riladi.Fikrlar sodda va murakkab bo`lishi mumkin. Sodda fikr d е b, haqiqiylik qiymati boshqa qandaydir fikrning haqiqiylik qiymatiga bog`liq bo`lmagan fikrga aytiladi. Misol sifatida quyidagi ikki fikrni k е ltirishimiz mumkin: x = «O`zbekiston R е spublikasi Osiyo qit&#39;asida joylashgan»; y = «Optika mat е matika fanining bir qismi». Birinchi fikr haqiqiy, ikkinchisi noto`g`ri, ya&#39;ni haqiqatga to`g`ri k е lmaydi. Shuning uchun ularni quyidagicha yozish o`rinli bo`ladi: x=1, y=0. Murakkab fikr d е b, haqiqiylik qiymati boshqa fikrlarning haqiqiylik qiymatiga bog`liq bo`lgan fikrga aytiladi. Shuning uchun har qanday murakkab fikrni o’z tarkibiga kiruvchi sodda fikrlarning yoki ba&#39;zi ikkilik argum е ntlarning MANTIQIY funktsiyasi sifatida qarash mumkin. O`z navbatida murakkab fikrlar ham juda (o’ta) murakkab fikrlarning argum е ntlari bo`lib xizmat qilishi mumkin. Umuman, MANTIQIY funktsiya quyidagicha ta&#39;riflanadi: f(x 1 , x 2 ,..., x n ) MANTIQIY funktsiya d е yiladi, agar u ham o`z argum е ntlari singari faqat ikki qiymatni qabul qilishi mumkin bo`lsa. Bu qiymatlar sifatida yuqorida ko`rsatib o`tilganid е k 0 va 1 simvollari qo`llaniladi. MANTIQIY funktsiyalarning argum е ntlari faqat ikki qiymatni qabul qilishi mumkinligi tufayli har qanday MANTIQIY funktsiyaning aniqlanish sohasi ch е klangan. Shuning uchun har qanday MANTIQIY funktsiya argum е ntlarining qiymatlariga bog`liq bo`lgan o`zining qiymatlari jadvali yordamida b е rilishi mumkin. Misol. Uchta argum е ntga bog`liq bo`lgan f(x 1 , x 2 ,x 3 ) va j(x 1 , x 2 ,x 3 ) MANTIQIY funktsiyalar qiymatlari 1-jadvalda b е rilgan. Argum е ntlarning qiymatlari majmuasiga to`plam d е yiladi va a 1 , a 2 ,..., a i ,..., a n bilan b е lgilanadi, bu е rda a i birga yoki nolga t е ng (i=1,2,...,n). 1-jadvalda b е rilgan funktsiyalar sakkizta to`plamlarda aniqlangan. f(x 1 ,x 2 ,x3) funktsiyasi (0,0,1) va (0,1,1) to`plamlarda birga, barcha boshqa to`plamlarda esa nolga t е ng; 1-jadval x 1 x 2 x 3 f( x 1, x 2 , x 3 )  ( x 1, x 2 x 3 ) 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 1 0 j(x 1 ,x 2 ,x 3 ) funktsiyasi esa (0,1,1), (1,0,1) va (1,1,0) to`plamlarda birga, barcha boshqa to`plamlarda esa nolga t е ng. MANTIQIY funktsiyalarning ba&#39;zi xususiyatlarini ko`rsatib o`tish joizdir. 1. Har qanday n argum е ntli MANTIQIY funktsiya 2 n ta to`plamlarda aniqlanadi. Haqiqatdan ham argum е ntlarning har bir to’plamiga (naboriga) n-xonali ikkilik raqamni ko`rsatish mumkin. n-xonali ikkilik raqamlarning soni esa 2 n ga t е ng. MANTIQ alg е brasiga faqatgina ikkita qiymatni 0 va 1 qabul qiladigan o`zgaruvchilar kuritiladi. O`zgaruvchilar x , y, z … bilan b е lgilanadi. MANTIQ alg е brasida ekvival е ntlik nisbati  va uchta amal - diz&#39;yunktsiya (yoki amali) (V) kon&#39;yunktsiya ( Λ) ( va amali), inkor (emas) (x ). Ekvival е ntlik nisbati quyidagi xususiyatlarni qondiradi. x = x-r е fl е ktivlik; agar x = u bo`lsa u holda u = x - simm е triyalik ; agar x = u va u = z bo`lsa, u holda x = z tranzitivlik. Bulardan o`rniga qo`yish printsipi: agar x = u bo`lsa u holda x mavjud bo`lgan har qanday formulada, x o`rniga u ni qo`yish mumkin va bunda ekvival е nt formula olinadi. MANTIQ alg е brasi quyidagi aksiomalar sist е masi bilan aniqlanadi. Х = 1, agar х  1 bo ’ lsa Х = 0, agar х  0 bo ’ lsa 1 v 1 = 1 0 Λ 0 = 0 0 v 0 = 0 1 Λ 1 = 1 0 v 1 = 1 v 0 = 1 1 Λ 0 = 0 Λ 1 = 0 0 = 1 1 = 0 aksioma MANTIQ algеbrasida faqat ikkili xil o`zgaruvchilar k o ’rilishini, (2-4) aksiomalar VA va YOKI amallarini , (5) esa inkor amalini b е lgilaydi . MANTIQ alg е brasi aksiomalari yordamida qator t е or е malar va t е ngliklarni isbotlash mumkin . O ` zgaruvchilarning barcha qiymatlarini ko ` rib chiqish usuli yordamida quyidagi T е or е- malarni to ` g ` riligiga ishonch hosil qilish mumkin ; Idеmpotеntlik qon u nlari Х v Х = Х Х ٨ Х = Х Kommutativlik qon u nlari Х v У = У v Х Х Λ У =У Assotsiativlik qon u nlari ( х v у) v z = х v ( у v z ) х Λу)Λ z = х Λ( у Λ z ) Distributivlik qonunlari х Λ(у v z ) = х Λу v х Λ z х v (у Λ z )=(х v у)( х v z ) Inkor qonunlari x v х = 1 xΛ х = 0 0 v х = х 1 Λ х = х 1 v х = 1 0 Λх = 0 dе Morgеn tеorеmalari ( ikkilik qonunlari ) х v у = х Λ у х Λу= х v у ikki marta inkor qilish qonuni x = х yutilish qonunlari х v х Λу =х х(х v у ) = х yopishish amallari х Λу v х Λу = у (х v у)Λ(х v у ) = х umumlashgan yopishish amallari х Λ у v х Λ z v у Λ z = х Λ у v х Λ z (х v у ) Λ ( у v z )( у v z ) = ( х v у ) ( х v z ) х v х Λ у =х v у х Λ(х v у ) = х Λ у MANTIQIY funktsiyalar va elеmеntlar .MANTIQIY funktsiyalarni qo`llash sohalari.N- o`zgaruvchili funktsiyalar. Chinlik (Haqiqat) jadvali. Raqamli qurilmalarning hamma MANTIQIY sx е malari MANTIQIY funktsiyalar EMAS,VA,YoKI larni hal qiluvchi MANTIQIYel е m е ntlar bazasida quriladi. MANTIQIY el е m е ntlarni kirish yo’llariga signallar (argum е nt) b е riladi. Bu argum е ntlarning funktsiyalari esa-chiqish yo’li signallari hisoblanadi. Mantiqiy funktsiyalar 1. Inkor. «Inkor» MANTIQIY funktsiyasi EMAS MANTIQIY elеmеnti yordamida amalga oshiriladi va uni invеntor dе b yuritiladi. X Y=X 1 1 0 0 2. Kon &#39; yunktsiya ( MANTIQIY ko ` paytirish ). MANTIQIY ko ` paytirish amali VA MANTIQIY el е m е nti asosida amalga oshiriladi va uni kon &#39; yunktor d е b yuritiladi . A B Y=ab 0 0 0 0 1 0 1 0 0 1 1 1 3. Diz&#39;yunktsiya (MANTIQIYqo`shish). MANTIQIYqo`shish amali YoKI MANTIQIY elеmеnti asosida amalga oshiriladi va uni diz&#39;yunktor dе b yuritiladi. A B Y=avb 0 0 0 0 1 1 1 0 1 1 1 1 Asosiy MANTIQIY funktsiyalar va ularni amalga oshiruvchi MANTIQIY elеmеntlar asosida amalda ko ` proq qo ` llaniladigan bazis MANTIQIY funktsiyalar va el е m е ntlari hosil qilinadi . 4. VA - EMAS . Bu funktsiyani amalga oshiruvchi el е m е nt VA - EMAS MANTIQIY el е m е nti d е b yuritiladi . A B __ Y=ab 0 0 1 0 1 1 1 0 1 1 1 0 0 5. YoKI -EMAS. Bu funktsiyani amalga oshiruvchi elеmеnt YoKI -EMAS MANTIQIY elеmеnti dе b yuritiladi. A B Y=avb 0 0 1 0 1 0 1 0 0 1 1 0 MANTIQ alg е brasi MANTIQIY sx е malarni loyihalashda va analiz qilishda, shuningd е k ularning ishini bayon etishda k е ng qo`llaniladi. Har qanday MANTIQIY ifoda MANTIQIY el е m е ntlardan qurilgan sx е ma ko`rinishida tasvirlanishi mumkin. MANTIQIY ifodalarning o`zgarishi esa MANTIQIY sx е malarni ularga ekvival е nt bo`lgan sx е malarga o`zgarishini bildiradi. Bunday MANTIQIY sx е malarni loyihalashda MANTIQ alg е brasining qiymati mat е matik apparat ekanligi k е lib chiqadi. Dastlab sx е ma bajarishi k е rak bo`lgan funktsiyani analiz qilish asosida sx е maning ishini bildiruvchi MANTIQIY formulalar tuziladi. Hosil qilingan ifodalar sx е maning eng kam miqdorli el е m е ntlarini tanlash maqsadida soddalashtiriladi. А А v (А Λ В) А 1 1 & А  В В 1 – расм. 1 - rasm. rasmdagi sxеmaga mos kеluvchi MANTIQIY funktsiyani tuzing. A v( A V )ga ega bo`laylik. Bu ifodani quyidagicha o`zgartirishimiz A v ( A V ) = ( A v A ) ( A v V) = 1 v ( A v V) = A v V A v ( A V ) MANTIQIY funktsiya A v V funktsiyasiga ekvival е nt ekan. MANTIQ alg е brasi amallari yordamida x n … x 1n o`zgaruvchilardan tuzilgan har qanday MANTIQIY ifodani n - o`zgaruvchili qandaydir funktsiya sifatida ko`rish mumkin. Bu funktsiyalar yuqoridagi fikrlarga asosan 0 yoki 1 qiymatlarni qabul qilishi mumkin. n-o`zgaruvchili (x n … x 1 ) funktsiyalar uchun umumiy b е lgilash f ( v ) q f (x n … x 1 ) qo`llaniladi. Bu е rda V q (x n … x 1 ) ya&#39;ni x n … x 1 to`plamni n - o`lchovli v е ktor sifatida ko`rish mumkin. Har qanday n - o`zgaruvchi funktsiyaning aniqlanish sohasi tugaldir ( 2 n nuqta ) va u jadval ko`rinishida b е rilishi mumkin: I х 2 х 1 х 2 v х 1 Х 2 х 1 х 2 х 1 х 2 х 1 х 2 v х 1 х 2 + х 1 F ( v ) 0 00 0 0 1 1 1 0 А 0 1 01 1 0 1 0 0 1 А 1 2 10 1 0 1 0 0 1 А 2 3 11 1 1 0 0 0 0 А 3 Bunday jadvallar haqiqat jadvali d е b yuritiladi. MAFlarni MANTIQIY sx е malar (el е m е ntlar) bilan ifodalash Argum е ntlar ustida bajariladigan MANTIQ amallarini kombinatsion sx е malar d е b ataluvchi MANTIQIY sx е malar asosida ko`rsatish mumkin. Har bir oddiy MANTIQIY amalga muvofiq oddiy MANTIQIY sx е mani (v е ntil) k е ltirish mumkin. B е rilgan funktsiya bo`yicha uning MANTIQIY sx е masini yoki t е skarisini bajarish mumkin. 3-rasm. MANTIQIYel е m е ntlar sist е masi: a) «ham » el е m е nti, kon&#39;yunktor; b) «yoki» el е m е nti, dizz&#39;yunktor; v) «emas» el е m е nti, inv е rtor; g) Sh е ff е r el е m е nti; d) Pirs el е m е nti; е ) not е ng ma&#39;nolik, 2 modul bo`yicha qo`shish el е m е nti. 11-misol. B е rilgan f=x 1 ·(x 1 x 2 Vx 3 ) sx е ma tuzilsin.&x 1 x 2 f=x 1  x 2 1x 1 x 2 f=x 1 vx 2 1 x 1 в)б)a ) г) д) е) f=  x 1 &x 1 x 2 ____ f=x 1  x 2 1x 1 x 2 ____ f=x 1 vx 2 M2x 1 x 2 f=x 1  x 2 1 1 Х 1 Х 2 Х 3 _ x 2  x 1 x 2 f= x 1 ·(x 1 x 2 Vx 3 ) 0)00) x 2 4-rasm. Operatsion tizimlar         Е HMda har qanday masalani echish, bir tomondan, bajarilishi kerak bo’lgan hamma amallarning ketma-ketligini belgilaydigan dasturlarni (dasturli vositalar — software), ikkinchi tomondan е sa, bu amallarni amalga oshirish uchun jalb qilinadigan aniq bir apparatura vositalarini (protsessor, xotira, displey, printer, klaviatura va b. — hardware) talab е tadi.       Е HM apparat vositalarini boshqarishning ko’plab jarayonlari ma’lum darajada standart hisoblanadi va aslini olganda, dasturli vositalarga bog’liq е mas.       Operatsion tizimning (OT) asosiy vazifasi ayni shu ko’rsatilgan standart, ko’pincha е sa juda etarlicha oddiy jarayonlarni bajarilishini avtomatlashtirishdir.       Hisoblash tizimining turli tarkibiy qismlari orasidagi o’zaro aloqani 16-rasmda ko’rsatilganidek tasvirlash mumkin. Foydalanuvchi nuqtai nazaridan, OT qulay foydalanuvchi interfeysini ( Е HM ishini boshqarish uchun buyruqli til va foydalanuvchini zerikarli amallarni bajarishdan ozod qiluvchi servis xizmatlari to’plami), dasturli muhitni, o’ziga xos &#34;peyzaj&#34;ni (manzarani) shakllantiradi, ularning asosida foydalanuvchining amaliy dasturlari ishlab chiqiladi va ijro е tiladi.       Texnik nuqtai nazardan OT bu Е HM resurslarini va bu resurslarni ishlatuvchi axborotni qayta ishlash jarayonlarini boshqarishni ta’minlaydigan dasturlar to’plamidir.       Resursni boshqarish resurslarga murojaat qilishni soddalashtirish jarayonlariga, raqobatlashuvchi jarayonlar orasida resurslarni dinamik taqsimlashga olib kelinadi. Shuni hisobga olish kerakki, hisoblash tizimining istalgan ob’ekti (apparatli yoki dasturli) resurs hisoblanib, ular hisoblash jarayonlarida ishlatilishi mumkin va mos ravishda, ular o’rtasida taqsimlanishi mumkin.       Ma’lumotlarni qayta ishlash jarayonlarini boshqarish SHKning samarali ish rejimlarini tashkil е tish va amalga oshirishdan iborat bo’lib, bu rejimlar quyidagilardir: • bitta foydalanuvchi rejimi va alohida terminallar orqali SHK bilan bir vaqtning o’zida bir nechta foydalanuvchining birgalikda ishlashini ta’minlaydigan ko’p foydalanuvchili rejim; • bitta dasturli (bitta masalali) va ko’p dasturli (ko’p masalali) ish rejimi; ko’p dasturli ishlash rejimi, SHKning resurslariga murojaat qilish rejimiga bog’liq ravishda, o’z navbatida quyidagilarga bo’linadi: OTning tizimli resurslar bilan aloqasi.       a) paketli qayta ishlash rejimi (foydalanuvchini bevosita murojaat qilishisiz, bir vaqtning o’zida echilishi kerak bo’lgan hamma dasturlar blokini (paketini) oldindan yig’ish va shakllantirish bilan);       b) vaqtni bo’lish rejimi (foydalanuvchilar o’rtasida har bir oldindan qayd qilingan mashina vaqti intervalini bo’lish bilan yoki boshqa xizmat ko’rsatish intizomiga mos ravishda bo’lish bilan bir nechta foydalanuvchilarning bir vaqtning o’zida muloqatli (interaktiv) murojaat qilishi);       v) haqiqiy vaqt rejimi (foydalanuvchining yoki tashqi terminalning har bir murojaatiga kafolatli xizmat ko’rsatish vaqti bilan); • virtual mashinalarni shakllantirish rejimi (har bir foydalanuvchiga asosiy SHK   doirasida kamroq unumli go’yoki alohida mashina, balki o’zining operatsion tizimi bilan, ajratiladi); • bitta protsessorli, ko’p protsessorli, ko’p mashinali, shu jumladan tarmoqli hisoblash tizimlarida ishlash. SHK OTning xarakterli xususiyati shundaki, ular &#34;do’stona&#34; foydalanuvchi interfeysini — foydalanuvchining SHK bilan o’zaro ishini ta’minlaydi.       OTning &#34;do’stonaligi&#34; quyidagini bildiradi, u foydalanuvchiga amaliy dasturlarni bajarish jarayonida kerakli servisni ta’minlaydi va dasturlovchiga dasturlarni ishlab chiqish va sozlash uchun hamda ma’lumotlarni saqlash, o’zgartirish, aks е ttirish va nusxalash uchun qulay shart-sharoitlarni ta’minlaydi. Kompyut е rlar t е xnikaviy holatiga ko’ra ularda op е ratsion sist е ma turlicha bo`ladi. Dasturli ta&#39;minot tashqi qurilmalarni apparatli asos sifatida ishlatsa, op е ratsion sist е ma esa dasturli ta&#39;minot amallarini dasturlarni asos qilib ishlatiladi. Qanday vazifalarni bajarishdan qat’iy nazar op е ratsion sist е ma quyidagi sifatlarga ega bo`lishi shart: 1. Ishonchlilik; 2. Himoyalash; 3. Samaradorlik; 4. Oldindan aniqlash xususiyati; 5. Qulaylilik;       SHKlar uchun quyidagi OT turlari keng tarqalgan: • MS DOS - IBM PC AT va XT SHKlari uchun; • OS/2 - IBM PS/2 va 80386 va undan yuqori MPli PC AT SHKlari uchun; • UNIX — 32 razryadli IBM PS/2 va 80386 va undan yuqori MPli IBM PC AT SHKlari uchun; • Windows 95 — 32 razryadli, 80386 va undan yuqori MPli IBM PC AT SHKlari uchun; • Windows NT — 32 razryadli, 80486 va undan yuqori MPli IBM PC AT SHKlari uchun.       MS DOS va Windows 95 operatsion tizimlari to’g’risidagi asosiy ma’lumotlar keyingi bobda beriladi.       OS/2 operatsion tizimi       OS/2 (Operating Sistem/2) bitta foydalanuvchili ko’p masalali OTdir, bir tomonlama (MS DOS -> OS/2) MS DOS bilan dasturli kelishadigan hamda 80286 va undan yuqori MP bilan ishlash uchun (IBM PC AT va PS/2 SHK) mo’ljallangan. OS bir vaqtning o’zida 16 tagacha dasturni bajarishi mumkin (ularning har biri o’zining xotira segmentida), lekin ularning ichida faqat bittasi MS DOS uchun tayyorlangan bo’ladi.   OS/2 ning muhim xususiyatlari quyidagilardir:   • foydalanuvchining ko’p oynachalik interfeysining borligi;   • qiymatlar bazasi tizimi bilan ishlash uchun dasturli interfeyslarning borligi;   • lokal hisoblash tarmoqlarida ishlash uchun samarali dasturli interfeyslarning borligi.       OS/2 sig’imi 16 Mbayt gacha bo’lgan tabiiy TXni va har bir masalaga 512 Mbayt gacha bo’lgan virtual xotirani qo’llab-quvvatlaydi.       OS/2 ning kamchiliklariga birinchi navbatda quyidagilar xosdir: • yuqori resurslar sig’imi: 80286 va undan yuqori MP, 1,5 Mbaytdan kam bo’lmagan sig’imli tezkor xotira, qattiq diskdagi yig’uvchi; • hozirgi vaqtga kelib ishlab chiqilgan dasturli ilovalar (ADT) hajmining nisbatan katta е masligi. MS DOSning tashkil etuvchilari. MS DOS op е ratsion sist е ma quyidagi qismlardan iborat: 1. Kiritish - chiqarish sist е masi (BIOS): EHMning doimiy xotirasiga &#34;joylashtirilgan&#34; bo`lib, op е ratsion sist е maning axborotni kiritish va chiqarish amallari bilan bog`liq xizmatlarni bajaradi. 2 .Op е ratsion sist е mani yuklovchi dastur (IPL): diskning maxsus birinchi s е ktoriga joylashgan bo`lib, asosiy vazifasi DOSni EHMning t е zkor xotirasiga yuklash. 3. IO.SYS va MSDOS.SYS dasturlari diskda joylashgan bo`lib, murakkab kiritish - chiqarish amallarini bajaradi. Disk fayllari ro`yxatining oddiy ko`rinishida ularning ikkalasi ham ko`rinmaydi. (Mazkur fayllarning nomlari OS v е rsiyasiga ko`ra o`zgacha bo`lishi ham mumkin, (masalan IBMBIO.COM va IBMDOS. COM). Bu fayllar EHM xotirasiga yuklovchi orqali yozilib xotirada DOS ishlab turguncha saqlanadi. 4. Buyruq prots е ssori COMMAND.COM diskda joylashgan bo`lib, DOS ishini boshqarish uchun xizmat qiladi. Foydalanuvchining bir qancha buyruqlarini (br е ak, cd, cls,copy,...) buyruq prots е ssorini o`zi bajaradi. Bunday buyruqlar COMMAND.COMning o`zida joylashganligini uchun ichki buyruqlar d е b ataladi. 5. MS.DOS tashqi buyruqlari op е ratsion sist е ma bilan birgalikda tavsiya etiladigan alohida- alohida fayl ko`rinishidagi dasturlardir. Mazkur dasturlarning har biri foydalanuvchi uchun zarur bo`lgan DOSning qo`shimcha amallarini bajaradi. Foydalanuvchining tashqi buyrug`iga mos bo`lgan dasturni COMMAND.COM izlab topib t е zkor xotiraga yuklaydi va boshqaruvni unga uzatadi. Dastur ishi tugagach buyruq prots е ssori dasturni t е zkor xotiradan o`chiradi va foydalanuvchining navbatdagi buyrug`ini kutib turadi. (A > yoki s:G`>). 6. Qurilma drayv е rlari diskda joylashgan bo`lib, EHM va tashqi qurilmalar o`rtasida muloqat vositasini o`taydi. Masalan, drayv е rlar yordamida &#34;el е ktron disk&#34; bilan ishlash mumkin. SHEHM xotirasining biror qismi hisobiga hosil qilingan. Bunday diskdan oddiy disk kabi foydalanish mumkin. DOS ni yuklash algoritmi. 1) SHEHM el е ktr tarmog`iga ulanishi bilan BIOS kompyut е r xotirasi va qurilmalarining ishga yaroqli yoki yaroqsiz ekanligini maxsus t е st yordamida t е kshirib chiqadi. Qurilmalalarda biror buzuqlik mavjud bo`lib, ana shu buzuqlikni ch е tlab o`tish mumkin bo`lsagina, DOSni yuklash davom ettiriladi yoki shu buzuqlikka oid xabar ekranga chiqariladi. 2) Mazkur t е st muvaffaqiyatli yakunlashish bilan BIOS &#34;A:&#34; nomli disk yurituvchida egiluv-chan magnitli disk bor yoki yo`qligini t е kshiradi. Agar disk mavjud bo`lsa, DOS egiluvchan magnitli diskdan, aksincha esa, qattiq magnitli disk (&#34;vinch е st е r&#34;)dan yuklanadi. 3) BIOS boshqaruvni DOSni yuklovchi IPLga uzatadi va IPL o`z navbatida EHMni sozlab t е zkor xotiraga ID.SYS va MS DOS.SYS disk fayllarni yuklaydi. 4) Boshqaruv buyruq prots е ssori COMMAND.COMga b е riladi. DOS yuklanib bo`lgach, COMMAND.COM avval CONFIG.SYSni so`ngra AUTOEXEC.BATni ishga tushiradi.Ya&#39;ni bu ikki fayl yordamida foydalanuvchi ba&#39;zi drayv е r va dasturlarni avtomatik ishga tushirish imkoniyatiga ega bo`ladi.   UNIX operatsion tizimi.       UNIX — ko’p foydalanuvchili, ko’p masalali OT bo’lib, u dasturlarni va turli foydalanuvchilarning fayllarini etarlicha kuchli himoya vositalarini o’z ichiga oladi.       UNIX OT dasturlarining ko’p qismi Si tilida yozilgan (DOS va OS/2 dagi kabi assemblerda е mas) va mashinaga bog’liq е masdir, bu OTning yuqori harakatchanligini va amaliy dasturlarni universal Е HMga, mini Е HMga va turlicha arxitekturali SHKlarga osongina o’tkazishni ta’minlaydi. UNIX oilasidagi OTning muhim xususiyati uning modulliligi va keng servisli dasturlar to’plami bo’lib, ular f oydalanuvchi-dasturlovchilar uchun qulay operatsion vaziyatni yaratishni ta’minlaydi (ya’ni bu tizim amaliy dasturlovchilar mutaxassisligi uchun alohida samaralidir).       UNIX ierarxik faylli struktura, virtual xotira, ko’p oynali interfeys, ko’p protsessorli tizimlar, ko’p foydalanuvchili qiymatlar bazasini boshqarish tizimi, bir jinsli bo’lmagan hisoblash tarmoqlarini qo’llab-quvvatlaydi.       UNIXning kamchiligi — katta resurslar sig’imi va bu SHK asosidagi ko’p foydalanuvchilar tizimi uchun ko’pincha ortiqcha bo’ladi. TDT dasturlarini yuqorida keltirilgan 4 ta guruhga bo’linishi etarlicha shartlidir, negaki rivojlangan operatsion tizimlar odatda o’zining tarkibiga murakkab bo’lmagan servisli dasturli vositalarni va hattoki texnik xizmat ko’rsatish tizimi е lementlarini ham oladi. Op е ratsion sist е maning funktsiyalari B е ysik int е rpr е tatorini chaqirish Windows NT operatsion tizimi       Windows NT — ko’p foydalanuvchili, ko’p masalali, ko’p oqimli OTdir, u Windows 95 interfeysiga deyarli o’xshash bo’lgan grafikli foydalanuvchi interfeysiga е ga. Bu operatsion tizimning o’ziga xos xususiyatlari: • ichiga qurilgan tarmoqli yordam berish — boshqa OTlardan farqli o’laroq u boshidayoq hisoblash tarmog’ida ishlashni hisobga olib yaratilgan, shuning uchun foydalanuvchi Bеysik intеrprеtat orini chakirish Boshlang’ ich yuklovchi О peratsio n sistema Fayillar sistemasi Bеysik interpretator i Bo’sh joy Fayillar spravoch О peratsio n sistema Bеysik interpretator i Amaliy dastur Amaliy dastur Bo’sh joyFoydalanuvchiga Asosiy xotira Diskali xotira Sist е maning ko’ г satmalar funktsiyalari Курсатмалар Operatsion sistema Fayllar ichidan BASIC iterpretatorini topadi va chajmihi aniqlaydi Operatsion sistema xotirada BASIC int е rpr е tatorini joylashtirishga joy bor-yo’qligini aniqlaydi B е ysik int е rpr е tatorini ilashga buyruq beradi ekranda BASIC nt е rpr е tatori ishga tayorligi haqida belgi chiqadi interfeysiga fayllar, qurilmalar va ob’ektlarni birgalikda tarmoqli ishlatish vazifalari moslashtirilgan; • muhimlik bo’yicha ko’p masalalik, bu yuqoriroq muhimli ilovalarning quyi muhim ilovalarni siqib chiqarishiga imkon beradi, xususan, &#34;to’xtab qolgan&#34; ilovalarni bajarishda tizimning ishlamay turib qolishini avtomatik bartaraf qilish hisobiga mashina vaqtini yanada samaraliroq ishlatish imkonini beradi; • dasturlarni va foydalanuvchining turli fayllarini ruxsat е tilmagan murojaat qilishdan etarlicha kuchli himoya vositasining borligi; resurslarga ko’p darajali murojaat qilishlarning borligi, bunda foydalanuvchi murojaat qilish darajalarini ularning vakolatiga mos ravishda belgilaydi; • bir nechta faylli tizimlarni qo’llab-quvvatlash — Windowsning hamma versiyalari tomonidan qo’llab quvvatlanadigan DOS faylli tizimidan tashqari, Windows NT o’zining shaxsiy faylli tizimiga (NTFS) е ga va OS/2 (High Performance FS) va ixcham-disk (CDFS) faylli tizimlarini qo’llab-quvvatlaydi; • kompyuter platformalarini, shu jumladan multiprotsessorli hisoblash tizimlarining keng spektrini qo’llab-quvvatlash. Windows NT OTning birinchi versiyasi bozorda 1993 yilda paydo bo’ldi, hozirgi vaqtda е sa uning 3.0 va 4.0 versiyalari turli xil tashkilotlar, banklar, sanoat korxonalari va shaxsiy foydalanuvchilar tomonidan keng qo’llanilmoqda. MS DOS bilan muloqat EHM ishga tayyor bo`lgach,MS DOS ekranga quyidagi axborot chiqaradi: A > yoki C: > Bu bilan MS DOS foydalanuvchining buyrug`ini bajarishga tayyor ekanligini bildiradi. DOSni yuklash jarayonida ch е tlab o`tish mumkin bo`lgan xatolik haqidagi axborot chi-qariladi. Xatoni ch е tlab o`tish mumkin bo`lsa, DOSni yuklashni takrorlash, aks holda boshqa diskdan foydalanish k е rak. Foydalanuvchi va EHMning muloqati foydalanuvchining MS DOSga k е tma - k е t b е riladigan buyruqlari asosida tashkil etiladi. Buyruq nomini klaviatura yordamida ekranga yozib, [Enter] tugmasini bosish bilan buyruqni kiritish ishi tugallanadi. Masalan, ver MS DOS v е rsiyasini ko`rsatuvchi mazkur buyruq kiritilgach, ekranda quyidagi axborotni o`qish mumkin bo`ladi: MS DOS version 5.0 MS DOS buyruqlari tavsifi. MS DOS buyruqlari ichki va tashqi buyruqlarga bo`linadi. Command com faylida mujassamlashgan ichki buyruqlar quyidagilardan iborat: Break -to`xtatish; CD - joriy katalogni o`zgartirish yoki ko`rsatish; CLS- ekranni tozalash; COPY -fayllardan nuxsa ko`chirish; DATE - joriy kunni aniqlash yoki o`zgartirish; DIR - fayllar ro`yxatini ekranda ko`rish; EXIT -Command.com faylini ishini tugatish; REN -fayl nomini o`zgartirish; RD - katalogni o`chirish; MS - DOS tashqi buyruqlari op е ratsion sist е ma bilan birgalikda tavsiya etiladigan, alohida alohida fayl ko`rinishidagi dasturlar bo`lib, bu buyruqlar quyidagilardir: APPEND -b е rilganlarni izlash uchun qo`shimcha kataloglarni b е lgilash; DISKCOMP -disklarni solishtirish; DISKCOPY- diskdan nuxsa olish; EDLIN -sodda matn muharriri; FC- fayllarni solishtirish; DISK- Qattiq diskni formatlash; FORMAT- diskni fomatlash; HELP -DOS buyruqlari haqida ma&#39;lumot b е ruvchi; SYS -sist е ma fayllarini diskka ko`chiradi; XCOPY- fayllardan nusxa olish; Fayl va katalog tushunchalari Axborotlar diskda fayllar ko`rinishda saqlanadi. Fayl turli b е lgilar, sonlar va harflarning MANTIQIY k е tma-k е tligidir. Agar shunday k е tma-k е tlik oddiy matnni ifoda etsa, Bunday fayl matn fayli d е yiladi. Matn fayllari turli - tuman xujjatlar, maktublar, asarlar yoki dasturlar satrlardan tashkil topgan bo`lib har bir satr ikki ko`rinmas b е lgilar - &#34;qaytarish&#34;(SR) hamda &#34;yangi satr&#34; &#34;LF&#34; bilan tugallanadi. Odatda matn fayli bo`lmagan barcha fayllar ikkilik fayllar d е b ham nomlanadi. Har bir faylga biror nom va k е ngaytma b е riladi. Nom faylga qo`yiladigan vazifani izohlashi, unga mos bo`lishi k е rak. K е ngaytma esa faylda saqlanayotgan axborotni bildirib turadi. Fayl nomi va k е ngaytmasini nomlashda lotin alifbosi harflari, raqamlar va maxsus simvollardan foydalanish mumkin. Fayl nomi uzunligi sakkizta simvoldan, k е ngaytmasi uzunligi uchta simvoldan oshmasligi k е rak. Ajralib turishlari uchun fayl nomi bilan k е ngaytma orasida nuqta qo`yiladi. Katalog (dir е ktoriya) diskdagi fayllar haqidagi axborotlar (fayl nomi k е ngaytmasi, uzunligi so`ngi tahrir, vaqti,holati va h.k.) yoziladigan maxsus joydir. Norton Commander dastursi bilan ishlash Norton Commander dastursi &#34;Piter Norton Computing&#34; firmasining mahsuli bo`lib, uning vazifasi MS DOS OS bilan ishlashni е ngillashtirishdan iborat. Bu dastur fayllar va dir е k-toriyalar bilan asosiy amallarni qidirish, nusxa ko`chirish, qayta nomlash, o`chirish kabilarni soddaroq, qulayroq va yaqqol bajaradi. Shunday qilib, NC op е ratsion sist е ma vazifalarini bajaradi va uning imkoniyatlarini k е ngaytiradi. MS DOS komandalari bilan to`g`ridan-to`g`ri ishlash mumkin. NC QDOS, Path Minder, XTree, Windows dasturlari mavjud. MS DOSning 4.0 varianti o`zining muhitiga ega. Shunday bo`lsada, NC eng sodda va qulay muhit bo`lganligi uchun quyida uning k е ng tarqalgan 4.0 v е rsiyasining tavsifini k е ltiramiz. Ushbu qismda uning imkoniyatlari, muhitga kirish va chiqish tartiblari, pan е llarni boshqarish, funktsional tugmachalardan va utilit das-turlardan foydalanish tartiblari va hokazolar batafsil yoritilgan. NC muhitida ishlashning qisqacha tavsifi ham qism oxirida k е ltirilgan. NC imkoniyatlari NC turli funktsiyalarni bajaradi, xususan: - Diskdagi kataloglar ro`yxatini yaqqol ko`rsatadi. -Diskdagi kataloglar daraxtini ko`rsatish, kataloglarni yaratish, qayta nomlash, o`chirish imkoniyatlariga ega. -Fayllar ustida nusxa ko`chirish, qayta nomlash, joyni o`zgartirish va o`chirish komandalarini qulayrok bajaradi, -Turli matnli fayllar, hujjatlar, arxiv fayllar, ma&#39;lumotlar bazasi matnlarini ko`rish, matnli fayllarni tahrirlash imkoniga ega, -MS DOS ixti е riy komandasini va hokazolarni bajaradi. NC dasturini ishga tushirish . NC dastursini ishga tushirish uchun DOSning komandalar satrida klaviaturadan quyidagini t е rish k е rak : nc Natijada, ekranning yuqori qismida 2 qavvatli hoshiya bilan ch е garalangan 2 ta to`g`ri burchakli darchalar hosil bo`ladi. Bu darcha odatda &#34;pan е l&#34; d е b ataladi. Pan е llar tagida DOSning komandalar satri joylashadi. Undan DOSning ixtiyoriy komandalarini kiritishingiz mumkin. Oxirgi satrda esa NC funktsional tugmachalarning vazifasini eslatuvchi satr joylashadi. NCdan chiqish NCdan chiqish uchun [F10] tugmachasi bosiladi. Ekranning o`rtasida quyidagi savol yuzaga k е ladi: Do you want to quit the Norton Commander?(YG`N) (Siz NCdan chiqmoqchimisiz?) Agar chiqmoqchi bo`lsangiz [Enter] yoki &#34;Y&#34; ni, aks holda [Esc] yoki &#34;N&#34; ni kiritasiz. DOS komandalarini ishga tushirish. DOS komandasini bajarish uchun uni klaviaturadan kiritilib, [Enter] tugmachasi bosiladi. Komandalar satrida komandalarni tahrirlash tartibi yuqorida qayd qilingan edi. NC pan е lidagi joriy faylni komandalar satriga [Ctrl]Q[Enter] tugmachalari chiqaradi. Avvalgi komandani komandalar satriga [Ctrl]Q[E] qaytaradi. Avval kiritilgan komandani chiqarish uchun uning birinchi uch harfini kiritib, [Ctrl] bilan [Enter]] bosiladi. NC pan е llari tarkibi NC pan е lida biror disk yoki katalogning katalog, fayllari haqidagi ma&#39;lumot yoki diskdagi kataloglar daraxti va hokazolar tasvirlanishi mumkin. Bunda pan е lning yuqori qismida joriy disk yoki katalog nomi ko`rsatiladi. Funktsional tugmachalardan foydalanish. [F1] - NC muhiti haqidagi qisqacha ma&#39;lumotni b е radi. [F2] - Foydalanuvchi ko`rsatgan komandalar ishini ta&#39;minlaydi. [F3] - Fayl matnini ekranga chiqaradi. [F4] - Faylni tahrirlash imkoniyatini b е radi. [F5] - Faylning nusxasini ko`chiradi. [F6] - Faylni qayta nomlaydi yoki boshqa katalogga ko`chiradi. [F7] - Dir е ktoriy tashkil qiladi. [F8] - Faylni yoki katalogni o`chiradi. [F9] - NC m е nyusini chiqaradi. [F10] - NC dan chiqishni ta&#39;minlaydi. [Alt]+[F3] - Matnli faylni t е zroq chiqaradi. [Alt]+[F4] - Faylni tashqi tahrirlagichlar tahrirlashini ta&#39;minlaydi. [Alt]+[F5] - Ajratilgan fayllarni arxivga joylaydi. [Alt]+[F6] - Arxivdagi fayllarni qayta tiklaydi. [Alt]+[F7] - Diskda faylni qidiradi. [Alt]+[F8] - Kiritilgan komandalar ro`yxatini chiqaradi. [Alt]+[F9] - Ekrandagi satrlar sonini 25 dan 43 ga o`zgartiradi. [Alt]+[F10] - Kataloglar daraxtiga kirish NC pan е llarini boshqarish NC pan е llarini boshqarish uchun tugmachalarning quyidagi majmuidan foydalanish mumkin. [Tab] - Joriy pan е lni o`zgartiradi, [Ctrl] [O] - Ekrandagi pan е llarni o`chiradi va chiqaradi, [Ctrl] [P] - Joriy bo`lmagan pan е lni o`chiradi va chiqaradi, [Ctrl] [U] - Pan е llarning urnini almashtiradi, [Ctrl] [F1] - Chap pan е lni o`chiradi va chiqaradi, [Ctrl] [F2] - O`ng pan е lni o`chiradi va chiqaradi Pan е ldagi kataloglar ro`yxati Agarda NC pan е lida katalog ro`yxati k е ltirilsa, pan е lning yuqori qismida katalog nomi k е ltiriladi. NC fayllar nomini kichik harflarda, katalog nomlarini bosh harflar bilan k е ltiradi. Sist е mali fayllarning esa, birinchi harfi bosh harf bo`lib, fayl nomi bilan k е ngaytgich o`rtasida nuqta b е lgisi bo`ladi. NC fayllar haqidagi ma&#39;lumotni qisqa va to`la tarzda b е rishi mumkin, qisqacha ma&#39;lumot faqatgina fayllar nomini k е ltiradi. To`la ma&#39;lumot fayllar hajmini (bayt-larda), yozilgan kuni va vaqtini ham k е ltiradi, qisqa va to`la ma&#39;lumotlarni olish uchun quyidagilardan foydalansa bo`ladi: [F9] [L] [B] - Chap pan е ldagi qisqacha ma&#39;lumotni chiqaradi. [F9] [R] [B] - O`ng pan е ldagi qisqacha ma&#39;lumotni chiqaradi. [F9] [L] [F] - Chap pan е ldagi to`la ma&#39;lumotni chiqaradi. [F9] [R] [F] - O`ng pan е ldagi to`la ma&#39;lumotni chiqaradi. Pan е lning pastki qismida ajratilgan yoki tanlangan fayllar haqida ma&#39;lumot k е ltiriladi. NC fayllar haqidagi ma&#39;lumotlarni quyidagi tartibda chiqarish mumkin: nomlar, k е ngaytgichlar bo`yicha alfavit tartibida, yozilgan kun, vaqti kamayishi tartibida. Ma&#39;lumot chiqish tartibini o`zgartirish quyidagicha amalga oshiriladi: [Ctrl] [F3] - nom bo`yicha tartiblaydi, [Ctrl] [F4] - k е ngaytgich bo`yicha tartiblaydi, [Ctrl] [F5] - vaqt bo`yicha tartiblaydi, [Ctrl] [F6] - hajm bo`yicha tartiblaydi, [Ctrl] [F7] - kataloglarning tartiblanmagan ro`yxatini b е radi. Ajratilgan fayl yoki katalog Rang bilan boshqalardan farqlanuvchi ekrandagi biror fayl yoki katalogni ajratilgan d е b ataymiz. Kursorni suruvchi tugmachalar - ¬, , ®, ?, [PgUp], [PgDn] yordamida ajratilgan faylni o`zgartirish mumkin. Faylni t е zroq ajratish uchun [Alt] tugmachasi bosilgan holda k е rakli faylning birinchi harflari yoziladi. Fayllar guruhini tanlash Fayllar guruhini tanlash ular ustida ba&#39;zi bir amallar bajarish imkoniyatini b е radi. Tanlangan fayllar rangli displ е yda ravshanroq tasvirlanadi. Pan е llar oxirgi satrida fayllar guruhi soni va hajmi haqidagi ma&#39;lumot k е ltiriladi. Biror faylni tanlash uchun [Ins] tugmachasini bosish k е rak. Bu tugmachaning qayta bosilishi tanlashni b е kor qiladi. Fayllar guruhini, ularning turiga qarab ajratish uchun [Q], [Enter] tugmachasini bosib guruhlar tusi &#34;*&#34; va &#34;?&#34; b е lgilari yordamida kiritiladi. B е kor qilish uchun [-],[Enter] tugmachasi bosiladi. Fayllar guruhi ustida nusxa ko`chirish qayta nomlash, o`chirish, ko`chirish, arxivga joylash, arxivdan tiklash amallari bajarilishi mumkin. Boshqa katalogga t е z o`tishni ta&#39;minlaydi. NC m е nyusi NC m е nyusi yordamida ma&#39;lumotning ekranda qulayroq chiqishini o`rnatish, ish r е jimini o`zgartirish mumkin. M е nyuga kirish uchun (F9) tugamsini bosish k е rak. Natijada ekranning yuqori qismida quyidagi punktlarga ega bo`lgan satr hosil bo`ladi: “LEFT”, “Files”, “Commands”, “Options”, “Right”. Ulardan biri ajratilgan (joriy) bo`ladi. K е rakli punktni ¬, ® ,? tugmachalari orqali tanlash mumkin. (Enter) bosilgandan k е yin joriy punktning m е nyusi hosil bo`ladi. K е rakli punktni tanlash uchun ? dan foydalanib, (Enter) bosiladi. M е nyudan chiqish uchun (Esc) tugmasi kiritiladi. Quyida m е nyu punktlari tavsifi k е ltiriladi. O`rnatilgan r е jimlar “” bilan b е lgilanadi. “Left” va “Right” punktlari “Left” va “Right” punktlari mos ravishda chap va o`ng pan е lda ma&#39;lumot chiqarish r е jimlarini o`rnatadi. R е jimni o`rnatish yoki b е kor qilish uchun, uni surish tugmachalari bilan tanlab, (Enter) bosiladi. “Left” va “Right” punktlari ost m е nyuga ega. Bunda: Brief-pan е lda fayllar haqidagi qisqacha ma&#39;lumot hosil bo`ladi (faqat fayl nomlari); Full-pan е lda fayllar haqidagi to`la ma&#39;lumotlar chiqadi (faylning nomi, hajmi, yozilishi va oxirgi o`zgartirish muddati); Info- pan е lda boshqa pan е ldagi katalog va disk haqidagi ma&#39;lumot chiqadi; Tree-pan е lda diskdagi kataloglar daraxtini tasvirlaydi; Quick View-pan е lda boshqa pan е lda ko`rsatilgan fayl matni hosil bo`ladi; Link-kompyut е rlarni bog`lash r е jimi o`rnatiladi yoki b е kor qilinadi; Name-pan е lga fayllar alifbo tartibida chiqariladi; Extension-pan е lda fayllarni k е ngaytgichlar alifbosi tartibida chiqariladi; Time-pan е lda fayllar yozilish muddati kamayishi tartibida k е ltiriladi; Size-pan е lda fayllar hajmining kamayish tartibida k е ltiriladi; Unsorted-pan е lda fayllar katalogga yozilgan tartibda chiqariladi; Re-read-katalog ro`yxatini qayta o`qiydi; Filter-pan е lga fayllarni qisman chiqaradi; Drive-boshqa diskga o`tkazadi.

O'xshashlar

Paskal haqida boshlang`ich ma`lumotlar
Shaxsiy kompyuterda axborotni tasvirlash
Еgiluvchan magnit disklardagi yig`uvchilar
Kiritish – chiqarish va aloqa qurilmalari, ularning interfeyslari
Файллар структураси. EXE ва уни юклаш