Жиноят ишини судда кўриш учун тайинлашда суд назорати - Huquqshunoslik - Referatlar

Жиноят ишини судда кўриш учун тайинлашда суд назорати

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

22.1337890625 KB

Ko'chirib olish

Жиноят ишини судда кўриш учун тайинлашда суд назорати Режа: 1. Жиноят ишини судда кўриш учун тайинлашда суд назорати тушунчаси ва аҳамияти 2. 1946-1947 йилларда прокуратура томонидан судга бериш тарти би

Жиноят ишини судда кўриш учун тайинлашда суд назорати тушунчаси ва аҳамияти Суд назорати жиноят иши материалини суд муҳокамасига та йинлаш, бошқача қилиб айтганда, айбланувчини судга бериш босқи чида ҳам амалга оширилади. Бу босқичда суд назоратининг зарурли гини инкор қилиш жуда кўп салбий оқибатларни келтириб чиқариши мумкин. Шунинг учун ҳам бу босқичда суд назоратини нафақат мав жудлигини тан олиш, балки кучайтириш чораларини кўриш лозим. Ўзбекистон Республикасининг 1994 йил 22 сентябрда қабул қилиниб, 1995 йил 1 апрелдан кучга кирган Жиноят процессуал ко дексида жиноят иши материалларини судга тайёрлаш масаласи баён қилинган. Жиноят процессиниинг бу босқичи ўз мазмуни моҳиятига кўра, судгача бўлган жиноят процесси билан суд муҳокамаси ва ун дан кейинги суд ҳокимиятига тааллуқли бўлган босқичлар ўртасида фильтр вазифасини ўташи керак. Вахоланки, И.Д.Перлов айтганидек, ўтказилган суд ислоҳотларида биринчи навбатда, жиноят судлов иш ларини юритишдаги судга бериш босқичини йўқ қилишга ёки ўзгар тиришга уринганлар. 1 Асосий мақсад ишни ўз юритувига оладиган суд ваколатларини камайтириш ҳамда бу босқични оддий тарздаги фаолиятга айлантиришдан иборат бўлган. Албатта, бу босқичга нис батан бундай уринишларнинг сабаби нима, бу босқич қандай мақсад ва вазифани адо этади, деган ҳаққоний савол туғилади. Ушбу масала нинг асл моҳияти ва бу босқични қандай вазифани адо этишига В.А.Лазареванинг берган таърифи айни ҳақиқатдир. Унинг фикрича, судга бериш босқичининг асосий вазифаси дастлабки терговда айбланувчига қўйилган айбнинг қонуний ва асосланганлигини текширишдан иборат. 2 Н.Н.Ковтун ҳам бу фикрга қўшилиб, “Судга бериш босқичи дастлабки терговнинг тўла, ҳар тамонлама ва холисона ўтказилганли ги, айбланувчига қўйилган айб мавжудлигини текшириш ваколатига эга. Айнан шу 1 Перлов И.Д. Предание суду в уголовном процессе. –М.: 1948. –Б. 38. 2 Лазарева В.А. Предварительное судебное производство в уголовном процессе РФ. Учебное пособие. – Самара: 2000. –Б. 15-16.

имкониятдан маҳрум қилиш ҳамда унинг асл мақса дини яшириш учун ҳам бу босқичнинг зарурияти инкор қилиб келин ган”, 3 - дейди. Ҳақиқатан ҳам қонун ижодкорлари судга бериш бос қичида суднинг дастлабки терговни қонуний ва асосли ўтказилганли гини билиши ҳамда айб юзасидан бир тўхтамга келиб қолишидан хавфсирайдилар. Россияда 1864 йилда ўтказилган суд ислоҳотидан бошлаб бу босқичнинг номи ҳам турлича аталган. Масалан, “судга бериш”, “судда ишни дастлабки кўриш”, “судгача бўлган жиноят ишларини юритиш”, “суд мажлисига тайинлаш”, “суд мажлисига тайёргарлик кўриш”. Бу босқични амалга оширишнинг процессуал тартиби ҳам турлича бўлган. Масалан, прокурор томонидан, якка судья, биринчи инстанция суди, иккинчи инстанция суди томонидан судга бериш масаласи ҳал қилинган. 4 1922 йилги кейинчалик 1923 йилдаги процессуал қонунларда суднинг жиноят иши материали билан танишиб чиқиши тақиқланган, фақат айблов хулосасини ўрганиб чиқиб, айбланувчини судга бериш белгиланган. Суд айблов хулосаси билан танишиб, жиноят содир этилгани тасдиқланган ёки тасдиқланмаганлигини ўрганмасдан сунъий равиш да айбланувчини судга бераверган. Айрим олимларнинг фикрига кўра, бу тартиб мақулдай кўрин ган. Масалан, М.Л. Шифман айбланувчини судга беришда бошқарув мажлисининг қароридан кейин судланувчи суд мажлисига юридик жиҳатдан бўлмаса ҳам руҳий жиҳатдан маҳкумдай кириб келади, 5 дейди. Шундан кейин 1924 йил 16 октябрда РСФСР БМИКнинг қарори га кўра, суд жиноят иши материали билан танишиб чиқиб, айбнинг асосланганлигига ва дастлабки терговнинг тўлиқ олиб борилганлиги га ишонч ҳосил қилиб, айбланувчини судга берадиган бўлди. Бу тартиб узоққа чўзилмади. 1929 йил қабул қилинган ЎзССР Жиноят процессуал кодексида бошқарув мажлиси 3 Ковтун Н.Н. Судебный контроль в стадии назначения судебного заседания. Автореф. дисс. ... д-ра. юрид. наук. –Н.: Новгород. 2002. –30 б. 4 Рябинина Т.К. Стадия судебного заседания в свете нового уголовно-процессуального закона: проблемы тео рии и практики, пути их решения. // Российский судья. 2004. -7-сон. –Б. 6. 5 Шифман М.Л. Предание суду в уголовном процессе. // Государство и право. -1958. -2-сон. –Б. 56.

тамонидан судга бериш тартиби бекор қилинди ва айни вақтда судга бериш мустақил босқич сифатида тугатилди. Айбланувчини судга бериш учун прокурор то монидан тасдиқланган айблов хулосасининг ўзи етарли деб белгилан ди. Бу тартиб судга бериш босқичида суд назоратини бекор бўлишига ва одил судловга қўйиладиган пойдеворга ҳам зарба берди. Таниқли процессуалист олим М.С.Строгович судга беришнинг ушбу тартиби нафақат суд муҳокамасига умуман жиноят процессига нафи йўқлигини, чунки бу ҳолатда судга бериш мустақил босқич сифатида ўз вазифасини мутлақо адо этмаётганлигини таъкидлаган эди. 6 Ҳозирга қадар бу процессуал тартибни қўллаб-қувватловчилар топилади. 7 Бу тартиб жорий қилинганидан кейин алоҳида ҳолларда суд раиси ёки судья жиноят ишини судга бериш асослари йўқ ёки жиноят нотўғри тавсифланган деб ҳисобласалар, суд мажлисининг тайёрлов қисмида ишни кўриб чиқиб, жиноят ишини тугатадиган ёки дастлаб ки терговга қайтарадиган бўлдилар. Бу босқичнинг тугатилиши, суд назоратининг кучсизланишига, кўплаб ноқонуний, асослантирилма ган, бир тамонлама ҳал қилинган жиноят ишларини суд муҳокамасига берилишига сабаб бўлди. Натижада, 1934 йил СССР Олий судининг 47-Пленумида ушбу масала алоҳида кун тартибига қўйилиб, кўриб чиқилди. Пленумда судга бериш босқичининг тугатилиши натижаси да ўз исботини топмаган айблов ишлари суд муҳокамасида кўрилаёт ганлиги, натижада чиқарилган оқлов ҳукмлари фоиз ҳисобида ошиб бораётганлиги ёки кўплаб жиноят ишлари ўз исботини топмаганлиги учун дастлабки терговга қайтарилаётганлиги таъкидланди 8 . 1936 йилдан кейин ўтказилган суд ислоҳотида судга бериш босқичи яна тикланди. 1946-1947 йилларда прокуратура томонидан судга бериш тарти би ни бекор қилиш тарафдорларига И.Д.Перлов ва М.С.Строгович қарши чиқиб, бу босқичнинг бўлиши на фақат дастлабки терговнинг, балки суд 6 Строгович М.С. Курс уголовного процесса. –М.: Т.2. 1958. –Б. 362. 7 Гуськова А. Каким должно быть предание суду. // Российская юстиция. -2002. -2-сон. –Б. 43-44. 8 Ковтун Н.Н. Судебный контроль в системе уголовного судопроизводства России. (Монография.) –Н.: Новгород. 2002. -476 б.

муҳокамасининг сифатига ҳам таъсир этади, чунки ижро ҳокимияти томонидан тамомланган жиноят иши шакл, мазмун ва моҳиятига кўра мутлақо бошқа талаблар асосида ҳал қилинади, деган фикрни билдирдилар. 9 Шундан кейин 1958 йил қабул қилинган жиноят судлов ишларини юритиш асослари ва 1959 йил 21 майда қабул қилиниб, 1960 йил 1 январдан кучга кирган Ўзбекистон ССР Жиноят-процес суал кодексида ўн тўққизинчи боб киритилиб, “Айбланувчини судга бериш ва суд мажлисига тайёргарлик ҳаракатлари” деб номланди ва жиноят процессининг мустақил босқичи деб тан олинди. Процессуал қонун ижодкорлари судья иш билан танишиш чоғи да ички ишонч ҳосил қилиб қўйишидан хадиксираб, “Ишни суд маж лисида кўриш учун асослар бўлса, судья айбдорлик масаласини ол диндан ҳал этмасдан, айбланувчини судга бериш тўғрисида қарор чиқаради” (208-модда) деб белгилаб қўйдилар. Шу тариқа айбланувчи икки хил тартибда судга бериладиган бўлди: биринчиси якка тартибда судга бериш, иккинчиси ҳайъат то монидан судга бериш. Якка тартибдаги судья томонидан судга беришда судья айбла нувчига қўйилган айбнинг қонуний ва асосли эканлигига тўлиқ ишонч ҳосил қилиши қийин, чунки судьяда жиноят иши материали даги далилларни текшириш имконияти бўлмайди. Шунинг учун ҳам судья айбнинг қандай исботланганлигини эмас, балки айбланувчини судга бериш учун далилларнинг етарли эканига эътиборни қаратади. “Судьяга дастлабки терговнинг қонуний ва қўйилган айбнинг асосли гини билиш ва баҳолаш имкониятининг берилиши, эришилган энг катта ютуқ бўлди”, дейди В.З.Лукашевич. 10 9 Строгович М.С. Курс уголовного процесса. –М.: Т.2. 1958. –Б. 365.; Перлов И.Д. Предание суду в уголовном процессе. –М.: 1948. –Б. 38-40. 10 Лукашевич В.З. Гарантии прав обвиняемого в стадии предания суду. –СПб., 1996. –Б. 148.

1972 йил 29 июнь Ўзбекистон ССР Олий Совети Фармони 11 би лан бошқарув мажлиси томонидан судга бериладиган ҳолатлар рўй хати белгиланди, бунга: 1) вояга етмаганлар томонидан содир қилинган жиноят ишлари; 2) жазо чораси сифатида ўлим жазоси қўлланиши мумкин бўл ган жиноят ишлари; 3) судья айблов фикридаги хулосаларга қўшилмаганда; 4) айбланувчига нисбатан қўлланилган эҳтиёт чорасини ўзгарти риш зарур бўлиб қолган ҳолларда суднинг бошқарув мажлиси ўтка зиладиган бўлди. Айбланувчини судга бериш вақтида судья ёки бошқарув мажли си қуйидаги ҳолатларни аниқлашлари лозимлиги белгилаб қўйилди: 1) иш мазкур суднинг судловига тегишлилиги; 2) ишни тугатиш ёки тўхтатишга сабаб бўладиган ҳолатларнинг йўқлиги; 3) айбловнинг ҳамма бандлари бўйича ишнинг суд мажлисида кўрилиши учун зарур далиллар тўпланганлиги; 4) айбланувчига қўйилаётган айб Жиноят кодексининг нормала рига мувофиқ қўлланилганлиги; 5) дастлабки тергов ва суриштирув ўтказиш вақтида жиноят процессуал қонуни талабларига риоя қилинганлиги; 6) айбланувчига нисбатан эҳтиёт чораси тўғри қўлланилганлиги; 7) айблов фикри ЖПК талабларига мувофиқ тузилганлиги. Бошқарув мажлиси судья ва икки халқ мажлисидан иборат тар кибда, албатта прокурор иштирокида судга беришни кўриб чиқадиган бўлди. Тарихимизга айланган 1959 йилги Жиноят-процессуал кодек сининг бу масаладаги муҳим жиҳати масаланинг узил-кесил ҳал қилинишида эди, деб айтиш учун асосларимиз бор, чунки Кодексда ишни қўшимча терговга 11 ЎзССР Олий Совети Ахборотномалари, 1997. -19-сон.

қайтариш (ЖПКнинг 216-моддаси), ишни ётқизиш (тугатиш) (ЖПКнинг 217- моддаси) бошқарув мажлиси вако латига берилган эди. Фойдаланилган адабиётлар: 1. Абдумажидов Г. Актуальные вопросы реализации принципа состязательности и равноправия сторон в судопроизводстве Адвокат. - 1999. –Декабр. - Б. 49-50. 2. Абдумажидов Ғ.А. Конституция ва суд мустақиллиги – адолат гарови. Давлат ва ҳуқуқ. -2002. -№4(12). –Б.31-35. 3. Абдумажидов Ғ.А. Ҳимояланиш ҳуқуқи ва тарафларнинг ўзаро тортишуви. Ишонч. -1999. -21 июль. 4. Асомутдинов А. Оценка доказательств в уголовном процессе. Ҳуқуқ, Право, Law. -2000. -№4. –Б.60.

O'xshashlar

Жиноят процессида суд назорати функцияси ва тизими

Сиртдан фуқаролик ишини кўриш

Жиноят иши материалларини судга тайинлаш босқичида суд назорати

Жиноят процессида суд назорати ўқув курсининг тушунчаси аҳамияти ва вазифалари

Дастлабки терговда суд назорати