Жиноят иши материалларини судга тайинлаш босқичида суд назорати - Huquqshunoslik - Referatlar

Жиноят иши материалларини судга тайинлаш босқичида суд назорати

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

21.4833984375 KB

Ko'chirib olish

Жиноят иши материалларини судга тайинлаш босқичида суд назорати Режа: 1. Жиноят иши материалларини судга тайинлаш 2. Жиноят ишини судда кўриш учун тайинлаш қарори

Ўзбекистон Республиксининг ҳозирги Жиноят-процессуал ко дексининг 49-боби жиноят ишини судда кўриш учун тайинлаш деб аталди. Бунга кўра, судья жиноят ишининг якуний ҳужжатлари бўл ган айблов хулосаси ва тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларини қўллаш масаласини кўриб чиқиш учун ишни судга юбориш тўғриси даги қарор билан танишиб чиқиб, етти сутка ичида жиноят ишини судга тайинлаш тўғрисида қарор қабул қилади. Агар етти сутка етиш маса, суд раиси бу муддатни яна уч суткага узайтириши мумкин. Суд мажлиси судьянинг жиноят ишини тайинлаш тўғрисидаги қарори чиқарилган вақтдан бошлаб кўпи билан ўн суткада бошланади (ЖПКнинг 405-моддаси). Умумий ҳисобда иш судга келиб тушган дан, то суд мажлиси бошлангунга қадар ўн етти сутка муддат берил ган. Амалдаги қонунга кўра, бу муддатдан унумли фойдаланилмайди, чунки қонун на судьяда, на тарафларда бу муддатдан ўринли фойда ланиш учун талаблар қўймаган. Шунинг учун ҳам ЖПК нинг бу босқичи ва уни тартибга солувчи қонун нормаларини жиддий ўзгар тириш лозим. Судья жиноят иши билан танишар экан: иш мазкур суднинг суд ловига тегишлими; жиноят ишини тўхтатиш ёки тугатишга сабаб бўладиган ҳолатлар йўқми, ишни суд мажлисида кўриш учун асослар етарлими; суриштирув ва дастлабки тергов ўтказиш давомида жиноят процессуал қонун талабларига риоя қилинганми; айбланувчига эҳтиёт чораси тўғри танланганми; жиноят орқасида етказилган мулкий за рарни қоплаш чоралари кўрилганми; айблов хулосаси Жиноят-про цессуал кодекси талабларига мувофиқ тузилганми каби масалаларга эътиборни қаратади. Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 396-моддасидаги бу маса лаларни суд аниқлаши лозим бўлган ҳолатлар деб белгиланган. Бу масалаларни айримлари, масалан жиноят ишини тугатиш ёки тўхта тиш масалалари ёки суд мажлисида ишни кўриш учун асосларнинг етарли бўлмаслиги ёки ЖПК талабларининг бузилиши ёки эҳтиёт чо расини ўзгартириш зарурлиги ҳақиқатан суд томонидан ҳал қилини ши керак. Шунинг учун Россия Федерацияси ЖПКнинг 229-моддаси, Қозоғистон Республикаси ЖПКнинг

301-моддасида белгиланганидек, судья якка тартибдаги судья, тарафлар сифатида прокурор ҳамда ҳимоячи ва айбланувчининг иштирокида ўтказиладиган дастлабки суд мажлиси ёки дастлабки муҳокамани ташкил этиш лозим. Россия Федерациясида дастлабки муҳокама қилиш асосларидан бири тарафларнинг айрим далилларни жиноят ишига киритиш ёки айримларини чиқариб ташлаш тўғрисидаги илтимослари ҳисоблана ди. (РФ ЖПКнинг 229- моддаси 2-қисми). Бизнинг процессуал қону нимиздаги “асослар етарлими” жумласини далилларнинг етарлилиги ва мақбуллиги тўғрисидаги талаб деб тушуниш керак. Судья даставвал иш мазкур суднинг судловига тегишлими деган масалани ҳал қилиши керак. Лекин буни жуда муҳим масала деб қараш нотўғри, чунки дастлабки терговда бу масала жиноят ишини қўзғатиш босқичида, дастлабки терговда терговчи томонидан, айблов хулосасини тасдиқлашда ва ишни судга юборишда прокурор томони дан амалга оширилади. Шунинг учун ҳам судловга тегишлилик маса ласини ҳал қилаётганида иш мазмунига, шахсига ва ҳудудига кўра тааллуқлилигини аниқлаш одатда етарлидир. Ўзбекистон Республикаси 2000 йил 14 декабрда қабул қилинган Қонунга 1 кўра, иш мазмунан мураккаб бўлмаса, юқори суд жиноят ишларини тегишли туман (шаҳар) судига топширишга ҳақлилиги белгиланиши билан деярли 90 фоиз жиноят ишлари туман (шаҳар) жиноят ишлари бўйича судларда кўриладиган бўлди. Судья тегишлилик масаласини мустақил ҳал қилиши лозим. Агар жиноят иши кўп эпизодли бўлса, барча эпизод бўйича судлов лик унга тегишлими, агар бир неча айбланувчи судга берилаётган бўлса, уларнинг ишларида ҳам тегишлилик масаласи ўрганилиши ке рак. Агар тегишлилик нотўғри ҳал қилиниб, судга юборилган бўлса, судья ҳеч қандай процессуал ҳаракатни амалга оширмай, ишни те гишлилиги бўйича жўнатиши лозим. 2 1 Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 2001. -1-2-сон. 2 Уголовный процесс. Учебник. Под ред. И.Л. Петрухина. Проспект. -М.: 2001. –Б. 326.

Судья иш билан танишиб уни дастлабки терговга қайтариш ёки тугатиш асослари мавжуд деб ҳисобласа, дастлабки суд муҳокамаси ни чақириш тўғрисида қарор чиқариши керак. Назаримизда, жиноят ишини қўшимча терговга қайтариш асосларини Жиноят процессуал кодекнинг 396- моддасининг ўзидан қидириш лозим. Масалан: иш нинг суд мажлисида кўрилиши учун асослар етарлими деган ҳолатга эътиборни қаратайлик. Судья жиноят иши материали билан танишиб чиқиб, асослар етарли эмас деб топди дейлик. Бу аҳволда ишни судда кўриш мумкин эмас. Айблов хулосаси ЖПК талабларига номувофиқ тузилганлиги аниқланганда ҳам жиноят ишини суд мажлисида кўриш учун тайёр деб бўлмайди. Судья шунча камчилиги бўлган жиноят ишини судда кўришга ҳаққи йўқ. Жиноят ишида уни тугатиш асосла ри мавжудлигини билиб туриб, ишни судга оширишни гапирмаса ҳам бўлади, чунки бу ҳолатда нафақат жиноят процесси (2-модда) балки, конституциявий талаб ҳам бузилади. Айбланувчига нисбатан қўлла нилган эҳтиёт чораси билан судья келишмаган тақдирда ҳам дастлаб ки суд муҳокамасига бу масалани қўйиши керак, чунки у қамоқда ушлаб туриш эҳтиёт чорасини тарафларнинг иштирокисиз бекор қи лиш, ўзгартириш ёки қўллашга ҳақли эмас. Бу тортишув принципига асосланган дастлабки суд муҳокамасига тегишлидир. Жиноят оқибатида етказилган мулкий зарарни қоплаш чоралари кўрилмаган бўлса, судья терговчидан бу камчиликни бартараф қилишни талаб қилишга ҳақли. Назаримизда жиноят ишини тугатиш судланувчи билан кели шилган ҳолда амалга оширилиши керак. Агар шу босқичнинг ўзида жиноят ишини тугатишга айбланувчи рози бўлса, дастлабки суд муҳокамасида жиноят ишини тугатиш мақсадга мувофиқ. Бу босқичда судья мустақил равишда: а) жиноят ишини судда кўриш учун тайинлаши (ЖПКнинг 395- моддаси);

б) жиноят ишини асослар бўлганида прокурорга ўтказиш билан жиноят ишни тўхтатиши (ЖПКнинг 400-моддаси); в) жиноят орқасида етказилган мулкий зарарни қоплашни таъминлаш чораларини кўриш учун терговчига топшириқ бериши (ЖПКнинг 398- моддаси) мумкин. Жиноят ишини судда кўриш учун тайинлаш қарори чиққан кун дан эътиборан ўн кун ичида суд мажлиси бошланиши керак ва икки ой давомида суд жиноят ишини муҳокама қилади. Ишни тўхтатиб ту рилган вақти бу муддатга кирмайди (ЖПКнинг 405-моддаси). Бу босқичда амалга ошириладиган ва ҳал қилинадиган ишлар фақат юқорида санаб ўтилган ҳолатлардан иборат. Мустақил босқич учун бу вазифалар етарли эмас, чунки бу ўз моҳиятига кўра муҳим босқич. Н.Н.Ковтун бу босқичга таъриф бериб, “судга бериш босқи чининг иккита муҳим жиҳати бор. Биринчидан, ўзидан олдинги бос қичларнинг қонуний ўтказилганлигини текшириш. Иккинчидан, суд муҳокамасида ишни мазмунан ҳал қилиш учун асосларнинг етарли эканлигини кафолатлаш”, 3 дейди. Амалдаги ЖПКда жиноят иши материалларини судга тайинлаш босқичини таҳлил қилиб, бу вазифаларни ҳал қилинмаётганлигини шохиди бўламиз: 1) жиноят ишини судда кўриш учун тайинлаш ёхуд бошқа қарор қабул қилиш тартиби белгиланган Жиноят-процессуал кодексининг 395-моддаси биринчи бандида “судья ҳал қилув қарорлардан бирини қабул қилади” дейилган. Ваҳоланки, жиноят процессида бундай ҳуж жатнинг ўзи йўқ. Балки, қонун ижодкорлари “ҳал қилув қарори” де ганда масалани узил-кесил ҳал қиладиган ҳужжатни назарда тутган дирлар, лекин нафақат бу моддада, балки бутун бобда ишни судда кўриш учун тайинлаш билан жиноят иши юзасидан иш юритишни тўхтатиб туриш тўғрисидаги қарорни эътиборга олмаганда масалани узил-кесил ҳал қиладиган ҳужжат учрамайди. 3 Ковтун Н.Н. Судебный контроль в стадии назначения судебного заседания. Автореф. дисс. ... д-ра. юрид. наук. -Нижний Новгород: – 2002. –30 б.

2) ЖПКнинг 395-моддасининг биринчи бандида судья жиноят иш юзасидан иш юритишни тугатиш тўғрисида қарор чиқариши баён қилинган. Айнан шу масала Жиноят-процессуал кодексининг 401-моддасида ҳам назарда тутилган. Лекин бу моддада ҳам қатор ноаниқликлар бор: а) “суд жиноят ишини тугатади” деган жумлани заминида жи ноят ишини тугатиш ваколати суд мажлисида ҳал қилинади деган маъно ётади. Амалиётда ҳам айнан шундай. Баён қилинишича, суд бир вақтнинг ўзида эҳтиёт чорасини бекор қилади, фуқаровий даъво ни таъминлаш чорасини ҳам бекор қилади ҳамда ашёвий далиллар масаласини ҳам ҳал қилади дейилган. Демак, сўз аниқ суд мажлиси хусусида кетмоқда; б) Жиноят-процессуал кодексининг 401-моддасининг учинчи бандида “ишнинг тугатилгани тўғрисида айбланувчи ва жабрланув чига хабар берилади” деб ёзиб қўйилган. Модданинг мазмунидан айбланувчи судга берилмаган ва “судланувчи” деган ном билан атал маган. Бу ҳам жиддий хато ҳисобланади, чунки суд мажлисида ишти рок этаётган шахс судьянинг ишни судга тайинлаш тўғрисидаги қарори чиққанидан сўнг “судланувчи” номини олади. 3) Жиноят ишини дастлабки, терговга қайтариш институти бу босқичда назарда тутилмаган. Лекин шу бобнинг 404-моддасида “суднинг жиноят ишини қўшимча терговга қайтариши ва ишни туга тиш тўғрисидаги ажрими устидан шикоят бериш ҳамда протест бил дириш” мумкинлиги баён қилинган. Ахир дастлабки терговга қайта риш бу бобда тартибга солинмаган бўлса, қандай шикоят ёки протест устида сўз кетмоқда. Агар бу босқичга дастлабки суд мажлиси тарти би жорий қилинса, бу модда ўринли, акс ҳолда бу модда бутунлай ортиқча, ишламайдиган нормадир. Юқоридаги фикримизни давом эт тириб, Жиноят-процессуал кодексига 400-модда “Жиноят ишини да стлабки терговга қайтариш учун асослар” қайд қилиниши керак ёки алоҳида “Дастлабки суд мажлиси” бобига киритилиши лозим. 4) “Жиноят ишини тугатиш тўғрисидаги ажрим” жумласини нормада қайд қилиниши (ЖПКнинг 404-моддаси) Жиноят-процес суал кодексининг

257-моддасини ҳам нотўғри талқин қилинишига сабаб бўлган. Бу модданинг иккинчи бандида “Суд оқлов ҳукмида ёки ишни тугатиш ҳақидаги ажримида судланувчини лавозимидан четлаштиришни бекор қилади” деб белгиланган. 5) Жиноят-процессуал кодексининг 421-моддасида суд мажлисида жиноят ишини тугатиш масаласи баён қилинган. Унга кўра, суд мажлисида Жиноят процессуал кодексининг 83-моддасида ва 84-мод дасининг биринчи қисмидаги 1, 2, 3-бандларида назарда тутилган ҳо латлар аниқланса, суд ишини кўришни давом эттиради ва 83-моддада кўрсатилган асослар бўйича оқлов ҳукми, 84-моддаси биринчи қис мининг 1, 2, 3-бандларида кўрсатилган асослар бўйича эса, айблилик масаласини ҳал қилмай, ишни тугатади. Демак, амалдаги қонунчи ликка кўра, жиноят ишини суд муҳокамасида тугатиш деганда, ишни ниҳоясига етказиб, асослар бўлганида оқлов ҳукми ёки жазо белги ланмайдиган айблов ҳукми чиқарилади. Унда жиноят ишини судда кўриш учун тайинлаш бобидаги 401-моддасида белгиланган жиноят ишини тугатишга ҳеч қандай ўрин қолмайди-ку, яъни ўз-ўзидан судга бериш босқичида жиноят иши тугатилмай суд мажлисига олиб чиқилса, суд мажлисида тугатилмай оқлов ҳукми чиқарилгунча иш юритилса айбсиз шахсни сарсон-саргардон қилиб юборилмайдими? Шу ўринда прокурорнинг айбловдан воз кечиш ҳолатига ҳам тўхтаб ўтиш зарур. Агар айбномани қўлловчи прокурор ўз айбнома сидан воз кечса, одил судловни амалга оширадиган суд шахсни айб дор деб топиб, ҳукм чиқариши мумкин эмас. Бу мантиққа тўғри кел майди. Агар шундай ҳолат вужудга келса, суд судланувчига нисбатан оқлов ҳукми чиқариб, шахсни ноқонуний моддий, маънавий, жисмо ний азоб-уқубат чекишига сабабчи бўлган мансабдор шахсларга те гишли чора кўрилишини талаб қилиб, хусусий ажрим чиқариши ло зим. Балки шундай ҳуқуқий оқибат чиқмаслиги учун ҳам прокурор айбловдан воз кечмаса керак, чунки амалиётда буни тасдиқловчи ми сол деярли йўқ. Фойдаланилган адабиётлар:

1. Абдумажидов Г. Актуальные вопросы реализации принципа состязательности и равноправия сторон в судопроизводстве Адвокат. - 1999. –Декабр. - Б. 49-50. 2. Абдумажидов Ғ.А. Конституция ва суд мустақиллиги – адолат гарови. Давлат ва ҳуқуқ. -2002. -№4(12). –Б.31-35. 3. Абдумажидов Ғ.А. Ҳимояланиш ҳуқуқи ва тарафларнинг ўзаро тортишуви. Ишонч. -1999. -21 июль. 4. Асомутдинов А. Оценка доказательств в уголовном процессе. Ҳуқуқ, Право, Law. -2000. -№4. –Б.60.

O'xshashlar

Жиноят процессида суд назорати функцияси ва тизими

Ишларни судга ошириш босқичида прокурор ваколатлари

Жиноят ишини судда кўриш учун тайинлашда суд назорати

Судлар томонидан алоҳида тартибда кўриладиган ишларнининг кўрилишида процессуал хусусиятлар

Судларда ишларни кўришда прокурорнинг ваколатларини таъминлаш бўйича ишларни ташкил этиш