Сиртдан фуқаролик ишини кўриш - Huquqshunoslik - Referatlar

Сиртдан фуқаролик ишини кўриш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

62.5 KB

Ko'chirib olish

Режа: 1.Сиртдан фуқаролик ишларини кўриш тушунчаси ва моҳияти 2.Сиртдан иш юритиш тартиби

Сиртдан фуқаролик ишларини кўриш тушунчаси ва моҳияти Амалдаги Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик Процессуал кодексини қабул қилганга қадар суд амалиётида фуқаролик ишларини сиртдан кўриб , ҳал қилув қарорини чиқариш бўлмаганини таъкидлаб ўтиш жоиздир . Ўзбекистон мустақиликка эришиб, дунё ҳамжамиятлари ўртасида ўзини муносиб ўрнини эгаллаши туфайли қонун ижодкорлиги масаласида ҳам тараккий этган давлатларнинг тажрибаларидан фойдаланиш мақсадга мувофиқлиги ҳеч кимга сир эмас. Шу маънода фуқаролик ишларини сиртдан кўриб ҳал этиш ҳозирги қатор хорижий давлатларда, шу жумладан Россия федерациясида ҳам фаолият кўрсатмоқда. Сиртдан иш кўриш институтининг киритилишидан мақсад, фуқаролик процессида тортишувчилик тамойилини қўшимча равишда кафолатланишини мустаҳкамлаш, тарафларнинг ҳаракат (харакатсизлиги) учун жавобгарлик даражасини оширишлик, низоли масалани ҳал этишни тезлаштириш, шунингдек судьяларнинг ихтиёрида бўлган ишларни мазмун моҳиятини йўқотмасдан белгиланган вақтда кўриб ҳал этиш билан манфаатдор шахсларнинг қонуний ҳуқуқларини ҳимоя қилишга қаратилгандир. Бундан ташқари сиртдан иш кўриш ва ҳал қилув қарорини чиқариш учун оддий ва ихчам процессуал ҳаракатларни амалга ошириш имкониятидан фойдаланиш вужудга келди. Сиртдан ҳал қилув қарорини чиқариш учун иккита шарт вужудга келган бўлиши талаб қилинади. Биринчидан, жавобгар қонунда белгиланган тартибда суд мажлисида кўриладиган иш ҳақида хабардор қилинган бўлиши ва бу ҳақда ишда тегишли маълумот бўлиши талаб қилинади. Бундай талаб ФПКнинг 224- моддасида берилган, бу қоидага кўра суд мажлисининг вақти ва жойи тўғрисида тегишли тартибда хабардор қилинган жавобгар суд мажлисига келмаган тақдирда даъвогар эътироз билдирмаса, суд иш бўйича сиртдан ҳал

қилув қарорини чиқариши мумкин. Ишни бундай тартибда кўриш ҳақида суд ажрим чиқаради. Жавобгар тегишли тартибда хабардор қилинганлиги ҳақида ишда маълумот бўлиши лозим. Агар ишда бир нечта жавобгар иштирок этувчи бўлса, суд мажлисига улардан бири ёки айримлари келмаган тақдирда, келмаган жавобгарга нисбатан сиртдан ҳал қилув қарори чиқарилишига йўл қўйилади. Демак, бу қоидани мазмунига кўра судья қандай сабабларга асосан жавобгар суд мажлисига келмаганлик сабабларини аниқлаш лозим, чунки бу масалаларни аниқлаш сиртдан иш кўриб, ҳал қилув қарорини чиқариш учун боғлиқ бўладиган ҳолатлардан бири ҳисобланади. Агар судга келмаслик сабаблари узрли бўлса ва суд бу ҳақда хабардор бўлган тақдирда, тарафлар уларнинг иштирокисиз иш кўришни илтимос қилмаган ва суд мажлисига иккинчи чақирик бўйича келмаган бўлсалар, сиртдан ҳал қилув қарорини чиқаришга йўл қўйилмайди. Сиртдан ҳал қилув қарорини чиқариш учун даъвогарнинг ўзи сиртдан ҳал қилув қарорини чиқаришга рози бўлмоғи талаб қилинади.1 Бундай ҳолатга агар тарафлар ўз талабларини қонуний ва асосли деган фикрда бўлиши ва бу етарли даражада далиллар билан асосланганлиги ҳамда арз қилган талаблари бўйича узил-кесил ҳал этилган қарорни кулга киритишни назарда тўтади. Булардан ташқари, агар ишда бир нечта жавобгар иштирок этган бўлса-ю улардан бири ёки иккиси ва ҳақазолар юқоридаги талабларга риоя қилмаган ҳолда суд мажлисига келмаса, бундай ҳолларда суд келмаган жавобгарларга нисбатан сиртдан ҳал қилув қарорини чиқариши мумкин. Агар суд мажлисига келган даъвогар ишни жавобгар иштирокисиз сиртдан иш юритиш тартибида кўришга рози бўлмаса, суд ишни кўришни кейинга қолдиради ва келмаган жавобгарга судда такрор кўриладиган вақт ва жой ҳақида қайта хабар юборади. Сиртдан иш юритиш тартиби

Сиртдан иш юритиш тартиби фуқаролик суд ишларини кўриб ҳал этишга оид процессуал қонунларда кўрсатилган талабларга нисбатан бирмунча соддалаштирилган (осонлаштирилган) қоидалар бўлиб ҳисобланади. Шунинг учун Фуқаролик Процессуал кодексидаги қатор қоидалар сиртдан ҳал қилув қарорини чиқаришда тадбиқ этилмайди. Сиртдан иш юритиш тартиби ФПКнинг 226-моддасида берилган. Бу қонунда иш сиртдан иш юритиш тартибида кўрилганида суд ишда мавжуд далилларни текшириш билан кифояланади, тарафларнинг важ ва илтимосларини ҳисобга олиб, ҳал қилув қарор чиқаради, бу ҳал қилув қарори сиртдан чиқарилган деб айтилади. Иш сиртдан иш юритиш тартибида кўрилганида даъвонинг асоси ёки предмети ўзгартирилиши ёки даъво талабларининг миқдори кўпайтирилиши мумкин эмас. Демак, ишни бундай тартибда кўрилишида ҳам суд далилларни текшириш, тарафларнинг талаб ва эътирозларини ҳам эътиборга олиши лозим. Ушбу қоидани иккинчи қисмида кўрсатилганидек, даъвогарнинг ҳуқуқлари маълум даражада чегаралаб қўйилганлигини кўрамиз. Бунга кўра у даъво талабларини асосини, предметини ўзгартириш, даъво талабларини миқдорини кўпайтириш ёки камайтиришга ҳақли эмас. Агар бундай ҳуқуқ даъвогарга берилганда эди, жавобгарни бундан бехабар бўлиши, унинг ҳуқуқларини паймол бўлишига олиб келган булар эди. Сиртдан иш кўриш билан чиқариладиган ҳал қилув қарори умумий қоидаларга риоя қилган ҳолда чиқарилади. Бу тўғрида ФПКнинг 227- моддасида берилган. Бу қонунда ҳал қилув қарорининг хулоса қисмида чиқарилган ҳал қилув қарорини қайта кўриш мумкинлигини, ариза бериш муддати ва тартиби кўрсатилган бўлади. Агар фуқаролик ишларини умумий асосларда кўрилганда ҳал қилув қарорини қарор қилиш қисмидан норози тарафга юқори судга шикоят бериш

(прокурорга протест келтириш) ҳуқуқи кўрсатилса, сиртдан чиқарилган ҳал қилув қарори эса, шикоят бериш, протест келтириш юқори судга эмас, шу иш кўрган туман (шаҳар) судида қайта кўриб чиқиш учун берилади. Сиртдан чиқариладиган ҳал қилув қарори ФПКнинг 206-моддасида кўрсатилган қоидаларга асосланган бўлади. Жавобгарнинг манфаатларни ҳимоя қилиш мақсадида қонун кўрилган иш бўйича чиқарилган қарорнинг нусхасини беш кун муддат ичида юбориш лозимлиги белгиланган. Бу муддатларни ҳисоблаш иш бўйича ҳал қилув қарори чиқарилган кундан бошланади. Юқорида келтирилган қоидаларни ривожлантира бориб, ФПКнинг 229- моддаси ишда иштирок этмаган даъвогар ва жавобгарларга ғайриқонуний, асослантирилмаган ва адолатли чиқарилмаган ҳал қилув қарорлари устидан шикоят қилиш, прокурорга протест келтириш ҳуқуқини беради. Норози тараф ўз норозилигини ўн беш кун ичида ҳал қилув қарори чиқарилгандан кейин бериш тартиби кўрсатилган. Демак, сиртдан кўрилган иш юзасидан чиқарилган ҳал қилув қарорига нисбатан шикоят қилиш муддати бирмунча қисқа эканини кўрамиз. Бу тартиб сиртдан иш кўришни ўзига хос хусусиятларига киради. Бироқ қонун бу билан кифояланмай, тарафларга шикоят қилиш ҳуқуқини кассация тартибида ҳам амалга ошириш ҳуқуқини беради. Бундай ҳолларда манфаатдор шахс ФПКнинг 37-бобида берилган қоида асосида иш тутмоги лозим. Сиртдан кўрилган иш юзасидан суднинг чиқарган ҳал қилув қароридан норози тараф уни қайта кўриш учун қонунда кўрсатилган тартибда ариза билан тегишли судга мурожаат этганда ФПКнинг 230-моддасида кўрсатилган қоидаларга амал қилишлари лозим. Бу моддада сиртдан чиқарилган ҳал қилув қарорини қайта кўриш ҳақидаги аризада қуйидагилар бўлиши керак: 1) сиртдан ҳал қилув қарори чиқарган суднинг номи;

2) ариза бераётган тарафнинг номи; 3) суд мажлисига узрли сабабларга кўра келмаганликдан далолат берувчи ҳолатлар рўйхати ва уларни тасдиқловчи далиллар, шунингдек, сиртдан чиқарилган ҳал қилув қарорининг мазмунига таъсир кўрсатиши мумкин бўлган далиллар рўйхати; 4) ариза берувчи тарафнинг илтимоси; 5) аризага илова қилинган материалларнинг рўйхати. Сиртдан чиқарилган ҳал қилув қарорини қайта кўриш ҳақидаги ариза тараф ёки унинг вакили томонидан имзоланади. Сиртдан чиқарилган ҳал қилув қарорини қайта кўриш ҳақидаги ариза ишда иштирок этувчи шахсларнинг сонига мутаносиб миқдорда нусхалари билан судга тақдим этилади. Ариза берганлик учун давлат божи тўланмайди. Аризанинг 1-бандида суднинг номини кўрсатилишидан мақсад суднинг ишни кўришга ваколатлими ёки йўқми эканлигини, 2-бандида тарафлар ҳақидаги маълумотларни талаб қилиниши эса, ариза берган тараф бундай ҳуқуқдан фойдаланишга ҳақлими ёки йўқми эканлигини аниқлаш учун киритилгандир. Юқорида бундай ҳуқуқ жавобгарга, иш кўрган судга мурожаат қилиш лозимлиги таъкидланган. Булардан ташқари ФПКнинг 230-моддаси 3-бандида агар суд мажлисига узрли сабабларга кўра келмаганликларини асослаб бериш учун тегишли далиллар келтириш тўғрисидаги талаблар сиртдан иш кўришнинг хос хусусиятларидан ҳисобланади. Бундай талаблар ишларни умумий қоидалар асосида кўриш учун белгиланмаган. Яна бир хусусияти, ариза берганлик учун давлат божи тўламаслигидир. қонунда белгиланган талабларга риоя қилмаслик аризани кўрмасдан қолдириш учун асос бўлиши мумкин. Суд сиртдан чиқарилган ҳал қилув қарорини қайта кўриш тўғрисидаги аризани қабул қилгандан кейин қатор процессуал харакатларни амалга оширади. Жумладан: аризани кўриш вақти ва жойи ҳақида тарафларни

хабардор қилади; уларга илова қилинган тегишли материалларнинг нусхаларини юбориш масалаларини ҳал этади. Юқорида таъкидланганидек, сиртдан ҳал қилув қарорини қайта кўриш ҳақидаги ариза шу ишни кўрган туман (шаҳар) суди томонидан ҳал этилади. Аризалар қисқартирилган муддатда, яъни ўн кун ичида суд мажлисида кўрилади. Бундай турдаги ишларни умумий муддатларга нисбатан қисқартирилган ҳолда белгиланиши, сиртдан чиқарилган ҳал қилув қарорини қайта кўришни яна бир ўзига хос хусусиятлари қаторига киради. Суд, суд мажлиси (вақти ва жойи) ҳақида тарафларни хабардор қилади, лекин уларни келмаслиги аризани кўриш учун тўсқинлик қилмаслиги ФПКнинг 232-моддасида белгиланган. Бу қоидани тадбиқ қилишда суд ФПКнинг иш кўришда қонунда кўрсатилган ҳолларга кўра талабларни кўрмасдан қолдириш ҳақидаги масалаларни ҳам ҳал қилиши мумкин. Сиртдан чиқарилган ҳал қилув қарорини қайта кўриш якуни бўйича суд ажрим чиқаради. Суд ўзига берилган ваколат доирасида сиртдан чиқарилган ҳал қилув қарорини қайта кўришда: 1) аризани қаноатлантирмай қолдиришга; 2) сиртдан чиқарилган ҳал қилув қарорини бекор қилиш ва аввалги таркибдаги ёки бошқа таркибдаги суд томонидан ишни мазмунан кўришни тиклашга ҳақли бўлади (ФПКнинг 233-моддаси). Манфаатдор тараф суднинг аризани қаноатлантирмаслик ҳақида чиқарилган ажрим устидан хусусий шикоят бериш ҳуқуқига эгадир. Сиртдан чиқарилган ҳал қилув қарорини бекор қилиш учун асослар бўлиб, суд мажлисига узрли сабабларга кўра келмаганлик сабабларидан далолат берувчи ҳолатлар ва уларни тасдиқловчи далилларни етарли бўлмаслиги ҳисобланади.

Борди-ю, агар сиртдан чиқарилган ҳал қилув қарорини бекор қилиш тўғрисидаги аризани кўриш вақтида суд тарафларнинг суд мажлисига келмаганлигига узрли сабаблар борлигини ва бу ҳақда судни ўз вақтида хабардор қилиш имконияти бўлмаганлигини ҳамда тараф сиртдан қабул қилинган ҳал қилув қарорининг мазмунига таъсир кўрсатиши мумкин бўлган далилларни тақдим қилаётганини аниқласа, сиртдан чиқарилган ҳал қилув қарори бекор қилиниб, ишни мазмунан кўриш тикланиши лозим. Демак, суд учун сиртдан чиқарилган ҳал қилув қарорини бекор қилиш сабаблари бўлиб, бунга бемор бўлиши, сафарда бўлиши, меҳнат ва бошқа таътилларда бўлиши, хорижий давлатларга хизмат ёки бошқа ишлар билан сафарга кетиши, табиий офат туфайли кела олмаслиги ва ҳоказолар кириши мумкин. Юқорида қайд қилинганидек, жавобгар ўзини ҳимоя қилиш ва даъво талабларини бекор қилиш учун жиддий далилларни мавжудлигини аризада кўрсатиши лозим. Бундай ҳолатларга, масалан, даъво предметини нотўғри белгиланиши, талаб ишга тегишсиз тарафга қаратилганлиги, учинчи шахсларга нисбатан регресс талабларни ҳал этилмаслиги бўлиши мумкин.1 Жавобгар томонидан сиртдан чиқарилган ҳал қилув қарорини бекор қилиш учун судга тақдим қилинадиган ҳужжатлари чиқарилган ҳал қилув қарорини мазмунини ўзгартиришга таъсир кўрсатадиган бўлиши талаб қилинади. Агар суд жавобгарни келтирилган далилларини асосли суд мажлисига келмаганли сабабларини узрли деб топган ҳолларда сиртдан чиқарилган ҳал қилув қарорини бекор қилиниб, ишни мазмунан кўриш ҳақида ажрим чиқаради. Ажримда ишни мазмунан кўришни тикланиши ва уни ФПКда назарда тутилган умумий қоидалар асосида кўриб ҳал этилиши кўрсатилиши лозим. қонунда кўрсатилган тартибда суд мажлиси ҳақида хабардор қилинган жавобгар суд мажлисига келмаган тақдирда ва уларни иштирокисиз иш

кўриб чиқарилган ҳал қилув қарори қаторига кирмайди ва жавобгар бу ҳал қилув қарорини сиртдан чиқарилган ҳал қилув қарор сифатида қайта кўрилишини сўраб, ариза беришга ҳақли эмаслиги ФПКнинг 235-моддасида кўрсатилган. Бундай ҳолларда шикоят (протест) иш кўрган судга эмас, балки умумий тартибда юқори судга кассация тартибидаги қоидаги асосланган ҳолда берилади. Сиртдан чиқарилган ҳал қилув қарорининг қонуний кучга кириши ФПКнинг 229, 236-моддаларида берилган. Бу қонунга кўра, ҳал қилув қарори юзасидан, қарорни сиртдан чиқарган судга ўн беш кун ичида шикоят (протест) берилмаса, қонуний кучга киради.1 Сиртдан иш кўрилиб, чиқарилган ҳал қилув қарорини қонуний кучга киришида бериладиган шикоят (протест) учун муддатни қисқартирилиши бундай иш кўришнинг хос хусусиятларидан ҳисобланади. Агар сиртдан чиқарилган ҳал қилув қарорига кассация шикояти (протести) бериладиган бўлса, бундай ҳолларда ҳал қилув қарори ўзгартирилмасдан қолдирилган ҳоллардан кейин қонуний кучга киради. ФПКнинг 236-моддасида сиртдан чиқариладиган ҳал қилув қарорининг ФПКнинг 217-моддасида назарда тутилган қоидаларга мувофиқ равишда ҳам қонуний кучга кириши кўрсатилган.

O'xshashlar

Жиноят ишини судда кўриш учун тайинлашда суд назорати

Фуқаролик ҳуқуқи тушунчаси, тамойиллари, тизими. Фуқаролик ҳуқуқининг манбалари. Фуқаролик ҳуқуқий муносабат

Фуқаролик ҳуқуқининг объектлари

Фуқаролик-ҳуқуқий муносабат

Фуқаролик жараёнида тарафлар