Bosh sahifa
Referatlar
Huquqshunoslik
Фуқаролик-ҳуқуқий муносабат
Фуқаролик-ҳуқуқий муносабат
Yuklangan vaqt:
20.09.2019
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
89 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
Фуқаролик ҳуқуқи тушунчаси, тамойиллари, тизими. Фуқаролик ҳуқуқининг манбалари. Фуқаролик ҳуқуқий муносабат
Ҳуқуқий давлат ва фуқаролик жамияти
Давлат – фуқаролик-ҳуқуқий муносабатлар субъекти сифатида
Давлат – фуқаролик-ҳуқуқий муносабатнинг иштирокчиси сифатида. Объектлар
Фуқаролик процессуал ҳуқуқий муносабатлар ва уларнинг субъектлари
![Бунда, фуқаролик-ҳуқуқий муносабат субъектлари бўлиб, ушбу ҳуқуқий муносабатда қатнашувчи шахслар – фуқаролар ва ташки-лотлар (яъни, юридик шахс ҳуқуқига эга бўлган корхоналар) ҳисоб-ланади. Давлат ҳам фуқаролик-ҳуқуқий муносабат субъекти бўлиши мумкин. Фуқаролик-ҳуқуқий муносабатда қатнашувчи шахслар фуқаро-лик ҳуқуқ лаёқатига, яъни фуқаролик ҳуқуқлари ва бурчларига эга бўлиш лаёқатига молик бўлишлари лозим. Фуқаролик-ҳуқуқий муносабатнинг мазмунини шу муносабатда қатнашувчи шахсларнинг субъектив ҳуқуқлари ва бурчлари ташкил этади. Баъзи муаллифлар фуқаролик-ҳуқуқий муносабатнинг мазму-нини бундай муносабат қатнашчиларининг ўз субъектив ҳуқуқ ва мажбуриятларига мувофиқ амалга оширадиган ўзаро ҳаракатлари ташкил этади, субъектив ҳуқуқлар ва бурчлар эса ҳуқуқий муносабатнинг ҳуқуқий шаклидир, деб ҳисоблайдилар[28]. Субъектив ҳуқуқ дейилганда, муайян ҳуқуқий муносабатда қатнашувчи шахсга тегишли ҳуқуқ тушунилади. Субъектив ҳуқуқлар объектив ҳуқуқ нормалари, яъни давлат томонидан белгиланган умумий қоидалар асосида вужудга келади ва уларга мувофиқ равишда амалга оширилади[29]. Фуқаролик-ҳуқуқий муносабат ишти-рокчиларининг ҳуқуқлари одатда объектив ҳуқуқ (давлат томонидан ўрнатиладиган ва белгилаб қўйиладиган ҳуқуқлар) нормаларидан келиб чиқади. Ушбу ҳуқуққа нисбатан “субъектив” сўзи қўлланили-шининг асосий сабаби, фуқаролик-ҳуқуқий муносабат иштирокчи-сининг ушбу ҳуқуқнинг соҳиби бўлиш ҳамда уни амалга оширишдаги хоҳиш-иродасининг бирлашиши аҳамиятга эгалигидир. Чунки субъектив ҳуқуқ соҳиби ўзининг бу ҳуқуқларини ўз хоҳишига кўра амалга ошириши ёки умуман амалга оширмаслиги ёхуд ушбу ҳуқуқлардан воз кечиши мумкин. Субъектив ҳуқуқлар ўз эгасига қонун билан йўл қўйилган дои-раларда ўз хоҳиши ва ихтиёри билан ҳаракат қилиш имкониятини беради. Бошқача](/data/documents/2f211a70-51e1-49c1-a8d9-cdd32f4bebcd/page-3.png)
![бошқа бировда албатта, бу ҳуқуққа яраша мажбурият бўлишини билдиради, ва аксинча, ҳар қандай мажбурият ўз қаршисида уни бажаришни талаб қилишга ҳақли шахснинг бўлишини билдиради. Чунончи, мулкдор ўзига қарашли мулкдан фойдаланиш ҳуқуқига эга бўлгани учун у бошқа фуқаролардан бу ҳуқуқдан фойдаланишда тўсқинлик қилинмаслигини талаб қила олади. Қарздор маълум бир ҳаракатни бажаришга мажбур бўлса, кредитор бу ҳаракатнинг бажарилишини талаб қилишга ҳақлидир. Булар ҳақида субъектлар мавзусида батафсил сўз юритамиз. Фуқаролик-ҳуқуқий муносабатнинг объекти деб, фуқаролик-ҳуқуқий муносабатда қатнашувчи шахсларнинг субъектив ҳуқуқлари ва мажбуриятлари нимага қаратилган бўлса, шунга айтилади. Булар – ашёлар, мол-мулклар, пуллар ва қимматли қоғозлар, ишлар ва хизматлар, интеллектуал фаолият натижалари, шахсий номулкий ҳуқуқлардир. Фуқаролик-ҳуқуқий муносабатларнинг объектлари сифатида кўрилган ашёлар фуқаролик ҳуқуқида муҳим аҳамиятга эга. Ишлар ва хизматлар фуқаролар ва юридик шахсларга кўрсати-ладиган ҳуқуқий муносабатларнинг объектлари бўлиб ҳисобланади[30]. Масалан, олди-сотди шартномаси бўйича сотувчи ашёни топширишга қаратилган ҳаракатни қилади, пудрат шартномаси бўйича, кийим тикиш ательеси мижознинг буюртмаси бўйича кийим тикишга қаратилган ҳаракатни қилишга ва ўзи бажарган иш натижасини топширишга мажбурдир. Интеллектуал фаолият (ижодий меҳнат) натижалари, чунончи, фан ёки санъат асарлари, ихтиролар, саноат намуналари, муал-лифлик ҳамда саноат мулки ҳуқуқи нормаси билан тартибга солина-диган ва қўриқланадиган ҳуқуқий муносабатларнинг объекти бўлади. Мулкий характерда бўлмаган шахсий ҳуқуқлар ФКнинг 100-моддасида кўрсатилган бўлиб, улар шахснинг номи, шаъни, қадр-қиммати, ишчанлик обрўси ва бошқа шахсларнинг мулкий харак-терда бўлмаган манфаатларини таъминлашга қаратилган ҳуқуқий муносабатларнинг объекти сифатида](/data/documents/2f211a70-51e1-49c1-a8d9-cdd32f4bebcd/page-5.png)
![Улар ўз навбатида икки турга: ҳуқуқ йўл қўйган ва ҳуқуқ йўл қўймаган ҳаракатларга бўлинади. Ҳуқуқ йўл қўйган ҳаракатлар қонун билан ман этилмаган ҳаракатлардан иборат. Бундай ҳаракатлар фуқаролар ва юридик шахсларнинг фуқаролик ҳуқуқлари ва бурчларини белгилаш, ўзгар-тириш ёки бекор қилишга қаратилган ҳаракатлар бўлиб, муайян ҳуқуқий оқибатни туғдиришга қаратилади. Ҳуқуқ йўл қўймаган ҳаракатларга бировга зарар етказиш ва асоссиз бойиб кетиш ҳолатлари киради (ФК, 8-модда, 2-қисм, 6-7-бандлар). Қонун йўл қўйган асосларда мол-мулк олиш натижасида ҳам фуқаролик ҳуқуқ ва мажбуриятлари вужудга келади. Давлат рўйха-тидан ўтказилиши лозим бўлган мол-мулкка нисбатан ҳуқуқлар, агар қонунда бошқача тартиб белгилаб қўйилмаган бўлса, тегишли тартибда рўйхатдан ўтказилган пайтдан бошлаб вужудга келади. Фуқаролик ҳуқуқларининг амалга оширилиши ва бурчларининг бажарилиши. Фуқаролик ҳуқуқларининг ҳимоя қилиниши Фуқаролар ва юридик шахслар ўзларининг ҳуқуқ лаёқати маз-мунига яраша хилма-хил фуқаролик ҳуқуқлари олиш имкониятига эгадирлар. Президентимиз И.Каримов уқтирганидек, фуқаролик ҳуқуқла-рини амалга ошириш ва бурчларни бажариш вақтида фуқаролар ва ташкилотлар давлатимиз бозор иқтисодиётини шакллантириш шароитида қонунларга ва норматив ҳуқуқий ҳужжатларга нисбатан чуқур ҳурмат ҳиссини тарбиялаш алоҳида аҳамиятга эгадир[31]. Фуқаролик ҳуқуқларини амалга ошириш тартиби ФКнинг 9- моддасида кўрсатилган . Унга асосан фуқаролар ва юридик шахслар фуқаролик ҳуқуқларини ўз эрклари билан, ўз манфаатларини кўзлаб қўлга киритадилар ҳамда амалга оширадилар. Улар ўзларига тегишли фуқаролик ҳуқуқларини, шу жумладан, бу ҳуқуқларни ҳимоя қилиш ҳуқуқини ҳам ўз хоҳишларига](/data/documents/2f211a70-51e1-49c1-a8d9-cdd32f4bebcd/page-11.png)
![асосан шахснинг ўзи томонидан фуқаролик ҳуқуқла-рини ҳимоя қилиш усуллари ҳуқуқни бузиш даражаси билан бара-вар бўлиши ҳамда ҳуқуқни бузишга йўл қўйиш учун зарур ҳаракат-лар доирасидан чиқиб кетмаслиги лозим. Масалан, истеъмолчи ўзига сотилган нуқсонли товарни ушлаб қолиб, етказилган зарар ва неустойка тўланмагунча қайтариб бермасликка ҳақли бўлади[32]. Фуқаролик ҳуқуқларини ҳимоя қилишнинг махсус тартиби фақат қонун ёки бошқа норматив ҳужжатларда махсус кўрсатма бўлган тақдирдагина қўлланилиши мумкин. Ҳимоя қилишнинг мах-сус тартиби қуйидагичадир: фуқаролик ҳуқуқларини ҳимоя қилиш қонунлар билан белгиланган ҳолларда ва тартибда касаба уюшма ташкилотлари томонидан ҳам амалга оширилади. Ўртоқлик судлари Ўзбекистон Республикаси “Ўртоқлик судлари тўғрисида”ги низомда кўрсатилган фуқаролик ишларини кўриб, ҳал қилади. Фуқаро ва ташкилотларнинг шаъни ва қадр-қимматини ҳимоя қилиш суд тартибида амалга оширилади. Баъзи ҳолларда, агар фуқаронинг шаънига доғ туширадиган ва қадр-қимматини пастга урадиган маълумотлар шахснинг турар жой ёки ишлаш жойида биринчи марта содир этилган бўлса, жабрланган шахснинг ҳуқуқи турар жой ёки ишхонасидаги ўртоқлик суди томонидан ҳимоя қилиниши мумкин.](/data/documents/2f211a70-51e1-49c1-a8d9-cdd32f4bebcd/page-14.png)
