XIX asr oxiri XX asr boshida O`rta Osiyoda ijtimoiy-siyosiy fikr - Huquqshunoslik - Referatlar

XIX asr oxiri XX asr boshida O`rta Osiyoda ijtimoiy-siyosiy fikr

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

57.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz XIX asr oxiri XX asr boshida O `rta O siyoda ijtimoiy-siyosiy fikr Reja: 1. O`rta Osiyodagi rus bosqini davrida ijtiomiy-siyosiy fikrlar. 2. Ma`rifatparvarlik xarakatining vujudga kelishi va xususiyatlari. 3. Axmad Donish, Berdimurod Berdax, Sattarxon, Furqat, Muqimiy, Zavqiy, Anbar Otin, Avaz O`tar va Xamza Xakimzodalrning siyosiy xuquqiy qarashlari.

www.arxiv.uz O`rta Osiyodagi rus bosqini davrida ijtiomiy-siyosiy fikrlar. XIX asrning ikkinchi yarmida O`rta Osiyo tarixida yangi davr boshlandi. 60-70 yillar davomida O`rta Osiyo rus chorizmi tomonidan bosib olindi va Rossiya mustamlakasiga aylantirildi. CHorizm bu erda o`zining mustamlakachilik siyosatini amalga oshirdi. Bu siyosat O`rta Osiyoni xom ashyo manibaiga aylantirishga, mahalliy aholini qoloqlik va nodonlikda saqlashga, milliy madaniyatning har qanday ko`rinishlarini yo`q qilishga qaratilgan edi. CHorizm O`rta Osiyoda mana shu mustamlakachilik maqsadlarni amalga oshirishga moslashtirilgan idora etish usulini o`rnatdi. Mustamlaka ma`muriy tizimini Turkiston general-gubernatori boshqarar edi, viloyatlarda xarbiy gubernatorlar, uezdlarda uezd boshliqlari va ularga buysungan uchastka pristavlari idora qilar edilar. Mustamlakachilarning mahalliy aholiga bo`lgan munosabatlarini Sirdaryo viloyati xarbiy gubernatorining uezd boshliqlari va pristavlarga yozgan quyidagi ko`rgazmasidan aniq ko`rish mumkin. «Mahalliy aholi, deyiladi unda, bizni faqat material sifatida qiziqtirishi kerak. Ulardan yaqin kelajakda, musulmon dinida bo`lsa ham, oddiy rus dexqonlarini tayyorlamok zarur. Kimki bunga bo`ysunmasa, uning xarob bo`lishi shubhasizdir: ular ersiz gado bo`lib, o`lib ketishadi yoki Rossiya ulardan voz kechadi. Buning xammasini nazarda tutmoq zarur, biroq bu mavzuda ortiqcha gap qilinmasin». CHorizm o`z maqsadlarini amalga oshirish uchun mahalliy hukmron doiralardan ham foydalandi. Shu niyatda chorizm Turkistonda «mahalliy» ma`muriy organlarni tuzdi. Bu organlar maxalliy aholi vakillaridan «saylangan» mingboshi, ellikboshi, qozilar va ularning mahkamalaridan iborat edi. Ular mustamlaka hokimiyatining tayanchi bo`lib xizmat kildi. Senator K.Palen bu xaqda, rus ma`muriy organlari mahalliy boylar orqali idora qilishni qulay deb biladi, chunki hukumat buyruqlari shular orqali amalga oshadi, deb yozgan edi. XIX asr oxiri va XX asr boshlarida O`rta Osiyo iqtisodiy jihatdan ham qoloq o`lkalardan biri edi. Bu erda asosan, feodal munosabatlari hukm surardi. CHorizmning butun siyosati bu erda feodal zulmi va tartiblarini saqlab qolishga

www.arxiv.uz qaratilgan edi. Biroq, chor xukumatining bu urinishlariga qaramay, o`lkada ob`ektiv ravishda kapitalistik munosabatlar asta-sekin rivojlana boshladi. Rus kapitalizmi koloq milliy o`lkalarni, xususan Turkistonni ham, tovar oboroti doirasiga tortdi. O`rta Osiyoning kapitalistik munosabatlar ta`siri doirasiga tortilishida temir yullar qurilishi muhim omillardan biri bo`ldi. Kapitalistik munosabatlarning O`rta Osiyoga kirib kelishi. Qishlok xo`jaligi maxsulotini qayta ishlaydigan bir necha sanoat korxonalari vujudga kelishiga, shahar axolisining ko`payishyga sabab bo`ldi. Kapitalistik munosabatlar asta-sekin qishloq xo`jaligiga ham kira boshladi. Bu jarayon dexqonlar ommasini yanada qashshoqlashtirdi, ularning ersizlanishini tezlashtirdi. Bu hol Farg`ona vodiysida tez bordi, chunki bu er paxta sotishga ixtisoslashgan yirik rayonlardan edi. eng yaxshi erlar va ishlab chiqarish qurollari boylarniig qo`lida to`plangan edi. Mustamlaka Turkistonda yirik sanoatning yo`qligi sababli erdan ajralgan dexqonlar qishloqda qolib, boylarning erlarini asoratli shartlar bilan ijaraga olardilar, aholiniig asosiy qismini tashkil qilgan dexqonlarning katta bir qismi chorakorlik bilan yashashga majbur edi. Dexqonlarning ahvolini turli soliqlar yanada og`irlashtirardi. XIX asr oxiri va XX asr boshlarida Turkistonda ijtimoiy-iqtisodiy hayotda yuz bera boshlagan o`zgarishlar madaniy hayotda ham o`z ifodasini topa boshladi. CHorizm O`rta Osiyoni bosib olganidan keyin, madaniy hayotda o`zgarish yasashni xayoliga ham keltirmadi, chunki u mahalliy xalqlarni nodonlikda saqlashdan manfaatdor edi. CHorizm o`zining mustamlakachilik siyosatini amalga oshirishda musulmon ruxoniylarning faoliyatini o`z maqsadlariga muvofiq yo`lga solishga harakat qildi. CHorizm musulmon ruhoniylarining katta kuch ekanligini, mahalliy aholinning ma`naviy xayotida katta rol o`ynashini nazarda tutib, ularning kuchini bo`shashtirishga, mustaqilligini cheklashga qaratilgan bir qancha tadbirlarni ham amalga oshirdi. CHorizm O`rta Osiyo boyliklarini aniqlash va ekspluatatsiya qilish va undan imkoniyat boricha ko`proq foyda olish maqsadida ulkani tabiati, iqtisodiy imkoniyatlarini, mahalliy aholining turmush tarzi, urf-odatlarini o`rganishga kirishdi. Bu ishga rus ziyolilari jalb qilingan edi. O`rta Osiyoda ilmiy jamiyat va muassasalar paydo bo`la boshladi. Bularning ayrimlarining faoliyatida mahalliy millat vakillari ham qatnashdilar. Toshkent,

www.arxiv.uz Samarqand, Farg`ona, qo`qon, Xiva va boshka shaharlarda pochta, telegraf va bosmaxonalarning vujudga kelishi, o`zbek tilida gazeta va jurnallar chop qilinishi mahalliy aholining jahon madaniyatidan bahramand bo`lishiga muayyan hissa bo`ldi. Turkistonda yuz bera boshlagan o`zgarishlar mahalliy xalqlarning ilg`or namoyondalari orasida ilm-fanga, yangi maorif tizimiga qiziqishni kuchaytirdi. Bu jarayon feodal jamiyati negizida eski tartib va qarashlarga qarshi dadil kurashish qobiliyatiga ega bo`lgan yangi ijtimoiy kuchlar o`ziga yo`l ochib bora boshlaganidan dalolat berardi. Buni biz xalq ommasining orzu-isgaklarini ifoda etuvchi ma`rifatparvarlik harakatining shakllanishida yaqqol ko`ramiz. Ma`rifatparvarlik harakatining vujudga kelishi va xususiyatlari Ma`rifatparvarlik tushunchasini progressiv burjuaziyaning mafkurasidir deb tor ma`noda talqin qilish ham, bilim va adolat g`oyalarini targ`ib qilish deb keng ma`noda talqin qilish ham chalkashchilikni keltirib chiqaradi. Ma`rifatparvarlik kapitalistik munosabatlarining vujudga kelish davriga xos tarixiy konkret, muayyan sinflar va toifalar manfaatlari bilan bog`lik, feodal tuzumiga qarshi g`oyaviy-madaniy harakatdir. Uning ichida uz xususiyatlari bilan bir-biridan ajralib turadigan oqimlar mavjuddir. Biroq ularning barchasi ob`ektiv ravishda jamiyatning kapitalistik yunalish tomon rivojlanish extiyojlarini ifodalaydi. Ma`rifatparvarlikni feodalizmga qarshi qaratilgan g`oyaviy harakat sifatida vujudga kelishi, yuqorida ko`rganimizday, umumiy qonuniyatdir. Lekin bu qonuniyat turli xalqlarda turlicha va xar xil tarixiy davrda namoyon bo`ladi. Turkiston ma`rifatparvarligi ham mamlakatni feodal qoloqligidan chiqarish uchun kurashuvchi progressiv kuchlarning manfaatlarini ifodalovchi g`oyaviy harakat edi. Biroq, Turkiston ma`rifatparvarlarining faoliyati XIX asr oxiri va XX asr boshlari Evropada kapitalizmning to`la tantana qilganligi, ulkani Rossiyaning mastamlakasi sifatida keskin siyosiy kurash doirasiga tortilganligi davriga tug`ri keladi. Bu xol

www.arxiv.uz Turkiston ma`rifatparvarligida feodal qoloqligidan chiqish g`oyasi bilan bir qatorda mustamlakachilik zulmiga qarshi kurashish, mustakillik g`oyasini ham kuchaytirdi.. Ma`rifatparvarlik mafkurasi kapitalistik munosabatlarini Turkistonga kirib kelishi natijasida sodir bo`la boshlagan ijtimony-iktisodiy, siyosiy va madaniy o`zgarishlarni aks ettirdi va rivojlandi. U ma`naviy mazmunini boyitib bordi, turli bosqichlarni bosib o`tdi. Uning oldida turgan vazifa feodal qoloqligidan chiqish va taraqqiyot yo`li va choralarini topishdan iborat bo`lgan bo`lsada, hayot taqozosi bilan qo`yilgan masalalar va ularni xal qilish choralari turli boskichda turlicha bo`ldi. Axmad Donish, Berdimurod Berdax, Sattarxon, Furqat, Muqimiy, Zavqiy, Anbar Otin, Avaz O`tar va Xamza Xakimzodalrning siyosiy xuquqiy qarashlari. Ma`rifatparvarlik harakatining ilk namoyondalaridan biri Ahmad Donish edi (1827-1897). Ahmad Maxdum ibn Nosir Buxoro shaqrida tug`ildi. Donish uning taxdllusidir. Uni Ahmad Kalla ham deyishardi. Bu tahalluslar Donishning bilimdonligi, o`z davrining ilg`or olimi va mutafakkiri ekanligini ifodalar edi. Ahmad Donish madrasada olgan bilimlari bilan kifoyalanmay matematika, astronomiya, musiqa, arxitektura, tarix va falsafa bilan shug`ullanadi. U ayniqsa sharq shoirlari va mutafakkirlarining asarlarinn ko`p o`qidi va o`rgandi. Donish yuqori malakali kalligraf, arxitektor ham edi. Mana shuning uchun ham u Buxoro amiri saroyiga yaqinlashtirilgan edi. Ahmad Donish Buxoro amiri delegatsiyasining tarkibida uch marta Peterburgda bo`lib, Evropa madaniyati, ilm-fan sohasidagi yutuqlar bilan yaqindan tanishish imkoniyatiga ega bo`ladi. Bu mutaffakir dunyoqarashida katta burilish yasadi. Ahmad Donishning ijtimoiy-siyosiy karashlari «Navodirul voqea», «Risolai muxtasar az tarixi saltanati xonadoni mangitiya» asarlarida o`z aksini topgandir. Bu asarlarda - Ahmad Donish ijtimoiy taraqqiyotga g`ov bo`lib kolgan feodal ijtimoiy- siyosiy tuzumini tanqid ostiga oladi. Donish o`z vatanining iktisodiy va madaniy

www.arxiv.uz jihatdan orqada qolganligini ko`rsatib, buning sababi ilm-fanni rivojlanmaganligida, davlat tizimida hukm surgan adolatsizlik, idora qilishda o`z manfaatidan boshqa xech narsani ko`raolmaydigan nodon amaldorlarga tayanishdadir, deb biladi. Ahmad Donish mamlakatni qoloqlikdan chiqarish uchun Buxoro xonligi davlat tuzumini isloh qilish zarur deb bilib, isloh loyihasini tuzadi va uni amirga tavsiya qiladi. Donish loyihasiga binoan davlat bir guruh kishilar extiyojlarini qondirish uchun emas, xalq manfaatlari uchun, mamlakatni obod qilish uchun xizmat qilmog`i zarur, degan g`oyani asoslaydi. Buning uchun hukmdor bilimdon, ma`rifatli, odil va o`z fuqarolari manfaatlari uchun xizmat qilmog`i shart. U qanday masalani hal qilmasin, eng avval o`zini fuqaro o`rnida, fuqarolarni esa o`z o`rnida tasavvur qilmog`i lozim. Bu adolatni ta`minlashga imkon yaratadi. Mamlakatni idora qilishda, deydi Donish, hukmdor muhim davlat muammolarini o`z atrofidagi maslaxatchilar bilan birgalikda hal qilishi kerak. Maslaxatchilar ham donishmand va adolatli kishilar bo`lishi kerak va ularni fikri bilan xisoblashishi shart, chunki kupchilikning aqli, bir kishining aqlidan ortikrokdir. Donish fikricha, davlatni tepasida turgan kishi uchun zarur xislatlar barcha amaldor shaxslarga xam xos bulishi shartdir. Shundagina mamlakatda tartib va adolat hukm suradi va jamiyat farovon buladi. Keyinchalik Ahmad Donish hayotiy tajriba ta`siri ostida «donishmand va odil hukmdor» ga umid bog`lash fikridan qaytdi. Adolatsizlikka asoslangan, o`z fuqarolari xaqida g`am emagan davlat uzoq yashay olmaydi, chunki zolim amir va joxil amaldor va ulamolar zulmiga uzoq chidab turish mumkin emas. Albatta o`zgarish bo`lishi kerak, degan xulosaga keladi. Ahmad Donish o`z Vatanini qoloqlikdan chiqarish yo`llarini tinmay izladi. U Sharq mutafakkirlari ta`limotlarini o`rganish bilan bir qatorda, g`arbda tarqalgan ijtimoiy- siyosiy ta`limotlar bilan ham qizikdi. Garchi bu ta`limotlarni Donish qabul qilmagan bo`lsada, bularga nisbatan bo`lgan uning munosabati mutafakkirning ijtimoiy-siyosiy orzularini keng ko`llamda ekanligini ko`rish imkonini beradi. Ahmad Donish ilg`or rus ziyolilari orkali sotsial -utopik g`oyalar bilan tanishgan va ularga o`z munosabatini bildirgan. Bu nazariyaga ko`ra, yozadi Donish, er yuzidagi barcha boyliklar odamlar va xalqlar o`rtasida teng taqsimlanadi. Odamlar qadim

www.arxiv.uz zamonlarda teng bo`lishgan. Keyinchalik kuchlilar kuchsizlarning mulklarini tortib olishi natijasida tengsizlik kelib chiqqan. Agar adolat nuqtai nazardan o`ylab qaralsa, deydi Donish, har kim o`z eri bilan qanoatlanishi kerak. Kuchlilar tortib olingan erlarni o`z egalariga qaytarib berishlari kerak. Agar kimda-kim kaytarib berishni istamasa odamlar ittifoqqa birlashib nochorlarga tegishli boyliklarni kuchlilardan tortib olishlari kerak. O`shanda odamlar o`rtasida kelishmovchiliklar, podsholar o`rtasida urish va adovatlar to`xtaydi. Oqibat natijada xalqlar o`rtasida tinchlik va hamkorlik o`rnatiladi. Ahmad Donish bu ta`limotni amalga oshirish mumkinligiga shubha bildiradi, chunki, deydi u, xech kim o`z mulkidan osonlik bilan kechmaydi. Bunday tartibni o`rnatish uchun ko`p qon to`kilishi mumkin va u shunda ham uning amalga oshishi noma`lumdir. Ahmad Donishning g`oyalari o`zining cheklanganligiga karamasdan muhim ahamiyatga ega edi. Donish mavjud siyosiy tuzum taraqqiyotga g`ov bo`lib qolganligini ko`rsatish bilan birga, bu g`ovni olib tashlash yo`llarini izlab topishga harakat qildi,. Ezilgan mehnatkashlar ommasining feodal-qashshoqlik tuzumiga qarshi noroziligi va g`azabini qoraqalpoq xalqining buyuk shoiri va mutafakkiri Berdimurod Berdax (1827-1900 yil) o`z asarlarida ifodaladi. Berdax o`z zamonidagi jamiyatning ijtimoiy tartiblarini, uning siyosiy tuzumini qattiq tankid qildi. O`z tanqidida u gumannzm printsiplariga, mehnatkash ommaning axloqiy tushunchalariga asoslandi. Berdaxning fikricha, inson uchun eng oliy baxt-bu o`z Vataniga, xalqiga xalol va beg`araz hizmat qilishdir. Ishni ishla, tugilgan el uchun, Joningni ayama elda er uchun, Kindik koni tomgan aziz er uchun, Ulib ketganingcha xizmat yaxshirok Berdax xalqqa xizmat qilishga chaqirar ekan, u dastavval to`g`rilik, haqiqatguylik, adolat, inson qadr-qimmatiga xurmat bilan qarash, ezilgan va xuquqsizlarni himoya qilishni ko`zda tutadi. Bunday xislatlarga ega bo`lmagan kishini inson deb bo`lmaydi. Berdak o`z asarlarida xalq ommasini og`ir ahvolini yoritish

www.arxiv.uz bilan cheklanib qolmay, balki tevarak-atrofidagi ijtimoiy adolatsizliklar xaqida umumlashtiruvchi sotsial xulosalar chiqarish darajasiga ko`tarila oldi. Berdaxning aytishicha xalq ommasining fojiali axvolda qolganining sababi xon va uning amaldorlarining beraxmligi, xalq taqdiriga befarq, beparvo qarashligidadir. Berdax jabr-zulmga asoslangan ijtimoiy tuzum yo`q bo`lishiga, ozodlik va adolat o`rnatilishiga ishonch bildiradi. Lekin u adolat o`z-o`zidan kelmasligini, buning uchun harakat zarurligini anglatgandi. Berdax o`z ijodi bilan xalq ommasini adolat uchun kurashga ilxomlantirdi. Berdax baxtli va adolatli jamiyat odil va dono hukmdor paydo bo`lishiga boglik, degan tushunchaga asoslanadi. U mamlakatni vijdonlik, odil, xalq manfaatlarini birinchi uringa kuyuvchi kishilar idora kilishgandagina zulm va zo`ravonlik, qashshoqlik va erkinsizlikdan qutilish mumkin degan orzuni bayon kildi. Berdaxning g`oyalari qoraqalpok xalqining ma`naviy hayotida katta rol o`ynadi. Ilg`or ma`rifatparvarlik g`oyalari Sattorxon (1843-1902) va Furqat (1858-1909) asarlarida xam ifodalangandir. Ular mamlakat kolokligining asosiy sababi feodal- xonlik ijtimoiy tartiblarida deb bilib, uni tanqid ostiga oldilar. Sattorxon xonlik tuzumini o`zboshimchalikda, qonunsizlik va poraxo`rlikda, mamlakat farovonligi, ilm-fan rivoji haqida xech qanday g`amxurlik yo`qligida aybladi. Uning ko`rsatishicha, mamlakat hamma jihatdan kulgili darajada qoloq bo`lsada, xon, bek va xokimlar o`z maishatini ko`zlagan. Xonning bek va xokimlarga munosabati, ularning ishiga emas, olib keladigan sovg`asiga qarab belgilanardi, maktab, ilm-fan, o`kish- o`qitish ustidan deyarli nazorat yo`q edi. Shu sababdan, deb yozadi Sattorxon, mamlakat qoloklikda qoldi. Sattorxon fikricha, jamiyat taraqqiyotining asosini ilm-fan, ma`rifat tashkil qiladi, bu har qanday aqlga muvofiq jamiyatning farovon yashash garovidir. Uningcha ilm- fanga, taraqqiyotga erishish vositalaridan biri boshqa xalqlar bilan do`stona aloqada bo`lish, ibrat olish va o`rganishdir. Biz musulmonlar, deb yozadi Sattorxon, biqiqlikda Evropa xalqlaridan chetlashgan xolda yashardik, endilikda biz Evropa xalqlari bilan yaqindan aloqaga kirishishimiz, umuminsoniy hayot va ilmiy taraqqiyot ishtirokchilari bo`lishimiz zarur. Sattorxon ma`muriy organlarga chorizm tomonidan o`tkaziladigan saylovlarni tanqid qildi. Uning aytishicha, Turkiston sharoitida

www.arxiv.uz o`tkaziladigan bu saylovlar soxta bir narsadir, chunki u suiqasdlikka, adolatsizlikka asoslangan. Sattorxon davlatni boshqaruvchi kishilar jamiyatdagi o`zboshimchalik va suiqasdliklarni cheklashlari mumkin, degan fikrga amal qilgan. Sattorxonning ma`rifatparvarlik faoliyati o`z xalqiga chuqur muxabbat, xalq ommasini ma`rifatli qilish ishiga sadoqat tuyg`ulari bilan sug`orilgandi. Furqat ham feodalxonlik tartiblari mamlakat rivojiga g`ov, deb qaraydi va uni fosh qiladi. Furqat ilm-fan jamiyat taraqqiyotining asosiy kuchi deb tushunadi. Xonlar, deydi u, ilm-fan, xalq farovonligi, mamlakat rivoji xaqida g`amxurlik qilish o`rniga o`zlarinnng roxati va maishatlari bilan band bo`ldilar. Furqat xon va beklarning o`zaro urush va nizolarini qattiq qoralaydi, bu urushlar xalqqa og`ir kulfat ekanini, mamlakatni vayronlikka olib kelganligini ta`kidlaydi. Furqat feodal xonlik tartiblarini fosh qilib, o`z vatandoshlariga ilm va ma`rifatning, umuminsoniy madaniyat yutuqlariga yondashish zarurligini tushuntirishga harakat qildi. Ma`rifatli kishilar idora qilganlarida edi, ahvol bu darajada mushkul bo`lmasdm. Zavqiy uchun xonlik hokimiyatini tugatilishi mamlakatni taraqqiyot yo`liga kirishni muhim omillaridan biri bo`lib ko`ringandi. Bu masalada u o`z do`stlari Furqat va Muqimiy fikrlariga qo`shilishardi. Biroq bu Zavqiyga, Muqimiy kabi chor mustamlakachilik tuzumini tanqid qilishga xalaqit bermas edi. U hayotiy tajribasida rus podshosi va uning chinovniklari feodal zolimlaridan farq qilmasligiga ikror bo`lardi. Zavqiy xam jamiyatda manfaatlari, iqtisodiy axvoli jihatidan bir-biridan farq qiluvchi sotsial guruxlar borligini yaqqol kuradi. Uning fikricha, odamlar o`z tabiatlari jihatidan bir-birlari bilan tengdirlar, shu sababli bir guruxning boshqalardan ustun bo`lishi uchun hech qanday asos yuk. Zavqiy inson qadr-qimmatini oyoq osti qiluvchi, tengsizlik va zo`ravonlikka asoslangan jamiyatni aqlga va tabiatga yot, adolatsiz jamiyat, deb biladi. U mehnatkash xalq ommasini mushkul axvolga duchor qilgan zamonasidan g`azablandi va unga qarshi norozilik bildirdi.

www.arxiv.uz Zavqiy xam Muqimiy kabi, hokimiyat vakillari boylar bilan uzviy bog`lik ekanligini, ularning manfaatlari bmr ekanligini aniq ko`rsatib berdi, maxallmy hokimiyat organlariga bo`ladigan «saylov» larni qalbakiligini fosh qildi. Zavqiy o`z xalqining erkin va baxtli hayotga erishishiga ishonch bildiradi: Bu kunlar, deydi u, boshimizda bir «saxob»dir; chunki zulm va zo`ravonlikka asoslangan davlat suv yuzidagi xubobga o`xshash, uzoq yashay olmaydi, xalq unm ag`darib tashlashi muqarrardir. Ushandan keyin jamiyatda adolat va osoyishtalik urnatiladi, jahon obod bo`ladi, degan fikrni bayon kiladi. Mana shuning uchun ham Zavqiy 1917 yil Fevral` revolyutsiyasiga yuksak baho berdi. Bu unga chidamsizlik bilan kutgan orzusini amalga oshganligi bo`lib ko`rindi. endi bemor zamon ketdi, zulmatda yotgan elning chirog`i yondi, deb yozgandi shoir. Lekin sotsial-iqtisodiy va siyosiy xayotda xech qanday muxim o`zgarishlar yuz bermadi. Turkistonda, ilgarigidek, mustamlakachilik idora etish apparati, milliy zulm hukm surdi. Mana shuning uchun ham O`rta Osiyo ijtimoiy fikrining ilg`or namoyondalari Fevral` revolyutsiyasidan umidni o`zib, muvaqqat xukumat siyosatiga zolimlikning yangi shakli deb qaray boshladilar. Zavqiy, Hamza, Avaz, Ayniy kabi mlg`or ijtimoiy fikr namoyondalari Oktyabr` inqilobining milliy ozodlik, millatning o`z takdirini o`zi hal qilish huquqi haqidagi soxta g`oyalaridan ilxomlanib, uni targ`ib ham qildilar.

www.arxiv.uz F o y d a l a n i l g a n a d a b i y o t l a r : 1. Karimov I.A. «O`zbekiston XXI asrga intilmoqda». «O`zbekiston», Toshkent. 2000 y. 2. Karimov I.A. «O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolotlari». «O`zbekiston», Toshkent 1997 y. 3. Karimov I.A. «O`zbekiston – bozor munosabatlariga o`tishning o`ziga xos yo`li». «O`zbekiston», Toshkent 1995 y. 4. Karimov I.A. «O`zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo`lida». «O`zbekiston», Toshkent 2000 y. 5. Karimov I.A. «O`zbekiston Konstitutsiyasining 9-yilligiga bag`ishlangan tantanali marosidagi nutqi». «O`zbekiston ovozi», 2001 y, 8.XII. 6. www.pedagog.uz

O'xshashlar

XIX 19 asr oxiri XX 20 asr boshida O`rta Osiyoda ijtimoiy-siyosiy fikr

Mustaqil O'zbekistonda XX asr oxiri va XXI asr boshida siyosiy va huquqiy ta'limotlar

O`rta osiyoda XVI-XIX ( 16 - 19 ) asrning birinchi yarmida ijtimoiy-siyosiy fikr

O`rta asrlarda O`zbekistonda siyosiy va huquqiy ta`limotlar

XVII-XX ( 17 - 20 ) asrlardagi liberalizm siyosiy va huquqiy ta`limoti