logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Huquqshunoslik
  4. O`rta osiyoda XVI-XIX ( 16 - 19 ) asrning birinchi yarmida ijtimoiy-siyosiy fikr

O`rta osiyoda XVI-XIX ( 16 - 19 ) asrning birinchi yarmida ijtimoiy-siyosiy fikr

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

57.5 KB
Ko'chirib olish
O`rta osiyoda XVI-XIX asrning birinchi yarmida ijtimoiy-siyosiy fikr Режа : 1. O`rta Osiyo xalqlarining XVI -XVII asr ijtimoiy-siyosiy fikri. 2. O`rta Osiyo xalqlarining XVII asrning oxiri XVIII asrning birinchi yarmida ijtimoiy fikr 3. O`rta Osiyo xalqlarining XIX asrda ijtimoiy-siyosiy fikri XVI asrga kelib Amir Temur yaratgan buyuk davlat zaiflashdi. Feodal tarkokligi, uluslarni ajralib chiqishga intilishlari bunga sabab bo`ldi. Muxammad Shayboniyxon (1451- 1510) davlatni birlashtirishga, tarqoqlikni bartaraf qilishga urindi.. XVI asr oxirida Shayboniylar sulolasining xukmronligi to`gatildi. 1599 yildan boshlab xokimiyat Ashtariyxoniylar sulolasi qo`liga o`tdi. Bu sulola xukmronligi davrida o`zaro nizolar yanada kuchaydi.. Markaziy xonlik hokimiyatini mustaxkamlashga xarakat qilgan Imomqulixon (1611- 1642) tadbirlari birmuncha ijobiy natijalarni bergan bo`lsada vaziyatni tubdan o`zgartira olmadi. Uning vafotidan keyin taxt uchun bo`lgan kurash nixoyag chukqurlashdi va XVIII asrning birinchi yarmida ashtariylar davlati tushkunlikka uchrab parchalana boshladi. XVIII asrning birinchi yarmida davom etgan o`zaro feodal urushlar va uning natijasida mamlakatda yuz bergan iqtisodiy va siyosiy vaziyat Movarounnahrning uchta xonlikka bo`linib ketishi uchun zamin tayyorlab berdi.. Ashtariylar sulolasining eng so`nggi xukmdori Abulfayzxon (1711-1747) mang`it urug`idan chiqqan Muhammad Rahimboy tomonidan o`ldiriladi. U o`zini Buxoro xonligining amiri deb e`lon qiladi.. Davlat ma`muriy boshqarilishi jihatdan viloyat va tumanlarga bo`lingan bo`lib xokimiyat tepasida xon turardi. Davlatdagi eng martabali lavozim otalik edi. Otaliklar xonlar xuzuridagi eng muhim ishlarni nazorat qilardilar. Davlatdagi eng oliy qarorgohi devon deb atalardi. Uni devonbegi boshqarar edi. Shuningdek, davlat ishlarida ko`kaldosh lavozimi ham yuqori mansablardan hisoblanar edi. Bu lavozimdagi amaldor xon atrofidagi odamlar va dushmanlar haqida to`plangan ma`lumotlarni nazorat qilardi. Bulardan tashqari davlatning ma`muriy boshqaruvida mirshabboshi, dodhox, inoq, mirsoxur, dasturxonchi, kabi lavozim va mansablar ham bor edi. Ma`muriyat tizimidagi amaldorlardan tashqari davlatni boshqarishda oliy tabaqali ulamolar ham ishtirok etishardi. Eng kuchli xonlar va amaldorlar ham ulamolar bilan maslahatli siyosat olib borardilar. O`rta asrchilik davrining iqtisodiy asosini qishloq-xo`jalik tashkil qilardi. Yerlarnnng asosiy qismi umumdavlat yerlari bo`lib, unga xon egalik qilgan. Yerlardan foydalangan mahalliy feodallar va ruhoniylar yerni dexqonlarga foydalanishga topshirgan. Dexqonlar ham davlatga, ham feodalga soliq to`laganlar. Soliq turlari va xajmi har xil bo`lgan. Feodallarning jabr-zulmlari, o`zaro urushlar, ochlik va qashshoklik xalq ommasi norozilik xarakatining kuchayishiga olib keldi. O`rta Osiyoning viloyatlarida xalq xarakatlari va qo`zg`olonlari bo`lib turdi. Shuni xam alohida ta`kidlash zarurki, XVI-XIX asrning birinchi yarmida O`rta Osiyo ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayoti to`xtab qolgani yo`q. Taraqqiyotni tarixiy odimini to`xtatib bulmaydi.. Buxoro, Samarqand, Toshkent, Urgench, Qo`qon va boshqa shaharlarda savdo va xunarmandchilik faoliyati davom etdi, adabiyot va tarixiy fanlar, me`morchilik va tasviriy san`at rivojlandi. SHe`riyat ravnaq topdi. O`sha davrda Xasan Nisoriy, Mutribiy, Xofiz Tanish, Maxmud ibn Vali, Muhammad Amin Yaroqchi, Muhammad Amin Buxoriylar kabi tarixchilar ijod qildilar. Bu davrning ma`naviy hayotida madrasalar katta rol o`ynagan. Buxoro, Toshkent, Samarqand va Balxda bir qator yangi madrasa va masjid binolari qurirgan. XVP-XVSH asrlarda ilm-fan, ayniqsa tabiiy fanlar rivojining darajasi keskin pasayib ketgan bo`lsada ma`naviy boyliklarning yig`ish va tarqatish jarayoni to`xtamadi. Bu davrning ilg`or kishilari Ulug`bekning ilmiy g`oyalari, Jomiy va Navoyining xayratomuz asarlaridan ruxlanib ilm-fan ravnaqi, inson bilimi ufqlarini kengaytirish uchun xarakat qildilar, bid`at va jaxolat ko`rinishlariga karshi kurashdilar, inson aql-idroki qudratini, xaqiqat va adolat g`oyalarini tarannum etdilar. Turdi, Sayido Nasafiy, Mashrab ijodlari shu davrning mahsulidir. Xiva xonligida Ogohiy, Munis, Komil Xorazmiy, Quqon xonligida Mahmud, Gulxaniy, Nodira, Uvaysiy, Dilshod, Buxoroda Mujrim Obid, Shavqiy Kattaqurg`oniy kabi shoirlar o`z davrinnng muhim siyosiy va ma`naviy muammolarini ifodaladilar. Ularning asarlarida insonparvarlik, Vatanga sadoqat g`oyalari, ijtimoiy adolatsizlikka nafrat, ilm- ma`rifatga intilish kabi hislatlar targ`ib qilinadi.. O`rta Osiyo xalqlarining XVI -XVII asr ijtimoiy-siyosiy fikri. O`rta Osiyo xalqlarining XVI-XIX asr boshlaridagi ijtimoiy-syyosiy fikr o`ziga xos xususiyatga ega edi. Uning namoyondalari davlat, hokimiyat, adolat masalalarini islom siyosiy madaniyatiga tayangan holda xal qilishga harakat qildilar. Ma`lumki islomda davlat va huquq jamiyat uchun zarur va muqaddas qadriyat sifatida ifodalanadi. O`rta Osiyo halqlarining XVI-XIX asr boshlarida ijod qilgan ilg`or mutafakkirlarning siyosiy qarashlarida ham odil podshoh g`oyasi markaziy o`rin egallaydi. Ular davlat tepasidagi hukmdor adolatli, fuqarolariga nisbatan rahm-shafqatli bo`lsa, jamiyat farovon bo`ladi. Xukmdorning qudrati va abrui fuqarolariga bo`lgan g`amxo`rligidadir, deb tushundilar. Shundan kelib chiqqan holda ular insonni ma`naviy kamolotga erishishga chaqirdilar va shu orqali jamiyatda adolatsizlikni bartaraf qilish mumkin deb hisoblaydilar. XVI asr ijtimoiy-syyosiy fikri tarixida Podshoxo`ja munosib o`rin egallaydi.. Podshoxo`ja dunyoqarashi islomning diniy-falsafiy oqimi bo`lgan sufizm (tasavvuf) ga asoslangan. Sufizm VIII-IX asrlarda arab mamlakatlarida vujudga keldi. O`rta asrlarda Eron, Xuroson, O`rta Osiyoda keng tarqaldi va bu mamlakatlar madaniyatida, ijtimoiy-siyosiy va falsafiy fikr tarixida chuqur iz qoldirdi. Sufizm xilma-xil shakl va oqimlarga ega ta`limot. Uning asosiy g`oyasi insonning ruxiy kamolotga erishtirish orqali Ollox-taoloning visoliga yetishish yo`llarini ko`rsatishdir. Podshoxo`ja sufizmning O`rta Osiyoda shakllatsgan naxshbandiylik okimiga mansub edi. Bu okim izdoshlari zoxidlik va mistika bilan bir katorda dunyoviy, real hayot masalalariga jiddiy e`tibor berdilar. Ular tarkidunyo qilishga, dunyo ishlaridan voz kechib faqat ibodatta berilishga karshi chiqdilar, bilimga,. nafsni tiyishga chaqirdilar. Podshoxuja bu talablarga amal kilmaydigan, suzda o`zini xudogo`y qilib ko`rsatuvchi riyokor kishilarni tanqid ostiga oladi. Podshoxuja qarashlarida ijtimoiy adolat masalasi muhim o`rin egallaydi. Ijtimoiy adolat jamiyat a`zolarining bir-biriga xurmat, o`zaro yordam berishi, imonli bo`lishiga, shariat qonunlariga rioya qilishi asosida vujudga keladi. Bu fazilatlarning namunasini birinchi navbatda davlat tepasida turgan xukmdor, uning amaldorlari, shayxu imomlar ko`rsatishlari zarur. Uning tasarruvida islom aqidalariga, shariat talablariga chin dildan amal qilish jamiyatda adolat o`rnatilishining ta`minlaydi. Xukmdorlarga murojaat qilib, Podshoxo`ja amal, boylik o`tkinch narsa ekanligini uqtiradi. Jamiyat uchun qilingan yaxshilik abadiydir, chunki u odamlar xotirasida saqlanadi. Misol tariqasida u buyuk shoir va mutafakkirlarnnng nomlarini keltiradi. XVI-XVII asr ijtymoiy-siyosiy va falsafiy fikrning yirik namoyondalaridan Mirzajon SHeroziy, Mashrab, Yusuf al-Qorabogiy, Muxammad Sharif al-Buxoriy - Xindistonda ijod qilgan Boburiylar davridagi O`rta Osiyolik mutafakkirlar Amir Xisrav Dexloviy, Abdul Fayz, Fayziy Abdul Kodir Mirzo Bedil nomlarini eslatib o`tish zarur. Muhammad Sharif al-Buxoriy 1697 yilda Buxoroda vafot etgan. U falsafa bilan birga tarix, huquq va boshqa ilmlar bilan xam shugullangan. Uning kalamiga mansub 20 asar bizgacha yetib kelgan. Bular orasida uning «Xoqonlarga foydali kitob» deb nomlangan asari diqqatga sazovor. Kim xukmdor bo`lishi mumkin, u qanday fazilatlarga ega bulishi kerak? degan savolga javob berib, al-Buxoriy yozadi: «Xalif musulmon bo`lmog`i kerak, oqil, balog`at yoshiga yetgan, nutq qurish va eshitish qobiliyati bor bo`lmog`i lozim” Xukmdorlarning asosiy vazifasi shariat ko`rgazmalariga amal qilish, islom davlati xududlarini g`ayridin va bosqinchilardan asrash, mazlumlarni zulmdan, yovuzlikdan himoya qilishdir. «Agar xalif ana shu sifatlarga ega va yana xushfe`l bo`lsa, u vaqtda xukmronlikka loyiqdir». Al-Buxoriy fikricha hokimiyat Olloh-taoloning in`omidir. Hukmdor uning oldida ma`suldir. Shuning uchun u adolatli bo`lishi, kur`on va payg`ambar xadislari asosida hukmronlik qilishi lozim. «Odil musulmon shoh bilan haqiqat talashuvchi odam isyonkordir» - deydi u. Al-Buxoriy soliq va uni undirish, shoh undan qanday foydalanishi mumkinligi xaqida muhim fikrlarni bayon qiladi. Mutafakkir faxsh ishlari bilan shug`ullanish, may ichish, haqorat qilish kabi xarakatlarni jamiyat uchun xavfli jinoyat deb biladi, ularga qarshi keskin kurashish zarurligini uqtiradi.. Muhammad Sharif Buxoriyning davlat va huquq haqidagi fikrlarini chuqur tahlil qilish O`rta Osiyo xalqlarining XVII asr siyosiy va huquqiy ta`limotlari tarixining o`rganilmagan sahifalarini to`ldiradi.. XVII asr ijtimoiy-siyosyy va falsafiy fikr tarixida Boborahim Mashrab alohida o`rin egallaydi. U 1653 yilda tug`ildi. Birinchi bilimlarini o`z vatani Namanganda oldi. 1671 yildan Mashrab adolat va ilm izlab Movarounnahrning ko`p shahar va qishloqlarini kezdi. 1711 yili riyokor ruhoniylar va amaldorlarni o`z asarlarida fosh qilganligi uchun Balx xokimi tomonidan dorga osib o`ldirilgan. Mashrabning qabri Afgonistonning Xonobod shaxriga yaqin Ishkashim qishlog`ida joylashgan. Mashrab o`zining ko`plab g`azal va ruboiylari bilan mashxur bo`ldi, hozir ham xalq xotirasida saqlanib kelmoqda. U tasavvufning kalandarlik okqimiga e`tikod qildi va undan ijtimoiy adolatsizlikka qarshi kurashish uchun foydalandi. Mashrab ilohiy sevgini, xudoga bulgan muhabbatini juda jozibali tasvirlaydi. Uning fikricha, xudoni sevgan kishi go`zal insoniy fazilatlarini o`zida mujassamlantirgan bo`lishi, boshqa insonlarni ham sevishi kerak. Shundan kelib chiqqan holda, Mashrab din yo`lidan chiqib ketgan, shariat qonunlariga rioya qilmay, riyokorlik, buzuqchilik bilan shug`ullanuvchi xukmron toifa vakillarini fosh qiladi. Mashrab ham adolatli, islom dini va shariat qonun-qoidalariga amal qiluvchi xukmdor bo`lishini orzu qildi. O`z zamonasining hukmdorlariga murojaat ham kildi. Biroq uning murojaatlari natija bermadi. Shuning uchun ham Mashrab xukmdorlarning adolatsizligini fosh kiladi. Adolatli amirim, balki, xokonim, deb arz qildim, Kungul shaxriga tushgan, shoxi Sultonim, deb arz qildim, Vujudim kishvariga mamlakatdonim deb arz qildim, Yiroqdin arz qildim, gushini kar qildi-yu ketdi. Mashrab ahlok masalalariga katta e`tibor bilan qaraydi. U inson qadr-qimmatini ulug`laydi, odamlarni xalol mehnat evaziga beminnat yashashga chakiradi. «Amirning qandidan gadoning yovg`on oshi yaxshiroqdir», deydi u. Mashrab do`stlik, xaqiqatni gapirish, saxiylik, boshqalarga xamdard blish, ota-onani xurmat qilish kabi insoniy fazilatlarni targ`ib qilish bilan birga, odamlarni yaramas xulq- atvorlardan saqlanishga undaydi. Xususan, u odamlarni takabbarlik, yolg`on so`zlash, imonsizlik, nokaslik va baxillik kabi yaramas xulk-atvorlardan saqlanishga chaqiradi. Ko`rinib turibdiki, Mashrabning ijtimoiy qarashlarida jabr-zulm, zo`ravonlikka qarshi nafrat, adolatli jamiyatga erishish orzusi o`z aksini topgandir. Shu bilan birga uning ijodida umidsizlik, tarkidunyochilik ham mavjud. Bu g`oyalar Mashrab yashagan davrning ijtimoiy- iqtisodiy sharoitidagi ziddiyatlarning ifodasidir. Mashrab o`zining insonparvarlik ruhi bilan sug`orilgan asarlari tufayli xalqimiz xotirasida saqlanib kelmoqda. O`rta Osiyo xalqlarining XVII asrning oxiri XVIII asrning birinchi yarmida ijtimoiy fikr XVII asrning oxiri XVIII asrning birinchi yarmida yashagan va ijod qilgan mutafakkirlardan biri So`fi Olloyor edi. Uning asarlari asosan islom dini va tasavvufning qonun-qoidalari va marosimlariga bag`ishlangan bo`lsada, ularda insonning ahloqiy poklik va ruxiy kamolotga chaqiruvchi goyalar katta o`rin egallaydi. So`fi Olloyorning fikricha, inson saxiy, ochik yuzli, muruvvatli, shirinsuxan va xushmuomalali bo`lishi lozim. Bunday xislatlarga ega bo`lgan odam ajdarxoni yengishi, gumrohlarni to`g`ri yo`lga boshlashi, xarom-xarish ishlardan o`zini tiyishi mumkin. Bu maslahatlarni xukmdorlarga ham uqtirishga xarakat qildi. Mamlakatda tinchlik va osoyishtalik o`rnatishni istagan xukmdor o`z fuqarolariga rahmdil va xushmuomala bo`lishi lozim, deydi u. So`fi Olloyorning ma`naviy merosini o`rganish va ilmiy tahlil qilish falsafiy va ijtimoiy-siyosiy fikr tarixiga katta hissa bo`lib kiradi. O`zbekiston ijtimoiy-siyosiy fikr tarixida iz qoldirgan ilg`or qishilardan biri Munis Xorazmiy (1778-1829). Tarixchi, tarjimon, xattot, ma`rifatparvar shoir Munis Xiva xonining saroyida farmonlarni yozuvchi kotib bo`lib xizmat qilgan, zamonasining mashxur olim, shoir va san`atkorlari bilan yaqin aloqada bo`lgan, bor bilimi, salohiyati va kuch-quvvatini ijodga, ilm-fan va ma`rifatga bag`ishlagan.. Munis Xiva xonligi tarixi ustida ishladi, ko`p ilmiy va badiiy asarlarning tarjimasini qildi, insonparvarlik va taraqqiyotga undovchi g`oyalar bilan sug`orilgan sherlar yaratdi. Siyosiy qarashlari jihatidan Munis odil va ma`rifatli xukmdor tarafdori edi. U mamlakatda adolat o`rnatilishini, ilm-fan, san`at rivoj topishini orzu qildi. Xukmdorlarni shu yulda xarakat qilishga chaqirdi. O`zbek xalqining XIX asr ijtimoiy-siyosiy fikri tarixida Muhammadrizo Ogohiy aloxida o`rin egallaydi (1809-1874 yy.) Ogahiy Xorazmda tug`ildi va umrining oxirigacha shu yerda yashadi va ijod qildi.. U shoir, tarixchi, tarjimon va davlat arbobi ham edi.. Ogohiy o`z umri mobaynida bir necha Xiva xonlarining idora qilish faoliyatining guvoxi bo`lgan. U saroyda bosh mirob lavozimida xizmat qilgan, xonlarning yaqin maslaxatchisi va nasihatgo`yi bo`lgan. Ogohiy Xorazmshohlar davlatchiligi, ularning yuksalish va inqirozga uchrash tarixini ham o`rgangan, ayrim siyosiy masalalarni tadqiq qilgan va asarlar yaratgan. Ogohiyning siyosiy ideali ma`rifatli, odil xukmdordir. U o`zining «Ogohnoma» qasidasida bo`lgusi hukmdor qanday xislatlarga ega bo`lishi kerakligini bayon qiladi. Bular: himmat, shijoat, adolat, siyosat, mardlik. g`ayrat, saxovat, hayo, va`daga vafo qilmoklik, yaxshi niyat, muruvvat, shariat xukmiga rivoj bermoq, kufr dardiga iloj topmoq, lutfu karam bilan lashkar ko`nglini olmoq. Ogohiy fikricha, ana shu omillarga amal qilingandagina davlatda tartib va intizom o`rnatiladi. Davlatni inkirozga olib keluvchi sabablar: ogohlikni unitish, sustlik, shariatni unitish, xalqning arzini tinglamaslik, jaholat, fisq-fasod va bid`atga yo`l bermoq, jabru zulmga moyil bo`lmoq xasislik, baxillik, lashkarni tushkun axvolda qoldirish, aysh-ishratga berilish, davlat va mamlakat ahvolidan bexabarlik, azizlarni xor va bee`tibor etish, bezori, battol odamlarga muruvvat ko`rsatish, xiyonatkor xasadguylarga yaqin bo`lish va shu kabi nuqsonlar. Bu qusurlar davlat va hukmdor uchun o`ta zararli hamda xatarlidir, deydi Ogohiy va ogohlikka da`vat etadi. Ogohiy adolat g`oyasiga ham katta ahamiyat beradi. U shohga murojaat qilib aytadiki, oftob o`z nurini vayrona va obod makonlarga teng sochgani singari, xukmdor xam raxm-shavkat, ximmat-saxovat ko`rsatganida barcha insonlarga barobar munosabatda bo`lishi kerak. Shundagina jamiyatda adolat ta`minlanishi mumkin. Ogoxiyning fikricha, xukmdor davlatni boshqarishda donishmand, davlatchilik tajribalarini yaxshy biladigan, xayrixox-ezgulik istovchi qishilarga tayanmog`i lozim. Pastximmat, nodon, davlatchilik ilmidan bexabar kishilar xukmdorga madadkor bo`laolmaydi. Bunday odamlar el molini o`z nafslarini qondirish ishlariga sarflaydilar. Shox bu ogoxlarni unitmasa xalq tinch, mamlakat osoyishta buladi. Ogoxiy ijodidagi bu g`oyalar hozirgi milliy davlatchiligimizni tiklash va shakllantirish ishiga ko`maklashadi. O`rta Osiyo xalqlarining XIX asrda ijtimoiy-siyosiy fikri XIX asr ijtimoiy-siyosiy va falsafiy fikr tarixida Komil Xorazmiy (1825-1899) uziga xos o`rin egallaydi. Uning asli ismi Muxammadniyoz, Komil uning taxallusidir. Komil Xorazmiy O`zbekiston ma`rifatparvarlik harakatining ilk namoyondalaridan biridir. U Sharq adabiyotining yirik namoyondalari ijodini, arab va fors tillarini mukammal bilgan. Yevropa madaniyati bilan xam tanish bo`lgan. Komil Xorazmiy Xiva xonlari saroyida xattot, mirzaboshi vazifalarini bajargan. Xonlikda yuz bergan ko`p vokealarning guvoxi bo`lgan. Bu hol uning ijtimoiy-siyosiy qarashlarida iz qoldirmasdan iloji yuk edi, albatta. Komil Xorazmiy o`z asarlarida inson zotiga bo`lgan xurmat va extiromini, tenglik, inson baxt-saodatini ko`yladi, adolatsizlik, riyokorlikni qoraladi. Siyosiy qarashlariga kelsak, Komil Xorazmiy ma`rifatli, odil xukmdor tarafdori edi. U adolat va ma`rifat g`oyalarini targ`ib qilibgina qolmay, amaliy ishlar qilishga ham xarakat qildi. Xususan, u Yevropa nota tizimidan ilxomlanib «Xorazm tanbur chizig`i» deb nomlangan maxsus nota ixtiro qildi. Xiva shahrida nashriyot tashkil qildi. 1883 yilda esa Komil Xorazmiy raxnamoligida rus-tuzem maktabi ochildi. Komil Xorazmiyning qarashlari ziddiyatli va muayyan doirada cheklangan bo`lishiga qaramay, o`zbek xalqining ma`naviy taraqqiyotida ijobiy rol o`ynadi. XIX asrning birinchi yarmida yashagan va ijod qilgan shoirlar - Nodira (1721-1843), Uvaysiy (1789-1850), Dilshod (1800-1906) O`zbekiston ijtimoiy-siyosiy fikri tarixida alohida o`rin egallaydilar. Ular o`zining butun ijodi davomida insonparvarlikni, adolatni, insoniy muhabbatni., o`zbek ayollarining orzu-umidlarini kuyladilar. Ular ham jamiyatdagi adolatsizlik, zulm donishmand va odil xukmdor bo`lganda bartaraf qilinishi mumkin, degan fikrda bo`ldilar. Adabiyotlar: 1. 1. Adilxodjayeva S.M. Liberalizm: evolyutsiya idey ot proshlogo do nastoyahego. Monografiya. –T.: TDYUI, 2002. –120 s. 2. Boboyev H.B. Siyosiy huquqiy ta’limotlar tarixi. –T.: TDYUI, 2003. –205 3. Boboyev H.B. O‘zbek davlatchiligi tarixi. –T.: “Fan”, 2004. – 294 b. 4. Islamov Z. Obhestvo. Gosudarstvo. Pravo. –T.: Adolat, 2001. 695 b. 5. Islomov Z.M. Davlat va huquq: umumnazariy masalalar. (Davlat nazariyasi). – T.: Adolat, 2000. –272 b. 6. Islomov Z.M. Huquq tushunchasi, mohiyati, ijtimoiy vazifasi. –T.: TDYUI, 2004. –138 b. 7. Islomov Z.M.Fukarolik jamiyati: kecha, bugun, erta. –T.: TDYUI, 2003. –87 b.

O'xshashlar

XIX 19 asr oxiri XX 20 asr boshida O`rta Osiyoda ijtimoiy-siyosiy fikr
XIX asr oxiri XX asr boshida O`rta Osiyoda ijtimoiy-siyosiy fikr
O`rta asrlarda O`zbekistonda siyosiy va huquqiy ta`limotlar
XIX 19 асрда россиядаги сиёсий-ҳуқуқий қарашлар
O`rta asrlarda Sharq va G`arb mamlakatlarida siyosiy va huquqiy ta`limotlar