Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlarini shakllantirish - Huquqshunoslik - Referatlar

Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlarini shakllantirish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

151 KB

Ko'chirib olish

Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlarini shakllantirish Reja: 1-. Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlarining huquqiy maqomi. 2-. Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashi shakllanishi tartibi. 3- . Xal q deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlarining funksiyalari 4-. Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashi faoliyatining asosiy tashkiliy-huquqiy shakllari

“O`zbekiston Respublikasi mahalliy hokimiyat idoralarini qayta tashkil etish to`g`risida”gi Qonuniga muvofiq 1992 yil yanvardan boshlab viloyat, tuman va shaharlarda joylardagi vakillik hamda ijroiya-boshqaruv hokimiyatiga rahbarlik qiluvchi hokimlik lavozimi joriy etildi. Hokimliklar mahalliy ahamiyatga molik hamma masalalarni umumdavlat nuqtai nazaridan va hududda yashayotgan fuqarolarning manfaatlariga asoslangan holda hal qilishlari belgilab qo`yildi. Mahalliy davlat hokimiyatiga oid vazifalarni bajarish uchun hokimlar huzurida ijroiya apparati tuzildi. Bu apparat ilgari xalq deputatlari Kengashlari va ijroiya qo`mitalari bajarib kelgan vazifalarni o`z zimmasiga oldi. Shu bilan birga respublika va mahalliy darajada boshqaruv organlarining vazifalari aniq chegaralab qo`yildi. 1992 yil 8 dekabrda qabul qilingan O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi mahalliy davlat hokimiyatining asoslarini belgilab berdi. Konstitutsiyaning XXI bobida viloyatlar, tumanlar va shaharlarda hokimlar boshchilik qiladigan xalq deputatlari Kengashlari hokimiyatning vakillik organlari bo`lib, ular davlat va fuqarolarning manfaatlarini ko`zlab o`z vakolatlariga taalluqli masalalarni hal etishi, mahalliy hokimiyat organlari ixtiyoriga kiradigan masalalar, ularning vakolat muddati, hisobdorligi, mansabdor shaxslarni lavozimga qo`yilishi, javobgarligiga oid normalar ifodasini topdi. Mahalliy davlat hokimiyati bilan bog`liq munosabatlarni tartibga soluvchi qonun hujjatiga ehtiyoj tug`ilganligi bois, 1993 yil 2 sentabrda O`zbekiston Respublikasining “Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi Qonuni qabul qilindi. Ushbu Qonun VII bob, 29 moddadan iborat bo`lib, o`z vaqtida mahalliy davlat hokimiyati bilan bog`liq munosabatlarni tartibga solishda ijobiy ahamiyat kasb etdi. Bundan tashqari, mahalliy hokimiyat organlari faoliyatiga oid bo`lgan normalar 50 dan ziyod qonunlarda va boshqa normativ hujjatlarda ham o`z aksini topgan.Jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloh etish, davlat qurilishi va boshqaruvi borasidagi ishlarni izchil amalga oshirish borasida yangi talablarni qo`ymoqda.

Mamlakatimizda so`nggi yillarda amalga oshirilgan ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy islohotlar, xususan, ikki palatali parlamentning tashkil etilishi, jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni isloh qilish hamda modernizatsiyalash jarayonlari O`zbekiston Respublikasining “Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi Qonunini yanada takomillashtirishga sabab bo`lmoqda. Ayniqsa, “Kuchli davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyati sari” modelining ilgari surilayotganligi, ushbu Qonunni hozirgi zamon talablariga qanchalik javob bera olishini o`rganish, shu bilan birga qonunda belgilangan normalarni qo`llanish darajasini, holatini aniqlash, baholash, salbiy jarayonlarni prognoz qilish va ularning oqibatlarini bartaraf etish maqsadida uning monitoringini o`tkazish zaruratini vujudga keltirdi. Bizga ma'lumki, Oliy Majlis sessiyalari respublika miqyosida juda katta ahamiyatga ega bo`lib, sessiyaning o`tishi, unga kiritilgan masalalar va ularning hal etilishi, qonunlarning qabul qilinishi yoki ularga o`zgartirish va qo`shimchalar kiritilishi kabi muhim masalalar o`zining dolzarbligi nuqtai nazaridan aholining diqqat markazida turadi.Jumladan,joylardagi xalq deputatlari Kengashlari sessiyalari ham aynan yuqoridagi e'tirof etilgan fikrning yaqqol isbotidir. Xalq deputatlari Kengashlari hal etadigan masalalar doirasi juda keng qamrovli bo`lib, tegishli hudud aholisi uchun juda muhim ahamiyat kasb etishi lozim. Xalq deputatlari Kengashlari faoliyatini jonlantirish, ularning sessiyalari samaradorligini oshirish, Kengash ishlariga aholini kengroq jalb etish, sessiyaga kiritilgan masalalar to`g`risida aholi fikrini o`rganishni yanada kengroq tashkil etish bugungi kunning dolzarb masalalaridan biridir. Xalq deputatlari Kengashlari faoliyatini jonlantirish va samaradorligini oshirish uchun ular tarkibida faoliyat yuritayotgan deputatlarning faolligini ta'minlash taqoza etiladi. O`zbekiston Respublikasida xalq deputatlari Kengashi deputatlari o`z vakolatlaridan to`liq va samarali foydalanishlari uchun yetarli darajada demokratik talablarga javob beradigan huquqiy hujjatlar mavjud.

Respublikamizda amalga oshirilayotgan barcha ijtimoiy, ma'naviy va siyosiy sohalardagi islohotlar boy tarixiy davlatchilik tajribalarimizga tayangan holda shakllantirilib kelinmoqda. O`zbekiston Respublikasi o`z mustaqilligini qo`lga kiritgach, davlat organlarini qayta tashkil etishni faqatgina markaziy bo`lim organlarida isloh qilib boshqaruvni amalga oshirmasdan, balki, ma'muriy-xududiy birliklardagi davlat organlari tizimida ham umumiy tartibda demokratik prinsiplar asosida davlat hokimimyati o`rnatildi. Bu esa: O`zbekiston Respublikasining Oliy Kengashi tomonidan 1992 yil 4 yanvarda qabul qilingan, “O`zbekiston Respublikasining mahalliy hokimiyat idoralarini qayta tashkil etish to`g`risida”gi va 1993 yil 2 sentabrda qabul qilingan “Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi qonunlarda belgilab berildi. O`zbekiston Respublikasida mustaqillik yillarida asosiy e'tiborni davlat organlarini qayta tashkil etishga qaratilganligi bejiz emas, chunki, davlatimiz hayotida demokratik islohotlar qanchalik amalga oshirilmasin, davlat organlari unga mos ravishda demokratik shaklda tashkil qilingan bo`lmasa, Konstitutsiya va qonunlarning ijrosi amalda bajarilmasdan qolib ketishi muqarrardir. Qolaversa, davlat organlarini qayta tashkil etishdan ko`zlangan asosiy maqsad, O`zbekiston Respubliksining suveren demokratik respublika ekanligini, davlat organlarini jamiyat va fuqarolar oldida ma'sulligini ta'minlashdir. O`zbekiston Respublikasi davlat hokimiyati organlari tizimida mahalliy vakillik organlari alohida ahamiyatga egadir. Chunki, ma'muriy-hududiy birliklarda tuziladigan xalq deputatlari Kengashlari aholiga eng yaqin bo`lgan davlat organlaridir. Mahalliy vakillik organlari tizimida viloyat xalq deputatlari Kengashlari alohida mavqega egadir. Mahalliy vakillik organlarining boshqa tizimlarida bo`lganidek ,Xalq deputatlari viloyat Kengashlarining ham faoliyatiga - tegishli viloyat hokimi boshchilik qiladi. Hokimlar mahalliy vakillik organlariga boshchilik qilishi O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 99 va 102-moddalarida hamda“Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi qonunning 1- moddasida mustahkamlangan tartibda amalga oshiriladi.

Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlari o`z faoliyatlarini sessiyalarda, doimiy komissiyalar va saylov okruglarida va boshqa qonunlarda belgilangan shakllar asosida amalga oshiradilar. Xalq deputatlari Kengashlari kollegial organ hisoblanib, asosiy vakolatlariga tegishli bo`lgan masalalarni umumiy majlislar va sessiyalarda hal etadilar. Sessiya-deputatlarning umumiy majlisi bo`libgina qolmasdan, balki faoliyatining asosiy tashkiliy shakli ham hisoblanadi. Xalq deputatlari Kengashlarining sessiyalari tegishli hokim, hokim yo`qligida esa uning o`rinbosarlaridan biri tomonidan zaruratga qarab, biroq yiliga kamida ikki marta chiqariladi. O`zbekiston Respublikasining “Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi qonunning 17-moddasida, sessiya Kengash deputatlarining uchdan ikki qismining tashabbusiga binoan ham chiqarilishi mumkinligi nazarda tutilgan. Shuni alohida ta'kidlash lozimki, O`zbekiston Respublikasining ayrim xududlari saylovchilari va aholi soni hisobidan ayrim davlatlardan ustun turadi. Bu esa, Respublikamizning ma'muriy-hududiy birliklarida alohida o`ziga xos ravishda ya'ni yakkaboshchilik asosida boshqaruvni tashkil etilganligidir. 2-. Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashi shakllanishi tartibi. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi , “O`zbekiston Respublikasining Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlariga saylov to`g`risida”gi,“ O`zbekiston Respublikasining Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida ” gi Qonuniga ko`ra , O` zbekiston Respublikasida davlat hokimiyati vakillik organlari tegishli tartibda shakllantiriladi . Saylovlar to`g`risidagi qonunlarga binoan O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga, viloyat, tuman va shahar Kengashlariga deputatlarni saylash bir mandatli saylov okruglar bo`yicha ko`p partiyaviylik asosida o`tkaziladi. Mazkur Kengashlarga deputatlar besh yil muddatga saylanadilar. Bu esa o`z navbatida saylovda ko`plab siyosiy partiyalarning, turli davlat tizimlarining va fuqarolarning tashabbuskor guruhlari ishtirok etishi, ular ichidan muqobillik asosida eng yaxshilarini saylash imkoniyatini yaratadi.

Saylovlarni bunday tashkil qilish hozirgi demokratiya talablariga to`la mos kelishi bilan birga eng munosib nomzodlarni, saylovchilar manfaatlarini sidqidildan himoya qila oladigan kishilarni saylash uchun keng imkoniyatlar tug`diradi. Xalq deputatlari Kengashiga saylovlar bir necha muhim prinsiplar asosida amalga oshiriladi. Jumladan; Umumiy saylov huquqi deyilganda , quyidagi qoidalarni anglamoq joiz: saylov huquqiga saylov kuniga qadar 18 yoshga to`lgan O`zbekiston Respublikasi fuqarolari haqli dirlar, saylanish huquqiga esa, saylov kuniga qadar vakillik organlariga tegishlicha 21 yoshga to`lgan fuqarolar egadirlar. Ayni paytda qonunda sud tomonidan faoliyati taqiqlangan yoki ozodlikdan mahrum etilgan fuqarolar saylovda ishtirok etish huquqiga ega emasligi alohida ta'kidlab ko`rsatilgan. Ushbu moddadan yana bir shunday xulosa kelib chiqadiki, unga ko`ra sud hukmi kuchga kirmagan bo`lsa, agar fuqaroning ishi sud muhokamasida bo`lsa ham, uning saylovchilik huquqi saqlanib qoladi. Masalaning bu tarzda qo`yilishi aybsizlik prezumpsiyasiga ham, xalqaro huquqning insonparvar an'analariga ham mutlaqo mos keladi. Teng saylov huquqi deyilganda, O`zbekiston Respublikasi har bir fuqarosining bir ovoz berish huquqiga egaligi tushuniladi. Bunda fuqarolarning kelib chiqishidan, ijtimoiy va mulkiy holatidan, irqiy va milliy mansubligidan, jinsidan, ma'lumotidan, dinga munosabatidan, mashg`ulotlarining turi va mazmunidan qat'i nazar hech bir cheklashlarga yo`l qo`yilmasligi ta'minlanadi. To`g`ridan-to`g`ri saylov huquqi deyilganda, viloyat, tuman va shahar Kengashlari deputatlarining Respublika fuqarolari tomonidan bevosita saylanishi tushuniladi. Joylardagi hokimiyat organlariga deputatlar saylash erkin va yopiq tarzda o`tkazilib, unda saylovchilarning o`z xohish-irodalariga chetdan ta'sir ko`rsatish yoki ularni nazorat qilishga yo`l qo`yilmaydi. O`zbekiston Respublikasining «Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashlariga saylov to`g`risida»gi Qonunida tashkiliy masalalarni hal etish bo`yicha qator muhim yo`l-yo`riqlar ko`rsatib berilgan. Mazkur qonunning 6-moddasiga muvofiq viloyat, tuman va shahar Kengashlariga saylovlar o`tkazish va ularga tayyorgarlik ko`rish uchun oshkora va ochiq-oydin tarzda faoliyat ko`rsatuvchi maxsus saylov komissiyalari tashkil etiladi. Ularning zimmasiga fuqarolarni o`z ishlarining borishi to`g`risida

xabardor qilib turish, ya'ni fuqarolarni saylov uchastkasi tashkil etilganligi, saylov komissiyasi tarkibi, saylovchilar ro`yxati bilan tanishtirish, deputatlikka nomzodlar haqidagi ma'lumotlar bilan, ovoz berish, saylov natijalari bilan tanishtirib borish vazifasi yuklanadi. Mazkur Q onunning 7-moddasi saylov okruglarini tashkil qilish jarayonini har tomonlama belgilab beradi: viloyatlar va Toshkent shahar xalq deputatlari Kengashiga saylov o`tkazish uchun 60 tagacha saylov okruglari tashkil etiladi, xalq deputatlari tuman va shahar Kengashlariga saylov o`tkazish uchun esa 30 tagacha saylov okruglari tashkil etiladi. Har bir saylov okrugidan tegishli xalq deputatlari Kengashiga bitta deputat saylanadi . Mahalliy Kengashlarga saylangan deputatlar sonining qisqartirilishi ularning sifati oshishini ta ' minlashi zarur , ya ' ni saylanajak deputatlar xalq orasida eng katta obro ` ga , mehnat jamoalarida ma ' lum nufuzga , davlat qurilishi masalalarini hal etish borasida muayyan tajribaga ega kishilar bo ` lmog ` i lozim . V iloyat , tuman va shahar xalq deputatlarini saylash uchun tuzilajak saylov okruglarining miqdori mazkur xalq deputatlari Kengashlari tomonidan belgilanadi . Ushbu masalani hal etishda Kengashlar aholisi soni va , ayni paytda , saylovchilar miqdori , hududning katta - kichikligi va boshqa mahalliy shart - sharoitlardan kelib chiqadilar . Saylov okruglari saylovchilarning hammasini , ayni paytda , viloyat , tuman va shaharlarning ma ' muriy bo ` linishi bo ` yicha hamma hududlarni qamrab olishi , o ` n besh kun ichida muayyan viloyat , tuman va shahar saylov komissiyasi tomonidan mazkur viloyat , tuman va shahar saylov okruglarining ro ` yxati ular orqali ommaga yetkazilishi kerak . Ushbu Q onunning 8- moddasida saylov uchastkalarini tashkil etishning tartib va qoidalari belgilab berilgan . Xususan , unda saylov uchastkalari tuman va shahar saylov komissiyalari tomonidan tuman va shahar hokimlarining tavsiyasiga ko ` ra , harbiy qismlarda esa harbiy qism yoki qo ` shin birlashmalari qo ` mondonlarining tavsiyasiga ko ` ra tashkil etilishi qayd etilgan . Saylov uchastkalari saylov belgilangan kundan boshlab o ` ttiz kun ichida tashkil etilishi kerak . Harbiy qismlarda, shuningdek, yetib borish qiyin bo`lgan joylarda ham saylov

uchastkalari ana shu muddat ichida, juda kechikib ketgan taqdirda (istisno tariqasida) esa saylov boshlanishidan 5 kun ilgari tashkil qilinishi belgilab qo`yilgan. Saylov uchastkalari saylovchilar uchun juda qulay shart-sharoitlarni yaratib berish maqsadida tashkil qilinadi. Shuning uchun ham ular ayrim hollarda harbiy qismlarda, sanatoriyalarda, shifoxonalarda va boshqa doimiy davolash muassasalari va boshqa tashkilotlarda tashkil etiladi. Saylov uchastkalari qoida tariqasida kamida 20 nafar va ko`pi bilan uch ming nafar saylovchidan iborat tartibda tuziladi. Saylovchilar qonunda ko`zda tutilgan barcha haq- huquqlaridan foydalana olishi uchun qonunchilik idoralari tuman va shahar hokimiyatlariga har bir saylov uchastkasi uchun alohida ovoz berish binosi ajratishini topshiradi va, ayni paytda, tuman va shahar saylov uchastkasidagi komissiya zimmasiga saylovchilarga mazkur saylov uchastkasining ovoz berish binosi qayerda ekanligini ma'lum qilish vazifasi yuklangan. Qonun tomonidan mustahkamlab qo`yilgan ushbu tadbirlarni amalga oshirish tufayli har bir saylovchi nafaqat o`z huquqiga ega bo`ladi, balki, ayni paytda, u o`zining bevosita fuqarolik burchini ado etib, viloyat, tuman va shahar kabi joylardagi davlat hokimiyati organlari saylovida ishtirok etadi. Yuqorida tilga olingan qonunning 9-moddasida saylov komissiyalari qanday tartibda tuzilishi aniq qilib belgilab berilgan. Xususan, unga muvofiq saylov komissiyalari quyidagicha tuziladi: a) xalq deputatlari viloyat Kengashiga saylov o`tkazuvchi viloyat saylov komissiyasi; b) xalq deputatlari tuman Kengashiga saylov o`tkazuvchi tuman saylov komissiyasi; v) xalq deputatlari shahar Kengashiga saylov o`tkazuvchi shahar saylov komissiyasi; g) okrug saylov komissiyasi; d) uchastka saylov komissiyasi. Saylovlarni tashkil qilish va o`tkazish bo`yicha mas'ul komissiyalarni belgilash bilan birga qonun chiqaruvchi organlar ularning tashkil etilishi borasida qoidalarni,

ularning vakolatlari va majburiyatlarini ham qat'i belgilab bergan. Masalan, qonunning 10-moddasida viloyat, tuman va shahar saylov komissiyasi mazkur viloyat, tuman va shahar xalq deputatlari Kengashi tomonidan saylovga kamida sakson kun qolganida tashkil etilishi va uning tarkibida rais va 6-14 nafar komissiya a'zolari bo`lishi kerakligi ko`rsatib o`tilgan. Shuningdek, bu yerda saylov komissiyasi raisining o`rinbosari va kotibi uning birinchi majlisidayoq mazkur komissiya a'zolarining orasidan saylanishi qayd etilgan. Qonunning 11-moddasida viloyat, tuman va shahar saylov komissiyalarining vakolatlari belgilab berilgan bo`lib, ular asosan quyidagilardan iborat: birinchidan , mavjud qonunning o`zi ko`zda tutilgan hududda rioya etilishini ta'minlash, hamma joyda unga bir xilda amal qilinishini, saylovni tashkil etish masalalarini oydinlashtirish bo`yicha faoliyat yuritish; ikkinchidan , viloyat, tuman va shahar xalq deputatlari Kengashlariga deputatlar saylashga muvofiq ravishda saylov okruglarini tashkil qilish; uchinchidan , tegishli xalq deputatlari Kengashiga saylov o`tkazuvchi okrug saylov komissiyalarini tuzish va ularning joylashgan o`rni to`g`risidagi ma'lumotlarni e'lon qilish; to`rtinchidan , tegishli saylov komissiyalarining ishini yo`naltirish, ular tarkibiga o`zgartirish kiritish tartibini belgilash, ularga mustaqil ravishda yoki viloyat, tuman, shahar prokurori tavsiyasiga binoan huquq berish, agar ushbu qonunga xilof ravishda qabul qilingan bo`lsa, okrug yoki uchastka saylov komissiyalarining qarorlarini bekor qilish; beshinchidan , deputatlikka nomzodlar ko`rsatgan siyosiy partiyalardan, hokimiyatning vakillik organlaridan zarur hujjatlarni qabul qilishni yo`lga qo`yish; oltinchidan , tegishli xalq deputatlari Kengashlariga nomzodlarni ro`yxatga olish va ular haqidagi ma'lumotlarni chop etish; yettinchidan , deputatlikka nomzodlar uchun saylov kampaniyasida ishtirok etish uchun bir xilda shart-sharoit yaratib berish; sakkizinchidan , tegishli saylov komissiyalariga pul-mablag`larini taqsimlash, saylov komissiyalarining binolar, transport vositalari va aloqa vositalari bilan

ta'minlanishini nazorat qilish, saylovning moddiy - texnika masalalarini ko`rib chiqish; to`qqizinchidan , tegishli xalq deputatlari Kengashiga saylov bo`yicha saylov bulletenlarining shaklini tasdiqlash va ularning tayyorlanishini ta'minlash, saylovchilar ro`yxatini, saylov komissiyalarining protokollarini, saylov qog`ozlarini va boshqa saylov hujjat-larini tayyorlash; o`ninchidan , siyosiy partiyalarning, mahalliy davlat organlarining, fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlarining va jamoat birlashmalari vakillarining saylovga tayyorgarlik va uni o`tkazish borasidagi axborotlarini tinglash; o`n birinchidan , tegishli xalq deputatlari Kengashlaridagi saylov yakunlarini chiqarish, saylangan deputatlarni ro`yxatga olish, saylov yakunlari va saylangan deputatlar ro`yxatini matbuotda e'lon qilish, saylov komissiyalarining majlislarida, shuningdek, saylov o`tkazilgan kunda saylovchilarning ovozlari sanalayotgan paytda saylov o`tkazilgan binoda hozir bo`lish, ayni paytda, o`sha yerda hozir bo`lgan deputatlikka nomzod ko`rsatgan har bir siyosiy partiyadan, davlatning vakillik organlaridan, fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlaridan, tashabbuskor guruhlardan, matbuot xodimlaridan, televideniye, radio va boshqa ommaviy axborot vositalaridan kelgan vakillarning ishtirokini ta'min-lash, shuningdek, ularning vakolatini tasdiqlovchi huj-jatlarini tekshirish; o`n ikkinchidan , deputatlarning vakolatlarini tekshirish uchun zarur hujjatlarni tegishli xalq deputatlari Kengashining mandat komissiyasiga taqdim qilish; o`n uchinchidan , takroriy saylov o`tkazish bilan aloqador masalalarni hal etish; o`n to`rtinchidan , tegishli saylov komissiyalarining qarorlari va faoliyatlari xususidagi ariza va shikoyatlarni ko`rib chiqish va ularni hal etish borasida zarur chora- tadbirlarni ko`rish; o`n beshinchidan , ushbu qonunning jinoiy javobgarlikka tortishga sabab bo`ladigan tarzda buzilganligiga doir materiallarni prokuratura organlariga oshirish; o`n oltinchidan , saylovlarni o`tkazish va ularni tashkil qilish bilan bog`liq barcha hujjatlarni arxivlarga topshirishni ta'minlash va nihoyat; o`n yettinchidan , saylovlar to`g`risidagi qonun va O`zbekiston Respublikasining boshqa qonunchilik hujjatlariga muvofiq keluvchi vakolatlarni amalga oshirish.

Xalq deputatlari Kengashlariga saylovlarni o`tkazishda okrug saylov uchastkalari zimmasiga asosiy vazifalar yuklatiladi. Mazkur Qonunning 12-moddasiga binoan okrug saylov komissiyalari tegishli viloyat, tuman va shahar saylov komissiyalari tomonidan saylov kuni belgilanganidan keyin kechi bilan yigirma kun ichida tashkil etilib, uning tarkibiga komissiya raisi, uning muovini va 6-8 nafar boshqa komissiya a'zolari kiritiladi. Mazkur Qonunning 13-moddasida okrug saylov komissiyasi vakolatlari har tomonlama aniq va ravshan belgilab berilgan. Xususan, uning zimmasiga quyidagi majburiyatlar yuklatilgan: birinchidan , saylov okrugi hududida ushbu qonunga amal qilinishini nazorat qilish; ikkinchidan , saylovchilarni saylov uchastkasi qayerda joylashganligidan xabardor qilish; uchinchidan , deputatlikka nomzodlarning saylovda ishtirok etishlari uchun bir xilda shart-sharoitlar yaratib berish; to`rtinchidan , deputatlikka nomzodlarga guvohnoma berish, tegishli viloyat, tuman va shahar saylov komissiyalari tomonidan ularni ro`yxatga olish; beshinchidan , deputatlikka nomzodlarning saylovchilar bilan uchrashuvlarini tashkil qilish; oltinchidan, deputatlikka nomzodlarning ishonchli (vakolatli) vakillarini ro`yxatga olish va ularga maxsus guvohnoma berish; yettinchidan, siyosiy partiyalar, fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari vakillari, jamoat tashkilotlari, korxonalar, muassasalar va tashkilotlar rahbarlarining saylovlarga tayyorgarlik va uni o`tkazish borasidagi axborotlarini eshitish; sakkizinchidan, saylovchilar ro`yxatini tuzish ishlarini nazorat qilish va ularni keng jamoatchilikka ma'lum qilish; to`qqizinchidan, saylov okrugi bo`yicha saylov bulleteni matnini tasdiqlash va uchastka saylov komissiyalarini saylov bulletenlari bilan ta'minlash; o`ninchidan, saylov okrugi saylov natijalarini aniqlash va uni tegishli viloyat, tuman va shahar saylov komissiyalariga topshirish; o`n birinchidan, takroriy ovoz berish va takroriy saylovni tashkil qilish, shuningdek, vakolati tugagan deputat o`rniga deputat saylovi o`tkazishni tashkil qilish;

o`n ikkinchidan, uchastka saylov komissiyalarining faoliyati yuzasidan tushgan shikoyat va arizalarni ko`rib chiqish va ular yuzasidan chora-tadbirlar ko`rish; o`n uchinchidan, mazkur qonun va O`zbekiston Respublikasining boshqa qonunlariga muvofiq ko`zda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshirish. Saylov kampaniyasida asosiy o`rinda uchastka saylov komissiyasi turadi. Binobarin, u tuman va shahar saylov komissiyalari tomonidan saylov kuni belgilangandan keyin 50 kun ichida 5-19 kishi tarkibida tashkil qilinib, uning o`z raisi, rais muovini va kotibi bo`ladi. Qonunda muayyan shart-sharoitlarga ko`ra komissiya a'zolarining soni oshirilishi yoki kamaytirilishi ham ko`zda tutilgan. Agar komissiya a'zolarining soni 7 kishidan oshmasa, ular orasidan faqat rais va kotib saylanadi. Qonunda uchastka saylov komissiyasining vakolatlari jumlasiga quyidagilar kiritilgan: saylov uchastkasi bo`yicha saylovchilar ro`yxatini tayyorlash; saylovchilarni ular bilan tanishtirish, ro`yxatdagi kamchiliklar va xatoliklar bo`yicha arizalarni ko`rib chiqish, ro`yxatga arizalarga muvofiq o`zgartirishlar kiritish masalasini hal etish; saylov kunida o`z istiqomat joylarida bo`lmasliklari yoki boshqa sabablarga ko`ra saylovda bevosita ishtirok qila olmaydigan saylovchilardan saylov konvertlarini qabul qilib olish; aholini saylov kuni va uning o`tkazilish joyidan xabardor etish; saylov o`tkaziladigan binoni tayyorlash, unga saylov qutilarini va boshqa saylovga zarur asbob-uskunalarni o`rnatish; saylov kunida saylov uchastkasida ovoz berishni tashkil qilish; saylov uchastkasida berilgan ovozlarni hisoblab chiqish; saylov o`tkazish va ovoz berishni tashkil qilish borasida tushgan arizalarni qabul qilish va ular yuzasidan muayyan chora- tadbirlarni ko`rish; mazkur qonunga va O`zbekiston Respublikasining boshqa qonunchilik hujjatlariga muvofiq tarzda boshqa vakolatlarni amalga oshirish. Qonunda saylov komissiyalari vakolatlarining har tomonlama va aniq qayd etilishi, O`zbekistonda huquqiy davlat qurish ishi izchil ravishda olib borilayotganligini yaqqol ifoda etib, mamlakatimizda joylardagi mahalliy vakillik organlarini shakllantirishdek muhim tartibda boshboshdoqlik va voluntarizmga yo`l qo`yilmasligini, bu boradagi har qanday masala bevosita huquqiy normalar nazorati ostida ekanligini va davlatimizning sha'ni va obro`sini belgilashini anglatadi. Saylov komissiyasining o`z vakolatlari doirasida qabul qilgan qarorlari muayyan

davlat tizimlari, siyosiy partiyalar, jamoat birlashmalari, mehnat jamoalari, harbiy qismlar, korxona, muassasa, tashkilotlarning rahbarlari tomonidan amalga oshirilishi majburiydir. Shuningdek, qonunda saylov komissiyalarining faoliyat yuritish muddatlari ham qat'i belgilab qo`yilgan. Masalan, okrug va uchastka saylov komissiyalari o`z faoliyatlarini mazkur Kengashlar tomonidan muayyan okruglar bo`yicha deputatlarning vakolatlari tan olingandan keyin to`xtatadilar. Viloyat, tuman va shahar saylov komissiyalari esa muayyan Kengashlarga saylov o`tkazish bo`yicha barcha saylov okruglarida deputatlar saylab bo`lingach, o`z faoliyatini to`xtatadilar. Saylov komissiyalarining qarorlari yuzasidan deputatlikka nomzod ko`rsatgan siyosiy partiyalarning organlari, hokimiyatning vakillik organlari, fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari, deputatlikka nomzodlar, kuzatuvchilar va saylovchilar tomonidan yuqori saylov komissiyalariga yoki sudga qaror qabul qilingandan keyingi o`n kun ichida ariza yoki norozilik bildirishi mumkin. Qonunda kelib tushgan ariza uch kun ichida ko`rib chiqilishi lozimligi, agar saylovga olti kundan kamroq vaqt qolgan bo`lsa, zudlik bilan ko`rib chiqilishi lozimligi alohida qayd etilgandir. Mahalliy hokimiyat organlariga saylov o`tkazish borasidagi qonunda saylovlarni tayinlash, viloyat, tuman va shahar Kengashlari deputatligiga nomzodlarni ko`rsatish va ro`yxatga olishning huquqiy tomonlari ham har jihatdan batafsil tahlil etilgandir. Mahalliy Kengashlarga saylovlar barcha darajada, odatda, bir vaqtda o`tkaziladi va O`zbekiston Respublikasining oliy hokimiyat organi Oliy Majlis tomonidan deputatlarning vakolatlari tugashidan uch oy ilgari belgilanadi. Hozirgi kunda davlat hokimiyati vakillik organlariga saylovlarni tayinlash bo`yicha yangi qoidalar kiritildi. Ular O`zbekiston Respublikasining «Referendum yakunlari hamda davlat hokimiyati tashkil etilishining asosiy prinsiplari to`g`risida»gi 2002 yil 4 aprelda qabul qilingan konstitutsiyaviy qonunining 3-moddasida belgilangan va shunga asosan davlat hokimiyati vakillik organlariga saylovlar ularning konstitutsiyaviy vakolati tugaydigan yilda dekabr oyi uchinchi o`n kunligining birinchi yakshanbasida o`tkaziladi. Mazkur konstitutsiyaviy qonunga asosan bu yangiliklar amaldagi saylov to`g`risidagi qonunimizga kiritildi. Ushbu kun belgilangandan keyingi uch kun ichida saylov kuni

haqida barcha matbuot organlari va boshqa ommaviy axborot vositalari orqali xabar qilinadi. Aholiga saylovlar to`g`risida bu tarzda ma'lumot berish davlat hokimiyati organlari ushbu viloyat, tuman va shahar deputatlari Kengashiga o`tkaziladigan saylov tadbiriga nihoyatda katta ahamiyat berishidan dalolat beradi. Xalq deputatlari viloyat Kengashlariga deputatlikka nomzodlar ko`rsatish huquqiga siyosiy partiyalar, tuman va shahar xalq deputatlari Kengashlari egadirlar, tuman va shahar deputatlari Kengashiga nomzod ko`rsatish huquqiga esa siyosiy partiyalar va fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari egadir. Xalq deputatlari mahalliy Kengashlariga bu tarzda nomzodlar ko`rsatish tartibi saylovlarni muqobillik asosida o`tkazishga, ularda turli davlat va jamoat tashkilotlarining ishtirok etishida populistik va safsatabozlikka yo`l qo`ymaslikka, xalq deputatlari mahalliy Kengashlarida mehnat jamoalarining barchasi ishtirok etayotganligi haqidagi xalqchillikning xuddi sovet davridagi kabi soxta demokratiyaga yo`l qo`ymaslikka keng imkoniyatlar yaratadi. Siyosiy partiyalar deputatlikka nomzod ko`rsatishi uchun saylov kuni belgilangandan keyingi yigirma kun ichida viloyat, tuman va shahar saylov komissiyasiga saylovda ishtirok etish haqida ariza topshirishlari lozim. Ushbu arizada siyosiy partiya yuqori organi rahbarining imzosi bo`lishi, shuningdek, siyosiy partiyaning qonunda belgilangan tartibda ro`yxatga olinganligi haqidagi ma'lumotnomani taqdim etishi kerak. Zero, siyosiy partiya saylov kuni belgilanishidan kamida olti oy oldin ro`yxatga olingan bo`lishi kerak. Yuqorida qayd etilgan hujjatlarni taqdim etgandan so`ng tegishli viloyat, tuman va shahar saylov komissiyasi siyosiy partiyaning vakiliga maxsus ma'lumotnoma beradi. Ana shu hujjatlar asosida saylov komissiyasi besh kun ichida mazkur siyosiy partiyaning saylovda ishtirok etishi haqida zarur q arorni chiqaradi. Viloyat, tuman va shahar deputatlari Kengashiga nomzod lar ko`rsatish saylov ga oltmish besh kun qolganida boshlanib, saylov boshlanishiga qirq besh kun qolganda to`xtatiladi. Bunday muddatning belgilanishi saylovchilarning nomzodlikka tavsiya qilingan shaxslarni har tomonlama o`rganishlari, ular borasida o`zlarining qat'i fikrlariga ega bo`lishi va u yoki bu nomzod borasida yanglish xulosalar chiqar-masligiga imkon tug`diradi.

Qonunda shu narsa belgilab qo`yilganki, deputatlikka nomzod kishilar, albatta, tegishli viloyat, tuman yoki shahar hududida ishlovchi yoki yashovchi fuqarolardan iborat bo`lishi kerak. Ayni paytda, biron shaxs tegishli viloyat, tuman, shahar deputatlari Kengashiga deputatlikka saylov o`tkazilishida faqat bir saylov okrugidan o`z nomzodini ko`rsatishi mumkin. Siyosiy partiyalar, hokimiyat vakillik organlari, o`zini o`zi boshqarish organlari deputatlarning mahalliy kengashlariga nomzodlarni mustaqil ravishda ko`rsatish huquqiga egadirlar. Qonunda bu yerda ham ayrim cheklashlar nazarda tutiladi. Xususan, biror-bir siyosiy partiya deputatlikka nomzod ko`rsatish chog`ida faqat o`z partiyasiga mansub kishinigina nomzod sifatida taqdim etishi mumkin, siyosiy partiya boshqa partiya a'zosini yoki partiyasiz kishining nomzodini ko`rsatish huquqiga ega emas. Tuman, sh a h ap vakillik hokimiyat organlari esa qanday partiyaga mansub ekanligidan qat'i nazar har qanday kishining nomzodini saylovda ko`rsatishlari mumkin. Xalq deputatlari Kengashlar i ga deputatlikka nomzodlarni ro`yxatga olish masalasiga ham qonun ma'lum huquqiy shakl bag`ishlagan. Xususan, unga muvofiq siyosiy partiyaning tegishli organ bo`yicha rahbari, xalq deputatlarining tuman, shahar Kengashi deputatlari rahbarlari, fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari tegishli saylov komissiyaga o`zlarining deputatlikka nomzodlarini ro`yxatga olishni so`rab murojaat qiladilar. Ayni paytda, ariza bilan birgalikda mazkur saylov komissiyasiga siyosiy partiya organining, tuman, shahar deputatlari Kengashining, fuqarolar yig`ini (vakillar majlisi)ning yoki o`zini o`zi boshqarish organlari vakillari yig`ilishining ma'lum bir kishini deputatlikka nomzod qilib ko`rsatganligi haqidagi qarori, mazkur nomzodning saylov okrugida xalq deputatlari Kengashiga saylovda nomzod sifatida ishtirok etishga roziligi ham taqdim etiladi. Ayni paytda shuni ham e'tiborga olish kerakki, sudyalar yoki prokuraturaning mansabdor shaxslari nomzod sifatida faqat o`z lavozimlaridan bo`shashi haqida ariza yozganlaridan keyin ularni xalq deputatlari Kengashlar i ga deputat qilib saylanganlaridagina ro`yxatga olinishi mumkin. Bu boradagi zaruriy tartib - qoidalarga qat'i amal qilinishi uchun viloyat, tuman, shahar saylov komissiyalari yetti kunlik muddat ichida mazkur qonunda ko`zda tutilgan hujjatlarning taqdim etilishi haqi-dagi

ma'lumotlar to`g`risidagi o`z X ulosalarini bildirishlari kerak. Agar qonun talablari bajarilmagan bo`lsa yoki unga xilof yo`l tutilgan bo`lsa, saylov komissiyalari mutasaddi davlat va jamoat tizimlariga yo`l qo`yilgan kamchiliklar to`g`risida ma'lum qilishlari va bu kamchiliklarga tez muddatlarda barham berishlari lozim. Zero, bunday tartib - qoidalar faqat huquqiy davlatlargagina xos xususiyatdir. Mazkur Q onunning 23-moddasida , qanday fuqarolar xalq deputatlari Kengashlariga deputat sifatida ro`yxatga olinishi mumkin emasligi ochiq-oydin belgilab qo`yilgan. Bular, birinchidan, sudlanganligi qonunda belgilangan tartibda bekor qilinmagan yoki olib tashlanmagan fuqarolar; ikkinchidan, saylov belgilangan kunga nisbatan keyingi besh yil ichida O`zbekiston Respublikasida istiqomat qilmagan shaxslar; uchinchidan, O`zbekiston harbiy kuchlarining xizmatchilari, milliy xavfsizlik xizmati xodimlari, ichki ishlar va boshqa harbiy bo`linmalar xodimlari; to`rtinchidan, diniy tashkilotlar va birlashmalarning professional xizmatchilaridan iborat. Zero, bu cheklashlar shuning uchun ham haqqoniy va adolatli sanaladigan qonunchilik hokimiyatining vakillik organlari - muassasalar qiyofasida, obyektiv xarakterdagi huquqiy normalarga asosan, qonunga qat'i rioya qilgan holda, saylov tadbirlariga kuch yoki ruhiy tazyiq bo`lmasligining tarafdoridir. Deputatlikka nomzodlarni ro`yxatga olish saylovlarga besh kun qolganda nihoyasiga yetkaziladi. Siyosiy partiyalar, tuman, shahar xalq deputatlari Kengashlari, fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari tomonidan hujjat topshirishdagi shoshma- shosharlikka yo`l qo`ymaslik uchun saylov komissiyalari nomzodlarni ro`y h atga olish tugatilishidan yetti kun ilgari ko`rib chiqadi. Bunday tadbirlarning amalga oshirilishi ham saylov kampaniyasida o`zboshimchilikka yo`l qo`ymaslik, soxtagarchilikning oldini olish, turli nayrang va munofiq-liklarga yo`l qo`ymaslik uchun juda katta ahamiyat kasb etadi. Viloyat, tuman va shahar saylov komissiyalarining nomzodlarni ro`yxatga olish tugagandan so`ng besh kun ichida ularning ro`yxati va anketa ma'lumotlarini mahalliy matbuotda e'lon qilishi ham ana shu qonuniy tartibni amalga oshirishga yordam beradi. Albatta, muqobillik asosidagi saylov o`tkazish sharoitida saylovoldi targ`ibot - tashviqotlarisiz hech narsaga erishib bo`lmaydi. Qonunga muvofiq saylov oldi targ`ibot va tashviqot ishlari nomzodlar viloyat, tuman, shahar saylov komissiyalari tomonidan

ro`yxatga olingandan so`nggina boshlanadi. Deputatlikka nomzodlarning har biri uchun teng tarzda ommaviy axborot vositalaridan foydalanish, o`z saylovchilari bilan majlislarda va saylovchilarga ma'qul boshqa usullar orqali muloqotda bo`lish imkoniyati berilishining qonunda qayd qilinganligi ham nihoyatda muhim huquqiy ma'no kasb etadi. Qonun, shuningdek, saylov komissiyalari zimmasiga saylovchilar bilan bo`ladigan majlislarni tuman yoki shahar hokimiyatlari bilan hamkorlikda o`tkazish vazifasini ham yuklaydi. Saylov komissiyalari va hokimiyat vakillari deputatlikka nomzodlarning o`z saylovchilari bilan uchrashuvlarini o`tkazish uchun binolar va zarur jihozlar bilan ta'minlaydilar. Majlislarda ko`proq kishilarning ishtirok etishini ta'minlash maqsadida qonunda uchrashuvlarning ishdan bo`sh vaqtlarda o`tkazilishi va bu uchrashuv haqida saylovchilarga oldindan xabar berilishi ham ko`zda tutiladi. Davlat va jamoat tashkilotlarining deputatlikka nomzodlarga zarur ma'lumotlarni olishlariga ko`maklashishlari to`g`risi-dagi qoidalar ham, albatta, saylov muvaffaqiyati uchun ijobiy ahamiyat kasb etadi. Ushbu qoidalarning barchasi saylovlarni his-hayajonlarga berilmasdan, ishchanlik ruhida, muvaffaqiyatli o`tkazish imkoniyatini yaratadi. Qonunda alohida band sifatida siyosiy partiyalarning o`z dasturlarini bayon qilish huquqi bayon qilingan. Ayni paytda, fuqarolarning osoyishtaligi va tinch-totuvligiga rahna soluvchi xatti-harakatlarning oldini olish maqsadida Q onunning 25-moddasida siyosiy partiyalarning va deputatlikka nomzod shaxslarning dasturlari respublikaning suverenitetiga, yaxlitligiga, xavfsizligiga qarshi yo`naltirilmasligi, xalqning salomatligiga va ma'naviyatiga rahna solmasligi, urushga, milliy nizolarga sabab bo`lmasligi, diniy dushmanlik va konstitutsiyaviy tuzumni zo`rlik ishlatib o`zgartirishga undamasligi, fuqarolarning konstitutsiyaviy huquq va burchlarini poymol qilmasligi zarurligiga alohida ahamiyat berilgan. Qonunda saylov kunida targ`ibot-tashviqot yurgizish ishlariga yo`l qo`yilmasligining ko`rsatib o`tilishi ham saylovlarni demokratik uslubda o`tkazish qoidalariga mutlaqo mos tushadi. Deputatlikka nomzodlarning ishonchli vakillarining ham huquqiy normalari qonunda har tomonlama ko`rib chiqilgan. Viloyat, tuman va shahar Kengashlari deputatligiga nomzod uch nafarga qadar ishonchli vakilga ega bo`lishi mumkin. Ular

zimmasiga nomzodni deputatlikka saylash uchun uni targ`ib qilish, ularning davlat va ijtimoiy tizimlar, saylovchilar bilan bo`ladigan o`zaro muloqotlarida nomzod manfaatlarini yoqlash, shuningdek, saylov komissiyalarida ularni qo`llab-quvvatlash majburiyatlari yuklatilgan. Deputatlikka nomzod kishilar o`zlarining ishonchli vakillarini o`zlari tayinlash huquqiga egadirlar, shundan so`ng ular o`z ishonchli vakillari haqida okrug saylov komissiyalariga ma'lumot beradilar. O`z navbatida, okrug saylov komissiyalari nomzodlarning ishonchli vakillari (vakolatli kishilari)ni ro`yxatga oladilar va ularga maxsus guvohnoma beradilar. Ayni paytda deputatlikka nomzod o`z ishonchli vakilining vakolatlarini bekor qilishi, uni almashtirishi mumkin, faqat u bu haqda saylov okrugini ogohlantirishi kerak bo`ladi. Nomzodning ishonchli vakili o`zi istagan paytda, ixtiyoriga ko`ra o`z vakolatlaridan voz kechishi mumkin. Vakolatli shaxsning faoliyati holis bo`lishini ta'minlash uchun uning saylov komissiyasiga a'zo bo`lishi mumkin emasligining alohida qayd etilishi qonunning yana bir ijobiy jihatini belgilashi shubhasizdir. Saylov to`g`risidagi qonunda, shuningdek, deputatlikka nomzodning saylovda o`z nomzodini ko`rsatishdan voz kechishi mumkinligi yoki o`z nomzodini butunlay qaytarib olishi mumkinligi masalasi ham ko`rib chiqilgan. Qonunning 28-moddasida siyosiy partiyalar, tuman, shahar xalq deputatlari Kengashi, fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari istagan paytda u yoki bu deputatlikka nomzod haqidagi qarorni o`zgartirishi mumkinligi ko`zda tutilgan. Bu qarorga muvofiq viloyat, tuman, shahar xalq deputatlari Kengashlari muayyan saylov komissiyasiga yangi nomzodni ro`yxatga olish uchun ariza beradilar. Nomzodlikka ro`yxatga olingan shaxslar ularning nomzodini ko`rsatgan siyosiy partiyalari o`z faoliyatini tugatgan hollarda ham o`z maqomidan mahrum etiladilar. Bundan tashqari, deputatlikka nomzod saylovga qadar istalgan paytda o`z nomzodini qaytarib olishi mumkin, buning uchun u saylov komissiyasiga ariza bilan murojaat qilishi kerak bo`ladi. Bularning barchasi O`zbekistonda joylardagi hokimiyatning vakillik organlariga o`tkaziladigan saylovlar izchil demokratik asoslarda o`tkazilishidan dalolat beradi. Saylovga tayyorgarlik va uni o`tkazish jarayonida saylovchilar ro`yxatini tuzish

ishiga muhim o`rin beriladi. Zero, amaldagi teng ovoz berish huquqi ana shu tadbirning nechog`li to`g`ri amalga oshirilishiga bog`liqdir. Shuning uchun ham saylovchilarga ana shunday sharoitni yaratish nihoyatda muhimdir, toki har bir saylovchi bir saylov ro`yxatidagina qayd etilsin. Saylovchilarning ro`yxati jamoatchilik e'tiboriga saylov boshlanishidan o`n besh kun ilgari ma'lum qilinadi. Bu hol saylovchilarning ro`yxat bilan tanishishlari va unda yo`l qo`yilgan ayrim noaniqliklar va xatoliklarni saylovdan oldin bilishlari va ularni saylov uchastkalariga aytib tuzatishlariga imkoniyat tug`diradi. Bunday arizalar saylov uchastkalarida yigirma to`rt soat ichida ko`rib chiqilib, hal etilishi kerak. Agar saylov komissiyalarining qarori saylovchilarni qoniqtirmasa, ular o`z navbatida qonunga muvofiq tarzda bu borada sudga murojaat qilish huquqiga egadirlar. Saylov bulletenlarini tayyorlash borasidagi yana bir muhim yangi jihat shundaki, Q onunning 32-moddasiga binoan saylov bulletenlari davlat tilida chop etilishi bilan birga tegishli viloyat, tuman va shahar saylov komissiyalarining qaroriga muvofiq ma'lum saylov okrugida yashovchi aholining ko`pchilik qismi gaplashadigan boshqa bir tilda ham chop etilishi mumkin. S aylovda ovoz berish maxsus binolarda o`tkazilishi, mazkur binolarda yashirin ovoz berish uchun yetarli miqdorda kabinalar tashkil qilinishi, saylovchilarga bulletenlarni tarqatish joylari tashkil etilishi va saylov qog`ozlarini yig`ish uchun maxsus qutilar o`rnatilishi alohida ko`rsatib o`tilgan. Bunda hatto saylov qog`ozlari tashlanadigan qutilarning joylashish o`rni ham belgilab berilganki, zero, mazkur qutilarga saylov varaqasini tashlashdan ilgari saylovchilar yashirin ovoz berish kabinalariga kirib chiqishlari kerak. Saylov komissiyasi saylovchilarni saylov qayerda o`tkazilishi haqida saylov kunidan o`n kun avval xabardor qiladi. Bu, o`z navbatida, saylovni samarali va muvaffaqiyatli tashkil etish, ortiqcha tashvishlarsiz, shoshma-shosharliklarsiz o`tkazishga imkoniyat yaratadi. Zero, bunday holatda saylovchilar ham saylovda ishtirok etish uchun avvaldan tayyorgarlik ko`rib yuradilar va saylov kunida saylovchilarning aksariyat ko`pchiligi ishtirok etishiga zamin yaratiladi. Saylov kuni saylov o`tkaziladigan bino mazkur saylov uchastkasida qayd etilgan saylovchilarning kamida uchdan ikki qismi yig`ilganidan so`ng ochiladi. Saylov

komissiyasi raisi komissiya a'zolari ishtirokida saylov qutilarining surgichlarini olib tashlaydi va ular o`rtasida saylov bulletenlarini tarqatib, saylov boshlanganligini ma'lum qiladi. Qonun bulletenlarning umumiy soni alohida hujjatda qayd etilishini alohida shart qilib qo`yadi. Bu muqobillik asosida saylov o`tkazish jarayonida nihoyatda muhim ahamiyat kasb etib, saylovda har qanday suiiste'mollarga, soxtalashtirishlarga yo`l qo`yilmasligini ta'minlaydi. Saylovchi ovoz berishda ishtirok etish uchun saylov to`g`risidagi Q onunning 37-moddasiga binoan o`z shaxsini tasdiqlovchi guvohnomasini ko`rsatishi va shundan keyin saylovchilar ro`yxatidagi o`z ismi-sharifi yoniga imzo chekishi kerak. Bu ham bir paytlar urf bo`lgan nojoiz holatning, ya'ni oilaning bir a'zosi, barcha oila a'zolari, hattoki qo`ni-qo`shnilar uchun ham ovoz b ep ish holatiga barham berishi shubhasizdir. Bu, albatta, muqobillikka asoslangan, birgina nomzodni ca ylashga mo`ljallangan davrlar uchun xos illat edi. Zero, u paytlard a saylovchilar saylovga o`ta befarqlik bilan munosabatda bo`lishar, hatto ularni saylov natijalari ham qiziqtirmas edi. Saylovning holis o`tishini ta'minlovchi yana bir holat shundaki, saylov bulletenini mustaqil to`ldira olmaydigan saylovchi o`z ixtiyoriga ko`ra saylov komissiyasi a'zolaridan tashqari har qanday boshqa kishini ko`makka chaqirishi va uning ko`magida saylov qog`ozini to`ldirishi mumkinligidir. Saylovchilar uchun yana bir qulaylik shundaki, agar ular saylov kuni yashash joylarida bo`lish imkoniyatlariga ega bo`lmasalar, oldindan o`z saylov qog`ozlarini saylov uchastkasidagi maxsus qutilarga yopiq konvertlarga solgan holda qoldirishlari mumkin. Bu ham saylovda saylovchilarning birortasi e'tibordan chetda qolmasligini ta'minlashda nihoyatda muhim ahamiyat kasb etadi. Albatta, bunday tajriba taraqqiy topgan ko`plab xorijiy mamlakatlarda keng qo`llaniladi. Bizningcha, bu uslubni O`zbekistonda ham yanada kengroq joriy qilmoq kerak. Saylovchilarning ayrimlari salomatliklarini yo`qotganliklari tufayli kasalxonalarda va boshqa shifoxonalarda davolanayotgan hollarda ularning ham fuqarolik huquqlarini hurmat qilgan holda saylovda ishtirokini ta'minlash uchun bevosita ular davolanayotgan joylarda ovoz berishni tashkil qilish qonunda ko`zda tutilgan. Buning uchun saylov komissiyasi o ` z a ' zolarining ayrimlarini ana shu shifo maskanlariga yuboradilar . Ovozlarni sanab chiqish saylov komissiyasi tomonidan har bir saylov okrugi va

har bir deputatlikka nomzod uchun berilgan ovozni alohida - alohida sanash orqali amalga oshiriladi . Saylovning qay darajada demokratik tarzda o ` tganligini , ovozlarni sanashda saylov bulletenining haqiqiyligi shubha ostiga olingan taqdirda bu masala uchastka saylov komissiyasi tomonidan ovozga qo ` yish yo ` li bilan hal etilishiga qarab bilsa ham bo ` ladi . Saylovdagi ovozlarni sanash natijalari saylov uchastkasidagi saylov komissiyasi majlisining protokoli orqali qayd etilib , unga saylov komissiyasining raisi , rais muovini , kotibi va komissiyaning boshqa a ' zolari imzo chekadilar . Bunday yo`l tutish orqali ovozlarni sanash hujjatlarida bir yoqlamalikka yo`l qo`yishning oldi olinadi. Ovoz berish natijalarini bu tarzda aniqlash okrug, viloyat, tuman va shahar saylov komissiyalarida ham xuddi shunday amalga oshiriladi. Qonunning 41- moddasida alohida belgilab qo`yilganidek, saylovda ishtirok etgan saylovchilarning yarmidan ko`pining ovoziga muvaffaq bo`lgan deputatlikka nomzodlargina deputat sifatida saylangan hisoblanadilar. Basharti, saylovda saylovchilar ro`yxatiga kiritilgan saylovchilarning yarmidan kamrog`i ishtirok etgan bo`lsa, saylov o`tmagan deb topiladi. Agar saylov jarayonida uning natijalariga ta'sir ko`rsatuvchi qonunga xilof xatti- harakatlar yuz bergan bo`lsa, o`tkazilgan viloyat, tuman va shahar deputatlari kengashiga saylovlar umuman noqonuniy hisoblanadi. Saylovlarning noqonuniy deb baholanishi haqidagi qaror viloyat, tuman va shahar saylov komissiyalari tomonidan qabul qilinadi va saylov natijalari e'lon qilingandan keyin o`n kun ichida ular yuzasidan sudga ariza berish mumkin. Agar ayrim saylov uchastkalaridagi saylovlar viloyat, tuman va shahar saylov komissiyalari tomonidan noqonuniy deb belgilansa va ular saylovning umumiy natijalariga ta'sir qilmagan bo`lsa, ularsiz ham saylov o`tkazilgan hisoblanadi. Qonunda takroriy saylov o`tkazish mumkinligi haqida ham huquqiy qoidalar o`rin olgan. Agar saylov okrugidan bir yo`la ikki nomzod deputatlik uchun ko`rsatilgan bo`lsada, ularning har ikkalasi ham saylovchilar ro`yxatida qayd etilgan saylovchilarning yarmidan ko`prog`ining ovozini olishga muvaffaq bo`lmasa, okrug saylov komissiyasi saylovni takroriy o`tkazish huquqiga egadir. Biroq takroriy saylovda faqat saylovchilarning ko`proq ovozini olishga muvaffaq bo`lgan ikki nomzod ishtirok etishi mumkin, holos. Qonunda takroriy saylov o`tkazish uchun ikki kun muhlat berilgan bo`lib, bunda saylov to`g`risidagi qonunning barcha talablariga rioya etish qat'i shart qilib

qo`yiladi. Takroriy saylov o`tkazilganda muqobillikda ovozga qo`yilgan ikki nomzodning qaysi biri saylovda ishtirok qilgan saylovchilarning ko`proq ovozini olishga muvaffaq bo`lsa, o`sha nomzod deputat etib saylangan hisoblanadi. Bunda qonun saylangan deputat uchun saylovchilarning yarmidan ko`prog`i ovoz berishini va unga qarshi ovoz bergan kishilar soni uni yoqlab ovoz bergan kishilar sonidan oshib ketmasligini shart qilib qo`yadi. Albatta, bu mutlaqo yangi bir usul bo`lib, u ma'muriy buyruqbozlikdan xalos bo`lib, muqobillik asosida saylov o`tkazayotgan yangi huquqiy davlatgagina xosdir. Qayta ovoz berish albatta bir o`ringa bir nomzod ko`rsatilgan «sovet jamiyatining ajralmas yaxlitligi», «kommunistlar va partiyasizlar blokining ajralmasligi» haqida ayuhannos solingan eski tuzum davrida mutlaqo yuz berishi mumkin emas edi. Zero, u davrda saylov tizimlari mutlaqo buzib yuborilgan edi. Takroriy saylov o`tkazish quyidagi hollarda o`tkaziladi: birinchidan, basharti, saylov okrugi bo`yicha saylov o`tmagan yoxud haqiqiy emas deb topilgan bo`lsa; ikkinchidan, basharti, takroriy ovoz berish deputatni aniqlash imkonini bermagan bo`lsa; uchinchidan, basharti, saylov okrugi bo`yicha deputatlikka ko`pi bilan ikki nomzod ovozga qo`yilgan bo`lsa va ulardan birortasi ham saylanmagan bo`lsa; Takroriy saylov o`tkazishning o`ziga xos tomonlari bor bo`lib, ular quyidagilardir: - viloyat, tuman va shahar komissiyalari o`tkazilgan takroriy saylovni okrug va uchastka saylov komissiyasi yangi tarkibda o`tkazishlari haqida qaror qilishlari mumkin; - asosiy saylovlar paytida deputatlikka nomzodi ko`rsatilgan shaxs, qayta saylov paytida o`z saylov okrugida ham, boshqa saylov uchastkasida ham qayta saylovda ishtirok etishga haqli emas; - qayta saylovlar asosiy saylovlar o`tkazilgandan keyingi bir oy ichida o`tkazilishi kerak. Bunda saylov komissiyalarini tuzish, deputatlikka nomzodlarni ro`yxatga olish va boshqa tadbirlar qonunda ko`zda tutilganidek amalga oshirilishi lozim. Mahalliy hokimiyat organlariga saylov o`tkazish borasidagi qonunda saylovlarni tayinlash, viloyat, tuman va shahar Kengashlari deputatligiga nomzodlarni ko`rsatish va

ro`yxatga olishning huquqiy tomonlari ham har jihatdan batafsil tahlil etilgandir. Mahalliy Kengashlarga saylovlar barcha darajada, odatda, bir vaqtda o`tkaziladi va O`zbekiston Respublikasining oliy hokimiyat organi Oliy Majlis tomonidan deputatlarning vakolatlari tugashidan uch oy ilgari belgilanadi. Hozirgi kunda davlat hokimiyati vakillik organlariga saylovlarni tayinlash bo`yicha yangi qoidalar kiritildi. Ular O`zbekiston Respublikasining «Referendum yakunlari hamda davlat hokimiyati tashkil etilishining asosiy prinsiplari to`g`risida»gi 2002 yil 4 aprelda qabul qilingan konstitutsiyaviy qonunining 3-moddasida belgilangan va shunga asosan davlat hokimiyati vakillik organlariga saylovlar ularning konstitutsiyaviy vakolati tugaydigan yilda dekabr oyi uchinchi o`n kunligining birinchi yakshanbasida o`tkaziladi. Mazkur konstitutsiyaviy qonunga asosan bu yangiliklar amaldagi saylov to`g`risidagi qonunimizga kiritildi. Ushbu kun belgilangandan keyingi uch kun ichida saylov kuni haqida barcha matbuot organlari va boshqa ommaviy axborot vositalari orqali xabar qilinadi. Aholiga saylovlar to`g`risida bu tarzda ma'lumot berish davlat hokimiyati organlari ushbu viloyat, tuman va shahar deputatlari Kengashiga o`tkaziladigan saylov tadbiriga nihoyatda katta ahamiyat berishidan dalolat beradi. Saylov tizimining demokratlashtirilishi chiqib ketgan deputatlar o`rniga yangi deputatlar saylash mexanizmining ham huquqiy mexanizmini ishlab chiqishni taqozo etdi. Biz tahlil etayotgan Q onunning 44-moddasiga muvofiq, muayyan xalq deputatlari Kengashi tomonidan haqiqiy emas deb e'tirof etilgan hollarda, shuningdek, deputat chaqirib olinganda va boshqa sabablarga ko`ra deputatlik vakolatlari muddatidan ilgari to`xtatilganda mazkur saylov okruglarida ikki oylik muddat ichida yangidan saylov o`tkaziladi. Saylovlar davlatning mahalliy vakillik organlari tomonidan o`tkazilishi kerak bo`lgan kundan bir oy ilgari belgilanadi. Bunda viloyat, tuman va shahar saylov komissiyalari tuzilmaydi. Ularning funksiyasini okrug saylov komissiyasi bajarib, u saylov boshlanishiga yigirma besh kun qolganda tuziladi. Uchastka saylov komissiyasi esa saylovga o ` n besh kun qolganda tashkil etiladi . Yana bir yangi qoida shundaki , agar mazkur viloyat , tuman , shahar deputatining umumiy vakolati tugatilishiga olti oydan kamroq vaqt qolgan bo ` lsa , uning o ` rniga deputat saylovi o ` tkazilmasligi ham mumkin .

Huquqiy davlat barpo qilish jarayoni ketayotgan bir paytda saylovlarni moddiy ta ' minlash masalasi ham yangicha usulda hal etilmoqda . Saylovlar to ` g ` risidagi Q onunning 48- moddasiga muvofiq xalq deputatlari viloyat , tuman va shahar Kengashlarida saylovni tayyorlash va o ` tkazish bilan bog ` liq bo ` lgan sarf - xarajatlar O ` zbekiston Respublikasi davlat mablag ` lari hisobidan qoplanadi . Shuning bilan birga , siyosiy partiyalar , jamoat tashkilotlari , muassasalar , tashkilotlar va respublika fuqarolari ixtiyoriy ravishda saylovlarni o ` tkazish tadbirlari uchun o ` z mablag ` alarini o ` tkazish imkoniga ega . Bu mablag ` lar viloyat , tuman va shahar saylov komissiyalari tomonidan yig ` ib olinadi va saylovlarni o ` tkazish jarayonida sarflanadi . Qonundagi yana bir muhim , yangi jihat uni buzganlik uchun javobgarlik to ` g `- risidagi moddaning mavjudligidir . Qonunda shunday belgilab qo`yilgan: saylovchilarning saylash va saylanish, saylovoldi tashviqot olib borishni amalga oshirishlariga zo`ravonlik , aldash, tahdid solish yoki boshqa yo`llar bilan to`sqinlik qiluvchi shaxslar, shuningdek, soxta saylov hujjatlari tuzgan, ovozlarni atayin noto`g`ri sanab chiqqan, yashirin ovoz berish tartibini buzgan yoki ushbu qonunning boshqacha tarzda buzilishiga yo`l qo`ygan saylov komissiyalarining a'zolari, boshqa mansabdor shaxslar, siyosiy partiyalarning, fuqarolarning, o`zini o`zi boshqarish organlarining vakillari O`zbekiston Respublikasi qonunlariga ko`ra javobgarlikka tortiladilar. Shuningdek, deputatlikka nomzod to`g`risida soxta ma'lumotlar e'lon qilgan yoki ularni o`zgacha tarzda tarqatgan shaxslar ham javobgarlikka tortiladilar 3- §. Xal q deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlarining funksiyalari Davlat hokimiyati vakillik va o`zini o`zi boshqarish organlarining O`zbekistonda mavjud bo`lgan barcha tizimlari uchun yagona bo`lgan asosiy funksiyalarga quyidagilar kiradi: 1. Tegishli hudud aholisini birlashtirish, barcha fuqarolarning manfaatlarini ifodalash, ularni davlat, jamoat ishlarini boshqarishga keng jalb etish. 2. Tegishli hududda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning kompleksliligini ta'minlash.

3. Davlat xo`jalik va ijtimoiy-madaniy qurilish bo`yicha respublika va mahalliy ahamiyatga ega bo`lgan boshqa masalalarni muhokama qilishda ishtirok etish. 4. Mahalliy hokimiyat organlari qarorlarini, O`zbekiston Respublikasining qonunlarini, Prezident farmonlarini, davlat hokimiyati idora organlarining qarorlarini hayotga tatbiq qilish. 5. Tegishli hududda quyi turuvchi xalq deputatlari Kengashlari faoliyatiga rahbarlik qilish, jamoatchilik faoliyatini birlashtirish va yo`naltirish. 6. Qonunchilikni, huquq-tartibotni va fuqarolarning xavfsizligini ta'minlash. Xalq deputatlari Kengashlarining xo`jalik va ijtimoiy-madaniy qurilish sohasidagi funksiyalari. Davlat hokimiyati vakillik organlari iqtisodiyotga rahbarlikni amalga oshirganda e'tibor bozor munosabatlarini rivojlantirishga qaratilgan bo`lishi lozim. O`zbekiston iqtisodiyotining negizini xilma-xil shakllardagi mulk tashkil etishini hisobga olish lozim. Ularning hududlarida davlat tasarrufidagi korxonalardan tashqari xususiy mulkchilikka asoslangan korxonalar vujudga kelmoqda va rivojlanmoqda. Xalq deputatlarining birinchi navbatdagi vazifalari shu hududda yashayotgan barcha fuqarolarni ularning ayrim guruhlari manfaatlari bilan uyg`unlashtirib olib borishdir, tegishli hududda muhofaza qilinishini ta'minlaydilar. Xalq deputatlari Kengashlari iqtisodiyotga rahbarlikni reja asosida amalga oshiradilar. Viloyat, tuman va shahar xalq deputatlari Kengashlari tegishli hududni rivojlantirishning istiqbolga mo`ljallangan dasturlarini qabul qiladilar (O`zbekiston Respublikasi «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonunining 24-moddasi). Davlat hokimiyati vakillik organlari iqtisodiyotga rahbarlikni muvofiqlashtirish va farmoyish berish, yo`naltirish faoliyatlari orqali ham amalga oshiradilar. Bulardan birinchisi ko`proq xalq deputatlari Kengashlariga xos bo`lsa, ikkinchisi hokimiyatga taalluqlidir. Xalq deputatlari Kengashlari va hokimlar xo`jalik qurilishi sohasida sanoat, qishloq xo`jaligi, qurilish, transport va aloqa vositalarini, turar joy qurilishi, kommunal qurilish, hududlarni obodonlashtirish, savdo va umumiy ovqatlanish, aholiga maishiy va boshqa turdagi xizmat ko`rsatish, tabiiy resurslardan foydalanish, tabiatni muhofaza qilish

masalalarni hal qiladilar. Xalq deputatlari Kengashlari va hokimlar ijtimoiy-madaniy qurilish sohasida xalq maorifi, madaniy-ma'rifiy ishlar, sog`liqni saqlash, ijtimoiy ta'minot, jismoniy tarbiya va sport, mehnat va ish haqi masalalarini hal qiladilar. Mazkur sohada sanab o`tilgan vakolatlarining o`zigina xalq deputatlari Kengashlari va hokimlarning shu sohadagi funksiyalarining murakkab va turli-tuman mazmun kasb etishini ko`rsa-tadi. Xalq deputatlari Kengashlari va hokimlarning davlat qurilishi sohasidagi funksiyalari. O`zbekistonning mustaqil davlatga aylanishi munosabati bilan hokimlar boshchilik qiladigan vakillik organlari - xalq deputatlari Kengashlari davlat quri-lishi sohasida eng muhim masalalarni hal etadilar. Bu masalalarga quyidagilar kiradi: 1. Milliy davlat va ma'muriy-hududiy tuzilish masalalarini qonun yo`li bilan tartibga solish. Masalan, O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 78-moddasi 5- bandiga muvofiq O`zbekistondagi vakillik organining eng yuqori bosqichi bo`lgan Oliy Majlis palatalari O`zbekiston Respublikasi tarkibiga yangi davlat tuzilmalarini qabul qilish va ularning O`zbekiston Respublikasi tarkibidan chiqishi haqidagi qarorlarni tasdiqlaydi. Shu moddaning 7-bandiga muvofiq esa ma'muriy-hududiy tuzilish masalalarini qonun yo`li bilan tartibga solish, O`zbekiston Respublikasining chegaralarini o`zgartirish, shu moddaning 23 - bandiga muvofiq, tumanlar, shaharlar, viloyatlarni tashkil etish, tugatish, nomini o`zgartirish va ularning chegaralari masalalarini hal etadi. 2. O`zbekiston Respublikasidagi davlat organlari tizimini, ularning huquqiy holatini belgilash va ular faoliyatiga rahbarlik qilish kiradi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga muvofiq respublikada tuziladigan davlat organlarining barcha tizimi Respublika Oliy Majlisi palatalari tomonidan saylanadi, tuziladi yoki tayinlanadi. O`zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonunining 24-moddasiga muvofiq xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashi vakolatlariga xalq deputatlari Kengashining doimiy va muvaqqat komissiyalarini, boshqa organlarini tuzish, saylash va tugatish, ularning tarkibini o`zgar-tirish, ular ishiga doir hisobotlarni tinglash kiradi.

3. Tegishli hududlarda qonunlarga rioya etilishini, davlat va jamoat xavfsizligini ta'minlash. Masalan, O`zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonunining 25-moddasiga muvofiq davlat qurilishi sohasidagi shu vakolat bevosita viloyat, tuman, shahar hokimiga yuklatiladi. Unga ko`ra hokim tegishli hududda qonuniylik, huquq-tartibot va xavfsizlikni ta'minlash masalalarini hal etadi. 4. Fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini ta'minlash. O`zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonunida mana shu sohada xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashlari va hokimlarning vakolatlari alohida- alohida berilgan. O`zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonunining 24-moddasida xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashlari fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini muhofaza qilishga doir masalalarni hal etadi, deyilgan. Shu Qonunning 25-moddasida esa viloyat, tuman va shahar hokimi fuqarolarning huquq va erkinliklarini muhofaza qilish sohasida qonun hujjatlarida o`z vakolatlari doirasidagi masalalarni hal etadi, deyilgan. 5. Respublika Oliy Majlisi palatalari, xalq deputatlari Kengashlari va hokimlarning davlat qurilishi sohasidagi funksiyalari bevosita demokratiya shakllarining ishlashini va taraqqiy etishini ta'minlashdan iboratdir. Ayniqsa, O`zbekiston Respublikasida mahalliy o`zini o`zi boshqarish organlarining joriy etilishi bu funksiyaning dolzarbligini yanada oshiradi. Bu sohada Respublika Oliy Majlisi palatalari, Kengashlar va hokimlar shu hududlarda o`tkazilishi lozim bo`lgan saylovlarni tashkil etishlari, deputatlarga, nomzodlarga saylovoldi uchrashuvlarida berilgan topshiriqlarni ko`rib chiqishlari, ularni bajarish tadbirlarini ishlab chiqishlari, ijro to`g`risida axborotlar berishlari lozim. Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining moddiy-moliyaviy ta'minoti d avlat hokimiyatining vakillik organlari tomonidan o`z funksiyalarini amalga oshirishning muhim vositalaridan biri ularda moddiy-moliyaviy bazaning mavjudligidir. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 53-moddasida bozor munosabatlarini rivojlantirishga qaratilgan O`zbekiston iqtisodiyotining negizini xilma-xil shakllardagi mulk tashkil etadi, deb yozib qo`yilgan. Jamiyat iqtisodiy negizlari shu tartibda belgilangan ekan, keng ma'noda shu mulkning o`zi davlat hokimiyatining vakillik organlari faoliyatining moddiy-moliyaviy bazasi deb qaralishi lozim. Shu bilan birga

Konstitutsiya asosida qabul qilingan joriy qonunlarda davlat hokimiyatining vakillik organlarining moddiy-moliyaviy bazasi belgilangan. O`zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonunining 7-moddasida mahalliy davlat hokimiyati faoliyatining iktisodiy asosini tashkil etuvchi mulk shakllari belgilangan. Unga ko`ra xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashi va viloyat, tuman, shahar hokimi faoliyatining iqtisodiy asosini ma'muriy-hududiy tuzilmalarning davlat mulki (jamoa mulki) hamda viloyat, tuman va shaharda mavjud bo`lib, iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishga xizmat qiluvchi boshqa mulk tashkil etadi. Qonunda mahalliy davlat hokimiyati faoliyatining moliyaviy asosi ham ko`rsatilgan. Ushbu qonunning 2-moddasida viloyat, tuman, shaharning moliyaviy resurslari belgilangan. Unga ko`ra viloyat, tuman, shaharnig moliyaviy resurslarini budjet mablag`lari, budjetdan tashqari fondlar, aniq maqsadga qaratilgan fondlar, kredit resurslari, shuningdek, respublika (viloyatlar, Toshkent shahri) budjetidan ajratilgan subvensiyalar va dotatsiyalar tashkil etadi. Qonunga muvofiq mahalliy hokimiyat organlarining viloyat, tuman, shahar budjetidan tashqari fondlari ham bo`lishi mumkin. Qonunning 14-moddasiga ko`ra xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashi fuqarolarning, mulkchilik shaklidan qat'i nazar, korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning ixtiyoriy badallari va xayriyalaridan, O`zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq undiriladigan ayrim turdagi jarimalardan, o`zga mablag`lardan tarkib topadigan, budjetdan tashqari fondlardan tashkil topadi. 4-§. Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashi faoliyatining asosiy tashkiliy-huquqiy shakllari Hozirgi kunda O`zbekiston Respublikasida faoliyatini amalga oshirib kelayotgan xalq deputatlari Kengashlari va hokimlar, faoliyatining tashkiliy shakli va uslublari o`z funksiya va vakolatlarini har xil tashkiliy shakllardan foydalanib amalga oshiradilar. Davlat hokimiyati organlari va hokimlar oldida turgan vazifalar deputatlar, hokimlik apparati, jamoatchilik vakillari tomonidan bajariladi. Xalq deputatlari Kengashlari faoliyatining tashkiliy shakllari deyilganda yuqorida ko`rsatilgan shaxslar va organlarning xalq deputatlari Kengashlari funksiya va vakolatlarini amalga oshirishda

qatnashish vositalari tushuniladi. Xalq deputatlari Kengashlari faoliyatining tashkiliy shakllari o`zlarining yo`nalishlariga ko`ra har tomonlama xarakterga ega. Ular yordamida xalq deputatlari Kengashlari va hokimliklardagi ichki tashkiliy munosabatlar ham, ular tomonidan davlat, xo`jalik va ijtimoiy-madaniy qurilishga rahbarlik qilish bo`yicha o`z funksiyalarini bajarishga ham erishiladi. Xalq deputatlari Kengashlari faoliyatining tashkiliy shakllari O`zbekistonda mavjud bo`lgan vakillik organlarining tarixiy rivojlanishi jarayonida vujudga kelgan bo`lib, ularning asosiylari mustaqil O`zbekistonning birinchi Konstitutsiyasi mazmunidan kelib chiqadi. Xalq deputatlari Kengashlari faoliyatining asosiy tashkiliy shakllariga quyidagilar kiradi: 1) Xalq deputatlari Kengashlarinig sessiyalari. 2) Hokimlarning ijroiya apparati. 3) Xalq deputatlari Kengashlarining doimiy komissiyalari, 4) Davlat hokimiyati vakillik organlari deputatlarining saylov okrugidagi faoliyati. Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyati tashkiliy shakllarining asosiysi davlat hokimiyati vakillik organlari uchun ularning sessiyalaridir. O`zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati asoslari to`g`risida»gi Qonunining 17-moddasida «Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashining asosiy ish shakli sessiyadir», deyilgan. «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi O`zbekiston Respublikasi Qonunining 17-moddasiga muvofiq xalq deputatlari Kengashining asosiy ish shakli sessiyadir. Xalq deputatlari Kengashining sessiyalari hoki m tom onidan, hoki m yo` ql igida esa uning o`rinbosarlaridan biri tomonidan zaruratga qarab yiliga kamida ikki marta chaqiriladi. Sessiyalar soni hududdagi dolzarb masalalarni yechish maqsadidan kelib chiqadi. Xalq deputatlari Kengashining sessiyalari deputatlarning kamida uchdan ikki qismining tashabbusiga binoan ham chaqirilishi mumkin. Kengashining sessiyasini chaqirish zarurligi to`g`risidagi asosli taklif yozma ravishda ko`riladigan masalalar ko`rsatilib ko`rib chiqish va qaror qabul kilish

uchun hokimga yuboriladi. Hokim Kengash sessiyasini chaqirish muddati va o`tkazish joyi xaqida, shuningdek uning ko`rib chiqishi uchun taqdim etiladigan masalalar to`g`risida deputatlarga 7 kun ilgari ma'lum qiladi. Bu haqdagi ma'lumot matbuotda e'lon qilanadi. Deputatlarga sessiya kun tartibiga qo`yilgan hujjatlarning loyihalari sessiya ochilishidan kamida uch kun oldin taqdim etiladi. Deputat sessiya ishida ishtirok etishga majbur. Uzrli sabablarga ko`ra sessiyada ishtirok eta olmaydigan deputat bu haqida hokimiga sessiya ochilishidan avval ma'lum qilishi zarur. Xalq deputatlari Kengashining sessiyasi, basharti unda jami deputatlarning kamida uchdan ikki qismi ishtirok etsa, vakolatli hisoblanadi. Deputatlarni ro`yxatga olish Kengashning har bir majlisi oldidan amalga oshiriladi. Kengashning sessiyasi umumiy majlis, shuningdek Kengash doimiy komissiyalarining majlislari shakllarida olib boriladi. “Kengash sessiyasi viloyat hokimi, ( zaruriyatiga qarab hokim yo`qligida esa uning o`rinbosarlaridan biri) tomonidan yiliga kamida ikki marta chaqiriladi” 1 Sessiya faqat umumiy majlislardagina ochiladi va yopiladi. Kengash sessiyasining kun tartibi majlisni o`tkazish tartibi hamda unga tayyorgarlik va o`tkazish bilan bog`liq boshqa tashkiliy masalalarni dastlabki tarzda muhokama qilish uchun hokim zarur hollarda Kengash huzuridagi doimiy komissiya vakillari va deputatlik guruhlarining vakillaridan iborat majlis chaqiradi. Vakillar majlisining qarorlari tavsiyaviy xususiyatga ega. Xalq deputatlari Kengashining sessiyasida ko`rib chiqiladigan masalalar hokim, doimiy komissiyalar, deputatlik guruhlari va Kengash deputatlari tomonidan kiritiladi. Zarur hollarda kun tartibiga masalalar Senat, Senat Kengashi va Senat qo`mitalari tomonidan ham kiritilishi mumkin. Kengash faoliyatiga tegishli masalalar bo`yicha Kengash sessiyasining kun tartibiga jamoat tashkilotlari, muassasa, korxona va idoralar o`z takliflarini hokimga tavsiya qilish huquqiga egadirlar. Kengash sessiyasi kun tartibiga taklif kiritgan tashkilot vakillari sessiya ishida ishtirok etishlari zarur. 1 Xalq deputatlari Navoiy viloyati Kengashining Ish tartibi. Xalq deputatlari Navoiy violyati Kengashining 2006 yil 11 yanvardagi sessiyasida tasdiqlangan.

Hokim kelib tushgan takliflarni ularni kiritgan deputatlar, idoralar yoki tashkilotlarning vakillari ishtirokida hamda tegishli doimiy komissiyaning fikrini hisobga olgan holda ko`rib chiqadi, taklifni qabul qilish yoki qilmaslik sababini ko`rsatib, u yakuniy xulosa qabul qiladi. Xalq deputatlari Kengashiga ko`rib chiqish uchun kiritilayotgan masalalar bo`yicha ma'ruzalar, ma'lumot materiallari va qaror loyihalari masalani kiritayotgan doimiy komissiyalar, deputatlar yoki hokimi tomonidan masalani tayyorlash bo`yicha maxsus tuzilgan komissiya va hokimlikning taalluqli bo`lim va guruhlari tomonidan tayyorlanadi. Taqdim etilgan materiallar tegishli doimiy komissiyalar tomonidan dastlabki tarzda ko`rib chiqilishi lozim. Kengashga ko`rib chiqish uchun tavsiya etilayotgan masalalarni tayyorlashda, saylovchilarning fikri o`rganib chiqiladi. Xalq deputatlari Kengashi o`z vakolati doirasida hudud hayotining eng zarur ijtimoiy- iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy masalalari bo`yicha Kengash qaror loyihalari, q oida tariqasida, hududdagi mehnat jamoalari va fuqarolarni o`zini o`zi boshqarish organlari majlislariga dastlabki tarzda muhokamaga olib chiqilishi mumkin. Qaror loyihalari bo`yicha taklif va e'tirozlarni, hokim, tegishli doimiy komissiya tomonidan mazkur masalani mutaxassislar ishtirokida atroflicha o`rganib chiqishni topshiradi. Yangi saylangan xalq deputatlari o`rganib chiqish uchun Kengashining birinchi sessiyasi hokim tomonidan saylovdan keyin kechi bilan uch haftalik muddat ichida chaqiriladi va keksa deputatlardan biri tomonidan olib boriladi. Yangi saylangan Xalq deputatlari Kengashining birinchi sessiyasida xalq deputatlari Kengashiga saylov o`tkazuvchi saylov komissiyasining taqdimiga muvofiq deputatlarning vakolatlari to`g`risida qaror qabul qilinadi. Kengashi deputatlarning vakolatini to`g`ri deb topgandan keyin hokimi har bir deputatga belgilangan nus'hadagi deputatlik guvohnomasi va deputatning ko`krak nishonini topshiradi.Deputatlik guvohnomasiga xalq deputatlari Kengashiga saylov o`tkazuvchi saylov komissiyasi raisi imzo chekadi va komissiya muhri bilan tasdiqlanadi. Xalq deputatlari Kengashi sessiyalarida hokim, u yo`qligida esa

Kengashning qaroriga yoki hokimning topshirig`iga binoan mazkur Kengashning deputatlaridan biri raislik qiladi. Kengashi har bir sessiyani o`tkazish davrida deputatlar orasidan sessiya kotibi yoki kotibiyatini saylaydi. Sessiya kotibi yoki kotibiyati sessiya majlislarining stenogrammalari va bayonlarini, so`zga chiqishni so`raganlar ro`yxatini yozib borishni tashkil etadi, deputatlarning so`rovlari, ma'lumotnomalari, axborotlari, bayonotlari, takliflari hamda boshqa materiallarini sessiya hujjatlari sifatida qayd etadi. Sessiya kotibi muzokaralarda so`zga chiqish uchun yozilgan shaxslar ro`yxatini sessiya raisiga taqdim etadi, sessiyaning ishiga taaluqli masalalar yuzasidan deputatlarga izohlar beradi. Har sessiya yakunida kotibiyat sessiyada ko`rilgan masalalar yuzasidan yakuniy ma'lumotlarni e'lon qiladi. Xalq deputatlari Kengashi o`z vakolatlari doirasida har qanday masalani sessiyalarda ko`rib chiqish va hal qilish h uquqiga egadir. Kengash majlisi sessiyaning “Kun tartibi”ni va muhokama tartibini qabul qiladi. Sessiyaning kun tartibi va majlis tartibi bo`yicha takliflar doimiy komissiyalar majlisida dastlabki tarzda ko`rib chiqilishi mumkin, so`ngra esa hokimiga Kengashining sessiyasida ko`rib chiqish uchun taqdim etiladi. Xalq deputatlari Kengashining majlislari ochiq tarzda o`tkaziladi. Zaruriyat tug`ilganda, deputatlarning ko`pchilik ovozi bilan qabul qilingan qarorga asosan yopiq majlislar ham o`tkazilishi mumkin. Kengash sessiyasi m a'ruza, qo`shimcha ma'ruza, nutqlar yuzasidan muzokaralarda so`zga chiqish, majlisni olib borish va ovoz berish tartiblari yuzasidan xamda sessiya ishidagi tanaffuslar uchun ajratilgan vaqtni mavjud shart-sharoitlardan kelib chiqqan holda o`zgartirishi mumkin . Bu to`g`risidagi takliflar sessiya materiallarini tayyorlovchi ishchi guruh tomonidan oldindan kiritiladi. Xalq deputatlari Kengashida hokimning, hududning iqtisodiy va ijtimoiy majmualarining rivojlantirish rejalarini, mahalliy budjet loyihalarini hamda ularning ijrosi to`g`risidagi hisobotlarni ko`rib chiqish chog`ida ma'ruzalar, qo`shimcha ma'ruzalar tinglanadi hamda ular muhokama kilinadi.

Sessiya majlislarida Kengash raisi taklif qilgan davlat idoralari, jamoat tashkilotlari, mehnat jamoalari, ilmiy muassasalar, ommaviy axborot vositalarining vakillari va boshqa shaxslar hozir bo`lishlari mumkin. Sessiyada raislik qiluvchi Kengashi deputatlariga sessiyaga taklif etilgan shaxslar tarkibi va soni to`g`risida axborot beradi. Taklif qilingan shaxslar Kengashi sessiyasining ishiga aralashish, ovoz berishda ishtirok etish hukukiga ega emaslar, belgilangan tartib-qoidalarga rioya etishlari hamda raislik qiluvchining talabiga bo`ysunishlari shart. Kengashining sessiyasiga taklif qilingan shaxslar uchun majlislar zalida maxsus joylar ajratiladi. Kengash majlislarida ish davlat tilida olib boriladi va zarurat bo`lganda Sessiya qarori asosida boshqa tillarga hamohang (sinxron) tarjimasi ta'minlanadi. Xalq deputatlari Kengashida ko`rib chiqayotgan masala yuzasidan muzokaralarda so`z so`rash to`g`risidagi bildirishnoma sessiya raisi nomiga yuboriladi, rais tomonidan bildirishnomaga tartib raqami qo`yilib sessiya kotibi yoki kotibiyatiga topshiriladi. Sessiya raisi sessiyaga taklif etilgan va so`zga chiqish uchun yozilgan shaxslarga Kengashda muhokama qilinayotgan masala yuzasidan muzokaralarda so`zlash uchun imkon beradi hamda mas'ul mansabdor shaxslardan so`zga chiqishni talab e tadi. Raislik qiluvchi so`zga chiqish navbatini o`zgartirish sabablarini bildirgan holda qaror qabul qilishi mumkin. Kengashining deputati ayni bir masala yuzasidan bir martadan ortiq so`zga chiqishi mumkin emas. Deputat o`z joyidan turib so`zlashdan oldin o`zining familiyasi va saylov okrugi raqamini bildirishi shart. So`zga chiqqan deputat ma'lumot, izoh berish, savolga javob qaytarish huquqini saqlab qoladi. Zarurat tug`ilganda hokim, uning o`rinbosarlari ko`rilayotgan masalaga aniqlik kiritish uchun navbatsiz so`z olib gapirish huquqiga egadirlar. Kengash sessiyasida so`zga chiquvchi shaxslar o`z nutqida qo`pol va beodob iboralarni ishlatmasligi, g`ayri-qonuniy harakatlarga chaqirmasligi kerak. Bunday holatda raislik qiluvchi deputatni ogohlantirib qo`yishga haqlidir. Ikkinchi ogohlantirishdan so`ng notiq so`zga chiqish huquqidan mahrum etiladi.

Agar notiq muhokama etilayottan mavzudan chetga chiqib ketayotgan bo`lsa, raislik qiluvchi uni muhokama etilayotgan masalaga amal qilishga chaqiradi. Notiq so`zlash uchun o`ziga ajratilgan vaqtdan o`tib ketgan yoki ogohlantirishga qaramay muhokama etilayotgan masalaga aloqasi bo`lmagan mavzuda so`zlayotgan taqdirda raislik qiluvchi bir marta ogohlantirgandan keyin uni so`zlashdan mahrum etish huquqiga egadir. Xalq deputatlari Kengashining deputati Kengash ko`rib chiqadigan barcha masalalar bo`yicha hal qiluv ovozi huquqidan foydalanadi. Deputat o`zining ovoz berish huquqini shaxsan amalga oshiradi. Deputat Kengash majlislarida ko`rib chiqish uchun masalalarni taklif etishga, sessiya kun tartibi, muhokama etiladigan masalalarni ko`rib chiqish tartibi va mohiyati yuzasidan, Kengashi tuzadigan idoralarning shaxsiy tarkibi hamda Kengashi saylaydigan, tayinlaydigan yoki tasdiqlaydigan mansabdor shaxslarning nomzodlari yuzasidan takliflar kiritishga, so`rovlar bilan murojaat qilishga, muzokaralarda qatnashishga, savollar berishga, qarorlarning loyihalarini va ularga tuzatishlarni kiritishga, o`z takliflarini asoslash uchun so`zga chiqishga va ovoz berish sabablari yuzasidan ma'lumotlar berishga haqlidir. Kengash sessiyasida ko`rib chiqilayotgan masaladan qatiy nazar deputat Kengashning vakolatidagi masalalar bo`yicha hokimining boshqaruv apparatiga, uning bosh boshqarma, boshqarma, bo`lim va ularga tenglashtirilgan boshqa idoralar rahbarlariga hamda hududida joylashgan korxona, muassasa va tashkilotlar rahbarlariga so`rov bilan murojaat qilish huquqiga ega. So`rov deputat yoki Kengash bir guruh deputatlari tomonidan og`zaki yoki yozma shaklda berilishi mumkin. Kengash deputatlarining yozma so`rovlari sessiya raisi tomonidan o`qib eshittiriladi. Og`zaki so`rov uchun so`z darhol beriladi. So`rov oddiy ko`pchilik deputatlarning yoqlab ovoz bergan qarori bo`yicha Kengashi tomonidan sessiya kun tartibiga kiritiladi. Hokim boshqaruv apparati, hokimlik tizimidagi bosh boshkarma, boshqarma, bo`limlar va ularga tenglashtirilgan boshqa boshqaruv idoralari, korxona, tashkilot va muassasalar rahbarlari qilingan deputatlar so`roviga Kengashi sessiyasida yozma yoki og`zaki javob berishlari shart. Agar deputat so`rovi qo`shimcha

o`rganishni talab etsa, javobni deputatga mazkur so`rov olingan kundan e'tiboran o`n kundan kechiktirmay og`zaki yoki yozma shaklda beriladi. So`rovga berilgan javob bo`yicha Kengashi qaror qabul kiladi. hokimi deputatlarning so`rovlari yuzasidan qabul kilingan qarorlarning ijrosi haqida Kengashini xabardor etadi. So`rov olgan davlat organi, jamoaat birlashmasi, korxona, muassasa va tashkilot, fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari so`rov tushgan kundan e'tiboran unga 15 kun muddat ichida yozma javob beradi. Muzokaralar to`xtatilgandan so`ng raislik qiluvchi so`zga chiqish uchun yozilgan va so`zga chiqqan deputatlar soni to`g`risida deputatlarni xabardor kiladi, so`zga chiqishni astoydil talab qilayotganlar haqida ma'lumot oladi. Xalq deputatlari Kengashi ko`rib chiqayotgan masala yuzasidan muzokaralar qaror qabul qilish yo`li bilan to`xtatiladi. Muzokaralar to`xtatilgandan keyin ma'ruzachilar va qo`shimcha ma'ruzachilar yakunlovchi nutq so`zlash xuquqiga egadirlar. Kengashning deputatlari, shu jumladan so`zga chiqish imkoniga ega bo`lmaganlar sessiyada ko`rib chiqilayotgan masala yuzasidan sessiya raisiga o`z taklif, fikr mulohazalari va savollarini yozma ravishda berishlari mumkin. Takliflar va fikr mulohazalar sessiyaning bayoniga kiritiladi hamda Kengash yoki uning topshirig`iga binoan hokim tomonidan ko`rib chiqiladi. Savollarga javoblarni Kengashning navbatdagi sessiyasida tegishli mansabdor shaxslar belgilangan tartibda beradilar. Xalq deputatlari Kengashining qaroriga binoan zarur hollarda sessiya kun tartibidagi masalani ko`rib chiqish Kengash doimiy komissiyalarining majlislariga ko`chirilishi mumkin. Doimiy komissiyalar ishlab chiqqan xulosalar, tavsiyanomalar va takliflar Kengashning majlisi qayta boshlangandan keyin unga ma'lum qilinadi. Kengash ko`rib chiqayotgan masala yuzasidan deputatlarning fikrini to`liqroq hisobga olish va aks ettirish hamda Kengashi qarorining uzil-kesil loyihasini ishlab chiqish uchun sessiya raisi va boshqa deputatlarning taklifiga ko`ra tahrir komissiyasini saylashi mumkin. Tahrir komissiyasi o`z ishining natijalarini belgilangan muddatda Kengashga taqdim etadi .

Kengash taqdim etilgan qaror loyihasi matnini asos qilib qabul qilgandan keyingina xalq deputatlari Kengashi qarorining loyihasi bo`yicha takliflar, qo`shimchalar va o`zgartirishlarni ko`rib chiqib qabul qiladi. Qaror loyihasi deputatlarga oldindan tarqatib qo`yilgan hollarda Kengashining qaroriga binoan uning matni Kengashining majlisida o`qib eshittirilmasligi mumkin. Qaror loyihasi bo`yicha taklif va o`zgartirishlar Kengash deputatlariga ovoz berish uchun qo`yiladi. Kengashining qaroriga muvofiq qaror loyihasi bo`yicha ovoz berish umumiy yoki avvaliga bandlar, bo`limlar bo`yicha, so`ngra esa umumiy o`tkaziladi. Kengashning qarorlari ochiq yoki yopiq ovoz berish yo`li bilan qabul qilinadi. Xalq deputatlari Kengashining qarorlari uning majlislarida ishtirok etishi lozim bo`lgan (kvorum) deputatlar umumiy sonining ko`pchilik ovozi bilan qabul qilingan deb hisoblanadi. Ochiq ovoz berishni o`tkazish uchun deputatlar guruhiga ovozlarni sanab chikish topshiriladi, bu guruhning tarkibini sessiya belgilaydi. Deputat bir masala yuzasidan ovoz berish chog`ida bitta ovozga ega - «Yoqlab», «Qarshi» deb ovoz berish yoki «Betaraf» qolishi mumkin. Ovozlar hisoblab chiqib bo`lingandan keyin raislik qiluvchi ovoz berish natijalarini: «Taklif qabul qilinganligi» yoki «Rad» etilganligini e'lon qiladi. Kengash ishida ovozlarni hisoblash elektron hisoblash yoki yashirin ovoz berish bulletenlaridan foydalangan holda amalga oshirilishi mumkin. “Elektron hisoblash Kengashi tomonidan belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Kengash majlisida ovozlarni hisoblashning elektron tizimidan foydalanilishi ustidan nazoratni deputatlar jumlasidan bo`lgan kotibiyat amalga oshiradi” 2 . Xalq deputatlari Kengashining sessiyasida deputatlar bildirgan yoki yozma shaklda hokimga topshirgan, shuningdek doimiy komissiyalarning xulosalarida bayon etilgan taklif va tanqidiy fikr- mulohazalar, agar ular sessiyada yoki Kengashning qarorida hal etilmagan taqdirda 10 kun muddat ichida hokim tomonidan ko`rib chiqiladi yoki tegishli davlat hamda jamoat idoralariga va mansabdor shaxslarga yuboriladi, ular mazkur takliflar va fikr-mulohazalarni bir 2 Xalq deputatlari Toshkent shahar Kengashining Ish tartibi / Xalq deputatlari Toshkent shahar Kengashining 2005 yil 8 apreldagi 10/3-3 sonli qarori bilan tasdiqlangan.

oylik muddat ichida ko`rib chiqib, natijalarni bevosita deputatga yoki doimiy komissiyaga, shuningdek hokimga ma'lum qilishlari shart. Xalq deputatlari Kengashining sessiyasi nomiga fuqarolardan kelgan xatlar «Fuqarolarning murojaatlari to`g`risida»gi qonunda belgilangan tartibga muvofiq ko`rib chiqadi. Xalq deputatlari Kengashi har yili o`z majlisida hududdan saylangan O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati a'zolarining, Kengash doimiy komissiyalari faoliyati to`g`risidagi hisobotlarni eshitadi va muhokama qiladi. Xalq deputatlari Kengashining har bir sessiyasida sessiyaning bayonnomasi va stenogrammasi olib boriladi.Xalq deputatlari Kengashining davlat, xo`jalik va ijtimoiy-madaniy qurilish masalalariga doir qarorlari gazetalarda, Kengash sessiyasidan keyin uzog`i bilan uch kun o`tgach bosib chiqariladi, televideniye va radio orqali o`qib eshittiriladi. Xalq deputatlari Kengashining qarorlari o`n kunlik muddatdan kechiktirilmay Kengashning doimiy komissiyalariga, hokimi boshqaruv apparati bo`limlari, bosh boshqarma, boshqarma hamda ularga tenglashtirilgan o`zga boshqaruv idoralariga, tegishli korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, mansabdor shaxslarga, quyi hokimiyatlarga tarqatiladi. Kengash qarorlarida bayon etilgan takliflar hududida joylashgan korxona, muassasa hamda yuqoriga bo`ysunuvchi tashkilotlar nomiga berilgan tavsiyalar shu tashkilotlarning rahbarlari tomonidan ko`rib chiqilib, bir oy muddatda uning natijalari haqida Kengashiga ma'lum kilinishi kerak. Xalq deputatlari Kengashi qarorlarining ijro etilishi yuzasidan nazorat tegishli domiy komissiya tomonidan amalga oshiriladi va uning natijalari haqida keyingi sessiyada axborot berib boriladi.Har bir sessiya kun tartibiga, qoida tariqasida, Kengash qarorlarini ijrosi hamda deputatlik so`rovlariga javoblarni ko`rib chiqish yuzasidan masala kiritiladi.

O'xshashlar

Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senati qo`mita va komissiyalari hamda Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar

Qonunchilik palatasi deputati va Senat a'zosining hamda Xalq deputatlari viloyat, tuman

Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining asosiy prinsiplari

O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlari tizimi va ish faoliyatining shakllari

O`zbekiston Respublikasining mahalliy hokimiyat organlari