Tergovchi va tezkor-qidiruv xodimlarining o‘zaro hamkorligi - Huquqshunoslik - Referatlar

Tergovchi va tezkor-qidiruv xodimlarining o‘zaro hamkorligi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

52.5 KB

Ko'chirib olish

Tergovchi va tezkor-qidiruv xodimlarining o‘zaro hamkorligi Reja: 1. Hamkorlikning umumiy jihatlari 2. Hamkorlikning taktik-uslubiy qoidalari 3. O‘zaro hamkorlikning turlari

Tergov qilish, jinoyatni ochish va uning oldini olishning samaradorligi ko‘p jihatdan tergovchining ushbu jarayonning boshqa ishtirokchilari – tezkor- qidiruv xodimlari, mutaxassislar va ekspertlar, shuningdek nazorat-taftish organlari, ommaviy axborot vositalari bilan hamkorligiga bog‘liqdir. Bunday hamkorlik jinoyat ishi bo‘yicha haqiqatni aniqlashga qaratilgan bo‘ladi. Tergovchining tergov jarayoni ishtirokchilari bilan hamkorligi nisbatan shartli hisoblanadi, chunki protsessual nuqtai nazardan bunday holatda tenglikning bo‘lishi mumkin emas. Tergovchining maqomi yuqori bo‘lib, tergovdagi asosiy vazifa, uning natijalari va qabul qilinayotgan qarorlar uchun shaxsiy javobgarlikni aniqlab berishdan iborat. Tergov ishtirokchilarining faoliyati tergovchining oldiga qo‘yilgan vazifalarga bo‘ysundirilgan va ular bilan bog‘liq. Hamkorlikning mazmuni uning maqsadlari bilan belgilanadi. Hamkorlikning asosiy maqsadi esa – jinoyatni fosh etishdir. Ba’zi bir holatlarda bu maqsad ma’lum bir tergov harakatining muvaffaqiyatli o‘tkazish bo‘lsa, boshqa holatlarda – tezkor yo‘l bilan kerakli ma’lumotlarni olish, yashiringan shubhalanilgan shaxsni yoki ayblanuvchini, ashyoviy dalillarni, hujjatlarni va boshqalarni qidirish va fosh qilish hisoblanadi. Hamkorlik bir martalik, qisqa vaqtga mo‘ljallangan yoki muayyan bir ish bo‘yicha uzoq vaqt davom etishi mumkin. Hamkorlikka har doim ham ehtiyoj sezilavermaydi. Agar dastlabki tergovga ehtiyoj bo‘lmasa va ish butunlay boshlang‘ich tergov organi tomonidan olib borilsa, hamkorlikka ehtiyoj qolmaydi. Bu dastlabki tergov organi xodimi hech kim bilan aloqada bo‘lmaydi, degani emas. Xuddi tergovchi kabi u ham mutaxassislarga, ekspertlarga murojaat qilishi, ichki ishlar xizmati boshqa organlarining xodimlari bilan maslahatlashishi mumkin. Hamkorlik tamoyillari quyidagilar:

1. Qonuniylikka rioya qilish. Ishtirokchilar faoliyatini huquqiy tartibga solish, tergov organlari rahbarlarining nazorati va prokuror nazorati orqali ta’minlanadi. Asosiy talab – ishtirokchilar tergov va tezkor-qidiruv faoliyati uchun belgilangan vakolatlar doirasida bo‘lishi kerak. Hamkorlikning tergov qoidalariga rioya qilishi qonuniylik prinsipini ta’minlaydi. Ma’lumki, qonun dastlabki tergovni ikki shaklini ko‘zda tutadi: boshlang‘ich tergov organlarining vazifasi jinoyat izlarini topish va aniqlash, aybdorlarni aniqlash va qo‘lga tushirish bilan chegaralanadi. Boshlang‘ich harakatlar tergov organi tomonidan amalga oshirilganda ular u yoki bu jinoyatning mavjudligini tasdiqlab berishi talab etiladi. Bu ma’lumotning ishonchliligi tergov masalalarini to‘g‘ri hal etishga imkon yaratadi. Tergovchining protsessual maqomi, rahbarlik va tashkilotchilik roli, tergovning aniq vazifalarini yechish va ish bo‘yicha haqiqatni aniqlash, hamkorlikning aniq bir maqsadga yo‘naltirilganligi va hamkorlik faoliyatining muvofiqligi uning qanday rejalashtirilganligi bilan ta’minlanadi. Tergov davomida hamkorlikning vazifalari va mazmuni aniqlashtiriladi va to‘ldiriladi. Ammo hamkorlik qilayotgan subyektlar doirasi o‘zgarishi, yangi kuch va vositalarni jalb qilishi mumkin. Tergov va boshlang‘ich tergovni nazorat qiluvchi prokuror bunday vaziyatda tashkilotchilik vazifasini bajaradi. O‘z vakolatlari doirasida tezkor xodimlarga topshiriqlar berishi, tergovchi bilan hamkorlikning boshqa shakllarini belgilashi mumkin. Shu bilan birga, u boshlang‘ich tergov organlarining tezkor-qidiruv tadbirlariga aralashmasligi, topshiriqlarni amalga oshirishning yo‘li va vositalarini belgilamasligi zarur. Mazkur jarayonda tergov bo‘limi xodimi va prokurorning hamkorlik shakllari va mazmuni to‘g‘risidagi ko‘rsatmalari tergovchi uchun majburiydir.

Ushbu ko‘rsatmalar tezkor-qidiruv guruhi tashkilotiga, uning tarkibiga aloqador bo‘lishi ham mumkin. 2. Hamkorlikning taktik - uslubiy qoidalari Tergov o ‘ tkazish jinoyatni ochishda hamkorlikning birinchisi – tergovchi tomonidan ish materiallarini tahlil qilishdan iborat . Bunda dastlab tergovchi tomonidan hamkorlik subyektlari aniqlanadi . Qo ‘ shma faoliyatga eng ko ‘ p jinoyat - qidiruv , uyushgan jinoyatchilik va iqtisodiy jinoyatlarga qarshi kurash xizmati , ichki ishlar organlarining kriminalistik xizmatlari , Davlat avtomobil nazorati , turli xil idora va ma ’ muriy inspeksiyalar xodimlari jalb etiladi . Yana bir muhim vazifa vaziyatga oid ma ’ lumotlarni hamkorlar o ‘ rtasida almashinuvidir . Ma ’ lumot almashinuvida tergov hamda tezkor - qidiruv tadbirlari rejasining qay darajada mosligi aniqlanadi , chunki tergov harakatlari , uning muvaffaqiyati tezkor - qidiruv ishtirokchilarining tadbirni belgilangan muddatda va ketma - ketlikda ijro etishlariga bog ‘ liq . O ‘ z vaqtida , yetarli aloqa almashinuvi tezkor - tergov guruhi ( TTG ) a ’ zolari uchun alohida ahamiyat kasb etadi . Uning shakllari turlicha: TTG tarkibining yig‘ilishi, uning alohida ishtirokchilarining o‘zaro aloqasi va hokazo. Shu bilan birga tergov sirlarini saqlash, tezkor ma’lumotni chetga chiqishiga yo‘l qo‘ymaslik juda muhim. Hamkorlik ishtirokchilari tergov vaziyati o‘zgarishi bilan rejaga va maqsadlarga tuzatish kiritishi kerak. Hamkorlik rejasi quyidagilarni o‘z ichiga olishi kerak: 1) tergov va qidiruv versiyalarining ifodasi; 2) ushbu versiyalardan kelib chiquvchi holatlarning ro‘yxati; 3) ushbu holatlar va harakatlar tartibini aniqlash va o‘rganish ro‘yxati; 4) tergovchi tomonidan amalga oshiriladigan qidiruv tadbirlari ro‘yxati;

5) tezkor yo‘l bilan aniqlanishi kerak bo‘lgan vaziyatlarning ifodasi; 6) bajarish muddatlari, ma’lumot almashinuvi, rejaga tuzatish kiritish; 7) rejaning har bir bandi bo‘yicha ijrochilar ro‘yxati. Tezkor-qidiruv rejalari alohida tezkor xodim tomonidan rejalashtiriladi. Belgilangan tadbirlar va tergov harakatlarining vaqti, joyi, muddatiga alohida e’tibor berish zarur. Tuzilgan reja tergov bo‘linmasi va tegishli tezkor xizmati rahbarligi tomonidan ko‘rib chiqiladi. Ayniqsa tergovning dastlabki bosqichi juda muhimdir. Bu narsa jinoyatni izlar bosilmay turib ochilishi, aybdorni aniqlash va topish, o‘g‘irlangan mulkni qidiruv bilan chambarchas bog‘liqdir. Hamkorlik turli xil vaziyatlarda paydo bo‘ladi. Ulardan uch turi eng ko‘p uchraydi: 1. Jinoyatchi aniq bo‘lmagan jinoyat (jinoyat sodir etilganligi aniq, ammo kim tomonidan sodir etilganligi noma’lum). Odatda bunday holatlarda hamkorlik tashabbusi ichki ishlar organining navbatchi qismidan chiqadi. Jinoyat sodir etilgan joyga tezkor tergov guruhi chiqadi. Guruhning tarkibiga tergovchi, tegishli mutaxassis (kriminalist, sud-tibbiyot mutaxassisi), tezkor- qidiruv xodimi xizmat iti bilan kiradi. Ularning vazifalari hodisa yuz bergan joyni sinchiklab ko‘zdan kechirib olingan ma’lumotlar asosida jinoyatni fosh etish, aybdorni qidirish va qo‘lga olish uchun ishlatishdan iborat. Aynan shu bosqichda qo‘zg‘atilgan jinoyat ishini tergovga tegishliligi, boshlang‘ich tergov organlari ishining yo‘nalishi va davom ettirishi masalalari hal etiladi. Bunday holatlarda boshlang‘ich tergov organi mavjud ma’lumotlarni tekshirish, qo‘shimcha ma’lumotlar to‘plash, shuningdek material obyektlarni o‘rganish yo‘li bilan ishtirok etishi mumkin. 2. Tergovchi tomonidan boshlang‘ich tergov materiallari (tezkor materiallar) asosida jinoyat ishi qo‘zg‘atish masalasini hal etish. Shuningdek aybdorni va ularning jinoiy kirdikorlarining hamma harakatlarini aniqlashga

qaratish va tezkor-qidiruv tadbirlarini o‘tkazish; jinoyatchi tomonidan keltirilgan moddiy ziyonni to‘laligicha aniqlash; jinoiy yo‘l bilan orttirilgan boyliklarni dalillar asosida isbot qilish. 3. Murakkab jinoyat ishlarini tergov qilish. Bu ko‘p epizodli, uyushgan jinoyatchilik tomonidan amalga oshirilmagan, shuningdek avvalgi yillar ochilmagan jinoyatlardir. 3 . O‘zaro hamkorlikning turlari Hamkorlikning protsessual va noprotsessual turlari mavjud. Hamkorlikning noprotsessual turi ba’zan tashkiliy-taktik deb ham nomlanadi. Hamkorlikning protsessual turlari quyidagilar: tergov harakatlarini amalga oshirishda boshlang‘ich tergov xodimlari tomonidan amalga oshiriladigan tezkor-qidiruv tadbirlari; to‘xtatib qo‘yilgan ishlar bo‘yicha tergovchining topshirig‘i bilan shaxs va obyektlarni qidirish; tegishli shaxslar bilan ishlash; tezkor-qidiruv guruhlarini tashkil etish. Tergovchi qidiruv va tezkor-qidiruv ishlarini amalga oshirish haqida topshiriq berar ekan, u boshlang‘ich tergov organlari oldiga faqat vazifa qo‘yadi, ammo uni yechish yo‘li va vositalarini belgilamaydi, chunki bu boshlang‘ich tergov organlari vakolatiga kiradi. Qonun uni bajarish muddatini belgilamaydi – bu narsa tergovchi va boshlang‘ich tergov organi rahbari bilan kelishiladi. Tergovchi talabiga ko‘ra qonunda belgilangan protsessual majburlash choralarini amalga oshiradi: qurollangan jinoyatchini qo‘lga tushirishda va ta’qib qilishda (pistirma, quvlash, qurshov, turli xil to‘siq tadbirlar) boshlang‘ich organ vakillarining ishtiroki, tergovchining oldiga kelishdan bosh tortayotgan shaxsni olib kelish, hodisa va tintuv joyini o‘rab olish, tergovchiga qarshilik ko‘rsatish hollarini oldini olish va boshqalar. Boshlang‘ich tergov xodimlari tergovchiga murakkab va katta hajmdagi tergov harakatlarini tayyorlash va amalga oshirishda yordam beradilar, ushbu

harakatlar davomida u yoki bu vazifalarni bajaradilar. Tergovchining mutaxassislar bilan hamkorligi quyidagilarda namoyon bo‘ladi: a) mutaxassislarni tergov harakatlariga jalb etish; b) sud ekspertizalarini o‘tkazish; v) taftish belgilash va o‘tkazish. Tergovchi bilan boshqa ishtirokchilar protsessual hamkorligining eng samarali shakli bo‘lib, uning asosiy xususiyatlari quyidagilar: - umumiy maqsad sari bo‘ysundirilgan TTG tomonidan amalga oshiriladigan tergov harakatlari va tezkor-tergov tadbirlari; - TTG a’zolarining barcha harakatlari o‘zaro kelishiladi, xususan, umumiy rejani ishlab chiqish jarayonida; - TTG ishtirokchilarining har biri o‘z vakolati doirasida harakat qilib, funksional mustaqillikni saqlab qoladi; - TTG tarkibida ishlash tergovchiga tezkor yo‘l bilan olingan ma’lumotdan, tezkor xodimlarga esa – tergov harakati vaqtida olingan ma’lumotdan darhol foydalanish imkonini beradi. Umumiy qoidaga ko‘ra, TTG a’zolarining barcha harakatlari avvaldan kelishilgan rejaga bo‘ysundirilgan bo‘lsada (rejalashtiriladigan hamkorlik), ba’zi bir sabablarga ko‘ra rejalashtirilmagan harakatlarni amalga oshirishi ham mumkin. Masalan, jinoyatchilarni jinoyat ustida qo‘lga olish, tintuv va kechiktirib bo‘lmaydigan harakatlarni amalga oshirish. Bu - uyg‘unlashgan hamkorlikdir. TTG tergovchi rahbarligida ishlaydi. U ishni tergov qilishga, hamkorlik subyektlari oldiga o‘z vaqtida vazifalar qo‘yishga, taqdim etilgan ma’lumotlardan to‘laligicha foydalanishga javobgardir. Amaliyotda TTGning quyidagi turlari mavjud: 1) hodisa yerini ko‘zdan kechirish. Bunday guruhlar vaqtincha bo‘lib,

ichki ishlar organlari navbatchi qismlarida bo‘ladi va o‘rnatilgan jadvalga muvofiq almashadi. Guruh tarkibi har doim yangilanib turadi; uning tarkibiga tergovchi, jinoyat qidiruv xodimi, mutaxassislar – kriminalist va sud-tibbiyot mutaxassisi, kinolog kiradi. Guruh majburiyatlari – hodisa joyini malakali ko‘zdan kechirish va shu bilan bog‘liq kechiktirib bo‘lmaydigan tergov harakatlari va tezkor-qidiruv tadbirlarini o‘tkazishdan iboratdir. Ichki ishlar organi xizmat ko‘rsatadigan aholining soni va hududning katta-kichikligiga qarab bir vaqtning o‘zida bir necha TTG navbatchilik qilishi mumkin. 2) izlay bosilmay turib ishlash. Bu hodisa yeriga chiqqan guruhning aynan o‘zi agar uning vazifalari ko‘zdan kechirish bilan cheklanmagan bo‘lsa yoki maxsus tashkil qilingan guruh; 3) xavfli jinoyatlarning ma’lum bir turlarini ochish: o‘g‘irlik, bosqinchilik, jinsiy jinoyatlar va hokazo. Bunday TTG doimiy bo‘lib, xizmat ko‘rsatish hududida sodir etilgan jinoyat turini ochishga ixtisoslashgan; 4) uyushgan jinoyatchilik tomonidan sodir etilgan har qanday jinoyatni tergov qilish va ochish. Bu holatda TTG tarkibiga ichki ishlar uyushgan jinoyatchilikka qarshi kurashish maxsus bo‘linmalarining tezkor xodimlari kiradi. 5) murakkab, ko‘p epizodli ishlarni tergov qilish bo‘yicha TTG tarkibi o‘zgaruvchan bo‘ladi; tergov davomida uning tarkibiga turli ixtisosliklar bo‘yicha tezkor xodimlar va qo‘shimcha jalb etilgan tergovchilar qo‘shiladi. 6) avvalgi yillarda ochilmagan jinoyatlarni tergov qilish bo‘yicha. Guruh doimiy asosda ishlaydi va ma’lum bir turdagi jinoyat bo‘yicha ixtisoslashgan bo‘lishi mumkin. Ichki ishlar organi tergov bo‘linmasi boshlig‘i yoki prokuror tomonidan tuziladigan tergovchilar brigadasi, brigada usulidan tezkor tergov guruhini farqlash zarur. Tergovchilar brigadasi faqat bir yoki turli idoralar tergovchilaridan tashkil topgan. Ularga tezkor xodimlar ham qo‘shib berilishi

mumkin, ammo ular brigada tarkibiga kirmaydi va hamkorlik bir martalik ko‘rinishga ega. Tezkor-qidiruv guruhi va tergovchilar brigadasining tarkibi turli xil bo‘lishi mumkin: ikkita-uchtadan bir necha yuzgacha. Har bir TTG uchun o‘zining taktik hamkorlik usuli xosdir. Ular ishtirokchilar doirasi, vazifalari bilan belgilanadi. Hamkorlikning noprotsessual shakllari xilma-xil bo‘lib, ishtirokchilar doirasi ham ancha kengdir. Ularning eng asosiylari: 1) mutaxassislarning tergovchiga u yoki bu tergov harakatlarini tayyorlashda va natijalarini baholashda ko‘maklashishi ayblanuvchini so‘roq qilayotgan vaqtda sud ekspertizasi imkoniyatlari, qandaydir mahsulotni ishlab chiqarishda texnologik talablari; tergovchining texnik topshiriqlarini bajarish; texnik-kriminalistik vositalarni tayyorlash, hujjatlarni ko‘paytirish va hokazo. 2) tezkor ma’lumotlarning ijrosi bo‘yicha tergovchi harakatlarini birga rejalashtirish; tezkor ma’lumot yordamida so‘roq qilinayotgan shaxs bilan savollarni, jabrlanuvchi ishtirokidagi tezkor guruh taktikasini, tezkor-taktik rejasini muhokama qilish. Ushbu ma’lumotlar turi va ulardan foydalanish imkoniyatlari quyidagilar: 1. Jinoyatni tergov qilishga aloqador shaxslarning harakatlari haqida tergovchining yo‘naltiruvchi-tezkor ma’lumotlari: - shubhalanuvchi va ayblanuvchining jinoiy faoliyati haqida ma’lumot; - jinoyatni yashirgan shaxslarning harakatlari haqida ma’lumot; - tergovning borishiga qarshilik qiladigan harakatlarni amalga oshirilishi haqida ma’lumot; - ko‘rsatilgan ma’lumotlar va ashyoviy dalillar egalari haqida ma’lumot. Bu ma’lumotdan bevosita va bilvosita yo‘l bilan foydalanish mumkin. Tezkor ma’lumotdan bevosita foydalanishga quyidagilar kiradi:

- tergov yo‘nalishi va jinoyatchining shaxsini aniqlash; - uning asosida tergov harakatlarining ketma-ketligi va xususiyatlarini belgilash; - tergov harakatlarini asoslash – jinoyat ustida qo‘lga olish, tintuv va boshqalar; - refleksiya darajasida ustunlikka ega bo‘lish; bunday vaziyatda tezkor ma’lumot «teskari aloqa» rolini o‘ynab, uchinchi shaxslarga aytganlari bo‘yicha tergovchi o‘zining harakatlarini «birovning ko‘zi» bilan ko‘ra oladi; - tergov vaziyatini baholash va taktik qaror qabul qilishda tezkor ma’lumotlarni hisobga olish. Tezkor ma’lumotlardan bilvosita foydalanish uning manbalariga protsessual tus berish, so‘ng esa ushbu manbalardan mazkur ma’lumotni qaytadan, lekin endi dalil sifatida olish yo‘llarini izlash shaklida namoyon bo‘ladi. 2. Tergovchining ishga aloqador obyektlarining joylashishiga yo‘naltiruvchi tezkor ma’lumot. Ushbu ma’lumotdan quyidagi hollarda foydalaniladi: - tintuv o‘tkazish, olib qo‘yish, mulkni hibsga olishga qaror qilish; - mazkur obyektlarni ularga protsessual tus berish maqsadida sud ishlab chiqarishi doirasiga kiritish uchun amalga oshiriladigan harakatlarni amalga oshirish. 3. Tezkor xodim tomonidan yoki mutaxassis yordamida olingan tezkor ma’lumot. Tezkor-qidiruv faoliyati to‘g‘risidagi qonunga ko‘ra, ma’lumotlar tezkor xodim tomonidan predmet va hujjatlarni o‘rganish, bino va inshootlarni, joy va transport vositalarini ko‘zdan kechirish orqali hamda aloqaning texnik kanallaridan olishi mumkin. Odatda ish bo‘yicha ashyoviy dalil bo‘lib xizmat qiladigan material obyektlarni dastlabki o‘rganish natijalaridan isbotlashda

foydalanish ancha murakkabdir. Muammo shundaki, qonun bo‘yicha faqat qo‘zg‘atilgan jinoyat ishi bo‘yicha ekspertiza o‘tkazish mumkin, material obyektlarni dastlabki o‘rganish esa aynan jinoyat ishi qo‘zg‘atish yoki qo‘zg‘atmaslik uchun o‘tkaziladi. Amaliyotda bunday o‘rganishlarning natijalari tegishli ekspertiza tomonidan qayta qayd etiladi. Ammo har doim ham buning iloji yo‘q. Shuning uchun tezkor xodim ushbu natijalarni boshqa yo‘l bilan qonunlashtirishga majbur, masalan, tergovchiga ularni manbalari haqida hisobot berganda. 3) shaxs va predmetlarni qidiruvini tashkil etishda, turli obyektlarni tanib olishda, qidiruv ishtirokchilarini kengaytirishda; profilaktik choralarni ko‘rishda ommaviy axborot vositalari; 4) muassasa va korxona ma’muriyatlari bilan jinoyatni sodir etilishiga ko‘maklashgan sharoitlar haqida kriminalistik muhim ma’lumotni olish; jinoyatni oldini olish bo‘yicha choralar ko‘rish; korxona va muassasalarda hujjat va tovar ayrboshlash tartibini o‘rganish va boshqalar; 5) aholi va jamoat tashkilotlari bilan qidiruv tadbirlarini o‘tkazishda ko‘maklashish, ashyoviy va yo‘naltiruvchi ma’lumotlarni aniqlash, u yoki bu shaxs uchun tavsifnoma olish va boshqalar. Noprotsessual shakldagi hamkorlik protsessual shakldagi hamkorlik bilan bir maqsadni ko‘zlaydi. Bu jinoyatni muvaffaqiyat bilan aniqlash, ochish, tergov qilish va samarali oldini olishdir.

O'xshashlar

Tezkor-qidiruv faoliyatini tashkil etish, hujjatlashtirish tartibi va organlarning hamkorligi

Jinoyatlarni tergov qilishda tezkor-qidiruv organlarining tergov va surishtiruv organlari bilan o’zaro hamkorligi

Tezkor qidiruv tadbirlari tushunchasi, ularni o’tkazish asoslari. Tezkor qidiruv tadbirlarini o’tkazishda axborot ta’minoti va cheklovlar

Kriminalistik tergov metodikasining umumiy holatlari

Tezkor-qidiruv faoliyati ustidan nazoratni amalga oshirilishi