Телефон ва бошқа курилмалар оркали олиб бориладиган сузлашувларни эшитиб туриш тартиби ва тактикаси - Huquqshunoslik - Referatlar

Телефон ва бошқа курилмалар оркали олиб бориладиган сузлашувларни эшитиб туриш тартиби ва тактикаси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

79.5 KB

Ko'chirib olish

Телефон ва бошқа қурилмалар орқали олиб бориладиган сўзлашувларни эшитиб туриш тартиби ва тактикаси Режа: 1. Сўзлашувларни эшитиб туришнинг умумий тартиби 2 . Телефон ва бошқа сўзлашу вни эшитиб туриш Тактикаси 3. Телефон ва бошқа сўзлашув воситалари орқали олиб бориладиган сўзлашувларни эшитиб туриш баённомаси

Жиноятни тергов қилиш жараёнида далил тўплаш учун ўтказиладиган тергов ҳаракатлари қаторида жиноят-процессуал қонунда жиноят ишининг айрим ҳолатларини текшириш, исботлаш учун телефон ва бошқа сўзлашув қурилмалари орқали сўзлашувни эшитиш назарда тутилган. Бу тергов ҳаракатидан олинадиган маълумотлар, айниқса, уюшган жиноий гуруҳ томонидан содир қилинадиган ўта хавфли жиноятларни тергов қилишда, гуруҳ иштирокчиларининг ўзаро мулоқотидаги ишга оид сўзлашув мазмуни жиноятни очишда муҳим далил бўлиб хизмат қилади. Телефон ва бошқа сўзлашув қурилмалари орқали олиб бориладиган ахборотларни эшитиб бориш иш юзасидан исботланиши лозим бўлган ҳолатларни текшириш, жиноятни содир этган ва унга алоқаси бўлган шахсларни аниқлаш, уларни қаердан излаш ва ушлаб олиш, жиноят қуроллари ва бошқа объектларни яширилган жойини аниқлаш, процесс иштирокчилари хавфсизлигини таъминлаш мақсадида ҳам ўтказилади. Мазкур ҳаракатнинг ўтказилиши ЖПК 169–171-моддаларида тартибга солинган. Жиноятни тергов қилиш жараёнида иш учун аҳамиятга молик хабарларни олиш мумкинлигига етарли даражада асос бўла олса, суриштирувчи, терговчи телефон ва бошқа сўзлашув қурилмалари орқали сўзлашувларни эшитиб туриш тўғрисидаги қарор чиқаришга ҳақлидир. Қонуннинг бу талаби мазкур тергов ҳаракатини авваламбор қўзғатилган жиноят ишлари юзасидан ўтказилиши лозим, иккинчидан, телефон ва бошқа қурилмалар орқали олиб

бориладиган сўзлашувларни эшитиш учун ишда етарли асос бўлмоғи зарур, шундагина терговчи, суриштирувчи бу ҳақда қарор чиқаради ва прокурорнинг рухсатини олади. Сўзлашув қурилмалари деганда телефон ва бошқа алоқа воситалари бўлган радиотелефон, радиореле, юқори даражали радио тўлқинлар, космик алоқа, селектор ўтказувчи ва бошқа техник ускуналар, телетайп ва телефакс тушунилади. Булардан олинадиган маълумотлар шаҳар, шаҳарлараро ва халқаро миқёсдаги сўзлашув бўлганлиги учун ҳам прокурорнинг рухсати зарурдир, акс ҳолда фуқароларнинг Конституцияда кўрсатилган ҳуқуқ ва эркинликларига путур етказилади. Гумон қилинувчи, айбланувчи, судланувчининг телефон ва бошқа сўзлашув қурилмалари орқали олиб бориладиган сўзлашувларни эшитиб туриш терговчининг чиқарган қарори ёки суднинг ажримига кўра амалга оширилади. Процесс қатнашчилари бўлган жабрланувчи, гувоҳ ва уларнинг қариндошларига нисбатан куч ишлатиш, товламачилик, бошқа қонунга хилоф ҳаракатлар содир этилиш хавфи мавжуд бўлса, сўзлашувни эшитиш учун бу шахсларнинг аризалари ёки ёзма розилиги бўлиши лозим. Мазкур ҳолатларда ҳам телефон эшитувларини ўтказиш учун прокурорнинг рухсати бўлмоғи керак. Баъзи ҳолларда телефон ва бошқа сўзлашув воситаларидан олиб бориладиган сўзлашувни эшитиш ва иш учун зарур бўлган маълумотлар олишни кечиктириб бўлмайдиган вазиятлари туғилиб қолади. Бундай ҳолатларда терговчи мазкур тергов ҳаракатини

ЖПКнинг 170-моддасига биноан тезкорлик билан ўтказади, акс ҳолда, қулай фурсат ўтиб кетади ва муҳим далиллар олинмай қолади. Кечиктириб бўлмайдиган ҳолларда ўтказилган тергов ҳаракати ҳақида қарорни терговчи миллий хавфсизлик хизмати органларига юборишга ҳақлидир ва бир сутка давомида прокурорни хабардор қилиб, унинг санкциясини расмийлаштирмоғи лозим. Шунингдек, қонун телефон ва бошқа сўзлашув қурилмалари орқали олиб бориладиган сўзлашувларни эшитиб туриш муддатини ҳам белгилаган. Тергов қилиш жараёни ва ишни суд муҳокамаси даври қанча бўлишидан қатъи назар, сўзлашувларни эшитиб туриш олти ойдан ортиқ давом этиши мумкин эмас. Телефон ва бошқа сўзлашув воситаларидан эшитиб туриш натижасида олинган маълумотларни фақат жиноят ишига алоқаси бўлганларини далил сифатида иш материалидаги бошқа далиллар билан солиштириб таҳлил қилинади ва баҳоланади. Тергов тактикаси нуқтаи назаридан эшитувдан олинган маълумотларни ошкора қилинмаслиги керак, лекин гумон қилинувчи, айбланувчини сўроқ қилиш жараёнида унинг ёлғон кўрсатувини фош этиш ва тўғри ахборот олиш мақсадида унга сўзлашув ёзилган магнит тасмасини эшиттириши ва бу ҳақда сўроқ қилинувчининг огоҳлантириши лозим. 2 . Телефон ва бошқа сўзлашу вни эшитиб туриш тактикаси

Тергов қилиш жараёнида жиноятда гумон қилинган шахсларни аниқлаш мақсадида қатор тезкор-қидирув чоралари ўтказилади, маълум шахслар кузатиб борилади, уларнинг турмуш, меҳнат ва бошқа фаолият хусусиятлари текширилади, қаерда, кимлар билан мулоқотда бўлишлари ва шу каби жиноятга алоқаси бўлган маълумотларни тўплашда уларни жиноий гуруҳ иштирокчилари билан олиб борган телефон ва бошқа алоқа воситалари орқали сўзлашувларини эшитиб ва қайд қилиб туриш жиноятни ўз вақтида ва тўла исботлашни кафолатлайди. Мазкур тергов ҳаракатини ўтказиш жиноятнинг айрим ҳолатларини аниқлаш жараёнида текширилаётган вазиятларга аниқлик киритиш, уларни исботлаш мақсадида олиб борилади. Бундай ҳолларда терговчи телефон ва бошқа сўзлашув воситаларидан олиб бориладиган мулоқотни эшитиб, уни магнит тасмасига ёзиб олиш ҳақида қарор тузади ва унда кимнинг телефон сўзлашувини эшитиш зарурлиги кўрсатилади. Қарорда кўрсатилган тергов ҳаракатини ўтказиш учун етарли асослар бўлганидагина прокурор санкцияси берилади. Тергов ҳаракатини ўтказиш ҳақидаги қарор ёки ажримда ахборотлар хусусияти, ҳажми ва натижаларини қайд қилиш шакли белгиланиб, ижро этишга юборилади. Телефон орқали сўзлашувларни эшитишдан олинган маълумотларни қайд этиш бошқа тергов ҳаракатларининг натижаларини қайд этишдан ва мустаҳкамлашдан бирмунча фарқ қилади. Маълумки, эшитиб туришдан олинган ахборотни

тўлалигича сўзма-сўз баённомада қайд этиш жуда қийин, чунки телефон ва бошқа қурилмалар орқали сўзлашув мулоқот икки шахс орасида юз беради, сўзлашув мазмуни эса савол-жавоб, фикр алмашув, маълумот ёки топшириқ бериш ва бошқа шаклларда бўлиши мумкин. Бундай ахборотни эшитиб, сўнгра тўлалигича баённомада акс эттириш имкони бўлмайди. Шунинг учун жиноят процессуал қонунида сўзлашувларни эшитиб туриш чоғида овоз ёзиш мослама, воситаларини қўлланиши белгиланган. Ушбу тергов ҳаракатини ўтказиш ҳақидаги қарорда кимнинг (кимларнинг) сўзлашувларини эшитиш зарурлиги, турар-жой манзиллари, абонент рақамлари кўрсатилиши лозим. Эшитиб туриш жараёнида сўзлашув мазмунини магнит тасмасига ёзиб олиш, уни сўнгра далил сифатида ишнинг алоҳида ҳолатларини исботлаш учун ишлатиш имконини яратади. Сўзлашувларни эшитиб, овоз ёзиш воситаларида қайд этишни амалга оширувчи ходимлар жиноят ишининг тавсифи ҳақида хабардор бўлмоқлари мақсадга мувофиқ. Чунки қачон, қаердан ва кимларнинг сўзлашувларини эшитиш ва унинг қайси бир маълумотлари жиноят ишига тегишли эканлигини назорат қилиб боришларига ва қанча муддат давомида эшитиб магнит тасмасига ёзиб боришларига ёрдам беради. Буни тергов ҳаракатига тайёргарлик кўриш, амалга ошириш ва қайд қилиш жараёнини бажараётган ходимлар тактик нуқтаи назаридан ошкора қилмасликлари лозим, акс ҳолда, манфаатдор (гумон қилинган, текширилувчи) шахслар тегишли эҳтиёт чораларини кўриб, тергов ҳаракатини ўтказишга тўсқинлик

қилишлари ва натижага, ҳақиқатни аниқлашга салбий таъсир кўрсатишлари мумкин. Телефон ва бошқа сўзлашув воситаларидан эшитиб ёзилган сўзлашув фонограммаси акс эттирилган магнит тасмаси жойлаштирилган кассетани терговчи холислар ва зарур бўлганда мутахассис иштирокида кўздан кечириб, магнитофон ёрдамида қайта эшиттиради. Ёзиб олинган сўзлашувни қайта эшитиш ва далил сифатида унга баҳо бериш вақтида терговчи лозим топса, бу тергов ҳаракатини амалга оширган ходимларни ҳам таклиф қилиши мумкин. Улар сўзлашув ёзилган вақти, шароити ва бошқа аҳамияти бўлган ҳолатлар ҳақида маълумотлар беришлари мумкин. Сўзлашув фонограммаларини кўздан кечириш ва қайта эшитиш жараёнида ҳосил бўладиган баъзи бир ноқулайлик ва қийинчиликларни, жумладан, сўзлашув ёзилган фонограммада сўзлашув мазмунидан ташқари бошқа овоз ва шовқинлар акс этиши каби вазиятларни бартараф қилишда таклиф қилинган мутахассис ва сўзлашувни эшитиб, ёзиб олган ходимлар тушунча бериб ёрдам кўрсатишлари мумкин. Овоз ёзилган магнит тасмаси жойлаштирилган кассетани кўздан кечирар экан, терговчи умумий ҳолатига, техник кўрсаткичига, қандай маркали овоз ёзиш воситасига қайд этилганлигига, тасманинг айланиш тезлигига ва бошқа хусусиятларига эътибор беради. Асосий диққат фонограммадаги ёзилган сўзлашув мазмунига қаратилиши лозим. Ундаги маълумотларнинг жиноий ҳолатлар билан мантиқий боғланиши, жиноят ишидаги бошқа далиллар билан бир қаторда бир-бирини тўлдириши ва жиноятнингисботлаш

даражаси терговчининг умумназарий принциплари асосида ўтказилади. Магнит тасмасига ёзилган сўзлашув мазмунини қайта эшитиш ва баҳолаш пайтида терговчи сўзлашувининг бошланиш ва охирлаш қисмига, сўзлашув давомида қандай нуқсонлар мавжудлигига, тўхташ ёки матннинг узилиб қолиши ҳолатлари каби аломатларига эътибор бермоғи лозим. Бундай ҳолатлар тергов ҳаракати натижасини далил сифатида тўғри баҳолашга ёрдам беради. Видеокассетани кўздан кечириш ва қайта эшитиб таҳлил қилиш натижаларини терговчи кўздан кечириш баённомасида акс эттириши лозим. Ҳар қандай тергов ҳаракатини қайд этувчи процессуал ҳужжат каби мазкур баённомада ҳам ким томонидан, кимлар иштирокида тузилганлиги, аниқланган маълумотлар хусусияти, овоз ёзишни амалга оширган ходимлар ва бошқа шу каби ишга оид ахборотлар қўрсатилади. Кўздан кечириш ва магнит тасмасига ёзилган сўзлашувни қайта эшитиш баённомаси, уни ўтказишда қатнашган холислар, мутахассис ва бошқа иштирокчилар томонидан тасдиқланиб. иш материалига қўшиб қўйилади. Фонограмма сифати ва унда ёзилган, қайд этилган овозларнинг кимга тегишли эканлигини аниқлашга зарурат туғилса, тегишли текширувлар ва бошқа тергов ҳаракатлари ўтказилиши мумкин. Бундай текширувлар сўроқ ўтказиш, овоздан таниб олиш, эксперимент ўтказиш орқали ҳал қилиниши мумкин.

Телефон ва бошқа сўзлашув воситаларидан эшитиб ва магнит тасмасига ёзиб олинган сўзлашув овозининг ким ёки кимлар томонидан ифодаланганлигини аниқлаш баъзан фоноскопик экспертиза ёрдамида ҳал этилади. Бундай зарурат овозни (нутқни) ифода этган шахс «менинг овозим эмас» деб инкор этган ёки бошқа бирор сабабни асос қилган тақдирда юз беради ва тегишли мутахассис томонидан овозни индивидуал хусусиятлари асосида текширув ўтказишга тўғри келади. Ушбу текширув суд фоноскопия соҳасидаги мутахассислар томонидан амалга оширилади. Текширув объектлари сифатида телефон ва бошқа сўзлашув воситаларидан магнит тасмасига ёзиб олинган овоз, сўзлашув, нутқ, видео тасвирдаги овоз, сўзлашувлар бўлиши мумкин. Тергов жараёнида жиноятда гумон қилинган шахс ҳодиса содир бўлган вақтда у ерда бўлмасдан бошқа жойда бўлганлиги ва бу ҳолатни видео тасмадаги тасвир тасдиқлаш мумкинлиги ҳақидаги важини текшириш учун видео тасвир тадқиқот қилиниб, у қачон суратга туширилганлиги, кадрлардаги сана ўзгартирилган-ўзгартирилмаганлиги, унда монтаж қалбакиллаштириш аломатлари бор-йўқлиги, видеотасма илгари ишлатилган-ишлатилмаганлиги аниқланади. Суд фоноскопия экспертизаси ҳал қиладиган масалалар қуйидагилардир: - экспертизага тақдим қилинган суҳбатларнинг мазмуни стенограммалар матнига тўғри келадими; - тақдим қилинган магнит тасмада механик ёки электроакустик монтаж белгилари мавжудми;

- суҳбатда нечта шахс иштирок этган; - тадқиқ қилинган суҳбатдаги овози ва нутқи «А»га тегишлими; - текширилаётган суҳбат экспертизага тақдим қилинган диктофон ёрдамида ёзиб олинганми; - тақдим қилинаётган магнит тасмадаги фонограмма аслими ёки нусхасими; - ушбу магнит тасма тадқиқ қилинаётган фонограмма ёзилишидан олдин фойдаланилганми. Ёзув сифати паст бўлганлиги сабабли стенограмма тузишнинг имкони бўлмаса, терговчи эксперт олдига қуйидаги саволларни қўйиши мумкин: - экспертизага тақдим қилинаётган “ SONY ” МС-60 русумли микро аудио кассетадаги суҳбатнинг сўзма-сўз баёни қандай; - тақдим қилинган фонограммадаги сўзлар ўқилганми ёки эркин нутқми; - ушбу магнит ёзув кўрсатилган сигналлар аниқ манбага тегишлими (гудок, сирена, двигатель шовқини ва бошқалар.); - фонограммада нутқи муҳрланган шахснинг жинси, жисмоний ва руҳий ҳолати кандай? Видеофонографик тадқиқотлар икки тоифага бўлинади: видео ва овоз ёзиш ускунасини видеофонографик тадқиқоти ҳамда фонограммага муҳрланган товуш ахборотининг фоноскопик тадқиқоти. Терговчи фоноскопия экспертизаси тайинлангач, фонограмманинг нусхасини эмас, аслини экспертизага тақдим

қилиши лозим. Бу фоноскопия экспертизасини ўтказиш услуби билан боғлиқ бўлиб, тадқиқотнинг биринчи босқичида тақдим этилган фонограммада монтаж белгилари мавжуд эмаслиги ва ёзиш шароитининг асли эканлиги аниқланади. Шахсни овози ва нутқига кўра аниқлаш учун ўтказиладиган эксперт тадқиқотлар кўпчилигида, товуш хусусиятлари таҳлили ва унинг семантик мазмуни билан узлуксиз боғлиқдир. Сўзлашув маъноси ва мазмунини монтаж ёрдамида ўзгартириш мумкинлиги ҳисобга олинса, тадқиқотнинг бошланғич босқичидаёқ, барча ҳолатларда овоз ёзувида қаллоблик мавжуд ёки мавжуд эмаслигини аниқлаш зарур. Бу овоз ёзувида электроакустик монтаж аломатлари акустик мосламалар ва ЭҲМ ёрдамида аниқланади. Электроакустик аоситалар таъсирида магнит тасмага ёзилган сызлашувнинг бирламчи маъносини ўзгартириш-электроакустик монтаж, дейилади. Эксперт тадқиқотининг услужи асосида електроакустик монтаж аломатларини аниқлаш ва таҳлил қилиш имконини берувчи дастурий услуб ётади. Тақдим қилинган ёзувдаги монтаж аломатлари мавжудлиги текширилгандан сўнг намоён бўлган белгиларга овоз ёзиш ускунасининг таъсири аниқланади. Бунинг учун тадқиқ қилинаётган фонограмма ёзиб олинган магнитофонни кўздан кечириш, эксперт тажрибаларини ўтказиш орқали унинг конструктив ва функционал хусусиятлари баҳоланади. ЭҲМ ёрдамида магнитофонларни идентификация қилиш услубидан фойдаланиб фонограмма тадқиқ қилинаётган магнитофонда ёзилган ёки ёзилмаганлиги аниқланади.

3 . Телефон ва бошқа сўзлашув воситалари орқали олиб бориладиган сўзлашувларни эшитиб туриш баённомаси Телефон ва бошқа мосламалар орқали олиб бориладиган сўзлашувларни эшитиб турган, овозни ёзган ходимлар жиноят ишига алоқадор бўлган сўзлашувлар мазмунини акс эттирувчи фонограмма ҳақида қисқача баённома тузадилар (ЖПК 171-моддаси). Баённомада қуйидаги маълумотлар акс эттирилиши лозим: - мазкур тергов ҳаракати ким ва қайси орган қарори (ажрим) асосида бажарилганлиги; -жиноят иши ёки унинг алоҳида ҳолатлари ҳақидаги маълумотлар; -иш юзасидан кимларнинг сўзлашувлари эшитилиши лозимлиги, уларнинг телефон рақамлари; -эшитиб туриш ва овоз ёзиш вақти, жойи; -фойдаланилган овоз ёзиш техника воситалари ва уларнинг тури, модели каби белгилари; -тергов ҳаракатини амалга оширган х одимлар шахсига оид маълумотлар ; -жиноят ишини текширишда аҳамият л и ҳисобланган бошқа маълумотлар. Телефон ва бошқа қурилмалар орқали олиб бориладиган сўзлашувларни эшитиб туришни қайд этилганидан сўнг сўзлашув фонограммасини акс эттирувчи магнит тасмаси жойлаштирилган кассета му ҳ рланади ва баённомага илова қилинади . Фонограммадаги жиноят ишига алоқаси бўлмаган қисмлар суд му ҳ окамаси т амомланиб, чиқарилган ҳукм, қарор, ажрим қонуний кучга киргандан кейин йўқ қилинади. Экспертиза тадқиқоти ўтказилган фонограммалар, видеотасвир

тасмалари ва бошқа объектлар экспертиза тайинлаган органга қайтарилади. Текширув натижалари эса экспертнинг хулосасида акс эттирилади ва умумий принциплар асосида д ал ил сифатида баҳоланади . Ишга алоқаси бўлмаган сўзлашув матнлари сўзлашган шахсларнинг турмушига ва бошқа оила аъзоларининг шаънига тегишли сир ва ошкора қилиб бўлмайдиган хабарлар ошкора қилинмаслиги, яъни уларнинг конституциявий ҳуқуқи ва қадр-қиммати ҳимоя қилинмоғи зарур.

O'xshashlar

Тинтув ва олиб қўйиш тактикаси ( Тинтув ва олиб куйиш тактикаси

Далилларни тўплаш усуллари

Тафтиш тайинлаш ва уни ўтказиш тактикаси

Тезкор қидирув тадбирлари тушунчаси, уларни ўтказиш асослари. Тезкор қидирув тадбирларини ўтказишда ахборот таъминоти ва чекловлар

Васийлик ва ҳомийликни ўрнатиш тартиби