Тинтув ва олиб қўйиш тактикаси ( Тинтув ва олиб куйиш тактикаси - Huquqshunoslik - Referatlar

Тинтув ва олиб қўйиш тактикаси ( Тинтув ва олиб куйиш тактикаси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

120 KB

Ko'chirib olish

Тинтув ва олиб қўйиш тактикаси Режа: 1. Тинтув тушунчаси ва унинг тур лари 2. Тинтув ўтказишнинг тактик усуллари 3. Олиб қўйиш 4. Тинтув ва олиб қўйиш натижаларини қайд этиш

Тинтув кенг тарқалган тергов ҳаракатидир. Терговчи қандайдир жойда, бошқа ерда ёки бирор шахсда жиноят қуроли, предмети, жиноий йўл билан орттирилган бойликлар ёки ишга алоқадор бошқа предмет ва ҳужжатлар борлигига етарли асослари бўлса, уларни топиш ва олиш учун тинтув ўтказади. Тинтув шунингдек, қидирилаётган шахсни ёки мурдани топиш учун ҳам ўтказилиши мумкин. Тинтув объектнинг хусусиятлари ва қидирув ишларининг ўзига хос турларига кўра бир неча турга бўлинади: турар жойларда ва бошқа иморат-иншоотларда; очиқ жойда; такрорий; кечиктириб бўлмайдиган вазиятларда прокурорнинг санкциясисиз «шошилинч» тинтув; бир вақтли (уни яна «гуруҳли» деб ҳам аташади), яъни бирор бир жиноий иш доирасида ягона режа асосида ва бирданига бир неча тинтувларни ўтказиш, дипломатик ваколатхона бинолари ва ҳудудида шахсий тинтув. Қидирув ҳаракатларининг мажбурий кўринишга эга эканлиги ва бу билан боғлиқ тинтув қилинаётган шахснинг, баъзан бошқа шахсларнинг ҳам, шахсий манфаатлари доирасига кирилиши тинтувни бошқа тергов ҳаракатларидан, жумладан, ҳодиса юз берган жойни кўздан кечиришдан тубдан фарқ қилади. Ҳодиса бўлган жойни кўздан кечиришда, масалан, сайҳон ёки ўрмонли жойда кўмилган мурда, жиноят қуроли ва бошқа ашёвий далилларнинг қидирув ишлари ўтказилиши мумкин. Аммо бундай вазиятда қидирув ишларининг фуқароларни шахсий манфаатларига дахли йўқ. У ёки бу шахснинг субъектив ҳуқуқларини чеклаш билан боғлиқ ҳолатларда эса (масалан, бедарак йўқолган шахснинг турар жойида жиноят изларини қидириш) улар мазмун жиҳатидан кўздан кечириш доирасидан ташқарига чиқади ва уларни амалга ошириш қонун томонидан тартибга солинган бўлиши зарур. Жиноят-процессуал қонунда тинтувнинг қонунийлигини таъминловчи қоидалар бор. Бу нарса авваламбор тинтувнинг асослилигини назарда тутади. Қонунда кўрилаётган жиноий иш бўйича тинтув қилишнинг «етарли асослари» мазмуни очиб берилмаган. Гувоҳлар, жабрланувчилар, гумон остидагилар ва

айбланувчиларнинг буюмлари ишга алоқадор ҳужжат ёки предметлар бирор шахсда эканлиги тўғрисида гувоҳлик берувчи бошқа манбалар тўғрисидаги ҳар қандай маълумотлар тинтув учун етарли асос бўлиб хизмат қилиши мумкин. Шунингдек, тезкор- қидирув фаолиятининг материаллари ҳам шу каби маълумотлар манбалари бўла олади. Тинтув қилиш тўғрисидаги фикрни терговчи уни амалга ошириш учун ҳуқуқий асос бўлиб хизмат қиладиган қарор шаклига туширади. Қарорда қаерда тинтув ўтказиладиган бўлса унинг шахси, қидирув ҳаракатлари чегараси (турар жой, томорқа, иш жойи, меҳмонхонадаги хонаси ва бошқалар); иложи борича топилиши ва олиб қўйилиши лозим бўлган буюм ва ҳужжатлар рўйхати тузилади ва умумий шаклда тинтув учун асос бўлиб хизмат қилган маълумотлар кўрсатиб ўтилади. Тинтувга прокурор санкция берган бўлиши шарт. Фақат истисно ҳолларда, яъни далилларни яшириш ёки йўқ қилиш хавфи бўлса, шунингдек, жиноят ишини тергов қилишда жиддий чигалликларга олиб келиши мумкин бўлса, қонун прокурордан санкция олмай тинтув ўтказишга йўл қўяди, аммо ўтказилган тинтув ҳақида прокурорга бир сутка давомида ёзма шаклда маълумот берилиши лозим. Юқоридаги асослар бўйича тинтув ўтказишга ҳаттоки тунги пайтда ҳам рухсат берилади. Ўтказилаётган жиноий иш бўйича тинтув ўтказишнинг зарурлигини сезиб ва бу ҳақда қарор қилгандан сўнг, терговчи мазкур тергов ҳаракатининг режасини тузишга киришади. Ҳар бир тинтув тактик жиҳатдан индивидуалдир. Уни тайёрлаш ва амалга оширишга ҳар бир жиноий ишнинг ўзига хос хусусиятлари, тинтув қилинаётган инсоннинг шахси, қидирилаётган буюмларнинг характери, тинтув қилинаётган объектнинг хусусиятлари ва яна бошқа бир қатор омиллар таъсир ўтказади. Шу билан бирга, тинтувни амалга оширишда терговчига самарали натижаларга эришиш учун ёрдам берадиган бир қатор тавсияларни кўрсатиб ўтиш мумкин.

Шундай қилиб, терговчи тинтув қилишдан аввал тинтувни амалга ошириш жойи ҳақида аниқ тасаввур ҳосил қилиши шарт. Тинтув жойи ҳақидаги маълумот қидирув ҳаракатларининг ҳажми ҳақидаги масалани ҳал этишга ёрдам бериб, тинтув еридаги ҳаракатлар кетма-кетлигини белгилашда ҳамда керакли техник воситаларини тайёрлашда қўл келади. Тинтув ери ҳақида маълумот олиш учун терговчи тегишли турар-жой органидан бинонинг қаватма-қават схемасини талаб қилиши, тинтув қилиниши ёки қидирув ишлари мўлжалланаётган жой билан шахсан танишиши мумкин. Жиноят иши материаллари ва тезкор-қидирув тадбирлари ўтказиш жараёнида тўпланган ахборотлар асосида терговчи тинтув қилинувчининг ва унинг оила аъзоларининг шахси, турмуш тарзи, фаолияти ва кун тартиби ҳақида тасаввур ҳосил қила олиши лозим. Бу нарса терговчига тинтувда тўғри қидирув тактикасини танлаш имкониятини беради. Тинтувнинг асосий тактик қоидаси унинг қўққисдан ўтказилиши ва кутилмаганлигидадир. Тинтувни терговчи томонидан қўққисдан ва кутилмаганда амалга оширилиши жиноят содир этган шахсни беркиниши, манфаатдор шахслар томонидан ашёвий далилларни яшириш ёки йўқ қилишига йўл қўймайди. Шунинг учун, тинтувга тайёргарлик кўриш вақтида терговчи унинг тасарруфидаги маълумотларга асосланиб тинтув ўтказиладиган жойга қўққисдан, яширин боришнинг ва у ерга тез, тўсиқларсиз киришнинг йўлларини излаши керак. Агар тинтув қилинувчи шахс тўсқинлик қилиши ёки қуролли қаршилик кўрсатиши эҳтимол бўлса, у ҳолда бундай ҳолатларни огоҳлантириш ва олдини олиш чора-тадбирлари ишлаб чиқилиши керак. Тинтув қилиниши керак бўлган жой ва тинтув қилинувчининг шахси ҳақида маълумот тўплашда ва бошқа тайёргарлик тадбирларини ўтказаётганда ушбу чоралар овоза бўлмаслиги учун жуда ҳам эҳтиёт бўлиш керак. Тинтувнинг муваффақиятли ўтишида терговчи томонидан тергов гуруҳи таркиби ва миқдорини тўғри аниқлаш катта

аҳамиятга эга. Агар тергов бир неча жойда, катта ер майдонида ўтказилиши керак бўлса ёки қидирув ишлари катта ҳажмда олиб борилиши керак бўлса, тергов гуруҳи таркибига терговчидан ташқари маълум бир ҳудудларда қидирув ишлари олиб борувчи яна бошқа тергов ва тезкор ходимлар ҳам қўшилиши мумкин. Тинтув қилинувчилар тинтув вақтида уларга қаршилик кўрсатиб далилларни йўқ қилишга ҳаракат қилиш мақсадида маълум буюмларни ойнадан ташқарига улоқтиришлари, шерикларига баъзи бир йўллар билан огоҳлантириш белгилари беришлари мумкин бўлганлиги учун тергов ишига тинтув қилинаётган жойни кузатиш ва қўриқлашга жавобгар бўлган милиция тезкор ходимлари ҳам жалб этиш мумкин. Олиб қўйилиши керак бўлган предметларнинг хусусиятларига асосланиб гуруҳ таркибига тегишли мутахассислар ҳам қўшилиши мумкин. Масалан, бухгалтерия ҳисоботи бўйича мутахассис терговчига кўп сонли ҳужжатларнинг орасидан тергов қилинаётган жиноятга тегишлисини танлаб олишга, санъатшунос ўғирланган санъат асарларини топишда ёрдам бериши мумкин. Агар тинтув ерида катта ҳажмдаги техник ишларни ўтказиш кўзда тутилган бўлса (қазиш ишларини ўтказиш ва бошқалар), ундай вазиятда уларни бажариш учун ёрдамчи ходимлар таклиф қилинади. Тайёргалик давомида терговчи тинтув ерида холисларнинг ҳозир бўлишини таъминлашга қаратилган чоралар кўради. Холислар тергов гуруҳи тинтув ерига чиқмасдан туриб тергов гуруҳининг таркибида бўлиши мақсадга мувофиқдир. Тергов ерига кириб бориш айбланувчи ёки бошқа манфаатдор шахслар томонидан қаршилик кўрсатилиши билан боғлиқ ҳолатларда бу нарса айниқса муҳимдир. Агар, тинтув ерида фақат шубҳаланилганни эмас, балки бошқа шахсларни ҳам тинтув қилиш кўзда тутилган бўлса тергов гуруҳи таркибига тезкор ходимлар ва эркак ҳамда аёл холислар киритилиши зарур. Тинтувга тайёргарлик мобайнида терговчи унинг

тасарруфидаги илмий-техник воситаларнинг тўлиқлиги ва бутунлигини текшириши лозим. Тинтув ерининг ўзига хос хусусиятлари ва қидирилаётган предметнинг характерини инобатга олган ҳолда, терговчи тергов чемоданидаги криминалистик воситалардан ташқари қидирув вақтида қўл келиши мумкин бўлган қидирув ва бошқа воситаларни тайёрлайди. Масалан, мурдани топиш мақсадида ўтказилган тинтувда терговчи техник воситалар таркибига щуп, трал, биологик емирилишга реакция берувчи, қон изларини топиш учун кимёвий реактив воситаларни қўшиши мумкин. Агар тинтув жиноятнинг металл қуролларини топиш билан боғлиқ бўлса, у ҳолда мина қидирувчи ёки металл қидирувчи тайёрланиб қўйилиши зарур. Бирор-бир жиноий иш бўйича ягона режа асосида бир вақтнинг ўзида бир неча тинтув ўтказилса (масалан, давлат мулкини ўмаришда бирга иштирок этишган шахсларни), шериклар тинтув ҳақида бир-бирларини огоҳлантирмасликлари учун терговчи тинтувни бир вақтда бошлашни, тергов гуруҳлари ўртасида тезкор маълумотлар алмашиш восита ва усулларини тайёрлашни таъминлаши ҳамда ушбу гуруҳлар аъзоларига керакли кўрсатмалар бериши зарур. 2 -§ Тинтув ўтказишнинг тактик усуллари Тинтув ўтказиладиган жойга бориш шундай режалаштирилиши зарурки, у ерда тинтув қилинувчи ёки унинг балоғатга етган оила аъзолари бўлсин. Аммо, шунинг билан бирга, тинтув қилинувчи шахс тинтув ерига тезкор ходимлар томонидан тинтув бошланиши вақтида олиб келиниши ҳам эҳтимолдан холи эмас. Агарда тинтув ерида тинтув қилинувчи ёки унинг балоғатга етган оила аъзолари бўлмаса, тинтув фақат объектив сабабларга кўра уларнинг иштирокисиз амалга оширилади. БИНОЛАРДА ТИНТУВ ЎТКАЗАЁТГАНДА ХАТТИ-ЅАРАКАТЛАР ТАРТИБИ Тинтув ўтказиладиган жойга келиш Бинога киришЎз ѕужжатларини кўрсатиш ; ўтказиладиган тинтув ѕаєида огоѕ этиш ; бино эгасини єарор билан таништириш ; барча иштирокчиларни бир хонага тўпланишга таклиф этиш ; ѕар бир кишининг шахсини аниєлаш ; уларнинг ѕуєує ва мажбуриятларини тушунтириш.Бино эгасига єидирилаётган нарсаларни топширишни таклиф этиш Тинтув ўтказиладиган бино билан танишиш; єидирилаётган нарсалар саєланиши эѕтимол тутилган жойларни белгилаш ; тинтув режасини аниєлаш ; тинтув ўтказувчилар ўртасида вазифалари таєсимлаш ва уларга йўл-йўриєлар беришЄидирув ўтказиш (бинони, унинг таркибий єисмлари ва алоѕида нарса-ларни кўздан кечириш)Тинтув жараёни ва натижаларини єайд этиш

Терговчи тинтув ерига етиб келиб, тинтув қилинувчига тинтув мақсадларини эълон қилади ҳамда бу тўғридаги қарорни кўрсатади. Тинтув қилинувчига унинг ҳақ-ҳуқуқлари ва мажбуриятлари тушунтирилади ва бу нарса тинтув баённомасида тегишлича қайд қилинади. Бундан ташқари, тинтув қилинувчига ишга алоқадор бўлиши мумкин бўлган буюм ва ҳужжатларни ўз хоҳишига кўра топширишни таклиф қилинади. Агар улар тинтув қилинувчининг ўз хоҳишига кўра топширилса, тинтув терговчида ҳамма ҳужжат ёки буюмлар топширилмаганлиги ҳақидаги асослар бўлган ҳолдагина ўтказилади. Қидирув ҳаракатларини амалга оширишдан аввал терговчи тинтув жойи билан танишиши, қидирув ҳаракатлари ҳажмини аниқлаши, алоҳида эътиборга молик жойларни белгилаши, иш ҳудудини тергов гуруҳи ходимлари ўртасида тўғри тақсимлаши лозим.

Тинтувнинг нормал шароитларда ўтиши ва далилларни йўқ қилиш эҳтимоллигининг олдини олиш мақсадида тинтув қилинувчи ва у билан бирга ҳозир бўлган шахслар бир хонада жамланиши мумкин, улар телефонда гаплашишлари, тинтув тугагунча тинтув ерини тарк этишлари тақиқлаб қўйилиши мумкин. Болаларни, одатда, тинтув еридан чиқариб юборадилар. Агар терговчи тинтув ерида ҳозир бўлган шахс ўзида бирор нарса яшираётганига асослари бўлса, у ҳолда ушбу шахсни шахсий тинтув қилиш тўғрисидаги қарор қабул қилиниши мумкин. Тинтув ерида номаълум шахслар пайдо бўлса, улар терговчи томонидан тинтув охиригача вақтинчалик ушлаб турилишлари мумкин. Агар ушбу шахслар тинтув ерига ўз хизмат вазифаларини бажариш учун келган бўлсалар (врач, почтачи, сантехник ва бошқалар), уларнинг шахси, келиш мақсадлари аниқланиши зарур. Уларнинг келиш мақсадлари тинтув қилинувчининг жиноий фаолияти билан боғлиқ бўлмаса, терговчи уларга жавоб бериб юбориши керак. Зарурий ҳолларда улар тинтув фактини сир сақлаш тўғрисида огоҳлантириладилар. Тинтувни амалга ошириш мунтазамлик ва синчковликни талаб қилади. Терговчи ёки бошқа тинтув иштирокчиси бирор-бир предметни тез кўздан кечириб, уни қизиқтирган бошқа объектга ўтишига йўл қўйиб бўлмайди. Албатта, қидириладиган объектлар жисмоний ва бошқа хусусиятларига кўра беркитилиши мумкин бўлмаган предметларни синчковлик билан текшириш эҳтиёжи йўқ. Тинтув еридаги ҳамма бошқа предметлар ҳар томонлама ўрганилиши лозим. Предмет ва ҳужжатларни яширин жойларда сақлашдан ташқари жиноятчилар терговчининг авваламбор яширин жойларни қидириш инсон руҳиятига асосланиб қидирилаётган ҳужжат ва предметларни терговчи эътибор бермайди дея ҳамманинг кўз ўнгида қолдириши мумкин (масалан, далилий ҳужжатларни ёзув столида бошқа қоғозлар билан бирга қолдириш). Баъзан, тинтув қилинувчилар яширин жой сифатида бу мақсадлар учун мўлжалланмаган предметларни ишлатадилар (мурабболи банкалар,

тилла ва қимматбаҳо нарсаларни, китоблар қурол-яроғларни сақлаш учун ва ҳоказо). Шунинг учун терговчи, тинтув еридаги мебель, кийим, оёқ кийим, уй-жиҳоз техникаси, китоблар, болалар ўйинчоқлари, идиш-товоқ, ошхона жиҳозлари, озиқ-овқатлар ва бошқаларни диққат билан ўрганиши зарур. Иморатда, шунингдек, ҳовли иншоотларида, томорқа ва бошқа жойларда тинтув ўтказганда терговчи ҳар доим бир йўналиш бўйлаб ҳаракатланади, масалан, спираль бўйича, соат мили бўйича, нарсаларни бирин-кетин текшириб, сўнг – хона маркази, деворлар, пол, кейин эса бошқа хонага ёки иморатга ўтади. Очиқ жойда қидирув ишларини ўтказишда тинтувнинг тўлиқлиги ва ҳар томонлама ўтказилишини таъминлаш мақсадида текшириладиган ҳудуд алоҳида қисмларга ажратилиб (секторлар, квадратлар), тергов гуруҳи аъзоларига бириктирилиб қўйилади. Ҳар бир ҳудуд маълум бир кетма-кетликда кўздан кечирилади, керак бўлганда эса техника воситалари ёрдамида ўрганиб чиқилади. Қидирув вақтида терговчи бирор-бир жойда яширин жой борлигига асос бўлувчи турли хил салбий ҳолатларни, изларни эътибордан қочирмаслиги зарур. Масалан, ям-яшил ўтлар орасида сарғайган ўтли ҳудуд, томорқадаги янги қазилган жой, деворнинг янги гулқоғоз ёпиштирилган қисми, пол тахталарининг биридаги михларнинг янги ялтилловчи қалпоғи ва бошқалар терговчининг эътиборини ўзига жалб этиши ҳамда мазкур объект ёки ҳудуд қисмини синчковлик билан текшириш учун асос бўлиши зарур. Мурда кўмилган жойни уй ҳайвонлари ва паррандаларнинг ўзларини бесаранжом тутишлари ҳам кўрсатиши мумкин. Пайдо бўлган шубҳаларни текшириш учун терговчи щуп ёки бошқа ингичка предмет ёрдамида юмшоқ мебелни, ўрин-тўшакни, ерни ва бошқаларни текшириб кўриши мумкин. Бу нарса етарли бўлмаган ҳолатларда мураккаброқ асбоб-ускуналар қўлланилади: мурда ва мина қидирувчи, портатив рентген ускунаси ва бошқа қидирув воситалари. Зарурият туғилганда унинг ортида яширин жой борлиги тахмин қилинаётган тўсиқ бузиб ташланиши, уй- жиҳоз техникаси ва агрегатлар эса қисмларга бўлиб ташланиши

мумкин. Агар қидирув ҳаракатлари давомида жойнинг эгаси қандайдир сабабларга кўра ёпиқ жойни очишдан бош тортаётган бўлса, терговчига қонун томонидан қулф, эшик ва бошқа предметларни бузиш эҳтиёжининг олдини олиб, уни ўзи очишига ваколат берилган. Терговчи томонидан ёпиқ жойни очиш усули тинтув баённомасида қайд этилиши зарур. Тинтув вақтида топилган бир қатор бир хил предметлар орасидан жиноий ишга алоқадорларини аниқлаш мақсадида содда аналитик намуналар олиш мумкин. Масалан, гиёҳванд моддаларни тинтув қилинувчида мавжуд бошқа дорилардан, қон излари ва бошқа биологик изларни ажратиш учун тинтув ерида тегишли мутахассис томонидан экспресс-усулларни қўллаб, дастлабки ўрганишларни ўтказиш мумкин. Қидирувни амалга оширишда терговчи унинг тасарруфидаги тинтув қилинаётган шахс ҳақидаги маълумотларни эътиборга олиши шарт. Чунки бу каби маълумотларнинг ҳисоботи тинтув ўтказишнинг тўғри тактикасини танлаш ва мазкур тергов ҳаракатини самарали ўтказиш имконини беради. Тергов амалиёти кўрсатишича, тинтув қилинувчининг фаолият тури, қизиқишлари, одатлари ва қидирилаётган предмет ва ҳужжатларни яшириш усуллари, яширин жойларни танлаш йўллари орасида маълум бир боғлиқлик бор. Кўпинча, шундай ҳолатлар ҳам бўладики, тинтув қилинувчилар бирор-бир предметни беркитишда ўз профессионал тажрибаларига суянган ҳолда, қизиқишларидан келиб чиққан ҳолда жой танлашади. Шунинг учун, тинтув вақтида терговчи шу каби объектларни ўрганишга катта аҳамият бериши лозим. Баъзи бир вазиятларда тинтув қилинувчининг ёки унинг оила аъзосининг ўзини тутиши тинтув йўналиш кўрсатиши мумкин. Масалан, тинтув қилинувчининг терговчи маълум бир объектга яқинлашганда ҳаддан зиёд асабийлашиши ва маълум бир объектдан узоқлашганда таскин топиши, мазкур объект ўзининг хусусиятларига кўра яширин жой бўлиб хизмат қила олмаслиги

ҳақидаги тинтув қилинувчининг сўзлари ва бошқалар терговчини сергаклантириши зарур. Масалан, давлат маблағларини талон- тарож қилиш бўйича ишда айбланувчининг рафиқаси тинтув вақтида жазаваси тутганлигини кўрсатиб ошхонанинг бурчагига мурабболи банкаларни ота бошлади. Бу нарса терговчини сергаклантирди. Ошхона бурчагидаги пол очилганда пуллар беркитилган яширин жой фош қилинди. Тинтув қилинувчи ва тинтув ерида ҳозир бўлган бошқа шахсларни кузатишни махсус тезкор ходимга топшириш мақсадга мувофиқдир. Кўпинчалик тинтув қилинувчилар ашёвий далилларни кир кийимларда, болалар буюмларида, ўйинчоқларда ва бошқаларда сақлайдилар. Баъзан уларни айбловчи ҳужжатларни терговчининг бир хил ишни узоқ вақт бажаришидан ҳосил бўладиган чарчоқ ва эътиборини сусайишига мўлжаллаб, уй кутубхонасидаги китоблар орасига жойлайдилар. Бу каби вазиятларда терговчининг қатъийлик, кескинлик, саботлилик каби фазилатлари алоҳида аҳамият касб этади. Тинтув узоқ вақт давом этганда дам олиш учун қисқа танаффуслар қилиш тавсия қилинади. Тинтув вақтида терговчи баъзан тинтув қилинувчининг шахсий ва ички ҳаёти билан тўқнаш келади. Масалан, қидирув вақтида у тинтув қилинувчининг шахсий ёзишмаларига, ички шахсий ҳаётига тааллуқли ва тергов қилинаётган ҳодисага алоқаси бўлмаган ҳужжат ва предметларига дуч келиши мумкин. Қонун, фуқаролар манфаатини кўзлаб, терговчи бу каби ҳолатлар овоза бўлмаслиги учун бор имкониятларини ишга солишини уқтиради. Шунинг учун қидирув ҳаракатлари давомида терговчи холислар ва тинтувнинг бошқа иштирокчилари эътиборини бу нарсаларга, агар уларнинг ишга алоқаси бўлмаса, катта урғу бериб қаратмаслиги лозим. Агар бу ҳолатлар тергов қилинаётган ишга алоқадор бўлиб, холислар ва тинтувнинг бошқа иштирокчилари улар билан танишишлари шарт бўлсалар, терговчи уларни бу ҳолатларни овоза қилмасликлари тўғрисида огоҳлантириб, улардан тилхат олиши зарур.

Шунингдек, т интув вақтида ишга алоқадор ҳужжат ва предметлардан ташқари тинтув қилинувчи томонидан содир этилган бошқа жиноятга алоқадор предметлар, рўйхатга олинмаган қурол-яроғ ва фуқаролик муомаласидан чиқарилган бошқа предметлар ҳам олиб қўйилади. Алоҳида ҳолларда баъзи бир фуқаролар қайтадан тинтув қилинишлари мумкин. Қайта тинтувга эҳтиёж, биринчи тинтув маълум сабабларга кўра юзаки ўтказилган бўлса ёки тергов давомида, тинтув қилинувчида унинг жиноий фаолиятининг аниқлан ган янги эпизодларига тааллуқли предметлар борлиги ҳақидаги янги маълумотлар пайдо бўлган бўлса юзага келади. Бундан ташқари, аввал тинтув қилинган шахс турар жойи га терговчи энди эътибор бермайди деб ҳисоблаб, биринчи тинтувда топилиши ва аниқланиши лозим бўлган объектларни ўз турар жойига олиб келиши каби ҳоллар ҳам қайт а тинтувга асос бўлиши мумкин. Бирор шахснинг иш жойини, меҳмонхонани ёки ётоқхонани тинтув қилишда тинтув қилинувчининг ихтиёрида бўлган ва унинг шахсий мулки бўлган предметлар тинтув қилинади. Уларга тинтув қилинувчининг иш столи, асбоб-ускуналари, кийим сақлаш шкафлари, ётоқхонадаги ўрни, тинтув қилинувчи ишлатадиган тумбочка ва унинг шахсий буюмлари киради. Терговчи тинтув қилинувчи билан бирга ишловчи ёки яшовчи шахсларнинг мулкига нисбатан тинтув ўтказиши тақиқланади. Терговчи фақат ушбу шахсларга ўз буюмларини кўздан кечириб, уларнинг орасида уларга тегишли бўлмаган буюмлар йўқлиги тўғрисида маълумот беришларини таклиф қилиши мумкин. Шахсий тинтув, тинтувнинг бошқа турлари каби прокурор санкцияси билан терговчининг асосланган қарорига биноан амалга оширил ади . Шахсий тинтув фақат бир жинсдаги шахс томонидан ушбу жинсдаги холислар иштирокида ўтказилиши мумкин. Бунинг учун алоҳида хона ажратилади ва ундан бегоналар чиқариб юборилади. Иложи бўлса, тинтув қилинувчи тинтув вақтида қаршилик кўрсатмаслиги учун тинтув икки ходим томонидан

амалга оширили ш и маъқул. Тинтув қилинувчининг аввало чўнтаклари текширилади, қуроли олиб қўйилади, шунингдек, қаршилик кўрсатиши учун қўл келадиган ҳар қандай предметлар олиб қўйилади (тамаки ва бошқалар). Чўнтаклар, сумкалар ва тинтув қилинувчининг бошқа буюмлари эътибор билан текширилади. Агар шахсий тинтувни ўтказиш инсон танасини текшириш билан боғлиқ бўлса, тинтув ўтказиш учун врачни таклиф қилиш мақсадга мувофиқдир. 3-§ Олиб қўйиш Олиб қўйиш тинтувга жуда ҳам ўхшашдир. Худди тинтув сингари бу тергов ҳаракати ҳам фуқародан, шунингдек, турли хил корхона, муассаса ва ташкилотлардан жиноий ишга аҳамияти бўлган ҳужжат ва предметларни олишга қаратилган. Аммо тинтувдан фарқли ўлароқ олиб қўйиш ҳар доим аниқ маълум бир буюм ва ҳужжатларга нисбатан, улар қаерда ва кимда эканлиги аниқ бўлганда қўлланилади. Олиб қўйишда қидирув ишларига ҳожат йўқ, бинобарин, олиб қўйишни ўтказишда фуқароларнинг манфаатларига таъсир нисбатан камроқ бўлади. Олиб қўйишда терговчининг вазифаси бирор-бир шахсга ёки раҳбарга маълум бир ҳужжатни ёки предметни беришни таклиф қилишдир. Рад жавоби олинганда эса нарса ёки ҳужжатни мажбурий олиб қўйиш қўлланилади. Давлат сирига эга бўлган ҳужжатларни олиб қўйиш ҳолатларидан ташқари олиб қўйиш учун прокурорнинг санкцияси талаб қилинмайди. Олиб қўйиш дипломатик ваколатхоналар жойлашган ерларда ёки уларнинг оила аъзолари истиқомат қиладиган жойларда ўтказилса, уларнинг розилиги билан ва албатта прокурор ва Ташқи ишлар вазирлиги ходими ҳузурида ўтказилиши зарур. Олиб қўйишда иштирокчилар доираси худди тинтувдаги сингаридир. Тинтувда қўлланиладиган асосий тавсиялар олиб қўйишга нисбатан ҳам ишлатилиши мумкин. Агар маълум бир

жойда керакли ҳужжат ёки предметлар бўлмаса, уларни бошқа ердан қидириш мумкин эмас, чунки унда бу олиб қўйиш эмас, тинтув бўлади. Олиб қўйиш тинтувнинг бир қисми эмас, балки мустақил тергов ҳаракатидир. Олиб қўйишда айнан иш учун аҳамиятли нарсани ёки ҳужжатни, копиясини эмас, унинг асл нусхасини олишни таъминлаш зарур. Ана шундай хавф-хатар мавжуд бўлганда, олиб қўйишга тинтувдаги сингари мутахассисни таклиф этиш мақсадга мувофиқдир. Масалан, бухгалтерия ҳужжатларини олиб қўйишда ревизор, аудитор ёки экспертни таклиф қилиш зарур. Агар ўғирланган (тортиб олинган, тамагирлик йўли билан олинган) буюмларни олиб қўйиш кўзда тутилган бўлса, жабрланувчини таклиф қилиш мумкин. Олиб қўйишни муваффақиятли ўтиши кўп ҳолларда терговчининг олиб қўйилаётган шахс билан, олиб қўйиш ўтказилаётган ташкилот вакили билан алоқасига боғлиқ. Бундай вазиятда шунингдек, кузатувчанлик ва керакли ҳамма нарса олинганлигига ишонч ҳам катта аҳамиятга эга. Агар терговчи объектларни яширилганлигини ҳис қилса, у ҳолда тинтув ҳақида қарор чиқаради ва тинтувга киришади. Олиб қўйишнинг алоҳида турига почта-телеграф ёзишмаларини ҳибсга олиш ва уларни олиб қўйиш киради. Ёзишмаларни олиб қўйиш одатда, яширинаётган шахсни, ўғирланган мулкни, беркитилган қимматбаҳо бойликларни ва бошқаларни топиш учун ишлатилади. Почта-телеграф ёзишмаларини олиб қўйиш фақат прокурорнинг санкцияси ёки суд қарори билан амалга оширилади. Ҳибсга олиш (олиб қўйиш) ҳақидаги қарорда кимнинг ёзишмалари ва нима муносабат билан ҳибсга олинганлигини кўрсатиш зарур. Қарор одатда, терговни қизиқтираётган ёзишмалар келиб тушиши лозим бўлган (ёки доимо келиб тушадиган) алоқа бўлими раҳбари томонидан ижро этилади. Амалда алоқа бўлими раҳбари қарорда кўрсатилган ёзишмани ушлаб туради ва терговчини бундан бохабар қилади. Терговчи ёзишмаларни олиб қўйишни холислар ҳузурида амалга оширади ва

баённома билан қайд қилади. 4 -§ Тинтув ва олиб қўйиш натижаларини қайд этиш Тинтув ва олиб қўйишнинг тергов ҳаракатлари сифатидаги далилий аҳамияти уларнинг ўтказиш жараёни ва натижаларини тўла ва объектив қайд этишга узвий боғлиқдир. Тинтув ва олиб қўйиш баённомалари , уларнинг натижалари қандай бўлишидан қатъи назар, улар ўтказилгандан сўнг тузилади. Баённома тинтув ва олиб қўйишни қайд этишнинг асосий воситаси ҳисобланади. Баённомада тинтув ва олиб қўйиш қачон, ким томонидан, қаерда, қандай иш бўйича, кимнинг ҳузурида ўтказилганлиги ва унинг натижалари қандай бўлганлиги кўрсатилади. Баённомада топилган ва олиб қўйилган предметлар тўғрисида тўла маълумотлар кўрсатиб ўтилади. Объектларнинг умумий ва хусусий белгиларини иложи борича аниқроқ кўрсатишга ҳаракат қилинади: шакли, ҳажми, ранги, ун даги ҳар хил рақам ва ёзувларнинг мавжудлиги ва бошқалар. Объектларнинг сифат хусусиятларига алоҳида эътибор берилади: янги, эски, муомалада бўлган ва ҳоказо. Агар бир турдаги предметлар олиб қўйилса уларнинг миқдори ёзув билан кўрсатилади. Қимматбаҳо қоғозлар, чек ва омонат дафтарчалар, аккред и тив ва ҳоказоларни олишда уларнинг реквизитлари баённомада қайд этилади. Хорижий ва миллий валюта алоҳида кўрсатилади (масалан, Ўзбекистон Республикаси банкининг 500 қийматидаги билети – 1000 дона). Агар ўғирланган пулларнинг рақамлари маълум бўлса, баённомага ҳар бир купюра серия ва рақами киритилади. Ҳужжатларни олишда уларнинг мақсади, реквизитлари, ҳолати: қўл ёзмаларни олишда – ҳар бир бетнинг биринчи ва охирги иборалари кўрсатиб ўтилади. Тинтув қилинувчи олиб қўйилаётган предметлар қимматбаҳо металлардан тайёрланганлигини таъкидласа, ҳар бир предмет

батафсил таърифланиши, уларда проба бор ёки йўқлигини кўрсатиш зарур. Таърифлаётганда, агар буюмларда проба белгиларига ўхшаган аломат бўлса ҳам «тилла узук», «тилла занжир» каби шаклда таърифламаслик зарур. Баённомада «сариқ металлдан ишланган узук», «сариқ металлдан ишланган занжир» деб кўрсатиш зарур. Антиквар буюмларни таърифлашда улардаги фирма белгилари ва ҳоказоларни чизиб олиш мумкин. Яширин жойлар, уларнинг ниқобларини таърифлашга алоҳида эътибор бериш лозим. Баённомада қайси буюмлар ўз хоҳишига кўра берилганлиги қайд этилиши зарур. Агар тинтув ёки олиб қўйиш давомида техник воситалардан фойдаланилган бўлса, у ҳолда баённомада ускуналарнинг номи ва тури, шунингдек, тинтув ва олиб қўйишда ҳозир бўлган шахсларни техник воситаларни қўллаш ҳақида огоҳлантирилганликларини қайд этиш керак. Баённоманинг сўнгги қисмида қандай предметлар олинганлиги, қандай ўралганлиги, кимга ва нима сақлаш учун топширилганлиги кўрсатиб ўтилади. Тинтув ва олиб қўйиш баённомаси уч нусхада тузилади. Биринчи нусхаси ишга бириктириб қўйилади. Иккинчи нусхаси тинтув қилинувчи, олиб қўйилувчи ёки унинг вакилларида қолади ва улар биринчи нусхада иккинчи нусхани олганликлари тўғрисида имзо чекадилар. Учинчи нусха олинган объектлар билан бирга ашёвий далилларни сақлаш камерасига топширилади. Оригинал ва нусханинг барча бетлари терговчи, холис ва тинтув ёки олиб қўйишнинг бошқа иштирокчилари ҳамда тинтув қилинувчи ёки олиб қўйиш ўтказилган идора вакиллари томонидан имзоланади. Баённома ёзиш билан бирга, далилларни қайд этишнинг бошқа усуллари ҳам ишлатилиши мумкин: режа тузиш, расмга олиш, видеотасмага тушириш ва ҳоказо. Режа ва схемаларда топилган яширин жойлар тасвирланади, асосийси – яширин жойнинг ўзи, объектлар қандай жойлашганлиги акс эттирилади. Расм олиш ва видеотасмага тушириш ҳам шу асосда амалга оширилади: кузатиш имконини берадиган асосий ва батафсил

кўриниш олинади . Асосий тасвирда топилган яширин жой ва ундаги объектлар, батафсилида яширин жойдан олинган объектлар қайд этилади. Объектларни, уларнинг умумий, хусусий ва фарқловчи хусусиятларини аниқ кўринадиган қилиб тасвирга тушириш лозим. Агар олинган катта ҳажмдаги объектларни ишга бириктиришнинг иложи бўлмаса , уларни қонунга биноан расмга тушириш зарур. Сифатли фотосуратлар жиддий далилий базани ташкил қилади: яширин жойларнинг мавжудлиги, турлари ва хусусиятларидан далолат беради; предметларни алмаштириб қўйиш имконини йўққа чиқаради. Олинган пуллар ва қимматбаҳо буюмлар эртаси куниёқ тегишли ички ишлар органининг молиявий бўлимларига топширилиши зарур. Қимматбаҳо буюмлар ва тошларнинг ҳақиқийлиги, пулларнинг ҳақиқийлиги ва уларда маълум бир шахснинг бармоқ и з лари мавжудлигини эксперт иза йўл и билан текшириш зарур бўлган ҳоллар бундан мустаснодир.

O'xshashlar

Телефон ва бошқа курилмалар оркали олиб бориладиган сузлашувларни эшитиб туриш тартиби ва тактикаси

Сўроқ ўтказиш тактикаси

Тафтиш тайинлаш ва уни ўтказиш тактикаси

Тинтув қилиш ва вокеа содир этилган жойни куздан кечириш психологияси

Тергов экспериментини утказиш тактикаси