Sudda vakillik qilish - Huquqshunoslik - Referatlar

Sudda vakillik qilish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

46.5 KB

Ko'chirib olish

Reja: 1. Sudda vakillik qilish tushunchasi, asoslar va turlari 2. Sudda vakillik qiluvchining huquqlari (vakolatlari)

S udda vakillik qilish tushunchasi, asoslar va turlari Fuqarolar va yuridik shaxslar fuqarolik ishlarini sudlarda, aksariyat hollarda o`zlari bevosita yurgizadilar. Ammo ba`zi sabablarga ko`ra, chunonchi: kasallik, komandirovkada bo`lish, huquq normalaridan yetarli darajada xabardor bo`lmaslik, muomala layoqatiga ega bo`lmaslik va boshqa sabablar bilan da`vogar va javobgar shaxslar sud ishini yuritishni boshqa shaxsga (vakilga) topshirishlari mumkin. qonunda (FPKning 50-moddasida) ko`rsatilganidek, fuqarolar o`z ishlarini sudda shaxsan o`zlari yoki vakillari orqali yuritishlari mumkin. Fuqarolar sud ishida shaxsan qatnashib turib, vakilni ham ishga jalb etishga haqlidir. Yuridik shaxslar, (tashkilot)ning sud ishlari o`z xabarlari yoki vakillari tomonidan yuritiladi. Sudda vakillik qilish uchun qonun fuqarolik huquqidagi vakillik kabi fuqarolarga va yuridik shaxslarga ularni tegishli huquq va burchlarni boshqa shaxs (vakillar)lar vositasida amalga oshirish imkonini beradi. qonunda fuqarolar va yuridik shaxslarning o`z ishlarini sudda vakillar orqali yuritish huquqi to`g`risida gapirilganda, bunday huquqdan taraflar (da`vogar va javobgarlar) bilan bir qatorda uchinchi shaxslarning ham foydalanishi mumkinligi nazarda tutiladi. Shu tariqa qonun da`vogar va javobgarga, sherik da`vogarlar va sherik javobgarlarga, shuningdek uchinchi shaxslarga fuqarolik protsessining ishtirokchilari bo`la turib, o`zlariga tegishli protsessual huquqlarni vakillari orqali amalga oshirish huquqiga ega bo`lishlarini va o`zlariga tegishli protsessual burchlarni vakillari orqali bajarishlari muminligini belgilaydi. Vakillar yuqorida ko`rsatilgan shaxslar nomidan va ularning manfaatini ko`zlab sudda ish yuritish bilan bog`liq protsessual harakatlarni amalga oshiruvchi shaxslar bo`lib hisoblanadi.

Sudda vakillik qilish deb manfaatdor shaxsning topshirig`i bo`yicha yoki qonunda nazarda tutilgan barcha asoslarga ko`ra protsessual harakatlarni amalga oshirishga aytiladi. Sudda vakillik qilish institutining ahamiyati fuqarolar va tashkilotlarning huquqlarini va qonuniy manfaatlarini himoya qilish, holisona haqiqatni belgilash, nizoning mazmuni yuzasidan to`g`ri qaror qabul qilishda sudga ko`maklashishdan iboratdir. qonun hamma sud instansiyalarida ko`riladigan fuqarolik ishlarida vakillarning qatnashishiga yo`l qo`yadi. Ba`zan fuqarolik ishlarining sudda ko`rilishida taraflarning shaxsan bayonot berishlari lozim deb topilgan hollarda, masalan, FPKning 261-moddasida ko`rsatilganidek, alimentlar undirish to`g`risidagi ishlar bo`yicha sud javobgarning sudga kelishini majburiy deb topganida vakilning bo`lishidan qat`iy nazar, fuqarolik ishida taraf bo`lib hisoblangan javobgar shaxs ham sudga chakirilishi mumkin. Sudda fuqarolik ishlarini vakillar orqali yuritish fuqarolik protsessual huquq nazariyasida sud himoyasida bo`lgan huquqni ta`minlash usullaridan biri bo`lib ko`riladi. Kimlarning qanday asoslar va maqsadlarda sudda vakillik qilishlari mumkinligini quyidagilardan aniqlash mumkin: 1) korxona, muassasa, tashkilotlar, jamoa xo`jaliklari va boshqa kooperativ hamda jamoat tashkilolarining o`z rahbarlari, xodimlari-shu korxona, muassasa va tashkilotlarning ishlari bo`yicha; 2) kasaba uyushmalarining vakllari-xodimlarning, shuningdek huquq va manfaatlarini himoya qilish kasaba uyushmalari tomonidan amalga oshiriladigan boshqa shaxslarning ishlari bo`yicha; 3) qonun, ustav yoki nizomda o`z a`zolarining huquq va manfaatlarini himoya qilish huquqi berilgan tashkilotlarning vakillari;

4) qonun, ustav yoki nizomda boshqa shaxslarning huquq va manfaatlarini himoya qilish huquqi berilgan tashkilotlarning vakillari; 5) advokatlar; 6) taraflar saylagan va ishni ko`rayotgan sud shu ish bo`yicha vakillik qilishga ruhsat etgan shaxslar; 7) ishtirokchilar (sherik da`vogarlarga yoki sherik javobgarlar)dan biri FPKning 41-moddaga ko`ra, boshqa ishtirokchilarning topshirig`i bo`yicha vakil bo`la oladilar. Shu bilan birga qonun (FPKning 55-moddasi) kimlarning sudda vakil bo`la olmasliklarini ham belgilaydi. Bunday shaxslar birinchidan, voyaga yetmagan, ya`ni yoshi o`n sakkizga to`lmagan shaxslar, ayrim hollarda O`zbekistonda qizlarga 16 yoshdan nikohga kirishga ruhsat etilishi munosabati bilan ular o`z farzandlarining manfaatlari yuzasidan sudda vakillik qilishlari mumkin. Bu to`g`rida FPKda to`g`ridan-to`g`ri ko`rsatma bo`lmasa ham, lekin ularning bu huquqlari O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 22-moddasining 2- qismi qoidasidan kelib chiqadi. Bu qonunda aytilishicha, voyaga yetmasdan avval qonunga muvofiq ravishda nikohga kirgan fuqarolar, nikohga kirishlari vaqtidan e`tiboran to`la hajmda muomalaga layoqatli bo`lib taniladilar; ikkinchidan, vasiy yoki xomiylar nazoratida bo`lgan shaxslar, ya`ni bolalar va ruhiy kasallar; uchinchidan, sudyalar, prokurorlar, tergovchilar surishtiruvchilar, ular qonuniy vakil (ota-onalar, farzandlikka olinganlar, vasiylar, xomiylar) sifatida, shuningdek tegishli sud, prokuratura, surishtiruv va tergov organing tegishli vakili sifatida qatnashgan hollar bundan mustasno ekanligi ko`rsatilgan. Vakolat beruvchi bilan vakillik qiluvchi o`rtasidagi munosabatlar fuqarolik, oila, mehnat va ma`muriy huquqiy me`yorlari bilan tartibga solinadi (masalan, FKning 129-141-moddalari,1 Oila kodeksining 173-193-moddalari, Ma`muriy javobgarlik kodeksining 295-297-moddalaridir).

Sudda vakillik turlari tubandagicha: qonuniy vakillik; ixtiyoriy (shartnomali) vakillik; kasaba uyushmalari va boshqa jamoat tashkilotlarining vakillari; yuridik shaxslarning vakilligi va ustavli vakillik bo`lishi mumkin. 1. qonuniy vakillik. Muomalaga layoqatsiz yoki belgilangan tartibda muomalaga layoqati cheklangan deb tanilgan shaxslarning ishlari bo`yicha sudda ularning qonuniy vakillari ishtirok etadilar. qonuniy vakillik bolalarga, farzand qilib olinganlarga nisbatan ota-onalari va farzand qilib olganlar bo`ladi. Bular maxsus tayinlanmasdan fuqarolik va Oila qonunchiligida belgilanganidek, o`z bolalariga va farzand qilib olgan bolalariga nisbatan vasiy va xomiy bo`lib taniladilar. Agar bolalarning ota-onalari ota-onalik huquqidan mahrum etilgan bo`lsalar, bunday shaxslar bolalarga nisbatan vakil bo`la olmaydilar. Ular uchun vasiylik yoki xomiylik organlari tomonidan tayinlangan shaxslar sudda vakillik qiladilar. Bunday shaxslar vasiylikda bo`lgan shaxslarga yaqin kishilar yoki buning uchun jamoat tashkiloti, kasaba uyushmasi va boshqa jamoat tashkilotlari tomonidan tayinlangan shaxslar, bular bo`lmagan holda esa, boshqa begona kishilar ham bo`lishi mumkin. qonuniy vakillikni vujudga kelishi uchun turli yuridik faktlar-qarindoshlik, farzandlikka olish, vasiy va xomiy tayinlash asos bo`ladi. Belgilangan tartibda vasiylar va xomiylar barcha muassasalarda, jumladan sud organlarida ham, maxsus vakolatnoma olmasdan, vasiylikda bo`lgan shaxslarning huquq va manfaatlarini himoya qiladilar. Ona-onalar, bolalarni, farzandlikka olganlar muomalaga layoqatsiz shaxsning vakili sifatida sudda ishtirok etish uchun o`zlarining ota-onalik huquqlarini guvohlantiradigan hujjatlarni, masalan, bolasining tug`ilishi to`g`risidagi guvohnomani taqdim etishlari lozim. Xomiy vasiylik organlari tomonidan tayinlangan vasiylar xomiylar muomalaga layoqatsizlarning yoki muomalaga layoqati cheklanganlarni manfaatlarini himoya qilish uchun o`zlarining xomiy yoki vasiy sifatida tayinlanganliklari to`g`risidagi hujjatni sudga topshirishlari lozim.

Vasiylar (xomiylar) muomalaga layoqatli shaxslar da`vogar, javobgar, uchinchi shaxslar qanday protsessual harakatlar qilishlari mumkin bo`lsa, huddi shunday harakatlarni qila oladilar. Ammo da`voning asosi yoki predmeti to`g`risida buyruq berish, da`vo predmetini boshqalarga o`tkazish bilan bog`liq bo`lgan protsessual harakatlarni qilish uchun vasiylik organlarining roziliklarini olishlari kerak. FPKning 51-moddasida ko`rsatilishicha, belgilangan tartibda daraksiz yo`qolgan deb topilgan fuqaro ishtirok etishi lozim bo`lgan ish bo`yicha, uning vakili sifatida uning mulklarini qo`riqlash va boshqarish hamda shaxsiy huquqlarini va manfaatlarini himoya qilish uchun tayinlangan shaxs qatnashadi. qonuniy vakil FPKning 51-moddasida ko`rsatilgan ishlar bo`yicha sudda ish olib borishni vakil sifatida o`zi saylangan boshqa shaxsga (o`rinbosarga) topshirishga haqli. 2. Shartnomali bo`yicha (ixtiyoriy) vakillik. Taraflar tomonidan ixtiyoriy ravishda saylanib, belgilanadigan vakillik sud amaliyotida ko`p uchraydi. Ixtiyoriy vakillik taraflarning va vakillik qiluvchining erklari bo`yicha belgilanib, ko`pincha topshiriq yoki mehnat shartnomasi bilan rasmiylashtiriladi. Vafot etgan yoki o`lgan deb e`lon qilingan shaxsning vorisi qatnashishi lozim bo`lgan ish bo`yicha, agar meros mulki hech kim tomonidan qabul qilib olinmagan bo`lsa, vorisning vakili sifatida meros mulkini saqlash va boshqarish uchun tayinlangan vasiy qatnashadi. Shartnoma bo`yicha (ixtiyoriy) vakillikka binoan ishonch bildiruvchi o`z huquqlari va qonun bilan qo`riqlanadigan manfaatlarini himoya qilish bo`yicha sudda ish yuritishni boshqa shaxsga-vakilga topshiradi. quyidagilar shartnoma bo`yicha (ixtiyoriy) vakil bo`la oladilar: 1) advokatlar; 2) taraflar, uchinchi shaxslar tomonidan tayilangan shaxslar; 3) birgalikda ishtirok etuvchilardan biri boshqa ishtirok etuvchilarning topshirig`i bo`yicha.

Ixtiyoriy vakil sifatida sudda, aksariyat hollarda advokatlar qatnashadilar. Advokatlar hay`atining a`zolari vakolatlari bo`lsa, fuqarolar va tashkilotlarning manfaatlarini sudda himoya qiluvchi vakil bo`lib hisoblanadilar. Advokatlar taraflarning manfaatlarini himoya qiluvchi vakil bo`libgina qolmasdan, balki ishning haqiqiy holatlarini aniqlashda va uning to`g`ri hal qilinishida sudga ko`maklashib, odil sudlovni amalga oshirishda yordam ham beradilar. Advokatlarning faoliyati O`zbekiston Respublikasida Advokatura to`g`risida 1996 yil 27 dekabrdagi qonun;1 O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997 yil 13 martdagi qarori bilan tasdiqlangan advokatlik byurolari, hay`atlari, firmalarini davlat ro`yxatidan o`tkazish hamda O`zbekiston Respublikasi fuqarolariga advokatlik faoliyati bilan shug`ullanish huquqini beruvchi letsenziyalarini berish tartibi to`g`risidagi Nizom; O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi hay`ati va O`zbekiston advokatlar uyushmasi boshqaruvining 1997 yil 14 martidagi kushma qarori bilan tasdiqlangan, qoraqalpog`iston Respublikasi Adliya vazirligi, viloyatlar, Toshkent shahri hokimliklari adliya boshqarmalari huzuridagi malaka komissiyalari to`g`risidagi Nizom hamda O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzuridagi Oliy malaka komissiyasi to`g`risidagi Nizom, O`zbekiston Respublikasi boshqa huquqiy me`yorlari mustaqil respublikamizda inson huquqlarini yanada himoya qilishga qaratilgan hujjatlardir. «Advokatura to`g`risida»gi qonunda advokatlik faoliyatining asosiy tamoyillari belgilanishi bilan birga, advokatlarning mustaqilligi va daxlsizligini ta`minlash kafolatlari ham nazarda tutilgan. Oliy yuridik ma`lumotga ega bo`lgan, belgilangan tartibda malaka imtixonini topshirib, letsenziya olgan O`zbekiston Respublikasi fuqarosi advokat bo`lishi mumkin. 3. Kasaba uyushmalari va boshqa jamoat tashkilotlarining vakilligi. Kasaba uyushmalarining vazifalaridan biri o`z a`zolarining huquq va qonuniy manfaatlarini sudda himoya qilishdan iborat bo`lganligi sababli kasaba uyushmalari sudda jamoatchilik asosida vakillik qiladilar.

Sudda kasaba uyushmasining vakilining taraflar yoinki uchinchi shaxslar vakili sifatida ishtirok etishi ixtiyoriy vakillikning bir turi bo`lib sanaladi. Kasaba uyushmalari faqat uyushma a`zolarining ishlari bo`yichagina emas, balki mazkur tashkilotning hamma ishchi va xizmatchilari bo`yicha ham sudda vakillikni amalga oshirishlari mumkin. Kasaba uyushmalarining sudda mehnat masalalari hamda maishiy va madaniy masalalar bo`yicha xodimlarning manfaatlarini himoya qilishga bo`lgan huquqlari mehnat qonunchiligida ham nazarda tutilgan.1 Sudda vakillik qilish kasaba uyushmalari yuridik konsultatsiyalarda xizmat qiluvchi yuristkonsultlar tomonidan ham amalga oshirilishi mumkin. Ijodiy faoliyat bilan shug`ullanuvchi shaxslar: yozuvchilar, kompozitorlar, rassomlar va shu kabi boshqa uyushmalarning huzuridagi mualliflik huquqlarini himoya qilish boshqarmalariga yuklatilgan. Ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalari to`g`risidagi 1994 yil 6 may qonunining 40-moddasiga ko`ra ixtirochilar va ratsionalizatorlarning avtorlik huquqlarini sudda himoya qilishni ularning jamiyatlari amalga oshiradilar.2 Ijodiy mehnat xodimlarining huquq va qonuniy manfaatlarini sudda himoya qilish uchun yuqorida ko`rsatilgan tashkilot tegishli topshiriqlar berishlari mumkin. 4. Yuridik shaxslarning vakilligi. Yuridik shaxslarning fuqarolik ishlarini sudda ularning qonun, ustav yoki Nizom bo`yicha berilgan vakolat doirasida harakat qiluvchi organlari yoki ularning vakillari yuritadi. Yuridik shaxs organi sifatida ishda qatnashayotgan tashkilotlarning rahbarlari, o`zlarining xizmat lavozimlari yoki vakolatlarini tasdiqlaydigan hujjatlarni sudga taqdim etadilar.Tashkilotlar nomidan beriladigan ishonchnoma tashkilot rahbari tomonidan imzolanib, imzo tashkilot muhri bilan tasdiqlanadi. Tashkilotning rahbari sudga o`zlarining xizmat lavozimlarini tasdiqlaydigan hujjatlar taqdim etadilar.

Tashkilot rahbarining o`z muassasasi yoki korxonasining ishi bo`yicha bevosita shaxsan ishtirok etishini, shuningdek hay`at organ a`zolaridan birining ishtirok etishini yuridik shaxs vakilining ishtirok etishi sifatida ko`rilishi mumkin emas. Yuridik shaxslarning vakilligiga ko`ra protsessda yuridik shaxs organlarining erki bo`yicha ham ishtirok etishini faraz qiladi, ammo yuridik shaxslarning vakillik qilishlariga asos ko`pincha topshiriq shartnomasi bo`lmasdan, balki mehnat shartnomasi bo`ladi. Aksariyat korxonalar, muassasalar, tashkilotlarning xodimlari tarkibida yuristkonsultlar ham bo`ladi. Yuridik shaxslarning ishlari bo`yicha sudda vakillik qilish burchi ularga yuklatiladi. Ba`zi hollarda yuridik shaxs vakili topshiriq shartnomasi bo`yicha ham fuqarolik ishida ishtirok etishi mumkin. Bunday hollarda vakilga tegishli vakolat yuridik shaxs organi tomonidan berilgan bo`lishi kerak. Protsessda yuridik shaxs vakilining ishtirok etishi sud majlisida tashkilot rahbarining ham bevosita ishtirok etishiga to`sqinlik qilmaydi. 5. Ustavli vakillik. Yuqorida ko`rsatilganlardan tashqari kooperativ tashkilotlarning ustavlari bilan nazarda tutilgan ustavli vakillik deb ataladigan vakillik ham mavjud. Matlubot jamiyatlarining viloyat, respublika uyushmalarining Namunali ustavlarida belgilanishicha, matlubot jamiyatlari respublika uyushmasining pravleniyesi respublika matlubot jamiyatlari uyushmasining hamda matlubot kooperatsiyasi tashkilotlarining huquq va manfaatlarini himoya qilish maqsadlarida sud va xo`jalik sudlarida shu jumladan davlat, kooperativ va jamoat tashkilotlarida hamda korxonalarda olib boriladigan nizoli ishlar bo`yicha vakillik qilish mumkinligi ko`rsatilgan.

Sudda vakillik qiluvchining huquqlari (vakolatlari) Sudda vakillik qiluvchi o`ziga qonun, ustav, nizomnoma va shartnoma bilan belgilangan huquqlarga egadir. Vakil vakolatnoma beruvchining manfaatlarini ko`zlab protsessual harakatlar qilish, ishning sudda ko`rilishida muayyan dalillarni keltirish, ularning tekshirilishini iltimos qilish dalillarni baholanishi, faktlarning belgilanishi, muayyan huquqiy me`yorlarning tadbiq qilinishi to`g`risida o`z fikrini aytishga haqlidir. Sudda vakillik qiluvchi ba`zi maxsus huquqlarni taraflar (da`vogar, javobgar, uchinchi shaxslar) tomonidan berilgan vakolatnomada ifoda etilgan bo`lsagina amalga oshira oladi. Chunonchi, vakil FPKning 54-modlasi mazmunida anglashilishicha, sudda ish yuritish vakolatlari vakilga hamma protsessual harakatlarni vakolat beruvchi nomidan amalga oshirish huquqini beradi. Shartnoma va ustav bo`yicha vakillik qiluvchilarning, arz qilingan talablardan butunlay yoki qisman voz kechish, ularning asosini yoki predmetini o`zgartirish, miqdorini ko`paytirish yoki kamaytirish, da`vogarning talablarini tan olish, kelishuv bitimi tuzish, vakolatlarni boshqa shaxsga o`tkazish (boshqa shaxsga ishonib topshirish), sudning hal qiluv qarori (ajrimi) ustidan shikoyat berish, ijro varaqasini undiruvga qaratish, da`vo taqdim etuvchiga tegishli deb qaror chiqarilgan mol-mulk yoki pulni olish vakolati to`g`risida har biri alohida vakolat beruvchi tomonidan topshirilgan vakolatnomada maxsus ko`rsatilgan bo`lishi kerak. Vakilga beriladigan vakolatning rasmiylashtirilishi to`g`risida qoidalar FPKning 53-moddasida berilgan. Bu huquqiy me`yorlarda ko`rsatilishicha, vakilning vakolati qonunga muvofiq berilgan va rasmiylashtirilgan vakolatnomalarda (ishonchnomada) ifodangan bo`lishi lozim. Fuqarolar tomonidan beriladigan vakolatnomalar notarial tartibda tasdiqlanadi. Shuningdek fuqarolar tomonidan beriladigan vakolatnomalar shu fuqaro yashab turgan hududdagi o`zini-o`zi boshqaradigan idoralar, fuqarolar ishlayotgan yoki

o`qiyotgan muassasa, korxona yoki tashkilot u yashayotgan uy-joy boshqarmasi, fuqarolar davolanayotgan shifoxona ma`muriyati tomonidan tasdiqlanishi; harbiy xizmatchi tomonidan beriladigan vakolatnoma esa-tegishli harbiy qism qo`mondonligi tomonidan tasdiqlanishi mumkin. qamoqdagi fuqarolar tomonidan beriladigan vakolatnoma tegishli qamoq joyining ma`muriyati tomonidan tasdiqlanadi.1 Yuridik shaxs nomidan, shuningdek FPKning 49-moddasi tartibida ishda qatnashuvchi shaxs nomidan vakolatnoma tegishli tashkilot boshlig`ining imzosi bilan beriladi. Kasaba uyushmasining va boshqa jamoat tashkilotlarining vakillari (FPKning 53-moddasi) tegishli tashkilotlarning mazkur ish bo`yicha vakillikni amalga oshirish to`g`risidagi topshirig`ini guvohlantiruvchi hujjatni sudga taqdim etishlari kerak. Sudda ish yuritish uchun taraflar vakilining vakolati quyidagi hujjatlar bilan tasdiqlangan bo`lishi lozim: birinchidan, jamoat tashkilotlari vakillarining vakolati ularning xizmat lavozimini guvohlantiradigan hujjat bilan va sudda ish yuritishga vakolat bergan tegishli boshqaruv organining majlis bayonidan ko`chirma bilan; ikkinchidan, korxona, muassasa va tashkilot xodimlarining vakolati korxona, muassasa va tashkilotlar nomidan berilgan vakolatnoma bilan; uchinchidan fuqarolarning vakolati-vakolat beruvchining bergan vakolatnomasi yoki sud bayoniga kiritilgan og`zaki ariza bilan; to`rtinchidan, advokatning vakolati-yuridik maslaxatxona tomonidan berilgan order bilan guvohlantiriladi. Taraflarning erki ifoda etilgan vakolatnoma sudda og`zaki ravishda berilib, sud bayonida ifodalangan bo`lishi lozim. Kasaba uyushmalarining vakillari kasaba uyushmalari tashkilotlari bergan vakolatnoma asosida harakat qiladilar. Ularning vakillari xodimlarning ishlari bo`yicha, manfaatdor shaxslardan maxsus vakolatnoma olmasdan hamma protsessual harakatlarni bajarishga haqlidirlar.

Ammo FPKning 54-moddasida ko`zda tutilgan harakatlarni o`zlariga berilgan vakolatnomada maxsus ko`rsatilgan bo`lsagina amalga oshira oladilar.

O'xshashlar

Mexnat ishlari bo'yicha sudda vakillik

Vakillik va ishonchnoma

Fuqarolik ishlarini sudda ko`rishga tayyorlash

Davlat hokimiyati vakillik organlarining funksiyalari

Mehnat ishlarini sudda qo'zg'atishning o'ziga xos xususiyatlari