logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Huquqshunoslik
  4. Sud-huquq islohotlarini rivojlantirishda jinoiy jazo tizimining o'rni

Sud-huquq islohotlarini rivojlantirishda jinoiy jazo tizimining o'rni

Yuklangan vaqt:

16.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

89.5 KB
Ko'chirib olish
Sud-huquq islohotlarini rivojlantirishda jinoiy jazo tizimining o`rni Har qanday demokratik islohotlarning izchillik bilan hayotga tatbiq etilishi, davlat huquqni muhofaza qiluvchi organlar faoliyatida qonuniylik prinsipining joriy qilinishi qonunda sodir etgan shaxslarga qanday jazo qo`llanishi kerakligi haqida aniq ta`rif bo`lishini talab etadi. Bunday shaxsga nisbatan davlat majburlovining har qanday chorasi emas, balki amaldagi jinoyat qonunida ko`zda tutilgan jazo qo`llanilishi lozim bo`ladi. Jinoyat qonuni normalarini tatbiq etish nazariyasi va amaliyotda ijtimoiy xavfli qilmish uchun jazolar ro`yxati (jazo tizimi) ga katta ahamiyat beriladi. Shu bois jinoyat Kodeksining umumiy qismida shaxs kafolatlarini ta`minlovchi jazo tizimda nazarda tutilgan, chunki jinoyat qonunida ko`zda tutilgan muayyan jazolargina jinoyatchilikka qarshi kurashda tanlanishi hamda jinoyat sodir etgan shaxsga nisbatan qo`llanilishi mumkin. Jazo tizimi jinoyat sodir etishda aybli deb topilgan shaxsga nisbatan sud tomonidan tayinlanishi mumkin bo`lgan va og`irligiga qarab jinoyat qonunida tegishli tartibda belgilangan jazo turlarining batafsil ro`yxatidir. Yangi tizim avval amalda bo`lgan va “og`irroq jazodan uncha og`ir bo`lmagan jazoga o`tish” prinsipiga tayangan jazo tizimidan farqli o`laroq, «uncha og`ir bo`lmagan jazodan og`irroq jazoga o`tish» prinsipiga asoslandi. O`zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 43-moddasida jinoyat qonunida nazarda tutilgan jazolar muayyan tartibda joylashtirilgan bo`lib, jazo tizimini tashkil qiladi. Jinoyat kodeksida nazarda tutilgan jazo turlari ularning og`irlik darajasiga qarab muayyan tartibda joylashtirilgan qa`tiy ro`yxati jazo tizimi deb aytiladi. Kriminalist olim M.X.Rustamboyev jazo tizimiga quyidagicha ta`rif bergan “ jazo tizimi yengilidan og`iriga qarab joylashtirilgan jazo turlari yig`indisidir”. Jazo tizimi jinoyat huquqining umumiy prinsiplariga asoslanadi, bu prinsiplar: qonuniylik, fuqarolarning qonun oldida tengligi, demokratizm, insonparvarlik, odillik, ayb uchun javobgarlik, javobgarlikning muqarrarligi prinsiplariga asoslanadi. O`zR JKning 43-moddasida berilgan jazo tizimi rasmiy bo`lib, o`rni, nomlanishini erkin ravishda o`zgartirilishi mumkin emas. 43-moddadagi jazo tizimida har bir jazoning nomi tartib raqami, muayyan tartibda joylashtirilgan o`rni bor. Ularning joylashgan o`rni, nomini o`zgartirish faqat O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining qabul qilgan tegishli qonuni bilangina amalga oshiriladi. Jazo tizimi tushunchasi o`zida bir qator belgilarni nazarda tutadi. Jumladan: jazo tizimida nazarda tutilmagan birorta majburlov chorasi, jinoiy jazo sifatida tayinlanishi mumkin emas, jazolarning turlari, qo`llanish turtibi va asoslari faqat jinoyat qonunidagina belgilangan bo`lib, jazo tizimidagi jazolarning ro`yxati sudlar uchun majburiy hisoblangan. Jazo tizimining ancha yengil turidan og`irroq turiga o`tish asosida qurilishi jinoyat huquqida odillik, tenglik, insonparvarlikni aks ettiruvchi gumanizm prinsiplari taraqqiy etishidan dalolat beradi. Bevosita qonunning o`zida jazoning alohida turlarini qo`llash shartlari, chegalari va qoidasi ko`rsatilgan bo`lib, bu esa jinoyatchilikka qarshi kurash siyosatining bir xil bo`lishini ta`minlaydi. Jazo tizimida jinoyat huquqining asosiy prinsiplari o`z aksini topgan. Demak, har bir jinoyat qonunning jazo tizimi umume`tirof etilgan prinsiplarga asoslanishi va shu prinsiplarning negizida jazo tizimi shakllantirilishi lozimligi kelib chiqadi. Yuqoridagi bildirilgan fikrlardan ko`rdikki, jinoyat qonunimizdagi jazo tizimi umume`tirof etilgan prinsiplarga va O`z.R.JKning 3- moddasida aniq qilib ko`rsatilgan prinsiplarga, ya`ni, qonuniylik, fuqarolarning qonun oldida tengligi, demokratizm, insonparvarlik, odillik, ayb uchun javobgarlik, javobgarlikning muqarrarligi prinsiplariga juda-juda mos keladi. Bundan kelib chiqadiki, O`zbekiston Respublikasining jazo tizimi odilligi bilan ajralib turadi desak xato qilmaymiz. Jamiyat va davlatda yuz bergan ijtimoiy siyosiy o`zgarishlar jazo tizimi, ularning joylashish tartibi, o`z ahamiyatini yo`qotganlarini bu tizimdan chiqarib tashlash yoki yangi jazo turini kiritilishiga ta`sir qilish mumkin. Xuddi shunga o`xshash fikrni olim M.X.Rustamboyev ham bildirgan Davlatning jazo tizimi jinoyatchilikka qarshi kurash malakasiga, huquqshunoslik, psixologiya, pedagogika fanlarining ilmiy yutuqlariga asoslangan holda, jinoyat sodir etgan shaxslarning ahloqan tuzalishiga samarali ta`sir ko`rsatadi, shuningdek, mahkumlar va boshqa shaxslar tomonidan yangi jinoyat sodir etilishini oldini oladi. Mamlakatimiz Jinoyat Kodeksining 43-moddasida belgilangan jazo tizimi sodir etilgan jinoyatning og`irligi yoki uncha xavfli emasligi nuqtai nazaridan jinoyat huquqi nazariyasiga muvofiq bo`lishi to`g`risidagi fikrlarga, ya`ni yuqoridagi aytib o`tilgan fikrlarga to`la mos keladi. Avvalgi Jinoyat kodeksidan farqli ravishda yangi jinoyat kodeksidagi jazo tizimi o`zining og`irligi nuqtai nazaridan yuqoridan pastga qarab emas, balki pastdan yuqoriga qarab belgilangan. Jazo tizimining bunday tartibda belgilanishi o`zida insonparvarlik prinsipini to`liq aks ettiradi. Sud aybdorga nisbatan faqatgina JK da belgilab qo`yilgan jazoning turlarinigina qo`llashi mumkin. Bu esa qonuniylik va davlatimizning jinoyatchilikka qarshi kurash siyosati, jazolash funksiyasini amalga oshirilib kelishi ta`minlayotganligining yorqin dalilidir M.X.Rustamboyev amaldagi JK da ko`rsatilgan jazo tiziminining quyidagi eng muhim elementlarini ko`rsatib o`tish mumkin deydi, ya`ni 1) davlat nomidan qo`llanilishi orqali sudlanuvchini tarbiyalashga, jinoiy faoliyatining oldini olishga, shuningdek, umumiy maxsus prevensiyaga erishish mumkin bo`lgan jazo tizimini tashkil qiluvchi elementlar sifatida faqat alohida davlat majburlov chorasi ko`rsatiladi; 2) jazo tizimi elementlari o`zaro bog`liq va bir-birini to`ldiradi. Jazo tizimining bu belgi jazo samaradorligiga erishish uchun har tomonlama yondashishni bildiradi, ya`ni belgilangan maqsadga erishish biron-bir jazo chorasini qo`llashga emas, balki sudlanuvchiga kompleks ta`sir choralarining qo`llanilishi bilan bog`liqdir. Bu belgi JKning maxsus qismi tegishli moddasi normalarida muqobil jazo choralarining belgilanishi yoki qo`shimcha jazo chorasini qo`llanishida namoyon bo`ladi; 3) jinoyat qonunida belgilangan davlat majburlov choralari qat`iy bo`lib, uning kengaytirilishiga yo`l qo`yilmaydi. JK da ko`rsatilmagan jazo choralarini aybdorga qo`llanishi mumkin emas. JK dagi jazo tizimiga kiritilmagan jazo chorasi JKning maxsus qismi sanksiyasiga ham kiritilishi mumkin emas; 4) jazo tizimiga kiritilgan jazo turlari jinoyatning og`irlik darajasi bo`yicha, yengilidan og`iriga qarab joylashtirilgan. Boshqa bir guruh olimlar A.S.Yakubov, R.Kabulov va boshqalar jinoiy jazo tizimini uch jihatdan bo`lib o`rganishni ilgari surganlar. 1. Jazo tizimi jinoyat sodir etgan shaxsga nisbatan qo`llaniladigan jazoni amalga oshiruvchi odil sudlov organlarining ishtiroki majburiy bo`lgan va jinoyatchilikka qarshi kurash choralarini o`z ichiga olgan jinoiy jazolar yig`indisidir. 1994 yil 22 sentabrda qabul qilingan Jinoyat kodeksi 43-moddasida jazo turlari quyidagi tartibda bayon qilingan. Jinoyat sodir etishda aybli deb topilgan shaxslarga nisbatan quyidagi jazolar qo`llanilishi mumkin: 1) jarima; 2) muayyan huquqdan mahrum qilish; 3) ahloq tuzatish ishlari; 4) xizmat bo`yicha cheklash; 5) qamoq; 6) intizomiy qismga jo`natish; 7) ozodlikdan mahrum qilish; 8) o`lim jazosi. Mahkumlarga asosiy jazolardan tashqari quyidagi jazolar ham qo`llanilishi mumkin: A) harbiy yoki maxsus unvondan mahrum qilish; B) mol-mulkni musodara qilish. Xizmat bo`yicha cheklash yoki intizomiy qismga jo`natish tariqasidagi jazolar faqat harbiy xizmatchilarga nisbatan qo`llaniladi. Muayyan huquqdan mahrum qilish faqat asosiy jazo sifatidagina emas, balki qo`shimcha jazo tariqasida ham qo`llanilishi mumkin Yuqorida nomlari ko`rsatilib o`tilgan jazolardan faqat bittasi, ya`ni mol- mulkni musodara qilish qo`shimcha jazosi 2001 yil 29 avgustda Jinoyat kodeksidan butkul chiqarib tashlandi. Shu o`rinda, amaldagi Jinoyat kodeksi bilan 1959 yilda qabul qilingan JK dagi jazo tizimini hamda sobiq ittifoqdagi bir nechta davlatlar, masalan: Rossiya Federatsiyasining JK, qo`shni davlatlar hisoblangan Qozog`iston va Qirg`iziston Respublikalarining JK dagi jazo tizimini umumiy jihatdan qiyosiy tahlil qilib chiqsak. 1959 yil 21 mayda qabul qilingan Sobiq O`zbekiston SSRning jinoyat kodeksining 21-moddasida ko`rsatilgan jazo turlari xarakteri bo`yicha uchga bo`linadi: 1) Asosiy jazolar: a) ozodlikdan mahrum qilish; b) ahloq tuzatish ishi; v) jamoat izzasi; g) intizomiy batalonga yuborish. Bu jazolar sud tomonidan tayinlanadigan boshqa jazolarga qo`shib berilishi mumkin emas. 2) Asosiy yoki qo`shimcha jazolar: a) surgun; b) badarg`a; v) muayyan kasbni egallash yoki muayyan ish bilan shug`ullanish huquqidan mahrum qilish; g) shtraf; d) ota-onalik huquqidan mahrum qilish; ye) vazifasidan bo`shatish. Bu jazolar agar qonun sanksiyasida ko`rsatilgan bo`lsa, asosiy jazo sifatida, qolgan hollarda esa qo`shimcha jazo qilib berilishi mumkin. Sud ishning holatlari va aybdorning shaxsiga qarab, jazoni kuchaytirish zarur deb topsa, qo`shimcha jazoni asosiy jazoga qo`shib beradi, lekin u asosiy jazoga qaraganda og`ir bo`lmasligi kerak. Surgun, badarg`a va shtraf jazolari qonun sanksiyasida ko`rsatilgan hollardagina qo`shib berilishi mumkin. 3) Qo`shimacha jazolar: a) mol-mulkni musodara qilish, b) harbiy, faxriy yoki maxsus unvonlardan mahrum qilish. Bu jazolar asosiy jazolardan biriga faqat qonunda ko`rsatilgan hollarda qo`shib berilish mumkinligi ko`rsatilgan bo`lsa. Amaldagi JK ning negizida yozilgan bir qator darsliklarda jazo tizimi ilmiy- nazariy jihatdan turlicha tarzda quyidagicha tartibda tahlil qilib berilgan. Masalan: jazo tizimida nazarda tutilgan mahkumlarning huquqlarini cheklash, moddiy va ma`naviy jafo keltirish va ijro etish usuliga qarab shartli ravishda quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: 1. Mahkumlarga nisbatan moddiy jafo keltiruvchi jazolar. Bularga: jarima ahloq tuzatish ishlari, mol-mulkni musodara qilish jazolari kiradi. 2. Mahkumlarga ma`naviy jafo yetkazuvchi jazolarga xizmat bo`yicha cheklash, harbiy yoki maxsus unvonda mahrum qilish jazolarini ko`rish mumkin. 3. Mahkumlarning ayrim huquqlarini cheklovchi jazolarga muayyan huquqdan mahrum qilish. 4. Mahkumlarning ozodligini cheklovchi jazolarga qamoq, intizomiy qismga jo`natish, ozodlikdan mahrum qilish jazolari kiradi. 5. Shuningdek, o`lim jazosi nazarda tutildi. Shu yerda jinoiy jazo tizimi boshqacharoq talqinda ham tahlil qilingan bo`lib, 1. Faqat asosiy jazo sifatida tayinlanadigan jazolar; 2. Asosiy yoki qo`shimcha jazo sifatida tayinlanadigan jazolar; 3. Faqat qo`shimcha jazo sifatida tayinlanadigan jazolarga bo`lib ko`rsatishgan. B.M.Leontyevning fikriga ko`ra, «Asosiy jazo-faqat o`zi qo`llaniladigan, boshqa jazolarni to`ldirish uchun yoki ular bilan birga qo`llanishi mumkin bo`lmagan, jazoning asosiy maqsadini amalga oshirish bog`liq bo`lgan jazodir. Qo`shimcha jazo-bu jazoning maqsadini amalga oshirish uchun yordamchi ahamiyatga ega bo`lgan jazodir. Qo`shimcha jazo alohida qo`llanishi mumkin emas, u faqat asosiy jazoga qo`shimcha ravishda qo`llaniladi”. M.X.Rustamboyev qo`shimcha jazolarga quyidagicha yondashgan, 1) alohida jazo chorasi sifatida qo`llanilishi mumkin emasligi; 2) asosiy jazoga qo`shib qo`llanilishi mumkinligi; 3) jazoning maqsadiga erishishiga ko`maklashadi. G.A.Kriger va G.D.Krigerlarning yuridik adabiyotlarida asosiy jazoning funksiyasi-jinoyatchini to`g`ri yo`lga qaytarish, qo`shimcha jazoning funksiyasi esa qayta tarbiyalashdan iborat, deb hisoblaydilar. Jazo tizimini umumiy va maxsus jazolarga bo`lib o`rganishni M.X.Rustamboyev tavsiya qilgan, bunga ko`ra, umumiy jazolar, bu jinoyat subyekti belgilariga ega bo`lgan har qanday shaxsga nisbatan qo`llanilishi mumkin bo`lgan jazo tizimidir. Maxsus jazo, qonunda qa`tiy belgilangan subyektlar doirasiga qo`llaniladigan jazo chorasidir. Masalan, intizomiy qismga jo`natish va harbiy unvondan mahrum qilish faqat harbiylarga nisbatan qo`llaniladi. Muayyan muddat bilan bog`liq va muayyan muddat bilan bog`liq bo`lmagan jazolar qo`llanilayotgan jazoning xususiyatiga qarab ajratiladi. Muayyan muddat bilan bog`liq jazolarga sud tomonidan belgilanadigan, maksimal va minimal muddatlari ko`rsatilgan jazolar (OMQ, ATI, qamoq, muayyan huquqdan mahrum qilish) kiradi. Shunday jazolar ham borki, ularning ijrosi muayyan vaqt bilan bog`liq bo`lmaydi: jarima, harbiy yoki maxsus huquqdan mahrum qilish. Bundan tashqari, mahkumlarga nisbatan moddiy jafo keltiruvchi jazolar mavjud bo`lib, bunday jazolarga jarima jazosi misol bo`ladi. Mahkumlarning ayrim huquqlarni cheklovchi jazolarga muayyan huquqdan mahrum qilish kiradi. Ma`naviy jafo keltiruvchi jazolarga xizmat bo`yicha cheklash, harbiy yoki maxsus unvonda mahrum jazosi kiradi. Mahkumnig ozodligini cheklovchi jazolarga qamoq, intizomiy qismga jo`natish, ozodlikdan mahrum qilish jazolari kiradi. Jinoyat kodeksida o`lim jazosi ham nazarda tutilgan, lekin 2005 yil 2 avgust kunidagi O`zbekiston Respublikasi Prezidentining maxsus farmoniga ko`ra, 2008 yil 1 yanvardan boshlab, JK dan chiqarib tashlash maqsad qilib qo`yildi. Asosiy jazolar – sodir etilgan jinoyat uchun asosiy jazo tariqasida mustaqil tayinlanishi mumkin bo`lgan jazolardir. Shu turdagi jazolar hech qachon boshqa qo`shimcha jazolar sifatida tayinlanashi mumkin emasdir. JK da bir nechta asosiy jazolar nazarda tutilgan, biroq sud ularning faqat bittasinigina tayinlashi mumkin. Asosiy jazolarni biz yuqorida birma-bir sanab o`tgan edik, shuning uchun takroran nomlarini keltirib o`tish lozim topmadik. Bizga yuqoridagi fikrlardan ma`lum bo`ldiki, muayyan huquqdan mahrum qilish jazosi asosiy jazo sifatida ham qo`shimcha jazo tariqasida ham tayinlanishi mumkin bo`lgan yagona jazodir. Qo`shimcha jazolar – bu turdagi jazolar jazoning maqsadiga erishishni ta`minlash uchun asosiy jazoga qo`shib tayinlanadigan jazolardir. Mazkur jazolar hech qachon mustaqil ravishda tayinlanishi mumkin emas. Bu jazolarga harbiy yoki maxsus unvondan mahrum qilish va 2001 yil 29 avgustda jinoiy jazolarni liberallashtirilish munosabati bilan JK dan olib tashlangan mol-mulkni musodara qilish jazosi kiradi. Qo`shimcha jazolar shunisi bilan xarakterliki, bu jazolar asosiy jazo sifatida tayinlanayotgan jazolarni to`ldiradi va ularga qo`shib beriladi. Bu esa sodir qilingan jinoyatga odilona jazo tayinlash imkoniyatini beradi. Qo`shimcha jazoga harbiy yoki maxsus unvondan mahrum qilish kiradi. Jinoiy jazoning liberallashtirilishi munosabati bilan JK da jazo tizimidan mol-mulkni musodara qilish chiqarildi. Muayyan huquqdan mahrum qilish jazosi ham asosiy jazo sifatida, ham qo`shimcha jazo sifatida qo`llanilishi mumkin. O`zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksida voyaga yetmaganlarga nisbatan ham alohida jazo tizimi mavjud va bu o`ziga xos xususiyatlari bilan umumiy asosda tayinlanadigan jazolardan alohida ajralib turadi. Bunga ko`ra O`zR JK ning 81-moddasiga ko`ra, voyaga yetmaganlarga nisbatan 4 ta asosiy jazo sifatida a) jarima; b) ahloq tuzatish ishlari; v) qamoq; g) ozodlikdan mahrum qilish jazolari tayinlanishi mumkin. O`n sakkiz yoshga to`lmasdan jinoyat sodir etgan shaxslarga nisbatan qo`shimcha jazolar tayinlanishi mumkin emas. Endi esa MDHga kiruvchi ayrimlar davlatlarning JK dagi jazo tizimi bilan milliy qonunchilikdagi jazo tizimini qiyosiy jihatdan tahlil qilsak. Rossiya Federatsiyasi Jinoyat kodeksining 44-moddasida jazo turlarining aniq ro`yxati ko`rsatilgan bo`lib, bunga ko`ra mazkur JK da 13 jazo turi mavjudligini ko`ramiz. Bulardan 9 jazo turi faqat asosiy jazo sifatida tayinlanadigan jazolar sirasiga kirsa, 2 turi esa qo`shimcha jazolar xisoblanadi. Shundan ikkita jazo turi ham asosiy, ham qo`shimcha jazo tariqasida tayinlanadi. Biz xali bu jazo turlarini batafsil quyida ko`rib chiqamiz. Rossiya Federatsiyasi Jinoyat kodeksining 44-moddasiga ko`ra, jazo turlari quyidagilar hisoblanadi: 1) jarima; 2) muayyan faoliyat bilan shug`ullanish huquqidan yoki muayyan mansab bilan shug`ullanish huquqidan mahrum qilish; 3) davlat mukofoti va mansab darajasi (bu yerda harbiy dengiz flotidagi harbiy unvonlarchinalar nazarda tutilmoqda), harbiy yoki maxsus faxriy unvonlardan mahrum qilish; 4) majburiy mehnatlar; 5) axloq tuzatish ishlari; 6) harbiy xizmat bo`yicha cheklash; 7) mol-mulkni musodara qilish; 8) ozodlikdan cheklash; 9) qamoq; 10) intizomiy harbiy qismga joylashtirish; 11) muayyan muddatga ozodlikdan mahrum qilish; 12) umrbod ozodlikdan mahrum qilish; 13) o`lim jazolari borligi ko`rsatilgan. RF JK 45-moddasining birinchi qismida faqat asosiy jazo sifatida quyidagi 9 ta jazo turlari tayinlanishligi ko`rsatilgan bo`lib, bular majburiy mehnatlar, ahloq tuzatish ishlari, xizmat bo`yicha cheklash, ozodlikdan cheklash, qamoq, intizomiy harbiy qismga joylashtirish, muayyan muddatga ozodlikdan mahrum qilish, umrbod ozodlikdan mahrum qilish, o`lim jazolaridir. 45-moddaning ikkinchi qismida esa asosiy jazo sifatida ayni vaqtda qo`shimcha jazo tariqasida ham tayinlanishi mumkin bo`lgan 2 ta jazo turi jarima va muayyan faoliyat bilan shug`ullanish huquqidan yoki muayyan mansab bilan shug`ullanish huquqidan mahrum qilish jazolari bo`lsa. Mazkur moddaning uchinchi qismida faqat qo`shimcha jazo tariqasida tayinlanishi mumkin bo`dgan mol-mulkni musodara qilish va davlat mukofoti va mansab darajasi (bu yerda harbiy dengiz flotidagi harbiy unvonlarchinalar nazarda tutilmoqda), harbiy yoki maxsus faxriy unvonlardan mahrum qilish jazolari ko`rsatilgan. Qozog`iston Respublikasi Jinoyat kodeksining 39-moddasida jazo turlarining aniq ro`yxati ko`rsatilgan bo`lib, bunga ko`ra mazkur JK da 12 jazo turi borligini ko`ramiz. Bulardan 10 jazo turi faqat asosiy jazo sifatida tayinlanadigan jazolar bo`lsa, 2 ta turi esa qo`shimcha jazolar xisoblanadi. Shundan ikkita jazo turi ham asosiy, ham qo`shimcha jazo tariqasida tayinlanadi. Ushbu jazo turlarini quyida imkon qadar ko`rib chiqishga xarakat qilinadi. Qozog`iston Respublikasi Jinoyat kodeksining 39-moddasida jinoyat sodir etishda aybli deb topilgan shaxslarga nisbatan quyidagi asosiy jazolar qo`llaniladi: 1) jarima; 2) muayyan faoliyat bilan shug`ullanish huquqidan yoki muayyan mansab bilan shug`ullanish huquqidan mahrum qilish; 3) ahloq tuzatish ishlari; 4) jamoat ishlariga jalb qilish; 5) harbiy xizmat bo`yicha cheklash; 6) ozodlikdan cheklash; 7) qamoq; 8) intizomiy harbiy qismga joylashtirish; 9) ozodlikdan mahrum qilish; 10) o`lim jazolari belgilangan. Moddaning ikkinchi qismida aybli deb topilgan shaxslarga nisbatan faqat asosiy quyidagi jazolar tayinlanishi mumkinligi belgilangan, jarima, ahloq tuzatish ishlari, muayyan faoliyat bilan shug`ullanish huquqidan yoki muayyan mansab bilan shug`ullanish huquqidan mahrum qilish, jamoat ishlariga jalb qilish, harbiy xizmat bo`yicha cheklash, ozodlikdan cheklash, qamoq, intizomiy harbiy qismga joylashtirish, ozodlikdan mahrum qilish, o`lim jazosidir. Moddaning ikkinchi qismida faqat qo`shimcha jazo tariqasida ham tayinlanishi mumkin bo`lgan 2 ta jazo turi bor. Bular quyidagilardir; A) davlat mukofoti va malakaviy darajalari, diplomatik unvon, mansab darajasi (bu yerda harbiy dengiz flotidagi xarbiy unvonlarchinalar nazarda tutilmoqda), harbiy yoki maxsus faxriy unvonlardan mahrum qilish jazosi; B) mol-mulkni musodara qilish jazosi; Ushbu moddaning uchinchi qismida esa asosiy va qo`shimcha jazo tariqasida tayinlanishi mumkin jarima va davlat mukofoti va malakaviy darajalari, diplomatik unvon, mansab darajasi (bu yerda harbiy dengiz flotidagi harbiy unvonlar chinalar nazarda tutilmoqda), harbiy yoki maxsus faxriy unvonlardan mahrum qilish jazosilari ko`rsatilgan. Qirg`iziston Respublikasi Jinoyat kodeksining 42-moddasida jazo turlarining aniq ro`yxati ko`rsatilgan bo`lib, bunga ko`ra mazkur JK da 10 jazo turi borligini ko`ramiz. Shulardan 8 jazo turi faqat asosiy jazo sifatida tayinlanadigan jazolar bo`lsa, 2 ta turi esa qo`shimcha jazolar hisoblanib, ikkita jazo turi ham asosiy, ham qo`shimcha jazo tariqasida tayinlanadi. Sanab o`tilgan jazo turlarini endi imkon qadar ko`rib chiqishga harakat qilamiz. Qirg`iziston Respublikasi Jinoyat kodeksining 42-moddasida jinoyat sodir etishda aybli deb topilgan shaxslarga nisbatan quyidagi asosiy jazolar qo`llaniladi: 1) jamoat ishlariga jalb qilish; 2) jarima; 3) troynoy ayip; 4) muayyan faoliyat turi bilan shug`ullanish huquqidan yoki muayyan mansab bilan shug`ullanish huquqidan mahrum qilish; 5) intizomiy harbiy qismga joylashtirish; ahloq tuzatish ishlari; 6) qamoq; 7) ozodlikdan mahrum qilish; 8) o`lim jazosidir. Qirg`iziston Respublikasi JK ning 2-qismida aybli deb topilgan shaxslarga nisbatan faqat asosiy quyidagi jazolar tayinlanishi mumkinligi belgilangan, jarima, ahloq tuzatish ishlari, muayyan faoliyat bilan shug`ullanish huquqidan yoki muayyan mansab bilan shug`ullanish huquqidan mahrum qilish, jamoat ishlariga jalb qilish, harbiy xizmat bo`yicha cheklash, ozodlikdan cheklash, qamoq, intizomiy harbiy qismga joylashtirish, ozodlikdan mahrum qilish, o`lim jazosidir. Moddaning ikkinchi qismida jinoyat sodir etishda aybli deb topilgan shaxslarga nisbatan quyidagi faqat qo`shimcha jazo tariqasida tayinlanadigan 2 ta jazo turi borligi belgilangan. Bular quyidagilardir; 1) harbiy yoki maxsus unvondan mahrum qilish; 2) mol-mulkni musodara qilish jazosi; Ushbu moddaning uchinchi qismida esa asosiy va qo`shimcha jazo tariqasida tayinlanishi mumkin jarima va muayyan faoliyat turi bilan shug`ullanish huquqidan yoki muayyan mansab bilan shug`ullanish huquqidan mahrum qilish kabi jazolar ko`rsatilgan. Xulosa o`rnida shuni ta`kidlab o`tish joizdirki, har-bir jamiyat va davlatda yuz bergan ijtimoiy siyosiy o`zgarishlar natijasida jazo tizimi, ularning joylashish tartibi, o`z ahamiyatini yo`qotganlarini bu tizimdan chiqarib tashlash yoki yangi jazo turining kiritilishiga ta`sir qiladi. Aynan shu jarayon vaqtida yuqorida misol tariqasida keltirib o`tilgan xorijiy mamlakatlarining JK dagi aynan jazo tizimi institutida ottirgan boy tajribalaridan ham nafaqat hozirda, balki kelajakda ham foydalanish foydadan xoli emas. Zero, hech bir demokratik davlat boshqa mamlakatlarning bu boradagi boy tajribalaridan foydalanmasdan o`z-o`zicha jinoyat qonunini takomillashtirib borishi mushkuldir, degan fikrdamiz.

O'xshashlar

Fuqarolik, jinoiy va ma’muriy sud ishlari sohasidagi sud hokimiyati organlari
Huquq tizimining tarkibiy tuzilishi
O`lim jazosi bekor qilinishi inson huquqlari va erkinliklarini huquqiy himoya qilishning muhim bosqichi
Jamiyat rivojining hozirgi bosqichida sud huquq tizimini isloh qilish masalalari
Yangi davr Fransiya davlati va huquqi