Shaxs va davlatning o'zaro munosabati tushunchasi - Huquqshunoslik - Referatlar

Shaxs va davlatning o'zaro munosabati tushunchasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

53 KB

Ko'chirib olish

Shaxs va davlatning o`zaro munosabati tushunchasi Reja: 1. Shaxs va davlatning o`zaro munosabati tushunchasi. 2. Shaxs va davlat munosabati haqidagi konstitutsiyaviy qoidalar. 3. Shaxs va davlatning o`zaro majburiyatlari.

Shaxs va davlatning o`zaro munosabati tushunchasi tushunchasi. Fuqarolar bilan davlat o`zaro huquqlar va burchlar orqali uzviy bog`liqdir. Bu bog`liqlik shaxs va davlat munosabati tushunchasi mohiyatidir. Shaxs bilan davlat urtasidagi huquqiy aloqa fuqarolikni anglatadi. Shaxs, jamiyat va davlat - bu uchchala asosiy qadriyat Konstitutsiyada belgilab qo`yilgan. Ular o`rtasida hayotda turli sohalarda yuzaga keladigan barcha munosabatlarning huquqiy tartibi Konstitutsiya qoidalarida o`z ifodasini topgan. Shaxs – fuqarolik jamiyatining erkin, ongli, mustaqil tarkibiy qismidir. Fuqarolik jamiyati esa, uz-uzini tashkillashtirgan xalq - uar qanday uokimiyatning uaqiqiy manbai va yetakchisidir. Fuqarolik jamiyati insonning uz uzini kamol toptirishga yordam beradi uamda shaxs manfaatlari, uning huquq va erkinliklari ruyobga chiqishiga kumaklashadi. Davlat-jamiyat va shaxs manfaatlari va huquqlarining mustaqil, xalqchil, huquqiy himoyachisidir. Shu ma'noda Konstitutsiya fuqaro, jamiyat va davlat hokimiyati o`rtasidagi munosabatlarni belgilovchi o`ziga xos ijtimoiy shartnomadir. Konstitutsiya fuqarolarning umumiy teng huquqliligi, fuqaro va davlat urtasidagi munosabatlarda uzaro mas'ulligi g`oyasiga asoslanadi. Shaxs va davlat munosabati haqidagi konstitutsiyaviy qoidalar Konstitutsiyaviy qoidalar shaxs va davlatning uzaro munosabatlari qanday shakllanish lozimligi va bu inson uayotida qanday muuim auamiyatga ega ekanligini tushunib olishda yordam beradi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi shaxs va davlat o`rtasidagi o`zaro munosabatlar huquqiy tartibini belgilab beradi. Bunga ko`ra xalq, jamiyat, shaxs huquqi va manfaati birinchi o`ringa qo`yiladi. Agarda shaxs va davlat munosabatida davlat o`rniga e'tibor berilsa, davlat manfaati mohiyati zaminida ham inson huquqi va erki himoyasi yotadi. Biz bunyod etayotgan davlatning insonparvalik va xalqparvarlik mohiyati shunda aks etadi. Ya'ni davlat faoliyatining asosiy maqsadi insonga xizmat qilish ekanligi to`la e'tirof etiladi. Shaxs va davlat munosabatiga taalluqli barcha konstitutsiyaviy qoidalarni o`rganganimizda bunga to`la amin bo`lamiz.

Asosiy qonunimizda shaxs va davlatning o`zaro munosabatlarida shaxsning huquqiy o`rni ham qat'iy mustahkamlangan. Shaxsning davlat oldidagi mas'ulligi va majburiyatlari ham konstitutsiyaviy qoidalar mazmuniga singdirilgan. Ya'ni konstitutsiyaviy qoidalar shaxsning davlat bilan yuzaga keladigan munosabatlari huquqiy me'yori va tartibini aniq va ravshan tarzda belgilab beradi va bajarilishini talab etadi. Fuqaro sifatida shaxs bilan davlat urtasida boshqacha munosabat shakllanadi. Fuqaro davlat oldida qonun bilan belgilangan majburiyatlarni bajaradi. Shaxs fuqaro sifatida Konstitutsiyaviy huquqlarga ega bulib, ularning amalga oshishi uchun davlat zarur shart-sharoitlarni ta'minlash majburiyatini oladi. Shu asnoda fuqaro va davlat uzaro huquq va majburiyatlarga ega buladi. Agarda shaxs davlat oldidagi mas'uliyatini va majburiyatini anglab yetsa, unga vijdonan amal qilib borsa, davlat rivoji va ravnaqi ta'minlanib boradi. Shaxs va davlatning o`zaro majburiyatlari. Istiqlol sharofati bilan har bir inson hayoti, uning huquqlari va erkinliklari to`la amalga oshirilishi davlat himosiga olindi. Bu nihoyatda muhim ahamiyatga molik huquqiy yutuq hisoblanadi. Inson huquqlarini barcha qonuniy vositalar bilan himoya qilish davlat va jamiyatning burchiga aylandi. Huquq va erkinliklarni amalga oshirish davlatni va jamiyatni demokratlashtirishning ajralmas jihatidir. Bugungi kunda inson huquqlari buzilishiga olib keluvchi u yoki bu g`oyalar yoxud muayyan kuchlardan xalqimizni himoyalash davlatimizning ustuvor vazifalari sirasiga kiradi. Davlat qonun doirasida insonlarga munosib hayot kechirishlari uchun barcha zarur shart-sharoitlarni yaratib berish tadbirlarini amalga oshiradi. Shuni aytish kerakki, Sho`ro istibdodi davrida davlat tizimlariga inson qaramligi holati mavjud edi. Ya'ni shaxsning davlat oldidagi majburiyati shunchalik kuchaytirilgan ediki, shaxs o`z erki asosida ish olib borish imkoniyati chegaralangan edi. Boshqacha qilib aytganda, inson davlat uchun yaralgandek edi va davlat oldida inson qadri

ko`zga ko`rinmas edi. Huquqsiz inson erksiz meunat qilishga majbur buladi. U uzidagi iste'dod va qobiliyatni namoyon etish imkoniyatiga ega bulmaydi. U erksiz bo’lganligi uchun uziga munosib uayot tarzini yarata olmaydi. Aynan ana shunday holatlarga chek qo`yish, ya'ni insonning huquqlari va erkinliklari ustidan davlatning hukmronlik qilishiga yo`l qo`ymaslik maqsadida Konstitutsiyada davlat organlari va mansabdor shaxslarning jamiyat va fuqaro oldidagi majburiyati belgilab qo`yildi. Shaxs va davlatning o`zaro munosabatida davlatning o`rni muuim auamiyatga ega. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaning 2-moddasida shunday deyilgan: «Davlat xalq irodasini ifoda etib, uning manfaatlariga xizmat qiladi. Davlat organlari va mansabdor shaxslar jamiyat va fuqarolar oldida mas'uldirlar». Ushbu konstitutsiyaviy qoida Asosiy Qonunimizning eng muhim xususiyati bo`lib, davlat oldida shaxs qadrini tikladi. Bu qoida mazmuni jamiyat va fuqarolar oldida davlatning javobgarligi qonunan mustahkamlanganligi va kafolatlanganligini anglatadi. Shu bilan birga bu qoidada davlatning ijtimoiy ahamiyatiga e'tibor qaratilib, uning mohiyati xalq manfaatlari asosiga qurilgan. Konstitutsiyaning bu normasi Respublikadagi barcha mansabdor shaxslarning mas'ulligini va davlat taraqqiyotidagi vazifalarini ham belgilaydi. Mansabdor shaxslarning mas'ulligi va ularning javobgarlini oshirish davlatni mustahkamlaydi va jamiyat hayotida huquq ustuvorligini ta'minlashda muhim rol o`ynaydi. Davlatning mas'ulligi prinsipi O`zbekistonning konstitutsiyaviy rivojlanish tarixida ilk marotaba mustahkamlab qo`yildi. Fuqarolar oldida davlat ma'sulligi belgilab qo`yilishi huquqiy davlatga xos prinsipdir. Bu prinsip fuqarolik jamiyati uchun ahamiyatga ega bo`lib, mansabdor shaxslarning tajovuzlaridan himoya qilishning huquqiy kafolati bo`lib xizmat qiladi. Shu bilan birga jamiyat ishlarini boshqarish hamda shaxsni boshqa shaxslar, organlar va tashkilotlar o`zboshimchaligidan himoya qilishda davlatning o`rnini mustahkamlaydi.

O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining bir jihati alohida diqqatga sazovorki, unda davlat faoliyatini amalga oshirishning mezonlari belgilangan. O`zbekiston Konstitutsiyasi 14-moddasidagi qoidaga asosan «Davlat o`z faoliyatini inson va jamiyat farovonligini ko`zlab, ijtimoiy adolat va qonuniylik prinsiplari asosida amalga oshiradi». Bu qoidadagi ijtimoiy adolat va qonuniylik mezoni davlatning ikki qanotidir. Ularni hayotda to`la qaror toptirish nafaqat davlat faoliyatini mukammalashtiradi, balki shaxs hayotining farovon bo`lishida muhim ahamiyat kasb etadi. O`zbekiston Konstitutsiyasining 19-moddasidagi qoidada «O`zbekiston Respublikasining fuqarosi va davlat bir-biriga nisbatan bo`lgan huquqlari va burchlari bilan o`zaro bog`liqdirlar. Fuqarolarning Konstitutsiya va qonunlarda mustahkamlab qo`yilgan huquq va erkinliklari daxlsizdir, ulardan sud qarorisiz mahrum etishga yoki ularni cheklab qo`yishga hech kim haqli emas», deyiladi. Shu bilan davlat fuqarolarning konstitutsiyada mustahkamlab qo`yilgan huquqlari va erkinliklarini ta'minlaydi. Har bir fuqaroga o`zining huquq va erkinliklarini sud yo`li bilan himoya etishi kafolatlanadi. Shuni aytish kerakki, davlat fuqarolarga huquqni in'om etmaydi, balki fuqaro erkinlik tufayli o`ziga tegishli ajralmas huquqlar majmuidan ongli ravishda va mas'uliyat bilan foydalanadi. Bu degani huquq va erkinliklar inson tabiatining uzidan kelib chiqadi, ular insonga tabiiy xosdir. O`zbekiston davlati xalq manfaatlarini o`zining islohotchilik faoliyatida ayniqsa himoya qilmoqda. Bozor munosabatlariga o`tish davrida iqtisodiy, siyosiy va mafkuraviy jarayonlarni boshqarishda beboshlikka yo`l qo`ymaslik, aholining ijtimoiy jihatidan himoyalanmagan qatlamlarini qo`llab-quvvatlash davlat tomonidan keng ko`lamda amalga oshirilmoqda. Shaxs va davlatning o`zaro munosabatida shaxsning o`rnini alohida ko`rsatib o`tish zarur. O`zbekiston Konstitutsiyasining 20-moddasidagi qoidaga ko`ra, «Fuqarolar o`z huquq va erkinliklarini amalga oshirishda boshqa shaxslarning, davlat va jamiyatning qonuniy manfaatlari, huquqlari va erkinliklariga putur yetkazmasligi shart». Bu qoida bevosita shaxsning jamiyat va davlat oldidagi javobgarligini

belgilaydi. Bu qoida shaxsning konstitutsiyada belgilangan majburiyatlari mohiyatining o`zagini tashkil qiladi. Shaxs o`zining konstitutsiyaviy huquq va erkinligini amalga oshirish jarayonida boshqa shaxslarning huquqlarini ustuvor deb bilib, ularni hurmat qilishlari zarur. Chunki, fuqarolar o`rtasida teng huquqlilik qonunda belgilab qo`yilgan. Teng huquqlilik- bu barcha uchun barobar huquqiy imkoniyatdir. Agarda shaxs o`z manfaatini ustun qo`yib, boshqalarning huquqlarini kamsitsa yoki konstitutsiyaviy qoidalarga zid ravishda noqonuniy ishlar orqali o`z shaxsiy manfaatiga erishish yo`lida turli xil harakatlar qilsa, javobgarlikka tortiladi. Shaxs shu bilan birgalikda davlat va jamiyatning qonuniy manfaatlari, huquq va erkinliklariga ham putur yetkazmasligi zarur. Bu Konstitutsiyaning shaxs oldiga qo`ygan talabidir. Agar biz shu talabning mazmuniga yanada chuqurroq kirib borsak, shu talabning mohiyati yanada oydinlashadi. Mohiyat esa, shaxs o`z manfaatini davlat va jamiyat manfaatlari bilan uyg`un va aloqadorlikda deb bilishi lozimligini ko`rsatadi. Ya'ni davlat va jamiyat huquqi amalga oshirilishida shaxsning faol qatnashuvini anglatadi. Davlatimiz maqsadi mazmunida barcha fuqarolar va jamiyat manfaatlari mujassam bo`lib, ularni amalga oshirishda ishtirok etish shaxs manfaatining ro`yobga chiqishini ham ta'minlaydi. Shunday ekan, davlat va jamiyatning qonuniy manfaatlari, huquq va erkinliklarini hurmat qilishni har birimiz yuksak majburiyat sifatida e'tirof etib, buni chuqur anglab yashash hayotiy burchimizga aylanmog`i kerak. Shaxs huquqi va erkinligi hamda jamiyat huquqiy manfaatlarining ta'minlanishi, qonuniy himoyalanishi Konstitusiyada to`la o`zining huquqiy yechimini topgan. Bu masalaning jamiyat hayotida haqiqiy ifodasini toptirish uchun davlatimiz tomonidan amaliy ishlar qilinmoqda. Chunki inson va jamiyat, shaxs va davlatning o`zaro munosabatlari, ularni tabiiy ravishda uyg`unlashtirish huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatini bunyod etishning asosiy o`zagini tashkil etadi. Inson erki va shaxs kamolotini ta'minlash muhim vazifa.

Mamlakatimiz hayotida 1997 yil-«Inson manfaatlari yili», 1998 yil-«Oila yili», 1999 yil-«Ayollar yili», 2000 yil- «Sog`lom avlod yili», 2001 yil –«Onalar va bolalar yili» deb e'lon qilinishi va bu yo`nalishlarda davlat dasturlarining ishlab chiqib hayotga tadbiq etilishi shaxsning har tomonlama yetuk, komil inson qilib tarbiyalash hamda Konstitutsiya va qonunlarda belgilangan shaxsning huquqi va erkinliklarini amalga oshirish uchun huquqiy ma'naviy muhit yaratishga qaratilgan. Shaxs o`zini naqadar chinakam inson his etishi, o`z mehnatining, o`z taqdirining, o`z mamlakatining egasi bo`lishi muhimdir. Shuning uchun jamiyatni isloh qilish va yangilash markazida inson, suveren O`zbekistonning fuqarosi turadi. Islom Karimov bu borada shunday degan edi,-«Islohotlarning mazmuni ayni har bir fuqaro o`z qobiliyatini, o`z iste'dodini namoyon etishga, shaxs sifatida o`zini ko`rsatish imkoniyatiga ega bo`lishga qaratilgan. Siyosiy va ijtimoiy hayotdagi barcha o`zgarishlar ayni mana shu oliy maqsadga erishishga-har bir kishining hayotini yaxshiroq, munosibroq, ma'naviy jihatdan boyroq qilishga bo`ysindirilgan» (O`zbekiston buyuk kelajak sari. T. O`zbekiston, 1998y. 396b).

Adabiyotlar: 1. “O’zbekiston Respublikasi Kostitutsiyasi.” T. 2009 y. 2. O’zbekiston Respublikasining Sudlar to’g’risida”gi qonuni. Xalq so’zi. 2001 yil 13 fevral. 3. O’zbekiston Respublikasi “Prokrutura to’g’risida”gi qonun. 1992 yil 9dekabr. O’zbekiston yangi Qonunlari 7-soni T. “Adolat” 1993 yil. 4. I.A. Karimov “O’zbekiston XXI asrga intilmoqda”. T. “O’zbekiston”. 1998 yil. 5. “O’zbekiston Respublikasini Vazirlar mahkamasi to’g’risida”gi qonun 1993 yil 6 may. O’zbekistonning yangi qonunlari 6-son. T. “Adolat” 1994 yil.

O'xshashlar

Davlatning mohiyati

Davlatning mohiyati

Davlatning shakli va funksiyalari muammolari

Davlatning ekologik funksiyasi

Davlatning barqarorlashtirish siyosati