Рим ҳуқуқи фанининг предмети ва манбалари - Huquqshunoslik - Referatlar

Рим ҳуқуқи фанининг предмети ва манбалари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

80.5 KB

Ko'chirib olish

Рим ҳуқуқи фанининг предмети ва манбалари Режа: 1.Рим ҳуқуқининг предмети. 2.Рим ҳуқуқининг эксплуатацияга асосланган давлатлар ҳуқуқи ривожланишидаги роли. 3.Рим ҳуқуқини ўрганишнинг юристлар учун аҳамияти. 4.Рим юристларининг фаолияти. 5. Рим ҳуқуқининг манбалари .

Рим ҳуқуқи фанини ўрганиш учун энг аввало унинг мазмуни, моҳияти ва олий ўқув юртларида ўрганишдан асосий мақсадни аниқлашимиз лозим. Ҳозирги замон фуқаролик ҳуқуқини моҳиятини англаб етишда энг аввало Қадимги Рим юриспруденциясини, унинг тарихини ҳамда ҳуқуқ рецептини ташкил этган умумий методологик қоидаларга асосий эътиборни қаратиш лозим. Умуман олганда Рим ҳуқуқи хусусий ҳуқуқнинг қулдорчилик, феодал ва капиталистик ҳуқуқнинг ривожланишида унинг таъсири нихоятда катта бўлган. Рим ҳуқуқининг ҳуқуқни ривожлантиришдаги роли икки ҳолат билан изохланади: Биринчидан, Рим ҳуқуқшунослари биринчи бўлиб, чекланмаган хусусий мулкчилик ҳуқуқини, яъни хусусий мулк асосига эга бўлган энг мукаммал ҳуқуқ формасини ишлаб чиққанлар ва ривожлантирганлар ва бу ҳуқуқ товар ишлаб чиқарувчилар жамиятининг биринчи жахоншумул ҳуқуқи бўлиб ҳисобланган. Иккинчидан, Рим ҳуқуқини ўрганишда унинг ишлаб чиқариш муносабатларига боғлиқ эканлиги, ҳамда ишалб чиқаришнинг ривожланиши натижасида ва Рим жамиятидаги синфий курашнинг ўсиши билан боғлиқлигини аниқлаш зарур. Ҳақиқатдан ҳам, товар ишлаб чиқарувчилар жамиятнинг биринчи жаҳоншумул ҳуқуқини яъни оддий товар эгалари ўртасидаги муҳим ҳуқуқий муносабатларнинг ҳаммаси ҳаридор ва сотувчи, кредитор ва қарздор, ҳуқуқ ва мажбурият ва ҳакозолар билан жуда аниқ қилиб ишлаб чиқилган Рим ҳуқуқини асос қилиб олиш ҳам мумкин. XXV аср муқаддам вужудга келган Рим қулдорчилик давлатининг фуқаролик хусусий ҳуқуқи тарихини ўрганиш ҳуқуқий ҳаётимизнинг зарурий масалаларидан биридир. Ўзбекистон Республикаси мустақил, суверен, ҳуқуқий давлат сифатида фуқаролик жамиятини шакллантирар экан, у иқтисодий, сиёсий, ижтимоий ва ҳуқуқий соҳаларда жаҳондаги барча давлатлар билан шартномалар тузиш, алоқалар ўрнатиш борасида қатор ишларни амалга оширмоқда

Жаҳон маданиятининг ҳуқуқий ёдгорлиги сифатида ном қолдирган Рим ҳуқуқини ўрганмасдан, унинг илдизларига етмасдан, чуқур ҳуқуқий билимни эгаллаш ҳуқуқ тарихи дурдоналаридан бахраманд бўлиш нихоятда муракаб. Таъкидлаш лозимки 1804 йилги Наполеон фуқаролик кодексидан бошлаб, 1896 йилги Германия фуқаролик уложенияси ва бошқа Европа, Осиё ва Африка мамлакатлари кўпчилигининг фуқаролик ва савдо кодекслари Рим ҳуқуқининг нормаларига асосланиб қабул қилинган. Уларнинг энг асосий мақсади хусусий мулкни «муқаддаслаштириш», иқтисодда хукмрон бўлган синф вакилларининг эрки, иродаси ва манфаатини қонун даражасига кўтариб, уни мустаҳкамлашдан иборатдир. Рим ҳуқуқшунослари хусусий мулк асосига эга бўлган энг мукаммал ҳуқуқ шаклини ишлаб чиққанлар, ҳамда бу ҳуқуқ товар ишлаб чиқарувчилар жамиятининг биринчи жаҳоншумул ҳуқуқи асосида эътироф этилган. Рим ҳуқуқшунослари цивилистика (фуқаролик ҳуқуқи)га оид бўлган тушунчаларни, яъни шахслар тушунчаси, фуқаролик ҳуқуқ ва муомала лаёқати, даъво муддатлари, ашёлар, мулк ҳуқуқи, бошқа шахсларнинг мулкига бўлган ҳуқуқ, унинг турлари ва элементлари, эгалик тушунчаси, фойдаланиш ва тасарруф этиш, шартномалар, мажбурият ҳуқуқи, битимлар, оила-никоҳ муносабатлари, ворислик ва бошқа фуқаролик ҳуқуқида қўлланиладиган кўпчилик ибораларни, сўзларни ишлаб чиққанлар ва буларнинг барчаси Ўзбекистон Республикасининг фуқаролик ҳуқуқида ва бошқа ҳуқуқ соҳаларида кучли ижтимоий сиёсатни қўллашдан, яъни кам таъминланган шахсларнинг моддий ҳуқуқларини ва шахсий ҳуқуқларини ҳимоя қилишдан келиб чиқиб, тўлиқ қўлланиб келинмоқда. Албатта, бу тушунчалар XXV аср муқаддам вужудга келган. Баъзи бирлари ўз моҳиятини йўқотган бўлиши мумкин. Лекин кўпчилик тушунчалар Фуқаролик ҳуқуқида тўлиқ асосда фойдаланиб келинмоқда. «Ҳуқуқ ижодкорлари» деб номланган Рим юристлари ҳар бир вужудга келган воқеаликни ҳаракатдаги бўлган қонунлар асосида ҳал қилар эканлар,

унинг келажагини ҳам ўйлаганлар, натижада янги-янги тафаккурлар вужудга келиб, қонунларни ўйлаб чиқарганлар. Рим ҳуқуқини ўрганиш ва ундан фойдаланиш ўрта асрларда савдо муносабатларнинг янада ривожланши туфайли кучайди. Рим ҳуқуқи феодал ва капиталистик ҳуқуқларнинг келиб чиқиши учун асосий манба бўлиб хизмат қилди ва бу ҳуқуқни билмасдан туриб буржуазия ҳуқуқининг асл моҳиятини тушуниб олиш жуда ҳам мушкулдир. Рим ҳуқуқи Рим давлати юридик маданиятининг бебахо хазинаси бўлиб хисобланади. Бир неча асрлар давомида Рим юриспруденцияси ҳуқуқий тушунчаларни, терминларни, сўзлар ва жумлаларни вужудга келтирди ҳамда ҳозирги замон халқлари тилларига тўлиқ мослашиб кетди. Хулоса қилиб айтганда модомики, давлатни ва давлат ҳуқуқини иқтисодий муносабатлар белгилар экан ўз-ўзидан маълумки фуқаролик ҳуқуқини ҳам ҳудди шундай муносабатлар белгилайди. Фуқаролик ҳуқуқининг роли ҳақиқатда шундан иборатки бу ҳуқуқ мавжуд иқтисодий муносабатларни яъни айрим шахслар ўртасида бўладиган маълум шароитда нормал муносабат деб ҳисоблайдиган иқтисодий муносабатларни қонунлаштиради. Ушбу мавзуни ўрганишда «Халқаро ҳуқуқ» (юс генциум)нинг келиб чиқиши ва (юс сивиле) билан яқинлашиши ҳамда қўшилиб бир системани вужудга келтирганлигини астойдил ўрганиш талаб этилади. Айниқса, Рим ҳуқуқи хусусий ҳуқуқ ва оммавий хуқуқдан иборат эканлиги ҳамда Рим юристлари хусусий ҳуқуқни тушунишда қандай маъно ва мазмун юкланганлигини конкрет аниқлаб уларни бир – биридан фарқ қилиш лозим. Буржуазия фуқаролик ва савдо ҳуқуқларининг вужудга келиши учун Қадимги Рим ҳуқуқининг ролини кўрсатиш мақсадга мувофиқдир. Бозор иқтисодий муносабатлари асосида ҳам социал мазмунга эга бўлган Рим ҳуқуқи илмий – ҳуқуқий асарларда ва қонунларни такомиллаштиришда, ҳамда ишлаб чиқаришда ҳам қўлланиб келинмоқда.

Рим ҳуқуқини ўрганиш юридик тафаккурнинг ривожланиши учун катта ёрдам беради, чунки Рим ҳуқуқий муносабатлари жонли турмуш билан боғлиқ бўлган казуслар, уларнинг ҳуқуқий принципларини ва муносабатларни вужудга келтирувчи ҳуқуқий нормалардан ташкил топган. Рим ҳуқуқининг товар ишлаб чиқариш муносабатлари билан боғлиқлиги асосида вужудга келган кўпчилик тушунчалар терминлар юристларнинг фаолиятида ҳам ижтимоий ҳимояни кучайтириш йўналишидаги мазмун билан бойитилган асосда ҳам қўлланилади. Рим ҳуқуқида вужудга келган «мулк ҳуқуқи», «мажбурият ҳуқуқи», «мерос ҳуқуқи» ва бошқа ҳуқуқий муносабатлар Ўзбекистон Республикасида ва бошқа мамлакатлар фуқаролик ва савдо ҳуқуқларида муқаддас мулк, яъни хусусий мулк ҳуқуқига асосланган бўлиб, бизнинг жамиятимизда барча фуқароларнинг эрки, иродасини манфаатини кўзлайди. Бундан ташқари Рим ҳуқуқининг манбаларини ўрганиш ҳуқуқий асослари ҳақида тўлиқ тасаввурга эга бўлиш билан боғлиқ бўлиб, Рим давлатининг ривожланиш даврлари тарихи билан чамбарчас боғлиқликда кўрилиши лозим. Рим ҳуқуқи манбаларини ўрганишда, албатта давлат ва ҳуқуқ назариясида «Ҳуқуқ манбалари» деганда нималарни тушунишга асосий эътиборни қаратиш лозим? Рим ҳуқуқидаги ҳуқуқ манбалари деганда, ҳуқуқни вужудга келтирувчи нормалар ёки асосларга ҳамда ҳуқуқ нормаларининг ифодаланиши, уларнинг мазмуни ва табиатини ва оламни билиш муносабатлари тушинилган ва улар қуйидагиларга бўлинган: одат нормалари ва ҳуқуқлари, қонунлар магистратлар томонидан қабул қилинган эдиктлар ва юриспруденциялардан иборат бўлган. Бу мавзуни ўрганишда одат нормаларининг, айниқса, ота-боболардан қолган ва амалиёт асосида келиб чиқадиган одат нормаларига эътибор берилиши эрамиздан олдинги асрларда одат нормаларининг туркумлаш мажмуи «XII жадвал қонунлари» ни, ҳамда қонунларнинг ҳар хид турларини,

генерал қонунларнинг моҳиятини, магистратлар эдиктлари ҳамда жаҳон юридик маданиятининг ёдгорлик хазинаси-юристларнинг асарларини, казус ва назарияларини конкрет ўрганишни талаб этади. айниқса «олтин аср»да яшаб ижод қилган машҳур юристларнинг фаолиятларини ҳамда, Гай, Папиниан, Павел, Модестин, Цицерон каби машҳур юристларнинг ҳуқуқий назарияларини ўрганишга кўпроқ эътибор қаратиш лозим. Рим ҳуқуқининг манбаси сифатида юристлар фаолияти муҳим аҳамиятга эга бўлганлиги, юристларнинг қонунларни шарҳлаш натижасида янги нормаларни вужудга келтирганлиги диққатга сазовордир. айниқса юристлар обрў-эътиборига, ҳурматига асосланган нормаларнинг ҳам манба эканлиги, принципиат даврида эса бу нормаларни қонун тусига кирганлигини ўзлаштириб олиш зарурдир. Бу мавзуни ўрганишда император Юстиниан томонидан амалга оширилган кодификация, яъни, унинг мазмунини ташкил этувчи Дигест ва Пандектлари, Институциялар ва Кодексларнинг ўрганилиши ва келажакда Новеллалар билан тўлдирилиши ҳамда Corpus iuris civilis «Корпус Юрис Цивилис» яъни, «Фуқаролик қонунларининг тўплами» деган ном олганлиги диққат билан ўқилиши ҳамда, ўзлаштирилиши лозим.

Адабиётлар : 1.Косарев А.И. Римское право М., 1986. 2.Бартошек Милан. Римское право. Понятия, термины, определения. М., 1989. 3.Новицкий И.Б. Претерский И.С. Римское частное право. Учебник. М., «Юрист» 1996. 4.Черниловский З.М. Римское частное право. М., «Проспект» 2001. 5.Муҳамедов Ҳ. «Хорижий мамлакатлар давлати ва ҳуқуқи тарихи.» Т., «Адолат» 1999. 6.Дождев Д.В. Римское частное право. Учебник. М., «Юрист» 1996. 7.Уразаев Ш.З. Римское право. Т., «Академия» 2000. 8.Памятники Римского право: Законы XII таблиц, институция Гая, Дигесты Юстиниана. М., «Юрист» 1997. 9.Эрназаров О.Э. , Топилдиев В.Р. Рим фуқаролик ҳуқуқи, Ўқув қўлланма, Т., «Университет» 2002. 10.Шомуҳаммедова З. «Рим хусусий ҳуқуқи», Т., «ТДЮИ» 2002. 11.Р.Рўзиев , В.Топилдиев «Рим фуқаролик ҳуқуқи». Т., 2005. 12.В.Р.Т опилдиев. Рим ҳуқуқи., Т., «Университет» 2006. 13.Эрназаров О. Рим ҳуқуқи. «Наманган» 2005. 14.Гарридо Мануэль. Римское частное право: казусы, иски, институты. М., Статут, 2005. 15. Гай. Институции/Пер.с лат. Ф.Дадынского под ред. В.А.Савельева, Л.Л.Кофанова. М., Юрист, 1997.

O'xshashlar

Оила ҳуқуқи фанининг предмети ва вазифалари

Фуқаролик процессуал ҳуқуқи фанининг предмети ва тизими

Мусулмон ҳуқуқи манбалари

Парламент ҳуқуқи манбалари

Мусулмон ҳуқуқи фанининг тушунчаси, предмети, услуби ва аҳамияти