Qoraqalpog'iston davlat hokimiyati organlarining o'zaro munosabatlari - Huquqshunoslik - Referatlar

Qoraqalpog'iston davlat hokimiyati organlarining o'zaro munosabatlari

Yuklangan vaqt:

17.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

71 KB

Ko'chirib olish

Qoraqalpog`iston davlat hokimiyati organlarining o`zaro munosabatlari Reja: 1. Qoraqalpog`iston davlat hokimiyati organlarining huquqiy asoslari 2. Markaziy va mahalliy vakillik organlari o`rtasidagi munosabatlar 3. Vazirlar Kengashi va mahalliy ijro hokimiyati o`rtasidagi o`zaro munosabatlar

O`zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, uning tarki-biga kiruvchi Qoraqalpog`istonda ham, eng muhim demakratik insti-tutlar bilan birga, hokimiyatlar bo`linishi tamoyili ham o`rnatil-di. Ushbu tamoyilning ilgari surilishi demakratik islohatlar yo`lida muhim qadam xisoblanadi. Qoraqalpog`iston Respublikasida davlat hokimiyatini yuqorida ta`riflangan eng demakratik insti-tutlardan hisoblanmish, hokimiyatlar bo`linishi tamoyili asosida shakllanadi. Davlat hokimiyati qonun chiqaruvchi, ijro hokimiyati va sud hokimiyatlariga bo`lingan holda bir biridan mustaqil bo`lgan organlar tizimi tomonidan amalga oshiriladi. Bu qoida Konstitu- siyada o`z ifodasini topgan. Qoraqalpog`iston Konstitutsiyasining 11-moddasida, Qoraqalpog`iston Respublikasi davlat hokimiyati tizimi qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bo`linishi asosida amalga oshiriladi, deb belgilab qo`yilgan. Prezidentimiz I.A.Karimov asarlarida, nutqlarida ham hokimiyatlar bo`linishi prinsipiga, uning ahamiyatiga alohida e`tibor berilgan. Zero, “davlat – hokimiyatining tashkil etilishi va faoliyat tartibi hokimiyatning bo`linishi prinsipi asosida amalga oshiriladi, qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyati davlatning uchta asosiy tayanchidir” Respublikamizda hokimiyatning qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bo`linishi tamoyili amal qilmoqda. Davlat boshqaruvini yangi, yanada zamonaviy tizimini shakllan-tirish bo`yicha barcha sohada islohatlar amalga oshirilmoqda. Shu bilan bir qatorda, “O`zbekiston boshqa davlatlar taraqqiyoti jarayo-nida to`plangan va respublika sharoitiga tadbiq qilsa bo`ladigan barcha ijobiy va maqbul tajribalarda shak-shubhasiz samarali foy- dalanadi” – deb yurtboshimiz tomonidan ta`kidlangan edi. Hokimiyat muammolari, uning tushunchasi, ijtimoiy mohiyati haqida professor Z.M.Islomovning ilmiy asarlarida keng talqin etilgan. Hokimiyat bo`linish prinsipi davlatning Asosiy Qonunida mustahkamlab qo`yilishi demokratik huquqiy davlat sari qo`yilgan muhim qadamlardan biridir. Uning mazmunidan shuni ko`rish mumkinki, respublikada yagona davlat hokimiyati tizimi tashkil etiladi. Hokimiyat bo`linishi tamoyilining talablariga binoan bunday 2

davlat hokimiyatida vakolatlar turli davlat organlariga, chunonchi qonunchilik vakolatlari Jo`qorg`i Kengesga, ijro vakolat-lari Vazirlar Kengashiga, sudlov vakolatlari sud organlariga taqsimlab berilgan. Qoraqalpog`iston Respublikasi Jo`qorg`i Kengesi qonunchilik sohasida barcha vakolatlarga ega. Asosiy Qonunimizning 68-moddasida Jo`qorg`i Kenges oliy davlat vakillik organi bo`lib, qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradi» degan qoida mustahkamlab qo`yilgan. Qoraqalpog`iston Respublikasi Konstitutsiyasiga asoslanib, Qoraqalpog`iston Respublikasi Jo`qorg`i Kengesi hududiy saylov okruglari bo`yicha ko`ppartiyaviylik asosida besh yil muddatga sayla-nadigan 86 deputatdan iborat. Respublika parlamenti – Qoraqal-pog`iston Respublikasi Jo`qorg`i Kengesi deb ataladi. Suveren Respublikada demokratik jamiyat qurish, erkin bozor munosabatlarini shakllantirishga yo`naltirilgan muhim qonunlar va qarorlar qabul qilindi. Qoraqalpog`iston Respublikasi ijro etuvchi hokimiyat organi Vazirlar Kengashi bo`lib hisoblanadi. Ijroiya hokimiyat tarkibiga vazirliklar va bir qator soha qo`mitalarining raislari ham kiradi. Qoraqalpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashi Toshkent shahrida O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzurida o`zining ish olib boruvchi doimiy vakiliga ega. Hokimiyat bo`linishi prinsipini amalga oshira borib, Vazirlar Kengashi respublika hududida barcha organlar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, mansabdor shaxslar, fuqarolar tomonidan bajarilishi majburiy bo`lgan qaror va farmoyishlar chiqaradi. Suveren respublika Asosiy Qonunining 86-moddasida «Qora-qalpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashi – Qoraqalpog`iston Respublikasi hukumati Qoraqalpog`iston Respublikasi davlat hokimiyatining oliy ijro etuvchi – boshqaruvchi organdir» degan norma mustahkamlab qo`yilgan. Huquqiy davlatda sud umuminsoniy qadriyatlar fuqarolarning hayoti, sog`lig`i, sha`ni, qadr-qimmati hamda siyosiy, iqtisodiy va boshqa huquqlarini himoya qiladi. Hokimiyat taqsimlanishi nuqtai nazaridan Konstitutsiyaning XXII bobida sud 3

hokimiyati tuzilishiga alohida e`tibor berilgan: 100-moddada Qoraqalpog`iston Respubli-kasi sud hokimiyati qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi hokimiyatlardan, siyosiy partiyalardan va boshqa jamoat birlashmalaridan mustaqil ish yuritadi, degan norma belgilangan. 101-moddada Qoraqalpog`iston Respublikasining sud tizimi besh yil muddatga saylanadigan Qora-qalpog`iston Respublikasining Oliy sudi, Qoraqalpog`iston Respub-likasi Xo`jalik sudidan, shu muddatga tayinlanadigan tuman va shahar sudlaridan iborat. Sudlarni tashkil etilishi va ularning faoliyat ko`rsatish tartibi qonun bilan belgilanganligi, 102-mod-dada Qoraqalpog`iston Respublikasi Oliy sudi jinoiy, fuqarolik va ma`muriy sud ishlarini yuritish borasida, sud hokimiyatining oliy organi hisoblanishi, 104-moddada sudyalarning daxlsizligi, Oliy sud va Oliy xo`jalik sudi raislari va a`zolari Jo`qorg`i Ken-gesining deputati bo`la olmasligi, siyosiy partiyalar va harakat-larning a`zosi bo`lishlari va haq to`lanadigan birorta lavozimni egallashi mumkin emasligi haqidagi qoidalar mamlakatimizda davlat hokimiyatini tashkil qilishdagi muhim tamoyillardandir. Ayni vaqtda shuni ta`kidlash joizki, istiqlol yillarida Qoraqalpog`istonda qonunchilik, ijroiya va sud hokimiyatining zamo-naviy tizimini vujudga keltirishda dastlabki qadamlar qo`yilgan bo`lsa ham, hali bu borada qator muammolar saqlanib qolingan edi. Shu boisdan Prezident I.A. Karimov 1997 yil 17 iyul kuni Nukusda bo`lgan Qoraqalpog`iston Respublikasi Jo`qorg`i Kengesining navbat-dan tashqari sessiyasida qonun chiqaruvchi va ijroiya hokimiyati faoliyatlaridagi kamchiliklarni chuqur tahlil qildi. Mazkur sessiya-da nutq so`zlar ekan, Prezident I.A.Karimov «har bir boshqaruv tizimi, har bir rahbar organ, avvalo, o`z tasarrufida belgilangan, topshirilgan ishlar bilan shug`ullanishini ta`minlash zarur», -deb qayd qildi. Sessiyada Qoraqalpog`istonning boshqaruv tizimida bir qator kamchiliklar mavjudligi ro`y-rost ko`rsatib o`tildi. Jumladan, Jo`qorg`i Kenges va Vazirlar Kengashi faoliyatlari-da bir-birini takrorlash hollari tanqid qilindi. Amaliy faoliyat-ga xalaqit berayotgan rasmiyatchilik, hujjatbozlik, bo`lar-bo`lmas ma`lumotlar to`plash kabi nuqsonlar tilga olindi. Kadrlarni tan-lash va joy-joyiga qo`yishdagi rasmiyatchilik va to`rachilik illat- lariga barham berish alohida ta`kidlandi. 4

Yurtboshimiz tomonidan ko`rsatib o`tilgan tanqidiy hollardan xulosa chiqargan holda Qoraqalpog`iston parlamenti birinchi chaqi-riq Qoraqalpog`iston Respublikasi Jo`qorg`i Kengesining 1997-yil 15-dekabrdagi o`n uchinchi sessiyasida Qoraqalpog`iston Konstitutsiya-sining “Davlat hokimiyatining tashkil etilishi” deb nomlangan V-bo`limiga uchta modda (XIX bobda: 84-85-moddalar; XX bobda: 88- modda) qo`shimcha qilib kiritildi. Uchala hokimiyat organi – Jo`qorg`i Kenges, ijro hokimiyat – Vazirlar Kengashi va sud hokimiyati o`z maqomi doirasida ish olib borilganidagina haqiqiy demokratik jamiyat shakllanishi mumkinligi ta`kidlandi. Shunday qilib, Qoraqalpog`iston Respublikasi davlatchiligida hokimiyatni bo`linish prinsiplari izchil amalga oshirilishida davlat tizimining shakllanishi muammolari tadqiq qilinishi biz tanlagan yo`l-huquqiy demokratik davlat qurish va fuqarolik ja-miyatini shakllantirish yo`lidagi eng muhim masalalardan hisob-lanadi. 2. Markaziy va mahalliy vakillik organlari o`rtasidagi munosabatlar Qoraqalpog`iston Respublikasida respublika miqyosidagi organlar faoliyatida hokimiyatning taqsimlanish prinsipida bir qancha natijalarga erishildi. Qoraqalpog`iston Respublikasi Konstitutsiyasining 68-moddasiga muvofiq Qoraqalpog`iston Respublikasi Jo`qorg`i Kengesi – Oliy davlat vakillik organi bo`lib, qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradi. Jo`qorg`i Kenges Qoraqalpog`iston Respublikasi qonunlarining qabul qiluvchi, unga o`zgartirish kiritish huquqiga ega yagona davlat organidir. Undan boshqa birorta ham davlat organi Qoraqalpog`iston Respublikasida qonunchilik foaliyatini amalga oshira olmaydi. Jo`qorg`i Kenges tub mohiyati bilan parlament organidir. U vakillik tavsifiga ega. Bu avvalo uning tashkil bo`lishida Qoraqalpog`iston fuqarolarining bevosita ishtirok etishida yaqqol ko`rinadi. U o`zida vakillik va bevosita demokratiya xususiyatlarini mujassamlantira oladi. Tarkibida ish olib boruvchi deputatlar fuqarolarning vakilidir, ular o`z vakolatini saylovchilardan ola-di, ular nomidan ish olib boradi. Jo`qorg`i Kenges boshqa har qanday davlat organidan, boshqa hokimiyat 5

turlarini amalga oshiruvchi organlardan nisbatan ko`pchilik shaxslarni o`zida birlashtiruvchi organdir. Unga saylangan deputatlar qonunchilik faoliyatida bevosita ishtirok etadi. Koraqalpog`iston Respublikasi Konstitutsiyasining 93-moddasida mahalliy hokimiyat organlari vakolatlarining asoslari berilgan, va bu mahalliy hokimiyat organlarining vakolatlarining konstitutsiyaviy asosi hisoblanadi. Bu modda uchun Respublikamiz Prezidentining "Respublika hokimiyati bilan mahalliy hokimiyat-ning vakolatlari va vazifalarini aniq belgilab qo`yish lozim bo`ladi",-deb ta`kidlagan so`zi ham asos bo`ladi. Bu moddada mahalliy vakillik hokimiyati va ijro hokimiyati organlarining vazifalari ajratilib ko`rsatilmagan, shuning uchun u vakillik hokimiyatiga ham, ijro hokimiyatiga ham taalluqlidir. Bu vakolatlarga quyidagilar kiradi: - qonuniylik, huquqiy-tartibotni va fuqarolarning xavfsiz-ligini ta`minlash; - hududlarni iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy rivojlantirish; - mahalliy budjetni shakllantirish va uni ijro etish, mahalliy soliqlarni, yig`imlarni belgilash, budjetdan tashqari jamg`armalarni hosil qilish; - mahalliy kommunal xo`jalikka rahbarlik qilish; - atrof muhitni muhofaza qilish; - fuqarolik holati aktlarini qayd etishni ta`minlash; - normativ hujjatlarni qabul qilish, Qoraqalpog`iston Respublikasi Konstitutsiyasiga va qonunlariga zid kelmaydigan boshqa vakolatlarni amalga oshirish. Qonuniylik huquqiy tartibot va fuqarolarning xavfsizligini ta`minlash bir-biri bilan chambarchas bog`liq masalalardir. Qonuniyliksiz huquqiy tartibot bo`lmaganidek (yoki aksincha), qonuniylik hamda hukuqiy-tartibotning buzilishi fuqarolarning xavfsizligining buzilishiga sabab bo`ladi (yoki aksincha). Bu haqda O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga berilgan sharhlarda atroflicha izoh berilgan. Mahalliy hokimiyat organlari tegishli hududda qonuniylikni, huquqiy-tartibotni va fuqarolarning xavf-sizligini 6

ta`minlashda turli organlarni shu maqsad sari yo`nalti-ruvchi, ularning faoliyatini muvofiqlashtiruvchi rolni o`ynaydi. Mahalliy hokimiyat organlari o`z hududini iqtisodiy, ijti-moiy va madaniy rivojlantirishga rahbarlik qiladi. Hududni rivojlantirishning istiqbolga mo`ljallangan dasturlarini, tuman, shaharning bosh rejasi va uni qurish qoidalarini belgilaydi Ma- halliy hokimiyat organlarining mahalliy budjetni shakllantirish va uni ijro etish, mahalliy soliqlar, yig`imlarni belgilash, byud-jetdan tashqari jamg`armalarni xosil qilish vazifasi, hududning iqtisodiy rivojlanishida. fuqarolarning turmush sharoitini yaxshilashda, davlat organlarini saqlab turishda zarur moddiy bazaning salmoqli qismini vujudga keltirishga qaratilgan. Xalq deputatlari Kengashlari o`z vakolati doirasida mahalliy budjetni, uning ijrosi haqidagi hisobotni tasdiqlaydi. Shuningdek mahal-liy soliqlar, yig`imlar, miqdorini belgilaydi. O`z hududida kommunal xo`jalik tarmoqlari faoliyatini muvo-fiqlashtiradi va ularga rahbarlik qiladi. Atrof-muhitni, tabiatni muhofaza qilish borasida tegishli huquqiy normalarni buzgan yuridik va jismoniy shaxslarga nisba-tan choralar ko`radi. Masalan, atrof muhitga zarar yetkazayotgan mahal-liy ahamiyatga ega obyektlar faoliyatini vaqtincha yoki butunlay to`xtatish va qayta ixtisoslashtirish to`g`risida qarorlar qabul qilishi mumkin. Mahalliy vakillik organlari, fuqarolik holati aktlarini qayd qiluvchi organlarning faoliyatiga ham rahbarlik qiladi. Bu rahbarlik ularning fuqarolik holati aktlarini qayd qiluvchi or-ganlarni tuzish masalasini hal qilishda, shu organlarning rahbar-larini lavozimga tayinlash va lavozimidan ozod qilish masalasida ishtirok etishida hamda shu organlarning faoliyati ustidan nazorat qilishda ko`rinadi. Xalq deputatlari Kengashi o`z faoliyati davomi-da, o`zining vakolatlari doirasida kollegial asosda normativ huj-jatlar qabul qiladi. Ular qabul qilgan normativ hujjatlar o`z hududida bajarilishi majburiydir. Mahalliy hokimiyat organlari Konstitutsiya va qonunlarga zid kelmaydigan boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishlari mumkin. Mahalliy hokimiyat organlari o`zlari-ning butun faoliyatini davlat hamda fuqarolarning manfaatini ko`zlab olib boradi, natijada davlat manfaati bilan 7

fuqarolarning manfaati o`rtasida mushtaraklik vujudga keladi. Shuningdek Qora- qalpog`iston Respublikasining mahalliy Kengashlar vakolatlarini belgilaydigan 1993 yil 24 dekabrda qabul qilingan qonunida vakil-lik va ijro hokimiyati organlarining vakolatlari alohida beril-gan. Qonunning 23-moddasiga binoan xalq deputatlari tuman va shahar Kengashlari hokimining taqdimiga binoan o`z hududi byud-jeti va uning ijrosi haqidagi hisobotni, hududni rivojlantirish rejasini, tuman va shaharning bosh loyihasi va uni qurish tarti-bini tasdiqlaydi; amaldagi qonunlarga muvofiq mahalliy soliq, yig`im va bojlar miqdorini belgilaydi, mahalliy budjetga tusha-digan mahalliy soliq, yig`im va to`lovlar bo`yicha imtiyozlar belgi-laydi; hokim va uning o`rinbosarlari lavozimini tasdiqlaydi, lavo-zimdan ozod etish ishlarini amalga oshiradi, ularning faoliyatiga doir hisobotlarni eshitadi; qonunda nazarda tutilgan hollarda hokimlar qarorlarini tasdiqlaydi; xalq deputatlari Kengash-larining ish tartiblari, doimiy komissiyalar to`g`risidagi nizom-larni tasdiqlaydi va zarur bo`lsa, ularga o`zgartirishlar kiritadi; Kengashning doimiy va muvaqqat komissiyalari hamda boshqa organ-larini tuzadi, saylaydi va tugatadi, ularning tarkibini o`zgartira-di, faoliyati haqida hisobotlarni tinglaydi; deputatlarning vako-latlarini tasdiqlaydi, vakolatini muddatidan avval to`xtatadi yoki ularni javobgarlikka tortish, ishdan bo`shatishga rozilik beradi; ijroiya hokimiyati bo`limlari, boshqarmalari, boshqa tashkiliy bo`-linmalar hisobotini eshitadi; xalq deputatlari so`rovlarini ko`rib chiqadi va ular yuzasidan qarorlar qabul qiladi; hokimning O`zbekis-ton Respublikasi va Qoraqalpog`iston Respublikasi qonunlariga zid qarorlarini bekor qiladi; hokimning taqdimiga binoan hokimlik tuzilishini, uning shtatlarini va xodimlarning ish xaqi fondini tasdiqlaydi. Xalq deputatlari Kengashlarining vakolatlarini ikki turga bo`lish mumkin. Birinchisi, xalq deputatlari Kengashlarining mutlaq vakolatlari bo`lib, ular faqat Kengashlar tomonidangina hal qilinadi. Masalan, budjetni, uning ijrosi haqidagi hisobotni tasdiqlash, yordamchi organlarni tuzish, deputatlar vakolatlarini tasdiqlash, muddatidan avval tugatish, hokimni lavozimga tasdiqlash va boshqalar. Ikkinchi turga boshqa vakolatlari kiradi, ya`ni ularni sessiyalar oralig`idagi vaqtda hokimlar bajara oladi, lekin u masala sessiyada albatta tasdiqlanishi kerak. Masalan, hokimlik 8

tuzilish bo`linmalari (tarmoq boshqaruv organlari) boshliqlarini lavozimga tayinlash va lavozimdan ozod qilishni sessiyalar oralig`idagi vaktda hokim amalga oshirishi mumkin. Lekin hokimning qarori albatta sessiyada tasdiqlanishi kerak. Markaziy va mahalliy vakillik organlari o`rtasidagi munosa-batlarning huquqiy me`yorlari bo`lib Qoraqalpog`iston Respublikasi Konstitutsiyasi, Qoraqalpog`iston Respublikasi «Jo`qorg`i Kengesi to`g`risida»gi qonun, Jo`qorg`i Kenges Reglamenti va Qoraqalpog`is-ton Respublikasi «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi qonun va boshqa qonuniy hujjatlar hisoblanadi. Bu qonuniy hujjatlarda ko`zda tutilgani bo`yicha oliy vakillik va mahalliy vakillik organlarining o`zaro munosabatlari quyidagilarda namoyon bo`ladi: 1) Shaharlar va tumanlarni tashkil qilish va ularni tugatish bo`yicha Jo`qorg`i Kengesning tavsiya berish huquqi borasidagi munosabatlari; 2) Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida, uning tizimini, faoliyatini belgilash bo`yicha qonuniy hujjatlar qabul qilish va ularga o`zgartirishlar kiritish bo`yicha Jo`qorg`i Kengesning o`z huquqlarini amalga oshirishi natijasida kelib chiqadigan munosabatlari; 3) Jo`qorg`i Kengesning mahalliy vakillik organlariga saylovlar belgilashi borasida vujudga keladigan munosabatlari; 4) Jo`qorg`i Kenges Raisining mahalliy vakillik organi rahbari-tuman va shahar hokimlarini tayinlash va lavozimidan ozod qilish borasidagi munosabatlari; 5) Xalq deputatlari tuman va shahar Kengashining, shuningdek tuman va shahar hokimlarining qabul qilgan hujjatlari qonunga zid kelgan hollarda Jo`qorg`i Kenges tomonidan, sessiyalar orali-g`ida esa Jo`qorg`i Kenges Raisi tomonidan to`xtalishi va bekor qilinishida vujudga keladigan munosabatlar; 6) Mahalliy vakillik hokimiyati organlarining respublika qonunlari va Jo`qorg`i Kenges qarorlarini, Jo`qorg`i Kenges Raisi-ning farmonlarini, qarorlarini va farmoyishlarini hayotga tadbiq etish borasidagi munosabatlari; 7) Mahalliy vakillik hokimiyati organlari rahbarlari Jo`qor-g`i Kenges Raisiga hisobot berish borasidagi munosabatlari; 9

8) Jo`qorg`i Kenges Raisi tomonidan mahalliy vakillik organ-lari rahbari hokimlarning o`rinbosarlari sonining belgilanishi, birinchi o`rinbosari va boshqa o`rinbosarlarining Jo`qorg`i Kenges Raisi roziligi bilan lavozimiga tayinlanishi va lavozimidan ozod etilishi bo`yicha vujudga keladigan munosabatlar; Qoraqalpog`iston davlatchiligi eng asosiy vazifalardan biri tuman va shaharlarning iqtisodiy masalalarini hal qilish uchun ularning huquqlarini kengaytirish zarur. Gap shundaki, Oliy vakillik va mahalliy vakillik organlari o`rtasidagi huquqiy masalalarning chegarasini aniqlab eng muhim vazifalarni markaz ixtiyorida qoldirib, qolgan vazifalarni tuman, shahar, ya`ni mahalliy hokimiyat organlari ix-tiyoriga topshirish lozim. Respublikaning siyosiy hayotida davlat-ning rolini yuksaltirish, markazlashtirish va barqarorlikni ta`-minlash, demokratiyani, ya`ni xalq hokmiyatchiligini amalga oshirish, huquqiy davlatni mustahkamlash va rivojlantirish, asosan, davlat hokimiyatining turli bo`g`inlari o`rtasidagi aloqadorlikni takomil- lashtirish asosida olib borilishi zarur. Bugungi kunda ko`p masala-lar asosan markaziy davlat organlarida mujassamlashgan. Ammo kelajakda bosqichma-bosqich markaziy davlat organlari bilan mahal-liy davlat organlari o`rtasidagi vazifalarni aniqlashda ko`proq mahalliy hokimiyat organlarining vakolatlarini ko`paytirish nazar-da tutilmoqda. Demak, biz Qoraqalpog`iston Respublikasida vakil-lik hokimiyatini shakllanishi va rivojlanish jarayonida qonunchilik va vakillik hokimiyatini huquqiy negizini hamda mahalliy vakillik organlari faoliyatining huquqiy asoslari hamda markaziy va mahalliy vakillik organlarining o`zaro munosabatlari huquqiy ta`minotining ahamiyati va mazmunini tahlil qilishga intildik. 3. Vazirlar Kengashi va mahalliy ijro hokimiyati o`rtasidagi o`zaro munosabatlar «Qoraqalpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashi to`g`risi-da»gi 1998 yil 29 yanvarda yangi tahrirdagi qabul qilingan qonun ta-lablariga binoan Vazirlir Kengashi: iqtisodiy, ijtimoiy-madaniy jarayonlarni boshqaradi; mulkchilikning barcha shakllarini uyg`un-lashtirish va ularning tengligi, bozor iqtisodiyotining 10

huquqiy qurilishini ruyobga chiqarish asosida erkin tadbirkorlik uchun shart- sharoitlar yaratadi, xo`jalik yuritishning yangi shakllarini barpo etishga va mustahkamlashga ko`maklashadi; Respublikada pul va kredit tizimini mustahkamlash chora-tadbirlarini ko`radi, Respublika budjetini, shuningdek Respublika iqtisodiy va ijtimoiy rivoj-lantirish istiqbollarini va eng muhim dasturlarini ishlab chiqa-rishini va ularning ijrosini tashkil etadi, boshqaruv idoralari tizimini takomillashtiradi, har xil vazirliklar, davlat qo`mita-lari, idoralari va xo`jalik tuzilmalarini tashkil qilish va tuga-tish to`g`risida Respublika Jo`qorg`i Kengesiga takliflar beradi; fan va texnikani rivojlantirish chora-tadbirlarini, shuningdek tabiiy boyliklarini muhofaza qilish, ulardan samarali foydala-nish bo`yicha dasturlarni amalga oshiradi; fuqarolarni ijtimoiy va huquqiy himoya qilish, ularning mehnat qilish huquqlarini ta`minlash bo`yicha chora-tadbirlar ishlab chiqish; ijtimoiy ta`minot tizimini takomillashtirish; sog`liqni saqlash, xalq ta`limini rivojlantirishning va takomillashtirishning asosiy yo`nalishlarini belgilaydi, madaniyatni rivojlantirishga yordamlashadi; Respublika davlat xavfsizligini ta`minlash, O`zbekiston Respublikasining davlat chegaralarini qo`riqlash, davlat manfaatini qo`riqlash, jamoat tartibini saqlash tadbirlarini amalga oshirishga ko`maklashish, Respublika va xalqaro ahamiyatiga ega bo`lgan yirik ekologik dasturlarni amalga oshirish borasidagi ishlarni muvofiqlashtiradi, tabiiy ofatlarning oqibatlarini bartaraf etish bo`yicha chora-tadbirlar ko`radi, O`zbekiston Respublikasi va Qoraqalpog`iston Respublikasi qonunlariga muvofiq hukumatlararo shartnomalar va bitimlar tuzadi, ularni bajarish chora-tadbirlarini ko`radi. Yuqoridagilardan tashqari Vazirlar Kengashi fuqarolarni ijtimoiy va huquqiy himoya qilish borasida ham bir qator vakolatlarga ega. Vaziralar Kengashi vazirlarning o`rinbosarlarini, davlat qo`mitalari raislarning o`rinbosarlarini, bosh boshqarmalari hamda davlat boshqaruvi boshqa idoralari rahbarlari va ularning o`rinbosarlarini lavozimiga tayinlaydi, lavozimidan ozod etadi. Xo`jalik boshqaruvi tuzilmalari rahbarlarini va vazirliklar, davlat qo`mitalari, idoralar xay`atlari a`zolarini tasdiqlaydi. Shuningdek vazirliklar, davlat qo`mitalari, idoralar hamda davlat va xo`jalik boshqaruvining boshqa tuzilmalari haqidagi nizomlarni tasdiqlaydi. Yuqorida nomi tilga olingan davlat va xo`jalik boshqaruvi 11

tuzilmalarining faoliyati ustidan nazoratni amalga oshiradi, agarda ular qabul qilgan aktlar amaldagi qonunlarga zid bo`lgan hollarda, ularni bekor qilish huquqiga ega. Qoraqalpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashi o`z faoliya-tida hududlarni iqtisodiy va ijtimoiy-madaniy rivojlantiri-shini ta`minlash bilan bog`liq masalalar bilan ham shug`ulanadi. Shu maqsadda u mahalliy ijro etuvchi hokimiyat tizimlarining faoliya-tini muvofiqlashtirishini amalga oshiradi. Hududlarni iqtisodiy va ijtimoiy rivojlantirishining asosiy ko`rsatkichlarini tasdiq-laydi, joylardagi ijro etuvchi hokimiyat majmuining sonini va namunaviy tuzilmasini belgilaydi. Tuman va shahar hokimlarining amaldagi qonunlarga zid bo`lgan qarorlari va farmoyishlarini to`xtatib qo`yish va ularni bekor qilish to`g`risida Jo`qorg`i Kenges takliflar berish huquqiga ega. Vazirlar Kengashining tuzilishi tegishli bo`limlardan iborat. Har bir bo`lim tarkibi, uning vakolatlari Vazirlar Kengashi tomonidan tasdiqlangan Nizomda belgilanadi. Vazirlar Kengashi o`z vakolati doirasida hududlarning iqti-sodiy va ijtimoiy, madaniy rivojlanishini ta`minlashga bog`liq masalalarda mahalliy ijro hokimiyatining faoliyatini muvofik-lashtirishni amalga oshiradi. Hududlarni iqtisodiy va ijtimoiy rivojlantirishning asosiy ko`rsatkichlarini tasdiqlaydi. Vazirlar Kengashi hal qilishi zarur bo`lgan masalalar bo`yicha tuman va shahar hokimlarining takliflarini qarab chiqadi. Respublikaning iqtiso-diy va ijtimoiy rivojlanishi dasturi va davlat budjetining bajarilishi bo`yicha mahalliy ijro hokimiyati rahbarlarining hisobotini tinglaydi va zarur bo`lsa, hokimlarning javobgarligini qarab chiqish bo`yicha Qoraqalpog`iston Respublikasi Jo`qorg`i Kenge-si Raisiga takliflar kiritadi. Vazirliklarning, davlat qo`mita-larining va boshqa davlat boshqaruv organlarining, shahar va tuman hokimlari bilan o`zaro munosobatlarini ta`minlaydi, ularning ish faoliyatlari natijasida paydo bo`ladigan muammolarni hal qiladi, mahalliy ijro hokimiyati majmuining tuzilmasini (sturkturasini) va sonini belgilaydi. Mahalliy Oliy ijro hokimiyati qabul qilgan qarorlarning, farmoyishlarning va boshqa hujjatlarning tegishli hududlarda bajarilishni ta`minlaydi va ularning bajarilishi bo`yicha hisobot beradi. Qoraqalpog`iston Respublikasida Oliy va mahalliy ijro hokimiyati organlari 12

o`rtasidagi o`zaro munosabatlar Konstitutsiya me`yorlaridan, Qoraqalpog`iston Respublikasi “Vazir-lar Kengashi to`g`risida” gi qonun 1998 yil, 3 – bet, 8 – modda. Qoraqalpog`iston Respublikasi “Vazirlar Kengashi to`g`risi-da”gi, Qoraqalpog`iston Respublikasi “Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi qonunlar va ularning faoliyatiga taalluqli ichki huj-jat qoidalaridan kelib chiqadi. Qoraqalpog`iston Respublikasi “Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risidagi“gi qonunning 21-moddasida ko`zda tutilgani bo`yicha joylardagi ijro hokimiyati organlari (hokimliklar) boshqarma-lardan, bo`limlardan va boshqa bo`linmalardan iborat bo`lib, ular-ning tuzilishi, tashkilotchilik va ish tartibi Qoraqalpog`iston Res- publikasi Vazirlar Kengashi tomonidan tasdiqlanadigan tegishli nizomlar bilan belgilanadi. Vazirlar Kengashi tuman va shahar hokimlarning amaldagi qonunlarga zid keladigan qarorlari va farmoyishlarini to`xtatadi va uni bekor qilish bo`yicha Jo`qorg`i Kenges Raisiga taklif kiritadi. Bu faoliyat ham ma`lum munoso-batlarni keltirib chiqaradi. Respublika Oliy va mahalliy ijro hokimiyati organlarining faoliyati samarali bo`lishini ta`minlovchi muhim shart ularning ishini oldindan mo`ljallab va taklif, ularning maxsus ishlab chiqilgan huquqiy me`yorlariga mos kelishi hisoblanadi. Qoraqalpog`iston Respublikasi hukumati, ya`ni oliy ijro hokimiyati bilan mahalliy ijro hokimiyat hisoblanadigan hokimlar o`rtasidagi o`zaro munosobatlarining huquqiy asoslari Respublika Konstitutsiyasida, shuningdek, Respublika “Vazirlar Kengashi to`g`ri-sida”gi qonunning 8-moddasida, Respublika “Mahalliy davlat hokimiyat to`g`risida”gi qonunning 21-moddasida hamda bu har ikkala boshqaruv organlarining Reglamentlarida o`z aksini topgan. Tuman, shahar ijro hokimiyati organlarining tuzilishi Qoraqalpog`iston Respublikasining Vazirlar Kengashi roziligi bilan, hokim tomonidan xalq deputatlari Kengashi tasdiqlagan budjet doirasida belgilangan va tasdiqlangan. Ijtimoiy masalalarning turli sohalarni boshqarish respub-lika mahalliy davlat organlari faoliyatiga tayanadi. Respublika miqyosida amal qiluvchi hujjatlar qabul qilinishida mahalliy manfaatlar hisobiga olinadi. Shularni hisobga olgan holda quyidagi masalalar respublika mahalliy boshqaruv organlarining hamkorligida hal 13

qilinadi hamda bu masalalar orqali Oliy va mahalliy ijro organlarining o`zaro munosobatlari vujudga keladi: - o`quv yurtlarini kengaytirish va yangilarni qurish; - mahalliy iqtisod tarmoqlarini takomillashtirish; - agrar tarmoqlarni rivojlantirish; - aholini suv va gaz bilan ta`minlash. Ushbu ko`rsatilgan va boshqa shunga o`xshash masalalarni hal qilishda Oliy va mahalliy ijro hokimiyati organlari faoliyatida mustaqilligi va bir–biriga bog`liqlik mujassamlashgan. Respubli-kamizda bozor iqtisodiyotiga o`tish davrining birinchi bosqichida davlat hokimiyatining o`ta markazlashtirilishi zarur edi. Shu sababli markaziy boshqaruv organining huquqi quyi bosh-qaruv organlariga nisbatan katta bo`ldi. Hozirgi kunda, Respub-likada tinchlik, barqarorlik qaror topgan bir sharoitda quyi boshqaruv organlarining vakolatlarini kengaytirish masalalari ko`zda tutilmoqda. Shunday qilib, ushbu o`quv qo`llanmada Qoraqalpog`iston Respub-likasidagi ijro hokimiyatni shakllantirish sharoitida – hukumat ya`ni Vazirlar Kengashi alohida hukumat, hokimlik va mahalliy ijro hokimiyati alohida va ular o`rtasidagi munosabatlarni o`rga-nish taraqqiyotimizga arziguli takliflar beradigan, davlat huquqi sohasidagi izlanishlarning amaliyotiga ijobiy samara yetkazadigan xulosalarni berishi shubhasiz. 14

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI 1. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A Karimov asarlari: 2. Karimov I.A “O`zbekistoning o`z istiqlol va taraqqiyot yuli” T.: O`zbekiston, 1992 yil. 3. Karimov I.A “Buyuk kelajagimizning huquqiy kafolatlari”. T.: O`zbekiston, 1993 yil. 4. Karimov I.A “ O`zbekiston – bozor munosobatlariga o`tishning o`ziga xos yo`li” T.: O`zbekiston, 1994 yil. 5. Karimov I.A “O`zbekiston iqtisodiy islohotlarni chukurlashtirish yo`lida” T.: O`zbekiston, 1995 yil. 6. Karimov I.A “O`zbekistonning ijtimoiy – siyosiy va iqtisodiy rivojlanishining asosiy prinsiplari”. T.: O`zbekiston, 1995y. 7. Karimov I.A “O`zbekiston – kelajagi buyuk davlat” «O`zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyesat, mafkura» 1- jild, T.: O`zbekiston, 1996 yil. 8. Karimov I.A. “Ijobiy ishlarimizni oxiriga yetkazaylik``. “ Bizdan ozod va obod Vatan kolsin” 2 – jild, T.: O`zbekiston, 1996y 9. Karimov I.A. “Hozirgi bosqichda demokratik islohotlarni chuqurlashtirishning muhim vazifalari” T.: O`zbekiston, 1996 y. 15

O'xshashlar

Davlat hokimiyati vakillik organlarining funksiyalari

Mahalliy davlat hokimiyati organlarining konstitusiyawiy asoslari

O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati organlarining iqtisodiy va moliyaviy asoslari

O`zbekiston Respublikasida zamonaviy davlat hokimiyati vakillik organlarining tarixi va rivojlanish bosqichlari

O`zbekiston Respublikasida Davlat hokimiyati vakillik organlarining deputatlari va senat a`zolarining huquqiy holati