O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati organlarining iqtisodiy va moliyaviy asoslari - Huquqshunoslik - Referatlar

O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati organlarining iqtisodiy va moliyaviy asoslari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

125 KB

Ko'chirib olish

O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati organlarining iqtisodiy va moliyaviy asoslari Reja: 1-. O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati organlari faoliyatining iqtisodiy asosini tashkil etuvchi mulk shakllarining huquqiy asoslari. 2-. Mahalliy davlat hokimiyati organlari faoliyatining moliyaviy huquqiy asoslari. Viloyat, tuman, shahar mulki va moliyaviy resurslari. 3-. Xalq deputatlari Kengashi va hokimning budjetga doir huquqlari. Viloyat, tuman, shahar budjeti va budjetdan tashqari fondlari .

O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining XII bobi jamiyatning iqtisodiy negizlariga bag`ishlangan bo`lib, “Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi qonunning XX bobi mahalliy davlat hokimiyati faoliyatining iqtisodiy asoslari belgilangan. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 53-moddada “Bozor munosabatlarini rivojlantirishga qaratilgan O`zbekiston iqtisodiyotining negizini xilma- xil shakllardagi mulk tashkil etadi. Davlat iste'molchilarning huquqi ustunligini hisobga olib, iqtisodiy faoliyat, tadbirkorlik va mehnat qilish erkinligini, barcha mulk shakllarining teng huquqliligini va huquqiy jihatdan bab-baravar muhofaza etilishini kafolatlaydi. Xususiy mulk boshqa mulk shakllari kabi daxlsiz va davlat himoyasidadir. Mulkdor faqat qonunda nazarda tutilgan hollarda va tartibdagina mulkidan mahrum etilishi mumkin” deb mustahkamlangan. Bu konstitutsiyaviy normaning amalga oshirilishi barcha davlat organlari faoliyatini belgilab beruvchi qonunlar asosida ularga yuklatilgan. Mahalliy hududlardagi davlat hokimiyati organlari faoliyatida mulk shakllarining teng huquqliligini va huquqiy jihatdan bab-baravar muhofaza etilishini kafolatlashda vakillik va hokimliklar zimmasiga asosiy vazifalar “Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi qonunning 24-moddasida “Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlari fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlariga, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni ta'minlashga, atrof-muhitni muhofaza qilishga doir o`z vakolatlariga berilgan masalalarni, tashkiliy masalalar va O`zbekiston Respublikasining qonunlariga muvofiq nazorat etishga doir boshqa masalalarni hal etadi” deb, 25-moddasining oxirgi bandida “Hokim rejalashtirish, budjet, moliya, hisob-kitob, viloyat, tuman, shahar mulkini boshqarish, mulkchilikning turli shakliga mansub korxonalar, muassasalar va tashkilotlar bilan hamjihatlik qilish, qishloq xo`jaligi, yer va boshqa tabiiy resurslardan foydalanish, tabiatni muhofaza qilish, qurilish, transport, yo`l xo`jaligi va aloqa, aholiga kommunal, savdo va ijtimoiy-madaniy xizmat ko`rsatish, aholini ijtimoiy muhofaza qilish, qonuniylik, huquq-tartibot va xavfsizlikni ta'minlash, fuqarolarning huquq va erkinliklarini muhofaza qilish sohasida qonun hujjatlarida o`z vakolatiga berilgan boshqa masalalarni ham hal etadi” belgilangan.

Mahalliy davlat hokimiyati faoliyatining iqtisodiy asosini tashkil etuvchi mulk shakllari “Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi qonunning 7-moddasida “Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashi va viloyat, tuman, shahar hokimi faoliyatining iqtisodiy asosini ma'muriy-hududiy tuzilmalarning davlat mulki (kommunal mulk) hamda viloyat, tuman va shaharda mavjud bo`lib, iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishga xizmat qiluvchi boshqa mulk tashkil etadi. Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashi va viloyat, tuman, shahar hokimi mutloq O`zbekiston Respublikasi mulkida bo`lgan davlat mulki obyektlariga nisbatan ishlab chiqarish va ijtimoiy obyektlarni samarali joylashtirish, tabiiy va mehnat resurslaridan oqilona foydalanish, atrof-muhitni muhofaza etish, aholini ijtimoiy himoya qilish sohasida nazoratni amalga oshiradilar. Viloyat, tuman, shahar mulkini, shuningdek viloyat, tuman va shaharga xo`jalik yuritish uchun berilgan davlat mulki obyektlarini boshqarish tartibi ushbu qonun, O`zbekiston Respublikasining boshqa qonun hujjatlari bilan yo`lga solinadi. Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashi, viloyat, tuman, shahar hokimi o`zlari idora qilayotgan hududdagi mulkchilikning turli shakliga asoslangan korxonalar uchun O`zbekiston Respublikasining qonunlarida nazarda tutilmagan, tadbirkorlik va xo`jalik faoliyatini erkin yuritishga to`siqinlik qiladigan cheklovlarni joriy etishga haqli emaslar” deb belgilangan. Mahalliy davlat hokimiyatining vakillik va ijroiya organlariga yuklatilgan vazifalarning amalga oshirilishini rejalashtirish Xalq deputatlari Kengashlariga va uni hayotga tatbiq etilishi hokim ijroiya maxkamasining zimmasidagi vazifalardir. Bu vazifalarning ijtimoiy hayotdagi amaliy natijasini nazorat qilish ularning yordamchi organlari bo`lgan jamoatchilik asosida faoliyat yuritilishi tatbiq etilgan komissiyalarining tashkiliy shakllarini ifoda etadi. Mahalliy davlat hokimiyat i organlari , eng avvalo, tegishli hududni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish va aholi farovonligini oshirishda mas'ul bo`lib , uni amalga oshirishda qonuni y likni ta ' minlash orqali bunga erishadilar .

O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati organlari faoliyatining iqtisodiy asosini tashkil etuvchi mulk shakllarining huquqiy asoslari “Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi qonunning 8-moddasida “Viloyat, tuman, shahar mulki Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashi davlat mulkini chegaralash natijasida o`ziga berilgan yoki qonunlarga muvofiq o`zi sotib olgan obyektlarga nisbatan mulkdor vakolatlarini to`liq amalga oshiradi. Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashining mol-mulki, budjet mablag`lari, budjetdan tashqari fondlarning va aniq maqsadga qaratilgan fondlarning mablag`lari viloyat, tuman, shahar mulkidir. Viloyat, tuman, shahar ahamiyatiga ega bo`lgan muhandislik infrastrukturasi obyektlari va boshqa obyektlar, korxonalar va birlashmalar, xalq ta'limi, sog`liqni saqlash, ijtimoiy ta'minot, fan va madaniyat muassasalari, viloyat, tuman, shahar mablag`i hisobidan tashkil etilgan yoki sotib olingan, shuningdek ulushbay asoslarda tashkil etilgan yoki sotib olingan yoxud xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashiga boshqa manbalardan bepul berilgan qimmatli qog`ozlar va moliya aktivlari viloyat, tuman, shahar mulki bo`lishi mumkin” deb belgilangan. Uning boshqaruvini tashkil etish esa qonunning 9-moddasida “Xalq deputatlari Kengashi, hokim viloyat, tuman, shahar mulki obyektlarini O`zbekiston Respublikasining qonunlarida belgilangan doirada boshqaradi. Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashi hamda viloyat, tuman, shahar hokimi tegishli viloyat, tuman, shahar mulkida bo`lgan obyektlarni O`zbekiston Respublikasi qonunlarida nazarda tutilgan tartibda va doirada vaqtincha yoki doimiy egalik qilish va foydalanish uchun berishga haqlidir” deb ifoda etilgan. Tegishli mahalliy hududning iqtisodiy, ijtimoiy va boshqa muammolarini hal etish uchun kotibiyatlar, guruhlar, bo`lim va boshqarmalar kompleks yoki maqsadli dasturlar va tadbirla r ni ishlab

chiqadilar, ular viloyat hokimi o`rinbosarlari , majmua rahbarlari tomonidan viloyat hokimiga ko`rib chiqish uchun kiritiladi. Ish rejasi loyi h asiga masalalarni kiritish to` g` risidagi takliflar vilo yat hokimligi kotibiyatlari, guruhlari, bo` lim va boshqarmalari hamda shahar va tuman hokimliklari takliflarini hisobga olgan holda kiritiladi. Masalan , Tosh kent shahar hokim ligida bosh boshqarma, boshqarma va bo`limlar mavjud bo`lib, rejalashtirilgan masalalarni ko`rib chiqish, muddatini o`zgartirish yoxud chiqarib tashlashga hokim ruxsat beradi. Hokimga uning o`rinbosarlari tasdiqlangan reja ga muvofiq o`tgan davr mobaynida ishning qanday bajarilayotganligi to`g`risida muntazam axborot berib boradilar. Toshkent shahar hokimiyatiga yuklatilgan vazifalarni amalga oshirish Toshkent shahar hokimi, uning o`rinbosarlari, guruhlari departamenti, bosh boshqarma, boshqarmalari rahbarlarining, tuman hokimligi, shuningdek Toshkent shahar hokimi mahkamasining doimiy va vaqtinchalik komissiyalari, tegishli qarorlar bilan tuzilgan boshqa ishchi guruhlarini tashkiliy amaliy ishi bilan ta'minlaydi. 1 Yuqorida sanab o`tilgan bo`lim va bosh boshqarmalarga rahbarlikni hokimning o`rinbosarlari amalga oshiradi. Shuningdek, hokimlikning doimiy va vaqtinchalik komissiyalariga ham bevosita hokimlikning bo`lim va boshqarmalarga rahbarlik qilgan o`rinbosarlari rahbarlik qiladi. “Mahalliy hokimiyat organlari, qonun va yuqori organlar mansabdor shaxslarining hujjatlarini amalga oshirishlari, ularning muhim vazifasi hisoblanadi. Bu vazifa mahalliy vakillik va ijroiya hokimiyat organlarining birgalikdagi vazifasi bo`lib, uni amalga oshirishda ikki turdagi vakillik organlari ma'lum usullardan foydalanadi. Mahalliy vakillik organlari qonun va boshqa hujjatlarni amalga oshirish uchun o`zlarini hujjatlarini qabul qilib, shu hujjatlarida qonun va boshqa hujjatlarni amalga oshirish chora tadbirlarini belgilasa, ijro hokimiyati organlari qonun va boshqa hujjatlarni bevosita amalga oshiradilar, ya'ni ularning ijrosini ta'minlaydilar” 2 . Bu ba'zi bir muhim xalq xo`jalik masalalarini tezkorlik bilan hal qilishga, xalq 1 Toshkent shahar hokimiyatining “Ish tartibi” 3-bandi. 235- s onli Toshkent shahar hokimi qarori bilan tasdiqlangan . (Joriy materiallari). 2000 yil. 2 Husanov O.T. Mustaqillik va mahalliy hokimiyat. (Huquqiy, tashkiliy masalalar va muammolar). – T.: Sharq, 1996. – B.148.

xo`jaligi va madaniyatni rivojlantirish masalalarini mustaqil yechish va aholining turmush ehtiyojlarini, madaniy va moddiy talablarini qondirishga imkoniyat tug`diradi. Mahalliy hokimiyat komissiyalari o`z faoliyatlarini majlislarda rejalashtirib oladilar. Komissiyalar majlislari ularning muhim tashkiliy shakli bo`lib, unda davlat hokimiyati organlari vakolati amalga oshiriladi. Mahalliy hokimiyat organlarining komissiyalari tizimi ularning tashkiliy shakli va mohiyati bo`yicha yagonadir. Bu komissiyalarning yagonaligi, davlat hokimiyatining mahalliy davlat organlarining vazifa va huquq doiralari bilan bir xil degan ma'noni bermaydi. Har bir mahalliy davlat hokimiyati organlarining komissiyalari o`z faoliyatlariga taaluqli alohida belgilangan huquq va vazifalarni bajaradilar (tegishli hudud shart-sharoitlarini inobatga olgan holda). “Biz O`zbekistonda o`ziga xos huquqiy demokratik davlat qurayotgan ekanmiz, xalqimiz turmushi va ongida tarixiy an'analarimizni saqlab, ulardan oqilona foydalanmoqdamiz. Adolat, ijtimoiy himoya, o`zaro yordam hozirgi jamiyatimizning negizini tashkil qiladi. Adolatga, xalqimizning eng yaxshi, ardoqli g`oyalariga asoslangan demokratiyagina mustahkam zaminga ega bo`ladi”. 1 “Yurtimizning istiqboli-bozor xizmat tarmoqlarini shakllantirish bilan, kelgusida mulkni davlat tassarufidan chiqarish va xususiylashtirish, yakkaxokimlikka qarshi tadbirlarni amalga oshirish, raqobat muhitini vujudga keltirish bilan o`zviy bog`liqdir.Ishlab chiqarishni, ya'ni ko`pchilik sanoat korxonalarini aksionerlarga berish lozim”. 2 Demak hokimliklar huzuridagi komissiyalarning asosiy vazifasiga, aholiga savdo xizmatini yaxshilash, pullik xizmatlar xajmini ko`paytirish tadbirkorlikni, xususiy beznesni va tijoratni qo`lab-quvvatlash dasturini ishlab chiqish va amalga oshirish bilan bog`liq chora-tadbirlarni ko`rish; yonilg`i-energetika resurslari iqtisodi bo`yicha tegishli hududda “Alohida muhim ahamiyatga ega bo`lgan obyektlarning qo`riqlashni nazorat qilish bo`yicha komissiya”si bilan hamkorlikda nazorat qilish bo`yicha idoralararo komissiyalar ishiga rahbarlik qilishni tashkil etish; “Kichik va o`rta tadbirkorlikni rivojlantirishni rag`barlantirish bo`yicha viloyat muvofiqlashtiruvchi va tadbirkorlar tomonidan taklif etiladigan investitsiya loyihalarini tanlab olish ishchi komissiya”si 1 Azizxo`jayev A.A. Davlatchilik va ma'naviyat. (tajribalar, qiyosiy tahlil). – T.: Sharq, 1997. – B.81. 2 Karimov I.A. O`zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T.1. – T .: O ` zbekiston , 1993. – B.116.

bilan, sanoat, yonilg`i-energetika resurslari va xalq is'temoli mollari, savdo va xizmat ko`rsatish sahasida tadbirkorlikni, xususiy-biznesni va tijoratni muvofiqlashtirish qo`lab-quvatlash bo`yicha dasturlarni tuzadi. Umuman olganda, mahalliy vakillik va hokimliklar huzuridagi komissiyalar o`z faoliyatini amalga oshirishda asosan majlislarida masalalarni ko`rib chiqadilar; neft maxsulotlari, elektr tarmoqlari, gaz boshqarmalari mashinasozlik, metalurgiya, kimyo, ko`mir, yengil sanoat, oziq- ovqat va unni qayta ishlash sanoati korxonalari, sanoat qurilish materallari, “Mahalliy sanoat” korporatsiyasi korxonalari, viloyat mahsulot ishlab chiqaruvchilar va tadbirkorlar palatasi, bozorlar boshqarmalari, maishiy xizmat ko`rsatish uyushmasi va avtotexxizmat bazalariga oid bo`lgan muammolarni o`rganadilar va unga doir bo`lgan rejalarning bajarilishi haqidagi hisobotlarni eshitadilar, tegishli chora-tadbirlarni belgilaydi. Hokimlik aparati komissiyalarning tashkiliy-texnik faoliyatini muvofiqlashtirilishini, mehnat intizomiga rioya etilishi ustidan nazoratni, apparat xodimlarining mehnat ta'tillari va malakasini oshirish jadvallarini bajarilishi ustidan nazoratni ta'minlaydi. “Biz bozor iqtisodiyoti asoslarini yaratdik, lekin ro`y-rost aytish kerakki, bozor iqtisodiyotiga xos yangilanishlar va islohotlar rasmiyatchiliklar bilan olib borilmoqda, ko`p hollarda shunchaki xo`jako`rsinga amalga oshirilayapti. Asosan nom o`zgarayapti- yu, mazmun-mohiyat o`sha-o`sha – eskiligicha qolmoqda. Bu hol iqtisodiyotning barcha sohalarida – sanoatda, qishloq xo`jaligida, kapital qurilish va boshqa tarmoqlarda ko`zga yaqqol tashlanib turibdi”. 1 O`zbekiston Respublikasi hokimliklari huzuridagi komissiyalar tizimi boshqaruv sohalariga bo`lingan bo`lib, “Pul-kredit siyosati komissiyasi” ishini uyushtirishda, hokim o`rinbosari iqtisodiyot va statistika bosh boshqarmasi boshlig`i rahbarlik qiladi. Bu komissiyaning oldiga qo`yilgan asosiy vazifalarini quyidagi tartibda o`rganishimiz mumkin: 2 1. ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish istiqbollarining uslubiy dasturlarini ishlab-chiqish, iqtisodiyotning makroiqtisodiy tahlili, statistikani takomillashtirish masalalarini hal 1 Karimov I.A. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot-pirovard maqsadimiz, asari. T.8. – T.: O`zbekiston, 2000. – B.382 . 2 Farg`ona, Andijon, Namangan, Samarqand viloyatlari hokimliklarining joriy hujjatlaridan. 2005.

qilish; 2. mulkni davlat tasarufidan chiqarish va xususiylashtirish, tadbirkorlikni, fond va maxsulot homashyo birjalarini rivojlantirish bo`yicha tadbirlarni amalga oshirish, ishlab-chiqarish sohasiga, bozor munosabatlarini joriy etish masalalari, qimmatbaho qog`ozlar bozori ishini muvofiqlashtirish va nazorat qilish; 3. davlat budjetini, pul-kredit siyosatini olib borish, to`lov intizomini mustahkamlash va pul mablag`lari emissiyasini qisqartirish va ijro etish masalalarini muvofiqlashtirish; 4. soliq, bandlik va aholining ijtimoiy himoyalanishini ta'minlash siyosatini amalga oshirish. Har bir davlatni hududiy tashkillashtirishning ijtimoiy-iqtisodiy tarkibiy qismi bo`lib, davlat qurilishining umumiy masalalarini to`laqonli amalga oshirishva uni nazorat qilish uchun tashkiliy jihatdan tuzilgan yordamchi organlari mavjud bo`ladi. Davlatni mamuriy-hududiy jihatdan tashkillashtirish o`z maqsadi va vazifalariga ko`ra iqtisodiy hududiy; siyosiy hududiy (masalan, barqarorlikni saqlash va etnik masalalarni hal qilish uchun); ekologik hududiy (masalan, Orol va Orol bo`yi ekologik inqiroz holatidagi alohida muhofazaga muxtoj bo`lgan yer kengliklarining quruqlik qismi va suv akvatoriyasi) masalalarini hal etish uchun tuzilishi mumkin. Davlatning ma'muriy jihatdan ajratilgan ma'muriy-hududiy tuzilishi davlat va uning tarkibiy qismlari o`rtasida yuzaga keladigan ijtimoiy munosabatlarni hamda ushbu qismlarning har birini huquqiy holatiga doir masalalarni hal etilishining ma'lum bir shartlarini qamrab oladi. Shuning uchun ham O`zbekiston Respublikasining viloyat, tuman va shahar xalq deputatlari kengashlari va hokimliklari huzurida faoliyat yuritayotgan komissiyalari davlat tuzilishi shakliga mos ravishda siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy va ma'naviy sohalarni tartibga solish va uni rivojlantirish chora-tadbirlarini belgilash chora tadbirlarini ishlab chiqmoqdalar. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimov davlat qurilishi va uning tuzilishi asoslariga bag`ishlangan bir qator asarlarida, xususan “O`zbekiston XXI asrga intilmoqda” degan kitoblarida bizda davlat tuzilishi yer kengliklarini viloyat, tuman va shaharlarga bo`linishi sun'iy ravishda, o`z-o`zidan kelib chiqqan “texnik” jarayon

bo`lmay, balki respublikaning ijtimoiy-iqtisodiy sohalarini rivojlantirishdagi asosiy strategik maqsad va vazifalarini amalga oshiruvchi tayanch qismlariga ajratilgan deb, alohida urg`u bergan. Mamlakatimizning mahalliy davlat organlarida asosan iqtisodiy-ijtimoiy islohotlarni rivojlantirish, konstitutsiyaviy tuzumni, davlat mustaqilligi va hududiy yahlitlikni himoya qilish, huquq-tartibot va mudofaa qobiliyatini ta'minlash, inson huquqlari va erkinliklarini, mulk egalarining huquqlarini, iqtisodiy faoliyat erkinligini himoya qilish, samarali tashqi siyosat o`tkazish kabi vazifalar samarali amalga oshirilmoqda Strategik, ya'ni uzoqqa mo`ljallangan va davlatning suveren huquqini ta'minlovchi: 1. Muhim iqtisodiy va xo`jalik ahamiyatiga ega masalalar (masalan, pul va valuta muomalasi bo`yicha ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish, xo`jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining huquqiy shart-sharoitlarini yaratish) viloyat, tuman va shahar hokimliklari huzuridagi pul-kredit siyosati, korxonalar bankrotligi va sanatsiya masalalari bo`yicha, bozorlar faoliyatini tashkil etish va ularni boshqarishni tartibga solish, aksiz markalari tizimini joriy etish bo`yicha O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994 yil 14 dekabr kuni e'lon qilingan 604 sonli “Respublikada savdoni erkinlashtirish chora-tadbirlari to`g`risida”gi Qarordan kelib chiquvchi vazifalarning bajarilishini nazorat qilish, kichik va o`rta tadbirkorlikni rivojlantirishni rag`batlantirish bo`yicha muvofiqlashtiruvchi va tadbirkorlar tomonidan taklif etiladigan investitsiya loyihalarini tanlab olish, soliq va to`lov intizomini mustahkamlash bo`yicha hokimliklar huzuridagi komissiyalar va xalq deputatlari kengashlarining iqtisodiy islohotni, mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishni amalga oshirish masalalari doimiy komissiyasi; mahalliy budjetni shakllantirish va ijro etish, mahalliy soliqlar, yig`imlarni belgilash, budjetdan tashqari fondlarni shakllantirish masalalari doimiy komissiyasi; qonuniylik, huquq-tartibot va fuqarolar tengligini ta'minlash masalalari doimiy komissiyalari faoliyatini takomillashtirilishi respublikamiz hayotidagi eng muhim iqtisodiy-ijtimoiy va madaniy, xo`jalik ahamiyatiga molik masalalarni hal etishga xizmat qilmoqda; 2. tabiatni muhofaza qilish va ekologik xavfsizlikni regional va global

miqyosda hal qilinuvchi masalalar (masalan, alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni tashkil etish, ekologik inqirozli hududlarni mutadillashtirish); hokimliklar huzuridagi quyidagi komissiyalar; favqulodda holatlar bo`yicha komissiyalar; epidemiyaga qarshi kurash favqulodda komissiyalari: alohida muhim ahamiyatga ega bo`lgan hududlarning qo`riqlanishini nazorat qilish bo`yicha komissiyalari; qishga tayyorgarlik ko`rish komissiyalari; pul-kredit siyosati komissiyalari; aholini ichimlik suvi va tabiiy gaz bilan ta'minlash dasturini amalga oshirish bo`yicha komissiyalari; respublika va halqaro ahamiyat kasb etuvchi transport, aloqa va muhandislik kommunikatsiyalarni shakllantirish va rivojlantirish komissiyalari hamda, xalq deputatlari kengashlarining kommunal xo`jalik va atrof muhitni muhofaza qilish doimiy komissiyasi; agrosanoat kompleksi va suv xo`jaligi masalalari doimiy komissiyasi faoliyatida muhim o`rin tutadi; 3. yangi tarmoqlarni vujudga keltiradigan ishlab chiqarishni barpo etish masalalarining hal etilishi va rivojlantirish bo`yicha hokimliklar huzurida quyidagi komissiyalar faoliyat olib bermoqdalar; korxonalar bankrotligi va sanatsiya masalalari komissiyalari; qishloq xo`jalik korxonalarini sanatsiya qilish komissiyalari; qurilish kompleksini norentabel va kam quvvatli tashkilotlarini qayta tashkillashtirish va tugatish bo`yicha komissiyalari; qishloq infrastrukturasini rivojlantirish dasturining bajarilishini nazorat qilish bo`yicha komissiyalari; toponomik obyektlarga nom berish va ularning nomlarini o`zgartirish masalalari komissiyalari, hamda xalq deputatlari kengashlarining sanoat, transport, qurilish, aloqa doimiy komissiyasi eng muhim ahamiyatga ega bo`lgan davlat boshqaruvining iqtisodiy rivojlanishiga hissa qo`shmoqda; 4. mudofaa, energetika va boshqa maxsus vazifalarni bajarish bilan bog`liq masalalarning mahalliy davlat hokimiyati darajasida hal etilishi bo`yicha hokimliklar huzuridagi: harbiy chaqiruv komissiyasi; yonilg`i energetika resurslaridan oqilona foydalanish komissiyalari, hamda xalq deputatlari kengashlarining ijtimoiy-madaniy taraqqiyot doimiy komissiyasi faoliyat olib bermoqda. Yuqorida sanab o`tilgan umumekologik, umumiqtisodiy va umumsiyosiy sohalardan tashqari barcha mahalliy ahamiyatga molik bo`lgan masalalarni hal etilishida

komissiyalar tuzilishi; bozor islohotlarini chuqurlashtirish, tadbirkorlikni qo`llab- quvvatlash va rag`batlantirish, xususiy mulkni turli ko`rinishlari va shakllarini rivojlantirish, aholini ish bilan ta'minlash, iste'mol bozorini to`ldirish, ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish, fuqarolarning farovonligini oshirish, aholini ijtimoiy muhofaza qilish kabi rivojlanish talablariga to`liq javob beradi. 2-. Mahalliy davlat hokimiyati organlari faoliyatining moliyaviy huquqiy asoslari. Viloyat, tuman, shahar mulki va moliyaviy resurslari. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi asosida “Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi qonunning XXX bobida mahalliy davlat hokimiyati faoliyatining moliyaviy asoslari belgilangan. Mazkur qonunning 11- moddasida, v iloyat, tuman, shaharning moliyaviy resurslari ko`rsatilgan bo`lib, unga ko`ra; “Viloyat, tuman, shaharning moliyaviy resurslarini budjet mablag`lari, budjetdan tashqari fondlar, aniq maqsadga qaratilgan fondlar, kredit resurslari, shuningdek respublika (viloyat, Toshkent shahri) budjetidan ajratilgan subvensiyalar va dotatsiyalar tashkil etadi. Viloyat, tuman, shaharning moliyaviy resurslari ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yuzasidan birgalikdagi dasturlarni, shu jumladan hududlararo dasturlarni pul bilan ta'minlash uchun boshqa viloyatlar, tumanlar, shuningdek korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, jamoat birlashmalari va fuqarolarning moliya resurslari bilan shartnoma asosida birlashtirilishi mumkin”. “ Yangi korxonalar va ishlab chiqarish jihozlariga investitsiya ajratishni kreditlash asosan beshta bankda – "Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki", “ O`zsanoatqurilishbank ” , “ Paxtabank ” , “ Asakabank ” va “ Uyjoyjamg`armabank ” da jamlangan. Qolgan 28 bank hissasiga esa umumiy investitsiya kreditlari hajmining atigi 2 foizidan ziyodrog`i to`g`ri keladi. Men buning sababini, eng avvalo, iqtisodiy islohotlarni joriy etishga mas'ul bo`lgan Markaziy bank, Davlat mulk ko`mitasi, Moliya vazirligi va hukumat muassasa, tuzilmalari qoniqarsiz ishlayotganida, deb bilaman”. 2 Masalan, Farg`ona viloyati hokimligi huzuridagi Pul-kredit siyosati bo`yicha 2 Karimov I . A . Ozod va obod Vatan , erkin va farovon hayot - pirovard maqsadimiz . T .8. – T .: O ` zbekiston , 2000. – B.388.

komissiyasining 23-avgust 2005 yilda bo`lib o`tgan majlis bayonida hokimning iqtisodiy masalalar bo`yicha o`rinbosari, viloyat kommunal idoralari rahbarlari, viloyat tijorat banklari rahbarlari, savdo va naqd pul tushumiga ega bo`lgan tashkilotlar rahbarlari, ommaviy axborot vositalari vakillari ro`yxat bo`yicha, ishtirok etganligi belgilangan. Yig`ilish kun tartibida quyidagi masala ko`rilgan: “2005 yil III choragida kassa rejasi va naqd pul emissiyasi topshiriqlarining bajarilishi hamda mustaqilligimizning 13 yilligi bayrami kunigacha pensiya, nafaqa va ish haqidan bo`lgan to`lovlarni to`lig`icha to`lash chora tadbirlari to`g`risida kun tartibidagi masala yuzasidan viloyat hokimining iqtisodiy masalalar bo`yicha o`rinbosarini axboroti tinglandi va viloyatda joriy yilning avgust oyi uchun belgilangan kassa rejalari va naqd pul emissiyasi darajasi topshiriqlarining bajarilishi, tijorat banklari va mutasaddi tashkilotlar tomonidan ish haqi qarzlarini kamaytirish borasida olib borilayotgan ishlar va bu boradagi mavjud muammolar atroflicha tahlil etildi. Yig`ilish kun tartibidagi masala bo`yicha qaror qabul qildi; Markaziy bankning viloyat Bosh boshqarmasi, viloyat moliya boshqarmasi boshlig`i, viloyat pensiya jamg`armasi hamda barcha tijorat banklari rahbarlariga mustaqilligimizning 13 yilligi bayrami munosabati bilan joriy yilning 30 avgustiga qadar pensiya, nafaqa va ish haqidagi bo`lgan to`lovlarni to`laligicha to`lash qat'iy choralarini ko`rish va amalga oshirganligi to`g`risida shaxsan axborot berishlari yuklatildi. “... , Davlatning bu jarayonlardagi eng muhim vazifasi ana shu qiyinchiliklarni imkoni bori qadar yumshatish, aholining ijtimoiy qatlamlarini qo`llab- quvvatlash va ularning yangi hayotiy sharoitiga moslashishi uchun zarur yordam ko`rsatishdan iboratdir”. 1 Viloyat hokimining o`rinbosari markaziy bankning viloyat bosh boshqarmasi boshlig`i, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qaroriga asosan, kassa rejasi va naqd pul emissiyasi darajasi topshiriqlarining bajarilishida sustkashlikka yo`l qo`yayotgan tegishli tijorat banklari rahbarlarining o`z vazifasiga mas'uliyatsizlik bilan qaraganligi ko`rsatib o`tildi va ular faoliyatiga tanqidiy baho berildi. 2 1 Karimov I.A. Bunyodkorlik yo`lidan. T.4. – T.: O`zbekiston, 1996. – B.166. 2 Farg`ona viloyati xokimligining; “Viloyat hokimligi Pul-kredit siyosati bo`yicha komissiyaning yig`ilish Bayoni”. (joriy arxivi).

O`zbekiston Respublikasida bank sohasida o`tkazilayotgan islohotlar yanada rivojlantirilmoqda “O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari hamda iqtisodiyotni erkinlashtirish va islohotlarni chuqurlashtirishning ustivor yo`nalishlari"ga bag`ishlangan majlisida O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimov: “Bank sohasida o`tkazilayotgan islohotlar yanada rivojlandi. Banklarning umumiy kapitali va bank tizimi aktivlarining umumiy h ajmi yil davomida 1:9 barobar oshdi . O ` zbekistonda bank aktivlarining yalpi ichki mahsulotga bo ` lgan nisbati 2000 yil 1 yanvar holatiga ko ` ra 56 foizni tashkil etdi . Bu albatta barchamizni quvontiradi . Chunki ushbu ko ` rsatkich bir tomondan mamlakatimizda kredit berish imkoniyatlari kenga yi shini ko ` rsatsa , ikkinchi tomondan , aholining banklarga bo ` lgan ishonchi ortib borayotganidan dalolat beradi ” 3 deb ta'kidlab o`tgan edi. D a vlatimiz rahbari o ` z ma ' ruzasida mamlakatimizda amalga oshirilayotgan isloh o tlar jarayonlarini jiddiy tahlil qilar ekan , bu borada qo ` lga kiritilayotgan yutuqlarga va yo ` l qo ` yilayotgan kamchilik hamda nuqsonlarga alohida to ` xtalib viloyat , tuman va shaharlar hokimliklarini ng bu sohaga yetarli e ' tibor qilm a yotganligi ni tanqid qildi . O ` zbekiston Respublikasi viloyat , tuman va shahar xalq deputatlari kengashlari va hokimliklar huzuridagi komissiyalarning faolligini rivojlantirish davlatimizning kuch - qudratini oshishida ahamiyati kattadir . Iqtisodiyotdagi o`sish-inflatsiyasiga qarshi, moliyaviy barqarorlik va pul muomalasi tuzilishini mustahkamlash borasidagi tadbirlarning muvaffaqiyatli amalga oshirilgani natijasidir. 4 O ` zbekiston Respublikasidagi ba ' zi bir hokimliklarda hokimning qarori bilan ko ` p h ollarda hokim mahkamasining hamma majlislarini va unga materiallarni tayyorlash haqida maxsus tartib qabul qilinadi . 5 Mahalliy hokimliklar huzuridagi komissiyalarning yuqorida ko`rsatib o`tilgan hokim o ` rinbosari boshchiligidagi «Pul kredit siyosati komissiyasi» faoliyatida masalalarni hal etish v iloyat d avlat istiqbolst a t bosh boshqarmasi , moliya boshqarmasi , ijtimoiy ta ' minot boshqarmasi , mehnat boshqarmasi , soliq qo ` mitasi , davlat mulkini 3 “Xalq so`zi”, ro`znomasining 2002. 17 fevr. 4 Karimov I.A. Biz kelajagimizni o`z qo`limiz bilan quramiz. T.7.-T.: O`zbekiston, 1999.-B.7. 5 To`laganov A.T. Davlat hokomiyatini vakillik va o`zini-o`zi boshqarish organlarining faoliyatini tashkil etish. O`quv qo`llanma.-T.: Universitet, 1996.-B.118.

boshqarish qo ` mitasi , markaziy bank , paxta bank , g ` alla bank , mevasabzavot bank , xalq banki , sanoat qurilish banki , tijorat va investitsion banklar , t adbirkor bank , viloyat davlat agrosug ` urta jamg ` armasi , mahsulot xom ashyo birjasi , viloyat birja savdo , ko `chmas mulk birjasi va “V iloyatkonsauditaxborot ” 3 korxonalari faoliyatini muvofiqlashtirish masalalarini , ularning faol ishtirokini ta ' minlash orqali hal etadi . Shuningdek , " O ` zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994 yil 14 dekabr dagi 604 sonli Respublikada savdoni erkinlashtirish chora - tadbirlari to ` g ` risida " gi Qarorining bajarilishini nazorat qilish komissiyasi ; kor x onalar bankrotligi va sanatsiya masalalari bo ` yicha komissiyasi ; a ksiz markalari tizimini joriy etish bo ` yicha idoralararo viloyat komissiyasi ; hududni muhofaza qiluvchi organlar tomonidan musodara qilingan tovar xom - ashyo va boshqa moddiy boyliklarni baholash va sotilishini tashkil etish komissiyasi h ar yili bir marta o ` z ish rejalari va a ' zolari tarkiblarini kelishib oladilar . Hokimliklar huzuridagi , k ichik va o ` rta tadbirkorlikni rivojlantirishni rag ` batlantirish bo ` yicha viloyat muvofiqlashtiruvchi va tadbirkorlar tomonidan taklif etiladigan investitsiya loyihalarini tanlab olish ishchi komissiyasi; soliq va to`lov intizomini mustahkamlash bo`yicha komissiyasi; qishloq ho`jalik korxonalarini sanatsiya qilish masalalari bo`yicha komissiyasi haj va umra ziyoratlarini tashkil etish komissiyasi har yili mavsumiy oy boshlarida komissiya tarkibi va ish rejasini yangidan tuzib chiqadilar. 4 Istiqbolli kompleks rejadagi tadbirlar bilan xalq deputatlari Kengashining ishini tashkil etish o ` rtasida uzviy aloqa bo ` ladi . Ushbu maqsadga erishish uchun rejadagi har bir tadbirning muddati , uni tayyorlash va o ` tkazishga mas ' ul organlar , zarur qarorlar qabul qilish , doimiy komissiyaning tegishli masalalarni tayyorlash va tadbirlarni amalga oshirishdagi ishtirokining shakllari belgilanadi . Xalq deputatlari Kengashining faoliyatini istiqbolli kompleks rejasini tayyorlashda hokim , ijro organlari , Kengashning doimiy komissiyalari , deputatlarning takliflari inobatga olinadi . Mahalliy davlat hokimiyati organlariga yuklatilgan vazifalar barcha sohalarni tartibga solishni hisobga olgan holda qonuniy asoslari belgilangan. O`zbekiston 3 Toshkent viloyat xokimining 1998 yil 27 martdagi 72-sonli qaroriga muvofiq, “Toshkent viloyati h okimi ijroiya mahkamasining ish tartibi” tasdiqlangan. (Joriy materiallari ) . 4 Qarang: Farg`ona viloyati hokimining 2000 yil 24 fevral, 64-sonli qarori. (Joriy materiallari).

Respublikasining “Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi qonunning 10-moddasida mahalliy davlat hokimiyati organlarining yer munosabatlarini tartibga solish vazifasi belgilangan bo`lib, unga ko`ra “Viloyat, tuman, shahar hokimi korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, dehqon xo`jaliklari va fuqarolarga egalik qilish, foydalanish uchun va ijaraga yer berishga, bu subyektlarning yerga egalik qilish va yerdan foydalanish huquqini to`xtatib qo`yishga, shuningdek yerlarni olib qo`yishga haqli bo`lib, qabul qilingan bu xususdagi qarorlar xalq deputatlari tegishli Kengashi tomonidan tasdiqlanadi. Xalq deputatlari Kengashi, hokim O`zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq yer munosabatlariga doir boshqa masalalarni hal qiladilar”. Mahalliy davlat hokimiyati organlariga yuklatilgan bu vazifalar o`z vakolatlari doirasida amalga oshiriladi. Masalan, hokimlikning “Qishloq infrastrukturasini rivojlantirish dasturini bajarilishini nazorat qilish bo`yicha” komissiya si , hududning agrosanoat majmui bilan bog`liq bo`limlari va b oshqarmalari faoliyatini o`rganib majlislari asosida muvofiqlashtirib boradi. Komissiya majlis i zarurat ga qarab, lekin oy i da kamida bir marta chaqir ili b, iqtisodiy sohada isloh o tlarni amalga oshirish, qishloqda bozor munosabatlarini shakllantirish, qishloq va suv xo`jaligi qurilishini rivojlantirish, yer tuz ilishining viloyat boshqarmasi kadastr bo`yicha ishlar i ni ko`rib chiqadi va bu haqda tegishli mutasaddi rahbarning hisobotlarini muxokama qilib chora- tadbirlarni ko`radi. Bu komissiya tarkibi doim o`zgarib turadi, ammo tegishli hududda shu soha mutaxassislari uning a ' zo lar i hisoblanadi. Jumladan ushbu komissiya tarkibida; hududiga qarab, tegishli viloyat, tuman, shahar , suv xo`jaligi boshqarmasi rahbari, davlat tabiatni muhofaza qilish qo`mitasi, “Ekosan” jamg`armasi (mablag` bilan ta'minlash va moddiy-texnik ta'minot qismida) paxtasanoatsotish korxonasi, “ Don mahsulotlari ” korporatsiyasi, “ Mevasabzavotuzum sanoati ” , “ Ipakchilik korxonasi ” , “ S uv qurilish konserni” “ Q ishloq - xo`jalik-ta'minotta'mir”,“Agrokimyota'minot” , o`simliklarni himoya qilish va agrokimyo markazi, davlat karantini, qo`riqxona va o`rmon xo`jaliklari, kanop tayyorlash sanoati, bo`rdoqichilik birlashmasi, davlat sug`urta jamg`armasi, “Paxta bank”, “Falla bank”, “Mevasabz a vot bank”, “Parandachilik” sanoati birlashmasi qishloq xo`jaligi ma h sulotlarini qayta ishlovchi

korxonalar rahbarlari yoki ularning o`rinbosarlari yoxud bo`lim va boshqarma rahbarlari faoliyat yuritadilar. Shuningdek , viloyat, tuman yoki shahar hududida, “Yonilg`i energetika resurslaridan oqilona foydalanish komissiya”si ham zaruratga qarab lekin oyda kamida bir marta o`z majlislarini chaqiradi. Bu komissiya lar tegishli hududda sanoat, yonilg`i-energetika resurslari majmu i ga rahbarlik qilib shu sohani muvofiqlashtirib turadi. Ushbu komissiya, “O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 14-dekabr 1999 yil gi , 604-sonli, respublikada savdoni erkinlashtirish chora-tadbirlari to`g`risidagi Qarorini nazorat qilish komissiya”si bilan hamkorlikda o`z faoliyatini olib boradi. Chunki hududda sanoat, yoqilg`i-energetika resurslari va xalq istemoli mollari majmuini tashkil etish, savdo va xizmat ko`rsatish sohasida tadbirkorlikni, xususiy biznesni va tijoratni muvofiqlashtirish va qo`llab-quvvatlashda, sanoat va yagona ilmiy-texnik, iqtisodiy va investitsion siyosatni ishlab - chiqish va amalga oshirish, sanoat korxonalarida mehnatning xavfsiz sharoitlarini ta'minlash, xalq istemol mollarini ishlab chiqishda mulkchilik shakllarini takomillashtirish masalalarini ko`rib chiqadi. 1 O`zbekiston Respublikasida mavjud bo`lgan , qonun va qonun hujjatlari bo`yicha faoliyat yuritayotgan mahalliy hokimiyat organlarining komissiyalari, ko`pqirrali va mas'uliyatli vazifalarni bajar moqda lar. Shunday qilib, mahalliy davlat hokimiyati organlari faoliyatini tashkil etishda, tegishli hududlarning ijtimoiy, iqtisodiy, madaniy sohalarini ng hamma tomonlarini qamrab olgan ularning komissiyalari, davlat va jamiyatni rivojlanib borishi da eng muhim va dolzarb bo`lgan vazifalarni hal etmoqdalar. Bu esa biz qurayotgan jamiyatda demokratik jarayonlarni ng rivojlanib borish i ga fuqarolik jamiyati qurishga xizmat qilmoqda. Shu o`rinda ta'kidlab o`tish lozimki: “Konstitutsiyaviy me'yorlar va qonunlarning uctuvorligi, ularning inson manfaatlarini ko`zlab ish tutishga va shu doirada ijtimoiy o`zaro munosabatlarni maqbul holga keltirishga yo`naltirilganligi mamlakatda barqarorlikni huquqiy jihatdan ta'minlashning, fuqarolik jamiyati, asoslarini qaror toptirishning asosiy omilidir”. 2 1 Qarang: Farg`ona viloyati xokimining 2000 yil 24 fevral 64-sonli Qarori bilan tasdiqlangan, komissiya «Ish tartibi». (Joriy materiallari). 2 Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo`lida. T.6.-T.: O`zbekiston, 1998.-B.151.

3-§. Xalq deputatlari Kengashi va hokimning budjetga doir huquqlari. Viloyat, tuman, shahar budjeti va budjetdan tashqari fondlari. “ Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi qonunning 24- moddasida “H okimning taqdimiga binoan mahalliy budjet va uning ijrosiga doir hisobotni, hududni rivojlantirishning istiqbolga mo`ljallangan dasturlarini, tuman, shaharning bosh rejasi va uni qurish qoidalarini tasdiqlash” belgilangan 3 . Mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlarining bu vakolatlarini amalga oshirish uchun Kengash vakolati muddatiga tuziladigan istiqbolli rejalarining loyihalari qurilish va budjet bilan muvofiqlashtirish uchun mutaxassislar tomonidan tayyorlanadi. Bu rejalar Kengash faoliyatini samarali tashkil etish, qabul qilingan qarorlar ijrosini ta'minlash va nazorat qilishga ko`maklashadi. Kengash tomonidan to`liq qamrab olingan istiqbolli rejalashtirish uning barcha organlari faoliyatini muvofiqlashtiradi, hududni har tomonlama rivojlantirishni aholining manfaatlariga moslashtiradi. Istiqbolli kompleks rejalashtirish tizimining yutuqlari barcha bo`g`indagi boshqa Kengashlar va doimiy komissiyalar faoliyatida ham qo`llaniladi. “ Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi qonunning 12-moddasida Xalq deputatlari Kengashi va hokimning budjetga doir huquqlari: “Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashi viloyat, tuman, shahar budjeti va uning ijrosiga doir hisobotlarni tasdiqlaydi. Viloyat, tuman, shahar budjeti loyihalarini tayyorlash, uning ijrosini hokim amalga oshiradi. Budjet loyihasi hokim tomonidan daromadlar manbai va xarajatlar yo`nalishlari ko`rsatilgan holda taqdim etiladi. Ijroiya organlarini pul bilan ta'minlash budjetda nazarda tutilgan miqdorlarda amalga oshiriladi. Xalq deputatlari tuman, shahar Kengashlari tegishincha tumanga bo`ysunuvchi shahar 3 O`zbekiston Respublikasining «Mahaliy davlat hokimiyati to`g`risida» 1993 yil 2 sentabr Qonuni.// O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1993 yil, 9-son, 320-modda.

hamda shahardagi tuman budjetini va uning ijrosiga doir hisobotlarni ham tasdiqlaydilar” deb belgilangan. Xalq deputatlari kengashlari “Doimiy komissiyalari to`g`risida”gi Nizomning 29-moddasiga binoan quyidagi vakolatlarini o`z tashabbusi yoki Kengash topshirig`iga ko`ra, ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy rivojlanish dasturlari loyihalarini, budjet va dasturlari ijrosi to`g`risidagi hisobotlarni o`rganadi; xalq xo`jaligi, ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy qurilishning tegishli sohalarining rivojlanish talablarini o`rganish va haqdagi xulosalarni Kengash sessiyasi muxokamasiga tayyorlash va boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. Bu qoida doimiy komissiyalar funksiyalarini samarali amalga oshirish va bunga zarur bo`lgan huquqlarni belgilash imkonini beradi. “ Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi qonunning 13-moddasida v iloyat, tuman, shahar budjetining daromadlari va sarf-xarajatlari belgilangan. Viloyat, tuman, shahar budjeti daromadlariga: - O`zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq olinadigan soliqlar va yig`imlar; - viloyat, tuman va shaharga qarashli mol-mulkni ijaraga berish yoki sotishdan keladigan tushumlar; - qonunlarda nazarda tutilgan hollarda viloyat, tuman, shahar mulki hisoblangan korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning tekshirish vaqtida aniqlangan yashirib qolingan yoki kamaytirib ko`rsatilgan daromadlarining muayyan qismi; - O`zbekiston Respublikasining qonunlariga muvofiq boshqa tushumlar kiritiladi. Doimiy komissiyalar mahalliy budjetga doir Kengash qarorlari loyihalarini ishlab chiqishda katta rol o`ynaydilar. Masalalarni o`rganish va ular yuzasidan qaror loyihalarini tayyorlash, ko`pincha, doimiy komissiyalar bilan ijro organlari yoki ularning maxsus komissiyalari bilan hamkorlikda amalga oshiriladi. Shu tarzda joylardagi boshqaruv samaradorligini oshirishga erishiladi. Bu holatni Toshkent shahar xalq deputatlari Kengashi mahalliy budjetni shakllantirish va ijro etish, iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish va tadbirkorlikni rivojlantirish masalalari bo`yicha doimiy komissiyasi misolida ko`rib chiqish mumkin. Komissiyaning ish rejasiga ko`ra, 2005

yilning birinchi choragida budjetga qarzdorlikni qisqartirish borasida olib borilayotgan ishlar o`rganilgan 1 . Deputatlar bu ishda shahar davlat soliq boshqarmasi va Hisob- kitoblar mexanizmini takomillashtirish va budjetga to`lovlar intizomini mustahkamlash bo`yicha komissiya a'zolarining ishtiroki masalaning chuqurroq o`rganilishini ta'minlaydi, degan xulosaga kelishgan. Shuning uchun hamkorlikda faoliyat yuritish to`g`risida kelishib olingan, alohida e'tiborni taqozo etayotgan masalalar birgalikda belgilab olingan. Har bir korxonaga bir guruh deputatlar bilan birgalikda shahar davlat soliq boshqarmasi hamda Hisob-kitoblar mexanizmini takomillashtirish va budjetga to`lovlar intizomini mustahkamlash bo`yicha komissiyaning a'zolari biriktirilgan. “ Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi qonunning 14-moddasida mahalliy hokimiyat organlarining viloyat, tuman, shahar budjetidan tashqari fondlari belgilangan bo`lib, “Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashi: - fuqarolar, mulkchilik shaklidan qat'i nazar, korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning ixtiyoriy badallari va xayriyalaridan; - O`zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq undiriladigan ayrim turdagi jarimalardan; - budjetdan tashqari o`zga mablag`lardan tarkib topadigan budjetdan tashqari fondlar hosil qilishi mumkin. Budjetdan tashqari fondlarning mablag`lari bankdagi maxsus schotlarda turadi, ularni olib qo`yish mumkin emas, ular tegishli xalq deputatlari Kengashi va hokimning qaroriga binoan sarflanadi”. 2005 yilning birinchi choragida budjetga qarzdorlikni qisqartirish borasida olib borilayotgan ishlar o`rganilganda 1 tekshiruvlar jarayonida boqimandalik odatlaridan xalos bo`laolmayotgan qarzdor korxonalardan qarzini korxona mulki hisobidan undirishi mo`ljallangan va vaqtincha to`xtatilgan, jinoyat ishlari olib borilayotgan va bankrot bo`lgan korxonalar alohida o`rganildi. 1 Toshkent shahar xalq deputatlari Kengashi mahalliy budjetni shakllantirish va ijro etish, iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish va tadbirkorlikni rivojlantirish masalalari bo`yicha doimiy komissiyasi majlisining 2005 yil 19 iyundagi bayonnomasi. 1 Toshkent shahar xalq deputatlari Kengashi mahalliy budjetni shakllantirish va ijro etish, iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish va tadbirkorlikni rivojlantirish masalalari bo`yicha doimiy komissiyasi majlisining 2005 yil 19 iyundagi bayonnomasi.

Natijada, boqimanda qarzi bo`lgan korxonalarning moliyaviy faoliyati ustidan doimiy nazorat o`rnatish va ushbu korxonalarning rahbarlarini ma'muriy javobgarlikka tortish choralarini ko`rish, tijorat banklariga boqimanda qarzdorlikni qoplash uchun qo`yilgan inkassa talablarining bajarilishini kuchaytirish va boshqa vazifalar Kengashga taqdim etilgan qaror loyihasida soliq inspeksiyalariga yuklatildi. Masalaning chuqur o`rganilishi Kengashga to`g`ri qaror qabul qilish imkonini beradi. Qabul qilingan qaror deputatlar tomonidan nazoratga olinadi. Natijada boqimanda qarzlari bor barcha korxonalarning budjetga bo`lgan qarzlari sezilarli miqdorda kamaydi. Turli muassasalar va tashkilotlar, korxonalar faoliyati doimiy komissiyalarning nazorat obyekti hisoblanadi. Doimiy komissiyalarning nazorat faoliyati Kengash vakolati doirasidagi mahalliy hokimiyat organlariga bo`ysunuvchi organlarni ham, bo`ysunmaydigan organlarni ham qamrab oladi. Bu qoida qonunda mustahkamlangan bo`lib, doimiy komissiyalarning Kengash nazorat faoliyatini amalga oshiruvchi organi sifatidagi mavqeini mustahkamlaydi. “ Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi qonunning 15-moddasida viloyat, Toshkent shahar valuta fondlarining huquqiy asoslari belgilangan. Unga ko`ra, “Xalq deputatlari viloyat, Toshkent shahar Kengashi O`zbekiston Respublikasining qonunlariga muvofiq viloyat, shahar valuta fondi tashkil etish va ulardan xalq deputatlari Kengashining qarorlariga binoan foydalanishga haqlidir”lar. Xalq deputatlari Kengashi mahalliy hokimiyat organi sifatida hududni ijtimoiy- iqtisodiy, siyosiy va madaniy rivojlantirish masalalarini hal qilish bilan bog`liq faoliyatining shakllari takomillashtirilib bormoqda. Xalq deputatlari kengashlarii mahalliy ijro organlari, boshqa muassasalar, tashkilotlar faoliyatini boshqarmasa ham, ularning ishini takomillashtirishga doir tavsiyalar ishlab chiqadi. Qonun va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarga rioya qilishini nazorat qiladi. Eng asosiysi, fuqarolar ehtiyojining to`laroq qondirilishini ta'minlaydi. Xalq deputatlari Kengashining qonuniylikni ta'minlashga doir vakolatlarini amalga

oshirishda doimiy komissiyalar va hokimliklar huzuridagi komissiyalar muhim nazorat funksiyasi bilan katta yordam beradi. Bunda doimiy komissiyalar Kengashning tegishli hududdagi davlat organi, muassasa va tashkilotning qonunga zid aktlarini bekor qilish, Kengash talablarini bajarmayotgan mansabdor shaxslarni javobgarlikka tortish, ularni egallab turgan mansablaridan ozod qilishga doir ishlarida faol ishtirok etmoqda. Mahalliy hududning budjetining daromadlari va sarf-xarajatlari, budjetidan tashqari fondlari, qurilish, maishiy xizmat, ta'lim, sog`liqni saqlash va boshqa sohalardagi ayniqsa, shu sohalardagi rahbar kadrlarni tanlashda deputatlarning faoliyatini tashkil etish katta ahamiyatga egadir. Maktablar, bog`chalar, kommunal va boshqa maishiy obyektlar tarmog`ini qurish masalalari ayniqsa muhimdir. Ushbu masalalarni hal qilishda deputatlarning komissiyalar faoliyatidagi ishtiroki aholi manfaatlarini to`liq aks etishiga yordam beradi. Bu masalalar albatta d oimiy komissiyalarning Kengash sessiyalarini tayyorlashdagi ishtiroki Bilan bog`liq bo`lib, ularning boshqa funksiyalarini amalga oshirishda muhim bo`lib hisoblanadi. Lekin ma'lum sohadagi holatning chuqur o`rganilishi va Kengash muhokamasiga taqdim etiladigan materiallarning to`liq va obyektivligi doimiy komissiyalar faoliyatinining tayyorgarlik masalalarini to`g`ri tashkil etilishiga bog`liq. Chunki ma'lum masalani tayyorlash jarayonida doimiy komissiyalar o`rganilayotgan sohada vujudga kelgan holatdan xabardor bo`ladilar, uni tahlil qiladilar, kamchiliklarni bartaraf qilishning vosita va yo`llari, shuningdek, tegishli sohani rivojlantirish imkoniyatlarini belgilaydilar. Bu esa, Kengash oldida turgan masalalarni hal qilishni tashkil etish uchun qulay sharoit yaratadi. Bugungi kunda doimiy komissiyalar faoliyatini takomillashtirish masalalari ularning tashkiliy va tayyorlash funksiyalari ahamiyatini sezilarli darajada oshirdi. “Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi qonunning 19-moddasida “Sessiya muhokamasiga kiritiladigan masalalarni dastlabki tarzda qarab chiqish va tayyorlash, xalq deputatlari Kengashi qarorlarini va O`zbekiston Respublikasining qonun hujjatlarini ro`yobga chiqarish uchun ko`maklashish, vakolatlari doirasida nazorat o`rnatish maqsadida xalq deputatlari Kengashi o`z vakolati muddatiga doimiy va muvaqqat komissiyalar tuzadi. Komissiyalar to`g`risidagi Nizom tegishli xalq

deputatlari Kengashi tomonidan tasdiqlanadi” deb belgilangan. Ushbu qonunning moddasida, xalq deputatlari Kengashi qarorlarini va O`zbekiston Respublikasining qonun hujjatlarini ro`yobga chiqarish uchun ko`maklashish doimiy komissiyalar faoliyatining asosiy yo`nalishlaridan biri bo`lib, uni bajarish mexanizmi doimiy komissiyalar to`g`risidagi nizomlarda ham, Kenagash Ish tartibida ham belgilanmagan. Vaholanki, doimiy komissiyalar normativ- huquqiy hujjatlarning ijrosini ta'minlash bilan bog`liq tashkiliy faoliyati Kengash vazifalarini bajarishda katta yordam berishi mumkin. Qonunlar, Kengash va hokim qarorlarini bajarilishini tashkil etishda hokim mahkamasi va uning komissiyalari yetakchi o`rin tutsa ham, ba'zi tadbirlarni o`tkazishda doimiy komissiyalar bosh rolni o`ynadi. Ayniqsa, qarorning ijrosi omma kuchi bilan amalga oshiriladigan holatlarda bu yaqqol ko`rinadi. Masalan, shaxsiy uy- joylarda, ko`p qavatli uylardagi xonadonlarda gaz, sovuq va issiq suv hisoblagichlarini o`rnatishni 1 tashkil etishda kommunal xo`jalik va atrof muhitni muhofaza qilish bo`yicha doimiy komissiyaning ishtiroki kengroq bo`ldi. Chunki komissiya o`z faollari, fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari, uy-joy mulkdorlari shirkatlari va boshqa nodavlat tashkilotlar orqali qarorning ahamiyatini tushuntirib, uni bajarishdagi muammolarning yechimini topishga yordam berdi. Bunday tadbirlar mahalliy budjetni shakllanishiga xizmat qilmoqda.Shuningdek, doimiy komissiya aholi o`rtasida ishni tashkil qilish jarayonida Kengash, hokim qarorlari va normativ-huquqiy hujjatlar mohiyatini targ`ib qiladi. Ushbu maqsad bilan doimiy komissiya nodavlat notijorat tashkilotlar va fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari ko`magida aholi bilan uchrashuvlar o`tkazadi, ommaviy axborot vositalarida chiqishlar uyushtiradi. Lozim bo`lganda, aholi oldida ma'ruzalar uyushtiradi, ular bilan dolzarb masalalarni hal qilish chora-tadbirlarini muhokama qiladi. Shunday qilib, doimiy komissiya omma diqqatini dolzarb masalalarga qaratadi. O`zining nazorat va tashkiliy faoliyati jarayonida doimiy komissiya ishlab chiqarish, ijtimoiy-madaniy qurilish, tadbirkorlikni rivojlantirish, mahalliy resurslardan oqilona foydalanish, mulk va budjetni shakllantirish, umuman 1 Xalq deputatlari Toshkent shahar Kengashining «Toshkent shahrining 2002 yil iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishida kutilayotgan yakunlar hamda 2003 yilda islohotlarni chuqurlashtirish to`g`risida»gi № 145/11-2-sonli 27 dekabr 2002 yilgi qarorining 3.3.-bandi.

olganda, maishiy hayotni yaxshilashga qo`shimcha imkoniyatlarni yaratishga harakat qiladi. Doimiy komissiyalar tashkiliy faoliyatining muhim uslublaridan biri – bu qabul qilingan qarorlarni aholiga to`g`ri yetkazish, uning bajarilishiga doir fuqarolar tashabbusini qo`llab-quvvatlash chora- tadbirlarini ko`radi yani oldindan rejalashtirib oladi. Shu o`rinda deputatlarning faolligi va tashabbuskorligi, hayotiy tajribasi va ishga ijodiy yondashuvi, shaxsiy tashkilotchilik qobiliyatlari katta ahamiyat kasb etadi. Shuning uchun ham muayyan hududni iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy rivojlantirish bo`yicha Kengash qarorlarini ishlab chiqish va uni amalga oshirishda saylovchilar ehtiyojlarini ta'minlash deputatlardan qator tashkiliy ishlarni amalga oshirishni talab qiladi. Doimiy komissiyalar vakolatining kengaytirilishida ularning Kengash organi ekani hamda tashkiliy, nazorat va tayyorgarlik funksiyalarini amalga oshirishidan kelib chiqadi. Doimiy komissiyalariga tegishli normativ aktlarni ijro etishga doir masalalar yuzasidan majburiy kuchga ega bo`lgan tavsiyaviy xarakterdagi qarorlar qabul qilishi mumkin. Budjetga o`zgartirishlar kiritish va tabiiy resurslarni taqsimlash masalalarigina bundan mustasno. Doimiy komissiyalarning budjet, moddiy resurslarni taqsimlash, mulkchilik bilan bog`liq faoliyati ham chegaralangan. Chunki mazkur sohalar mahalliy boshqaruvning barcha tomonlarini hisobga olishni taqozo etadi. Bu esa hokimiyatning boshqaruv organlari vakolatlariga kiradi. Lekin yuqorida ko`rsatib o`tilgan masalalar yuzasidan hokim likning bo`lim va boshqarma rahbarlariga komissiyalar o`z taklif va xulosalar i ni berishlari va uni vaqtida ko`rib chiqilishini talab qilishlari mumkin. Qoida tariqasida mahalliy vakillik va hokimliklar huzuridagi komissiyalar tavsi ya lari tegishli manfaatdor organlarga komissiya majlisi bayonnomasi shaklida , ko`chirma qilib yuboriladi , ko`pgina hollarda qo`shma shaklda majlislar ham o`tkazadilar : 2 Masalan , Kengashning m ahalliy budjetni shakllantirish va ijro etish, mahalliy soliqlar, yig`imlarni belgilash, budjetdan tashqari fondlarni shakllantirish masalalari doimiy komissiyasi; hokimlikning yonilg`i 2 To`laganov A.T. Davlat hokimiyatini vakillik va o`zini-o`zi boshqarish organlarining faoliyatini tashkil etish. O`quv qo`llanma. – T.: Universitet, 1996. – B.117.

energetika resurslaridan foydalanish k omissiyasi, hisob-kitoblar mexanizmini takomillashtirish va budjetga to`lovlar imtizomini mustahkamlash bo`yicha komissiyasi o`zaro hamkorlikni taqozo etadi. K omissiyalar ning birgalikda gi faoliyat maqsadi tegishli masalani hokim va Kengashning umumiy majlislari kun tartibini tayyorlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Q uyi turuvchi mahalliy vakillik va hokimlikning komissiyalari yuqori turuvchi komissiyalari ko`rsatmalariga amal qiladi va unga bo`ys u nadi hamda u lar o`z faoliyatlarini o`zaro hamkorlik asosida t a shkil etadilar. O`zbekiston Respublikasi mahalliy vakillik va hokimliklar huzuridagi komissiyalari faoliyatini ng ish tajribasida hamkorlikni quyidagi shakllari mavjud ; t uman va shahar tegishli vakillik va hokimliklar huzuridagi komissiyalar i o`tkazadigan tadbirlarida ishtirok etadilar hamda komissiyalar o`z ish rejalarini bir-biriga muvofiqlashtiri b oladilar (quyidan, yuqoriga) h amda o`z faoliyat uslublarini takomillashtirish maqsadida tajriba alm a shadilar. Shuningdek, ushbu komissiya lar o`zlariga tegishli hududlarda huquqni muhofaza qilish organlari bilan hamkorlikda hokim ko`rib chiqishi uchun takliflarni ishlab chiqadilar. Adabiyotlar : 1. Karimov I.A. O`zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T1.–T.: O`zbekiston, 1996. - 364 b. 2. Karimov I.A. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin.T2.–T.:O`zbekiston, 1996. -380 b. 3. Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir.T3.–T.: O`zbekiston,1996. - 338 b. 4. Karimov I.A. Bunyodkorlik yo`lidan. T4.–T.: O`zbekiston, 1996. - 349 b. 5. Karimov I.A. Yangicha ishlash va fikrlash davr talabi. T.5 – T.: O`zbekiston, 1997. – 384 b. 6. Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo`lida.T6. – T.: O`zbekiston, 1998. – 429 b. 7. Karimov I.A Biz kelajagimizni o`z qo`limiz bilan quramiz.T7. – T.: O`zbekiston, 1999.- 410

O'xshashlar

Mahalliy davlat hokimiyati organlarining konstitusiyawiy asoslari

O`zbekiston Respublikasi davlat hokimiyati vakillik organlari

O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati organlari komissiyalari ish faoliyatini tashkil etish

O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlari tizimi va ish faoliyatining shakllari

O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlari sessiyalarini tashkil etish va o`tkazish tartibi.doc