O`zbekiston Respublikasida zamonaviy davlat hokimiyati vakillik organlarining tarixi va rivojlanish bosqichlari - Huquqshunoslik - Referatlar

O`zbekiston Respublikasida zamonaviy davlat hokimiyati vakillik organlarining tarixi va rivojlanish bosqichlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

84 KB

Ko'chirib olish

O`zbekiston Respublikasida zamonaviy davlat hokimiyati vakillik organlarining tarixi va rivojlanish bosqichlari Reja: 1-. Totalitar tuzum davrida davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyati 2-. Davlat hokimiyati vakillik organlari rivojlanishida dastlabki bosqich (1991-1995 yillar) 3-. Bir palatali parlament tizimida davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyati (1995-2004 yillar) 4-. Parlament islohotlarining ijtimoiy zaruriyati. Ikki palatali parlament tizimining o`ziga hos hususiyatlari 5-. Parlament islohotlari jarayonida I.A.Karimovning jamiyatni demokratlashtirish, mamlakatni modernizatsiya qilish g`oyalarining ahamiyati

O`zbekiston Respublikasining 1992 yilgi Konstitutsiyasi qabul qilinishiga qadar, ya'ni sobiq SSSR mavjud bo`lgan davrda mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlarining har bir bosqichi uchun alohida qonun qabul qilingan edi. O`zbekiston Respublikasida viloyat, shahar, tuman, qishloq va posyolka xalq deputatlari Sovetlari to`g`risidagi qonunlar mavjud edi. Shu munosabat bilan O`zbekiston Respublikasining 1980 yil 14 martda qabul qilingan «O`zbekiston Respublikasi xalq deputatlari posyolka Sovetlari to`g`risida»gi (O`zbekiston Respublikasi Oliy Soveti Vedomostlari, 1980 yil, 9-son), 1980 yil 14 martda qabul qilingan «O`zbekiston Respublikasi xalq deputatlari qishloq Soveti to`g`risida»gi Qonuni (O`zbekiston Respublikasi Oliy Soveti Vedomostlari, 1980 yil, 9- son), O`zbekiston Respublikasi shaharlari, posyolkalari va qishloqlaridagi mahalla (kvartal) qo`mitalari to`g`ri-sidagi Nizomni tasdiqlash haqidagi O`zbekiston Respublikasi Oliy Soveti Rayosatining 1983 yil 4 iyuldagi Farmoni (O`zbekiston Respublikasi Oliy Sovetining Vedomostlari, 1983 yil, 20-son), O`zbekiston Respublikasi grajdanlarining istiqomat joylardagi umumiy yig`ilishlari, yig`inlari to`g`risidagi Nizomni tasdiqlash haqidagi O`zbekiston Respublikasi Oliy Soveti Rayosatining 1988 yil 30 noyabrdagi Farmoni (O`zbekiston Respublikasi Oliy Sovetining Vedomostlari, 1988, 34-son) bekor qilindi. 2-. Davlat hokimiyati vakillik organlari rivojlanishida dastlabki bosqich (1991-1995 yillar) O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov Respublika Oliy Majlisining qonun qabul qilish faoliyatiga shunday baho beradi: «Respublika parlamenti qonun yaratuvchilik faoliyati bilan faol shug`ullanmoqdaki, u yosh mustaqil davlatning shakllanishini huquqiy jihatdan har tomonlama ta'minlashga qaratilgandir» 1 . Haqiqatan, O`zbekiston mustaqillikka erishmasidan oldin ham Respublika Oliy Soveti qonun qabul qilish faoliyati bilan shug`ullangan, lekin uni hozirgi Oliy Majlisning qonun qabul qilish faoliyati bilan taqqoslasak, juda katta farqni ko`ramiz. Masalan, O`zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining o`n ikkinchi chaqiriq o`n uchinchi sessiyasi «Mahalliy 1 I.A.Karimov. O`zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. 36-bet.

davlat hoki-miyati to`g`risida», «Fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari to`g`risida», «Qimmatli qog`ozlar va fond birjasi to`g`risida», «Davlat statistikasi to`g`risida», «Lotin yozuviga asoslangan o`zbek alifbosini joriy etish to`g`risida», «Fuqarolarning davlat pensiya ta'minoti to`g`risida» va boshqa qonunlarni qabul qildi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining o`n ikkinchi chaqi-riq o`n uchinchi sessiyasining kun tartibida o`ttizta masala bor edi 1 . Umuman, Oliy Kengash o`z vakolati davrida ikki yuzdan ortiq qonun va besh yuzdan ortiq qarorlar qabul qildi. Bu holat Oliy Kengash faoliyatining ham ma'lum darajada samarali bo`lganini ko`rsatib turibdi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 2-moddasiga muvofiq O`zbekiston Respublikasida davlat hokimiyati tizimi hokimiyatning qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyati tarmoqlariga bo`linish prinsipiga asoslanishi belgilangan. Amalda ham O`zbekistonda «qonun chiqaruvchi», «ijro etuvchi» va «sud hokimiyati» vakolatlarini taqsimlash prinsipi hayotga tatbiq etilmoqda. «O`zbekiston xalqi davlat hokimiyatining chinakam egasi bo`lib qoldi hamda uni bevosita, shuningdek, vakillari - noiblar orqali ham amalga oshirmoqda» 1 . O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi qonun chiqaruvchi hokimiyatni o`zida ifodalaydi. Shu bilan birga, O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 76-moddasiga muvofiq O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi oliy davlat vakillik organidir. O`zbekiston Respublikasida mavjud bo`lgan vakillik organlari jumlasiga viloyat, shahar va tuman xalq deputatlari Kengashlari ham kirsada, lekin bu organlar qonun qabul qilish faoliyati bilan shug`ullanmaydilar. O`zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi qabul qilgan huquqiy hujjatlar va, birinchi navbatda, qonunlar oliy yuridik kuchga ega. Ular boshqa davlat organlari, ya'ni O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, vazirliklar, konsernlar, birlashmalar va hokimlarning huquqiy hujjatlar ijod qilish faoliyati uchun asos bo`ladi. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga muvofiq, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi boshqa davlat organlarining tashkil etilishi asoslarini, ularning huquq va majburiyatlarini, faoliyat olib borish doiralarini ham belgilab beradi, bu holat 1 1 O`zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, T., 1993, 9-son, 318-bet. 1 I.A.Karimov. O`zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. Toshkent, «O`zbekiston», 1993 yil, 36-bet.

O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining mamlakatda mavjud bo`lgan davlat organlari tizimida alohida o`rin egallashini ko`rsatadi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi qonun chiqaruvchi organ bo`lishi bilan birgalikda, u vakillik organi ham deb hisoblanadi, bu esa Oliy Majlisni shakllantirish tartibida ko`rinadi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tarkibi hududiy bir mandatli saylov okruglaridan saylanadigan 250 nafar deputatdan iboratdir. Oliy Majlis deputatlari yashirin ovoz berish orqali umumiy, teng va to`g`ridan-to`g`ri saylov huquqi asosida saylanadilar. Deputatlarning ma'lumot darajasi juda yuqori, ularning deyarli hammasi oliy ma'lumotli yuristlar, iqtisodchilar, olimlar, sanoat va qishloq xo`jaligining malakali mutaxassislari, tadbirkorlar, ijtimoiy soha vakillari, adabiyot va san'at xodimlaridir. Har yetti deputatning biri ilmiy darajaga ega, ulardan 18 nafari akademik va fan doktorlaridir. Oliy Majlisga 15 millat vakillari saylangan bo`lib, bu O`zbekiston Respublikasi davlatchiligiga asos qilib olingan umumiy teng huquqlilik prinsipini yaqqol tasdiqlaydi 2 . Saylash kunigacha 18 yoshga to`lgan O`zbekiston Respublikasining fuqarolari saylash huquqiga, saylov kunigacha 25 yoshga to`lgan O`zbekiston fuqarolari Oliy Majlisga saylanish huquqiga egadirlar. O`zbekiston Respublikasi Oliy davlat hokimiyat organi deputatlarining soni o`zgarib turgan. Masalan, O`zbekiston Respublikasining 1978 yilgi Konstitutsiyasiga ko`ra Respublika Oliy Soveti 510 nafar deputatdan iborat edi, O`zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, 1992 yilgi Konstitutsiyaning 77-moddasiga ko`ra O`zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi 150 nafar deputatdan iborat qilib belgilandi. So`ngra Oliy Majlis tarkibini son jihatdan belgilashning Konstitutsiyada aks etishi shart emas deb topilganligi uchun ushbu 77-moddadagi deputatlar soni konstitutsiyaga kiritilgan o`zgartirishlar orqali olib tashlandi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylovlar to`g`risidagi qonunda Oliy Majlis deputatlarining soni 250 nafar qilib belgilandi. Bu respublika aholisi sonidan kelib chiqib hamda aholining barcha tabaqalari vakillarini Oliy Majlisga saylash imkonini yaratish maqsadida qilindi. 2 Birinchi chaqiriq O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi deputatlari. T., O`zbekiston, 1995 yil, 7-8 betlar.

3-§. Bir palatali parlament tizimida davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyati (1995-2004 yillar) O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining vakolatlari O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, O`zbekiston Respublikasining «Oliy Majlis to`g`ri- sida»gi konstitutsiyaviy qonuni (1994 yil) va O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1995 yil 23 fevraldagi qarori bilan tasdiqlangan O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining muvaqqat ish tartibi bilan belgilanadi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining XVIII bobi O`zbekiston Respublikasining Oliy Majlisiga bag`ishlangan. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 78-moddasida O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining mutloq vakolatlari belgilab qo`yilgan. Bu degani ushbu moddada ko`rsatilgan vakolatlar respublikamizda faqatgina Oliy Majlis tomonidan amalga oshirilishi mumkin, ya'ni Oliy Majlis sessiyalarining kun tartibi shu masalalarga taalluqli bo`ladi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 78-moddasida ko`zda tutilgan Oliy Majlisning mutloq vakolatlarini quyidagi sohalarga ajratish mumkin: O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining davlat qurilishi sohasidagi vakolatlari: -O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini qabul qilish, unga o`zgartish va qo`shimchalar kiritish; -O`zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan qator davlat organlarini tuzish va tugatish, ularning rahbarlarini tayinlash va vazifasidan ozod qilish; -O`zbekiston Respublikasi Prezidentining qator davlat organlarini tuzish va tugatish, ularning rahbarlarini tayinlash va lavozimlaridan ozod qilish to`g`risidagi farmonlarini tasdiqlash; -O`zbekiston Respublikasining qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlari tizimi va vakolatlarini belgilash; -O`zbekiston Respublikasi tarkibiga yangi davlat tuzilmalarini qabul qilish va ularning O`zbekiston Respublikasi tarkibidan chiqishi haqidagi qarorlarni tasdiqlash; -O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga va mahalliy vakillik organlariga saylov tayinlash;

-Markaziy saylov komissiyasini tuzish; -Vakolat muddati tugashi munosabati bilan O`zbekiston Respublikasi Prezidenti saylov kunini tayinlash; -O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining raisi va uning o`rinbosarlarini saylash; -O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudini saylash; -O`zbekiston Respublikasi Oliy sudini saylash; -O`zbekiston Respublikasi Oliy xo`jalik sudini saylash; -O`zbekiston Respublikasi Prezidentining umumiy yoki qisman safarbarlik e'lon qilish, favqulodda holat joriy etish, uning muddatini uzaytirish va to`xtatish to`g`risidagi farmonlarini tasdiqlash; -Davlat mukofotlari va unvonlarini ta'sis etish; -Ma'muriy-hududiy tuzilish masalalarini qonun yo`li bilan tartibga solish, O`zbekiston Respublikasining chegaralarini o`zgartirish; -Tumanlar, shaharlar, viloyatlarni tashkil etish, tugatish, nomini o`zgartirish va ularning chegaralarini o`zgartirish; -Xalqaro shartnomalarni va bitimlarni ratifikatsiya (tasdiqlash) va denonsatsiya (barvaqt to`xtatish) qilish. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining iqtisodiy va sotsial-madaniy qurilish sohasidagi vakolatlari: -O`zbekiston Respublikasi ichki va tashqi siyosatining asosiy yo`nalishlarini belgilash va davlat strategik dasturlarini qabul qilish; -Vazirlar Mahkamasining taqdimiga binoan O`zbekiston Respublikasining budjetini qabul qilish va uning ijrosini nazorat etish, soliqlar va boshqa majburiy to`lovlarni joriy etish; -Boj, valuta va kredit ishlarini qonun yo`li bilan tartibga solish. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining qonun qabul qilish sohasidagi vakolatlari: - O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini qabul qilish, unga o`zgartish va qo`shimchalar kiritish; -O`zbekiston Respublikasi qonunlarini qabul qilish hamda ularga o`zgartish va

qo`shimchalar kiritish. O`zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi davlat qurilishi, iqtisodiy va sotsial- madaniy qurilish va qonun qabul qilish sohalarida O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida ko`zda tutilgan boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi o`z vakolatlarini ma'lum turdagi huquqiy hujjatlar qabul qilish bilan amalga oshiradi. Yuqorida zikr etilganidek, Oliy Majlis qabul qiladigan huquqiy hujjatlar orasida Konstitutsiya alohida o`rin egallaydi, chunki Konstitutsiya boshqa qonunlar va davlat organlari qabul qiladigan huquqiy hujjatlar uchun yuridik asos bo`lib xizmat qiladi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 83-moddasida O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi qabul qilishi mumkin bo`lgan huquqiy hujjatlarning turlari batafsil ko`rsatib berilgan. Ular qonunlar, qarorlar va boshqa hujjatlar deb atalgan. Shu moddada huquqiy hujjatlar qabul qilishning asosiy shartlari ham ko`rsatilgan. Masalan, qonunni qabul qilish uchun Oliy Majlis deputatlarining ko`pchilik ovozi talab etiladi. Oliy Majlis qabul qiladigan huquqiy hujjat-lar orasida qonunlar oliy yuridik kuchga ega. Davlat organlari qabul qiladigan hamma hujjatlar Oliy Majlis qonunlariga mos bo`lishi shart. Oliy Majlis qabul qiladigan qonunlar O`zbekistonda bozor iqtisodiyotiga asoslangan demokratik jamiyat barpo etishga xizmat qiladi. Oliy Majlis qabul qilishi mumkin bo`lgan huquqiy hujjatlarning yana bir turi qarorlardir. Qarorlar davlat organlarini tuzish bo`yicha, Oliy Majlis struktura qismlarini tuzish bo`yicha, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmonlarini tasdiqlash bo`yicha ham qabul qilinishi mumkin. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi davlat, iqtisodiy va sotsial-madaniy qurilish masalalarini muhokama qilgan taqdirda ham qarorlar qabul qiladi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining faoliyati O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, «O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi to`g`risida»gi konstitutsiyaviy qonun, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining muvaqqat ish tartibi va boshqa huquqiy hujjatlar asosida tashkil etiladi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining faoliyatini tashkil etish va uning yig`ilishlarini olib borish O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, «O`zbekiston

Respublikasi Oliy Majlisi to`g`risida»gi konstitutsiyaviy qonun va Oliy Majlisning vaqtinchalik ish tartibiga muvofiq Oliy Majlis raisi va uning o`rinbosarlariga yuklatiladi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining raisi va uning o`rinbosarlari Oliy Majlis deputatlari orasidan Oliy Majlis vakolati muddatiga yashirin ovoz berish yo`li bilan saylanadi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining raisi va uning o`rinbosarlari O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga har yili hisobot berib turadilar. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining raisi Oliy Majlis deputatlarining uchdan ikki qismidan iborat ko`pchiligining yashirin ovoz berishi orqali muddatidan ilgari chaqirib olinishi mumkin. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining raisi Oliy Majlis muhokamasiga qo`yiladigan masalalarni tayyorlashga umumiy rahbarlik qiladi, Oliy Majlis yig`ilishlarini chaqiradi, Oliy Majlis kun tartibiga kiritiladigan takliflarni qo`mitalar va komissiyalar raislari bilan birgalikda tayyorlaydi, Oliy Majlis yig`ilishlariga raislik qiladi, Oliy Majlis qo`mita va komissiyalarining faoliyatini muvofiqlashtirib turadi, qonunlarning va Oliy Majlis qarorlarining ijrosini nazorat qilishni tashkil etadi, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining qarorlarini imzolaydi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi faoliyatini tashkil etishda Oliy Majlis Kengashi muhim o`rin tutadi. «O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi to`g`risida»gi konstitutsiyaviy qonunga muvofiq Oliy Majlis ishini tashkil etish hamda ushbu qonunda nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshirish uchun birinchi sessiyada O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Kengashi tuziladi. Kengash tarkibiga Oliy Majlis raisi, uning o`rinbosarlari, doimiy qo`mita va komissiyalarning raislari va Oliy Majlisdagi rasmiy fraksiyalarning vakillari kiradi. «O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi to`g`risida»gi konstitutsiyaviy qonunda Oliy Majlis Kengashining vakolatlari belgilangan. O`zbekiston Respublikasi Mustaqil Davlatlar Hamdo`stligining a'zosi hisoblanadi. Bu xalqaro tashkilotning huquqiy holati, Mustaqil Davlatlar Ham-do`stligiga kiruvchi mamlakatlaring davlat boshliqlari tomonidan 1993 yil 22 yanvarda Minsk shahrida imzolangan Mustaqil Davlatlar Hamdo`stligining Ustavi bilan belgilab berilgan.

O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimov Armaniston, Belorussiya, Qozog`iston, Qirg`iziston, Rossiya Federatsiyasi, Tojikiston davlat rahbarlari bilan ana shu Ustavni imzolagan. 1 Mustaqil Davlatlar Hamdo`stligining to`laqonli faoliyat olib borishini ta'minlash maqsadida davlatlararo organlar tuzilgan, bularning asosiylaridan biri Mustaqil Davlatlar Hamdo`stligiga a'zo davlatlar hukumatlarining boshliqlari Kengashidir. Mustaqil Davlatlar Hamdo`stligi Ustavida shu tashkilotga a'zo davlatlar parlamentlarining o`zaro hamkorligi masalalari ham belgilab qo`yilgan. O`zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi Mustaqil Davlatlar Hamdo`stligiga kiruvchi davlatlar parlamentlari bilan bevosita doimiy aloqalar o`rnatgan. Mustaqil Davlatlar Hamdo`stligi Ustavining 36-moddasiga muvofiq a'zo davlatlarning parlamentlari o`zaro hamkorliklarini Parlamentlararo Assambleya orqali amalga oshiradilar 2 . Parlamentlararo Assambleya parlamentlar o`rtasida konsultatsiyalar o`tkazadi, Hamdo`stlik doirasida o`zaro hamkorlik masalalarini ishlab chiqadi, milliy parlamentlar faoliyati doirasiga tegishli takliflarni ishlab chiqishni tashkil etadi. Mustaqil Davlatlar Hamdo`stligi Ustavining 37-moddasiga muvofiq Parlamentlararo Assambleya shu davlatlar parlamentlarining delegatsiyalaridan iborat 3 . Parlamentlararo Assambleya faoliyati Palamentlararo Assambleyaning Kengashi tomonidan tashkil etiladi. Parlamentlararo Assambleya faoliyati tashkil etilishining tashkiliy tomonlari Assambleyaning Reglamenti - ish tartibi bilan amalga oshiriladi. Parlamentlararo Assambleyaning doimiy o`tadigan joyi Sankt-Peterburg shahridir. Hozirgi kunga qadar Parlamentlararo Assambleya ishida O`zbekiston Respublikasining parlamenti faol ishtirok etib kelmoqda. O`zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Rayosati boshqa davlatlarning parlamentlari bilan doimiy o`zaro aloqalarni ta'minlash maqsadida 1993 yil 11 martdagi qarori bilan O`zbekiston Respublikasi Milliy parlament guruhining qoidalari tasdiqlandi hamda uning ijroiya qo`mitasi tashkil qilindi. Oliy Majlis huzurida Milliy parlament 1 Mustaqil Davlatlar Hamdo`stligi Ustavining 36-moddasi. 2 Mustaqil Davlatlar Hamdo`stligi Ustavining 36-moddasi. 3 Mustaqil Davlatlar Hamdo`stligi Ustavining 37-moddasi.

guruhining huquqiy holati belgilangan qoidalar qabul qilingan 1 . Unga ko`ra: O`zbekiston Respublikasining Milliy parlament guruhi parlamentning barcha a'zolaridan iborat bo`lib, u Oliy Kengashning qarori bilan tuziladi. Milliy parlament guruhi o`z faoliyatida Parlamentlararo Ittifoqning, o`zi a'zo bo`lgan boshqa parlamentlararo tashkilotlarning tartib-qoidalariga amal qiladi, ularning ustavlari va qoidalariga rioya etadi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Raisi Milliy parlament guruhining rahbari hisoblanadi. Milliy parlament guruhi a'zolarining umumiy yig`ilishi Milliy parlament guruhining rahbar idorasi hisoblanadi, bu yig`ilish zaruratga qarab o`tkaziladi. Milliy parlament guruhining yig`ilishi, basharti, unda parlament jami a'zolarining uchdan ikki qismidan ko`pi ishtirok etsa, vakolatli hisoblanadi. Umumiy yig`ilish Milliy parlament guruhining ijroiya qo`mitasini saylaydi, ijroiya qo`mitasi ishiga doir hisobotlarni tinglaydi, O`zbekiston Respublikasi Milliy parlament guruhining faoliyati bilan bog`liq eng muhim masalalarni qarab chiqadi. Umumiy yig`ilishni Milliy parlament guruhining rahbari yoki ijroiya qo`mitasi chaqiradi. Umumiy yig`ilish qaror va murojaatnomalar qabul qiladi, noma va maktublar yo`llaydi. Basharti, yig`ilishda ishtirok etayotgan parlament a'zolarining yarmidan ko`pi yoqlab ovoz bersa, yig`ilish qarori qabul qilingan hisoblanadi. Milliy parlament guruhining ijroiya qo`mitasi tarkibi rais, kotib va qo`mita a'zolaridan iborat bo`ladi. Milliy parlament guruhining ijroiya qo`mitasi: - ish rejasi tayyorlaydi va uni tasdiqlash uchun taqdim etadi; - ijroiya qo`mitaning har bir a'zosiga aniq ish jabhasini biriktirib qo`yadi; - O`zbekiston Respublikasi Milliy parlament guruhi a'zo bo`lgan parlamentlararo tashkilotlarning qarorlarini amalda ro`yobga chiqarish uchun chora-tadbirlar ko`radi; - parlamentlararo tashkilotlar faoliyat ko`rsatishini ta'minlash uchun ma'muriy va 1 qarang: O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1993 yil, №3, 162-modda.

moliyaviy masalalarga doir zarur chora-tadbirlar ko`radi hamda bu tashkilotlarning kotibiyatlari bilan muntazam aloqa bog`laydi; - Parlamentlararo Ittifoq va boshqa parlamentlararo tashkilotlarning tadbirlarida qatnashish uchun Milliy parlament guruhi a'zolari yuborilishini ta'minlaydi, delegatlarning vazifalarini belgilab beradi, ishlarida ko`maklashadi hamda tadbir o`tkazilayotgan mamlakatda bo`lishlari bilan bog`liq barcha zarur choralarni ko`radi; - qabul qilingan qarorlar yuzasidan Milliy parlament guruhining tutadigan mavqeini belgilaydi, ana shu mavzular bo`yicha materiallar (bayonnoma, rezolyutsiya loyihasi, qo`shimchalar, tuzatishlar) taqdim etadi, hukumat tasarrufidagi va hukumat tasarrufida bo`lmagan tegishli tashkilotlar bilan maslahatlashish zarurligi to`g`risida qarorlar qabul qiladi; - kundalik faoliyatga doir masalalarni o`rganadi va parlamentlararo tashkilotlarning faoliyatiga, ustavi, tuzilishi va budjetiga o`zgartirishlar kiritishga, ular o`tkazadigan tadbirlarning kun tartibiga qo`shimcha bandlar kiritishga doir takliflarni ilgari suradi; - parlamentlararo uchrashuv o`tkaziladigan mamlakat parlamenti rahbariyati va delegatsiyasi bilan ikki tomonlama aloqalar o`rnatadi. Parlamentlararo tashkilotlarning qarorlaridan Milliy parlament guruhi, shuningdek, zaruratga ko`ra, O`zbekiston Respublikasining Prezidenti va hukumati ham xabardor etiladi. O`zbekiston Respublikasi Milliy parlament guruhining parlamentlararo tadbirlarida ishtirok etayotgan delegatsiyasi yozma ravishda hisobotlar tayyorlaydi va ijroiya qo`mitasining majlislarida, zaruratga ko`ra parlament guruhining umumiy yig`ilishlarida axborot beradi. O`zbekiston Respublikasining parlamentiga navbatdagi saylov o`tkazilganidan keyin Milliy parlament guruhining yangi tarkibi tuzilib, uning umumiy yig`ilishida ijroiya qo`mitasining yangi a'zolari saylangunga qadar avvalgi tarkibdagi ijroiya qo`mitasi o`z ishini davom ettiradi. Ushbu qoidalarga doir har qanday tuzatish umumiy yig`ilishda ovoz berish yo`li bilan qabul qilinishi lozim. Parlament guruhining barcha a'zolari kiritiladigan tuzatishlar bilan ular

yig`ilishda muhokama qilinishidan oldin tanishib chiqishlari lozim. 4-§. Parlament islohotlarining ijtimoiy zaruriyati. Ikki palatali parlament tizimining o`ziga hos hususiyatlari So`nggi yillarda O`zbekiston huquq tizimida bir q ator demokratik o`zgarishlar ro`y bermo q da. Xususan, 2002 yil 27 yanvar kuni bo`lib o`tgan referendumda O`zbekiston parlamentini ikki palatali parlamentga aylantirish t o`g`risidagi masala umu m xalk ixtiyoriga xavola etildi. Ushbu referendum natijalariga binoan O`zbekistonda bir palatali parlamentdan ikki palatali parlamentga o`tilmoqda. Ikki palatali parlamentning vujudga kelishi vakillik demokratiyasining yanada yuqori pog`onaga ko`tarilishiga, qonun chiqaruvchi hokimiyatni kuchaytirish orqali davlat hokimiyati faoliyatining samaradorligini oshirishga hamda respublikamizda parlamentarizmning to`la shakllanishiga mamlakatimizda qonun ustivorligini ta'minlanishi uchun asos yaratilishiga xizmat qiladi. Ikki palata parlament deyilganda, tashkil etish va faoliyat kursatish tartibi jixatidan bir-biridan farq qiluvchi mustaqil ikki aloxida vakillik tuzilmasidan iborat yagona organ tushuniladi. Ikki palatali tizim (bikameralizm 1 ) parlamentlarning tuzilishi bulib, bunda parlament odatda har xil tarzda shakllanadigan va turli vakolatga ega bo`lgan ikki palatadan iborat bo`ladi. 2004yil 26 dekabr kunida bo`lib o`tadigan saylovlarda qonunchilik palatasi deputatlari bevosita saylovchilar tomonidan to`g`ridan-to`g`ri yashirin ovoz berish yo`li bilan saylanadi, ya'ni O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining qonunchilik palatasi xududiy saylov okruglari bo`yicha ko`ppartiyaviylik asosida saylanadigan 120 deputatdan iborat bo`ladi. Senat a'zolari esa qoraqalpog`iston Respublikasi Jo`qorg`i Kegesi, viloyatlar, tumanlar va shaharlar davlat hokimiyati vakillik organlari deputatlarining tegishli qo`shma majlislarida mazkur deputatlar orasidan yashirin ovoz berish yo`li bilan Qoraqalpog`iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridan teng miqdorda - olti kishidan saylanadi. 100 nafar Senat 1 bikameralizm – umummilliy vakillik muassasalarining – parlamentlarning tuzilishi bo`lib, bunda parlamentda odatda har xil tarzda shakllanadigan va turli vakolatga ega bo`lgan ikki palatadan iborat bo`ladi. «Yuridik Ensiklopediya», Toshkent, «Sharq», 2001 y, 179 bet.

a'zosidan 84 nafari saylanib, qolgan 16 tasi esa fan, san'at, adabiyot, ishlab chiqarish sohasida hamda davlat va jamiyat faoliyatining boshqa tarmoqlarida katta amaliy tajribaga ega bo`lgan, alohida xizmat ko`rsatgan eng obro`li fuqarolar orasidan O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlanadi. 5-§. Parlament islohotlari jarayonida I.A.Karimovning jamiyatni demokratlashtirish, mamlakatni modernizatsiya qilish g`oyalarining ahamiyati O`zbekiston Respublikasi davlat organlari tizimi va foaliyatining doimo takomillashtirib borishi, davlatimiz siyosatining asosiy mazmunini tashkil etmoqda. Masalan, O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 8 3 -moddasiga muvofiq, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisida O`zbekiston Respublikasi Prezidenti qonunchilik tashabbusi huquqiga egadir. 2000 yil 25 may kuni, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti, Oliy Majlisning ikkinchi chaqiriq, ikkinchi sessiyasida; "Bizning jamiyatimiz tez sur'atlar bilan o`zgarayapti. Odamlar ma'naviy ulg`ayishi yo`lida ildam qadam tashlayapti. Bu uzoqni ko`zlagan siyosatimiz, ezgu maqsad yo`lidagi intilishlarimiz natijasidir. Shuni yaxshi anglab olishimiz zarurki, hayot o`zgarishi bilan, odamlarimizning avvalgi siyosiy va manaviy ongi ulg`ayishi bilan, bizning parlamentimizning tashkil etilishida ham, uning faoliyatida ham tegishli o`zgarishlar bo`lishi tabiiydir. Shu holatlarni nazarda tutib, men doimiy asosda ishlaydigan ikki palatali parlament tizimiga o`tish taklifini kiritmoqchiman ya'ni, biz 2004 yilda bo`ladigan saylovlarda parlamentni ikki palatali qilib, tashkil etishimiz lozim. Bunda quyi palata – Oliy Majlis partiyalar vakillari va mustaqil deputatlardan saylanadi. Siyosiy partiyalar va aholi yig`ilishlari unga o`z vakillarini o`tkazadi, ular parlamentda doimiy ravishda ishlaydi. Yuqori palata tarkibini viloyat, shahar va tumanlardan mahalliy kengashlarga saylangan deputatlarning vakillari tashkil etadi. Misol uchun Qashqadaryo viloyat kengashiga saylangan deputatlar shahar va tumanl a rda saylangan noiblar hisobidan viloyat miqyosidagi yig`il i shlarda ana shu kengashlarning olti-yetti nafar eng ishonchli vakili

mamlakat parlamentining yuqori palatasiga saylanadi. Ular yuqori palatada shu viloyatning manfaatlarini himoya qiladi, …palataga saylangan deputatlarning har bir viloyatdan bir xil miqdorda bo`lishini ta'kidlab; yuqori palataga saylangan vakillarning asosiy vazifasi quyi palata tayyorlangan qonunlarni ko`rib chiqish va shunga mos ravishda o`zlarining qarorlarini qabul qilishdan iborat bo`ladi deb so`zlarining davomida, yuqori palata mamlakatimizning barcha hududlariga teng ko`z bilan qarab, ana shu hududlarning vakillari orqali xalqimiz manfaatlarini bir xilda himoya qilishi kerak" 1 degan takliflari va Oliy Majlis palatalarining qay tartibda faoliyat yuritishi to`g`risidagi asoslari deputatlarning muhokamasiga kiritildi. Shundan so`ng bu taklif yuzasidan, deputatlarning fikr va mulohazalari o`rganib chiqilib, 2001 yil 6 dekabr kuni O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining ikkinchi chaqiriq, yettinchi sessiyasida deputatlar bir ovozdan O`zbekiston xalqining fikrini aniqlash maqsadida refendum o`tkazish to`g`risida qaror qabul qildi, 2002 yil 27-yanvar kunini umumxalq referendumi kuni deb e'lon qildi. Referendumda ovoz berish bulleteniga quyidagi mazmundagi savollar kiritildi; 2 1. Siz kelgusi chaqiriq O`zbekiston Respublikasi Parlamentini ikki palatali qilib, saylanishiga rozimisiz? 2. Siz O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Konstitutsiyaviy vakolat muddatini besh yildan yetti yillik qilib, o`zgartirishga rozimisiz? O`zbekiston xalqi, Oliy Majlis va Prezident faoliyatini takomillashtirishni bir ovozdan tasdiqladi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining navbatdagi sakkizinchi sessiyasida bu masalaning hal etilishini dastlabki, muhokamasi bo`lib: O`zbekiston Respublikasining "Referendum yakunlari hamda davlat hokimiyati tashkil etilishining asosiy prinsiplari to`g`risida"gi Konstitutsiyaviy Qonuni qabul qilindi. 1 Karimov I.A.; "Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot-pirovard maqsadimiz" asari, 484 bet T., "O`zbekiston"-2000 yil 2 "Xalq so`zi" ro`znomasining 2001 yil 7 dekabr soni

O`zbekiston Respublikasida davlat hokimiyatining bo`linish prinsipi asosida, davlat organlari tizimi va ularning tashkil etilish tamoyillari, jumladan, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti va Oliy Majlisi Palatalari vakolatlari majburiyatlari, vazifalarini va buning barobarida boshqa davlat organlari tizimidagi faoliyat yo`nalishlarini o`zida belgilab bergan alohida konstitutsiyaviy qonunning qabul qilinishi va undan keyin Konstitutsiya va tegishli qonunlarni qabul qilish yoki o`zgartirish, tuzatishlar kiritish masalalarini hal etish tartibining belgilanganligi, Oliy Majlis oldida turgan maqsadni reja asosda mukammalligini ta'minlangan holda, amalga oshirish uchun sharoit yaratib beradi. Shunday qilib, Konstitutsiyaga o`zgartirish hamda tuzatishlar kiritish zaruriyatining paydo bo`lishi davlat va jamiyatning rivojlanishida davlat boshqaruvi tizimini takomillashtirish borasidagi huquqiy islohotlarning amaliy natijasi bo`lib hisoblanadi.

O'xshashlar

Davlat hokimiyati vakillik organlarining funksiyalari

O`zbekiston Respublikasida Davlat hokimiyati vakillik organlarining deputatlari va senat a`zolarining huquqiy holati

O`zbekiston Respublikasi davlat hokimiyati vakillik organlari

O`zbekiston Respublikasida sud hokimiyati

O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati organlarining iqtisodiy va moliyaviy asoslari