Qishloq xo`jaligi korxonalarida mehnatga haq to`lashni xuquqiy tartibga solish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

72 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Qishloq xo`jaligi korxonalarida mehnatga haq to`lashni xuquqiy tartibga solish Reja: 1. Qishloq xo`jaligi korxonalarida mehnatga haq to`lash tushunchasi, asosiy tamoyillari va xususiyatlari. 2. Qishloq xo`jaligi korxonalari xodimlariga kafolatli va kompensatsiya to`lovlari to`lash. 3. Qishloq xo`jaligi korxonalarida mehnatga haq to`lashning turlari, tizimlari va shakllari 4. Qishloq xo`jalik korxonalari rahbarlari mehnatiga haq to`lash tartibi 5. Qishloq xo`jalik korxonalarida daromadlarni taqsimlashning huquqiy asoslari

$www.arxiv.uz Respublika aholisining, shu jumladan mehnatga yaroqli bo`lgan aholining ham 60 % ko`prog`i qishloq joylarida istoqomat qilishi bozor munosabatlariga o`tishning murakkab sharoitlarida ularni ish hamda tirikchilik o`tkazish manbai bilan ta`minlash vazifasini mamlakatimiz ijtimoiy-siyosiy barqaror sharoiti uchun dolzarb qilid qo`ymoqda. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida mehnatning miqdori va sifatiga yarasha eng ko`p miqdori cheklanmagan holda ish haqi olish, kamsitilmaslik huquqi asosiy iqtisodiy asosiy iqtisodiy huquqlardan biri sifatida e`tirof qilingan. Ushbu konstitutsiyaviy huquqni amalga oshirish yo`llari Mehnat kodeksi va boshqa mehnatga oid qonun hujjatlarida mustahkamlangan. O`zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 153-moddasiga ko`ra, mehnatga haq to`lash tizimi o`z ichiga xodimning bajargan ishiga munosib ish haqi to`lash masalalariga oid bo`lgan, Mehnat kodeksi, boshqa qonun hujjatlari, lokal me`yoriy hujjatlar, mehnat shartnomasida nazarda tutilgan mehnat munosabatlari tizimidan iboratdir. Ish haqi odatda pul shaklida, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda esa belgilab qo`yilgan tartibda natura holida ham amalga oshirilishi mumkin. Mehnat qonunchiligi yollanib ishlovchi xodimlarga ish vaqti normasi va o`z xizmat burchlarini bajargani taqdirda belgilab qo`yilgan eng kam ish haqi olishlarini kafolatlaydi. Bunday kafolat mulkchilik shaklidan qat`iy nazar barcha korxona va tashkilotlarda yollanib ishlovchi xodimlarga berilgan. Mukofot, ustama va qo`shimcha haqlar eng ish haqi tarkibiga kirmaydi. Eng kam ish hashi jamoa shartnomasi yoki kelishuvlarida ayrim tarmoq, kasb, tashkilot xodimlari uchun nazarda tutilgan tarif stavkasining eng kam miqdori bilan adashtirb yubormasligi lozim. O`zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligi tomonidan 1999 yil 30 iyulda 788-son bilan ro`yxatga olingan «Yollanib ishlovchilarning soni va ish haqi statistikasi to`\ risidagi yo`riqnoma»ga ko`ra korxonada yollanib ishlayotgan, shuningdek mulk paylariga ega bo`lgani (ishlayotgan mulkdor) holda korxona tarkibida hisobga$ $www.arxiv.uz olinuvchi shaxslarga ish haqi to`lanishi lozim. Qishloq xo`jaligi korxonalarida yollanish asosida yoxud a`zo bo`lgani holda mehnat qilayotgan shaxslar mehnatga haq to`lash amalga oshiriladi. Yollanib ishlovchi xodimga Mehnat kodeksi, boshqa mehnat qonunchiligi aktlari, lokal me`yoriy hujjatlar, mehnat shartnomasining shartlariga ko`raish haqi to`lanadi. Korxona mol-mulki va mabla\larining bir qismiga egalik qiluvchi xodimlarga ularning bajargan ishiga ko`ra ish haqi to`lanadi va ayni paytda ular korxona olgan foyda (daromad)dan ham o`zlariga tegishli bo`lgan ulushni olishga haqli bo`ladilar. Korxona mulkdorlari tarkibiga kiruvchi shaxslar mehnatiga haq to`lashning shartlari qishloq xo`jalik korxonasi ichki lokal hujjatlari (kooprerativ (shirkat xo`jaligi) Ustavi, boshqaruv organining (Umumiy majlis yoki boshqaruv) Qarori va boshqa hujjatlar bilan belgilanadi. Ayni paytda shuni ham ta`kidlash lozimki, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2003 yil 27 oktabrdagi «2004-2006 yillarda fermer xo`jaliklarini rivojlantirish konsepsiyasi to`\risida»gi hamda 2003 yil 24 martdagi «Qishloq xo`jaligida islohotlarni chuqurlashtirishning asosiy yo`nalishlarito`\risida»gi farmonlariga ko`ra fermer xo`jaligida a`zo (mulkiy xissasi bo`lgan) sifatida mehnat qilayotgan shaxslar bilan ham (shu jumladan, fermer xo`jaligi rahbarining oila a`zolari bilan) mehnat shartnomasi tuzilishi, ularga Mehnat kodeksi va boshqa mehnat qonunchiligi hujjatlarida belgilangan kafolatlar (shu jumladan, mehnatga haq to`lash yuzasidan ham) ta`minlanishi lozim. Davlat qishloq xo`jaligi korxonalarida mehnatga haq to`lash Mehnat qonunchiligi, lokal me`yoriy hujjatlar, mehnat shartnomasi asosida amalga oshiriladi. Qishloq xo`jaligi korxonalarida yollanib ishlovchi xodimlar va ulrag tenglashtirilgan shaxslarga vaqtbay (sarflangan vaqt normasiga muvofiq) yoki ishbay (mahsulot yoki bajargan ish birligiga ko`ra) ish haqi to`lash tizimi joriy qilinishi mumkin. Vaqtbay yoki ishbay ish haqi to`lanadigan ish joylari, kasb, lavozim, vazifalar ro`yxati qishloq xo`jalik korxonasi jamoa shartnomasida yoki$ $www.arxiv.uz boshqa lokal me`yoriy hujjatlarida nazarda tutib qo`yiladi. 2. Qishloq xo`jaligi korxonalari xodimlariga kafolatli va kompensatsiya to`lovlari to`lash. Barcha yollanib ishlovchi va ularga tenglashtirilgan xodimlarga (shu jumladan, qishloq xo`jalik kooperativi (shirkat xo`jaligi), fermer xo`jaligi, dehqon xo`jaligi a`zosi sifatida u yerda mehnat qilayotgan shaxslarga ham) Mehnat qonunchiligi kafolatli hamda kompensatsiya to`lovlari to`lanishini nazarda tutadi. Kafolatli to`lov, bu – xodim o`ziga bo\liq bo`lmagan holatlarga ko`ra xizmat vazifalarini bajarishdan xoli etilgani hollarda unga belgilangan ish haqini to`lanishi, vazifasi (lavozimi) saqlab turilishidan iborat. Mehnat kodeksiga ko`ra quyidagi hollarda kafolatli to`lov to`lanadi va ish joyi (lavozimi) saqlab turilishi kafolatlanadi: Xodim davlat yoki jamoat vazifalarini bajarayotgan vaqtda (saylov huquqini amalga oshirishi, odil sudlov faoliyatida qatnashish, harbiy burchini bajarishga jalb etilish, qonunda nazarda tutilgan boshqa hollarda); Ish beruvchi va mehnat jamoasi manfaatlariga doir vazifalarni bajarishga jalb etilganida (malaka oshirish, xizmat safariga borish, ratsionalizatorlik taklifini amalga oshirish, tibbiy ko`rikdan o`tish, jamoat birlashmalari faoliyatida qatnashish va boshqalar); Jamiyat manfaatlariga doir harakatlar qilganda (avariyalar, tabiiy ofatlar oqibatini bartaraf qilish, inson hayotini saqlab qolish, donorlik vazifasini bajarish va boshqalar) Xodimlar davlat yoki jamoat manfaatlariga doir, shuningdek jamiyat manfaatlariga oid ishlarni bajarishga jalb etilganlarida kafolatli to`lovlarni pul bilan ta`minlash manbaalari, to`lovlarni amalga oshirish tartibi, o`rtacha ish haqini hisoblab chiqish masalalari O`zbekiston Respublikasi hukumati tomonidan belgilangan. Mehnat kodeksi va boshqa mehnatga oid qonun hujjatlari yollanib ishlovchi$ $www.arxiv.uz xodimlar uchun muayyan kompensatsiya to`lovlari to`lanishini kafolatlaydi. Kompensatsiya to`lovi, bu – xodim ish beruvchi manfaatlari uchun o`z xizmat manfaatlari uchun o`z xizmat vazifalarini bajarayotgan cho\ida qilgan harajatlarini unga ish beruvchi tomonidan qoplab berilishidir. Mehnat qonunchiligi yollanib ishlovchi xodimga quyidagi xarajatlarni kompensatsiyalanishi nazarda tutiladi: A) xizmat safari va ko`chib yurish bilan bo\liq xarajatlar; B) boshqa joydagi ishga ko`chib borish bilan bo\liq xarajatlarni qoplash; V) xodimga tegishli mol-mulkdan foydalanayotganlik uchun xarajatlarni qoplash. Xizmat safari – xodim tomonidan o`z xizmat vazifalarini korxona joylashgan hududdan boshqa hududga yuborilib bajarishidan iborat. Xodimlarni xizmat safariga yuborish tartiblari, muddatlari va bu masaladagi cheklovlar O`zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligi tomonidan 2003 yil 29 avgustda 1268-son bilan ro`yxatga olingan «O`zbekiston Respublikasi hududi doirasidagi xizmat safarlari to`\risidagi Yo`riqnoma» bilan belgilab qo`yilgan. Xodimlarni xizmat safariga yuborish korxona raxbari buyru\i va shu asosda beriladigan xizmat safari guvohnomasi bilan amalga oshiriladi. Xizmat safariga yuborilgan xodimga quyidagi xarajatlar kompensatsiya qilinadi: A) yo`l-transport xarajatlari (yo`l chiptasi asosida, taksidan tashqari); V) turar joy ijarasi xarajatlari (tegishli to`lov hujjati asosida, ammo lyuks nomerlar ijaraga olinganida ijara qiymatining 70% miqdorida); V) sutkalik pul (xizmat safarida bo`lgan barcha kunlar (yo`lda bo`lgan, bayram va dam olish kunlari uchun haq) uchun. Uning eng kam miqdori Toshkent shahri va viloyat markazi bo`lgan shaharlarda - har bir kun uchun eng kam oylik ish haqining 10 foizi, boshqa aholi punktlarida 8 foizdan kam bo`lmagan miqdorda. Sutkalik pulning aniq miqdori korxona jamoa shartnomasi yoki boshqa lokal hujjatlarda ko`rsatib qo`yilishi lozim;$ $www.arxiv.uz G) ish beruvchi bilan kelishgan holdagi boshqa harajatlar (telefon, faks aloqa xizmat haqi va boshqalar). Shuni qayd etish lozimki, ushbu yo`riqnomaga ko`ra tegishli hollarda yo`l- transport to`lov hujjati bo`lmagan hollarda ham belgilangan tartibda yo`l harajatlari qoplab berilishi mumkin. Xizmat safariga yuborilgan xodim u yerdan qaytgach, uch kun ichida xizmat safari hisobotini taqdim etishi, foydalanilmasdan qolgan avans pulni buxgalteriyaga qaytarishi lozim bo`ladi. Xodimlarni xorijiy mamlakatlarga xizmat safariga yuborish va bunday safar xarajatlarini qoplash tartibi tegishli qonun hujjatlari bilan tartibga solinadi. Xodim bajaradigan ish bir aholi punktidan boshqasiga ko`chib yurish bilan bo\liq blgan hollarda xizmat safari xarajatlari har oylik maoshiga belgilangan miqdorda ustama qo`shib berilishi orqali kompensatsiya qilinadi. Boshqa joydagi ishga ko`chib borish xarajatlari ishga yuborayotgan korxona yoki ishga taklif etayotgan korxona (yangidan ishga qabul qilish cho\ida) tomonidan qoplanadi va unda quyidagilar to`lanishi lozim: ko`chish, mol-mulkni ko`chirib borish xarajatlari; yangi joyni o`rganib olish xarajatlari; ish beruvchi bilan kelishib olingan boshqa xarajatlar. Xodimga tegishli mol-mulkdan foydalanganlik uchun xarajatlarni qoplash. Mehnat kodeksining 173-moddasiga ko`ra: «Ish beruvchining roziligi bilan va uning manfaatlari yo`lida xodim o`ziga tegishli mol-mulkdan foydalanganda transport vositalarining amortizatsisi va ulardan foydalanganlik uchun qilingan xarajatlar, shuningdek, asboblarning, texnik vositalarning yoki o`zga mol- mulkning amortizatsiyasi ish beruvchi tomonidan to`lanishi lozim. Anashu xarajatlarni to`lashning miqdori va tartibi jamoa shartnomasida, agar u tuzilmagan bo`lsa, xodim bilan ish beruvchi o`rtasidagi kelishuvda belgilab qo`yiladi». Xodimga tegishli bo`lgan shaxsiy transport vositasidan xizmat safari va va boshqa ehtiyojlar uchun foydalanganida amortizatsiya xarajatlarini qoplash tartibi O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 2 apreldagi 154-sonli$