Ommaviy (davlat) mulk huquqi - Huquqshunoslik - Referatlar

Ommaviy (davlat) mulk huquqi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

45 KB

Ko'chirib olish

Ommaviy (davlat) mulk huquqi Reja: 1. Ommaviy (davlat) mulkining turlari 2. Ommaviy (davlat) mulkining zarurati va manbalari 3. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish 4. Davlat korxonasining mulki 5. Davlat muassasalarining mol-mulki 6. Davlat ijara korxonasining mol-mulki

O`zbekiston Respublikasida ommaviy (davlat) mulkining quyidagi turlari mavjud: a) O`zbekiston Respublikasi mulki quyidagilardir: –davlatga mutlaq mulk huquqi asosida tegishli bo`lgan mol-mulk: yer, yer osti boyliklari, suv, havo bo`shlig`i, o`simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy boyliklar; –davlat hokimiyati va boshqaruvi respublika organlarining mol-mulki, davlat ahamiyatiga ega bo`lgan madaniy va tarixiy boyliklar, respublika budjetining mablag`lari, oltin zahirasi, davlatning valuta fondi va boshqa fondlari respublika mulkidir, shuningdek boshqa mulkiy komplekslar, o`quv, ilmiy-tadqiqot muassasalari va tashkilotlari, intellektual faoliyat natijalari, basharti bular budjet yoki davlatning o`zga mablag`lari hisobidan yaratilgan yoki sotib olingan bo`lsa, boshqa mol-mulkni O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi, Respublika Prezidenti, O`zbekiston Respublikasi Hukumati yoki ular maxsus vakil qilgan organlar, agar qonunda boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo`lsa, tasarruf qiladilar (FKning 214-moddasi). Respublika mulki bo`lgan mol-mulk davlat yuridik shaxslariga xo`jalik yuritish yoki operativ boshqarish huquqi asosida birikti-rib qo`yilishi mumkin. Ommaviy (davlat) mulkining zarurati va manbalari O`tgan mavzularda aytganimizdek, davlat mulki mulkning mus-taqil shakli hisoblanadi. Davlat mulki zarurligining obyektiv sabablari quyidagilarda ko`rinadi: – davlat hokimiyati va boshqaruv organlari faoliyatini tashkil etish; –huquqni muhofa z a qiluvchi idoralar faoliya t ini tashkil etish; – davlat xavfsizligi va mudofaa ehtiyojlari; –ilm-fan va madaniyatni ta`minlash; –kam ta`minlangan aholini ijtimoiy himoya qilish;

– tabiiy ofatlarga va favqulodda holatlarga qarshi kurash va uning oqibatlarini bartaraf etish; – ba`zi tarmoqlarda ishlab chiqarish faoliyatini amalga oshirish (masalan, atom, yonilg`i energiyasi kabi). Davlat mol-mulki quyidagi manbalardan shakllanadi: –soliqlar; –mahalliy yig`imlardan; –ishlab chiqarish faoliyatidan olingan daromaddan; –kreditlar va zayomlardan; –davlat mulkini xususiylashtirishdan tushgan daromadlardan; –natsionalizatsiyadan; –rekvizitsiyadan; –musodaradan; –topilmalardan; –xazinalardan; –egasiz ashyodan; –turli shartnoma (kontrakt)lardan; –xorijiy mamlakatlarda ko`chmas mulk sotib olishdan va hokazo. b) ma`muriy-hududiy tuzilmalar mulki (munitsipal yoki kommunal mulk). Mazkur mulk tarkibiga mahalliy budjet mablag`lari, munitsipal uy-joy fondi va kommunal xo`jalik korxonalar va boshqa mulkiy komplekslar, xalq ta`limi, madaniyat, sog`liqni saqlash muassasalari va boshqa mol-mulk munitsipal mulk bo`ladi. Munitsipal mol-mulkni qonun hujjatlarida boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo`lsa, davlat hokimiyati mahalliya organlari yoki ular vakil qilgan organlar tasarruf etadilar.

Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish 1991 yil 19 noyabrda bu haqda maxsus qonun 1 qabul qilingan. Mazkur qonunning qabul qilinishiga quyidagilar obyektiv sabablar bo`ldi: 1. Totalitar tuzumda shaxsning mulkdan begonalashuvi oqibatlarini tugatish; 2. Davlat mulkining tarkibiy markazlashuvining haddan ortishi, undan samarali foydalanish, boshqarish va nazorat qilishni ta`minlay olmaganligi; 3. Davlat mulkiga nisbatan tashmachilik va xo`jasizlikka barham berish; 4. Bozor iqtisodiyoti, tadbirkorlik faoliyatini yo`lga qo`yish mulkning davlat qo`lida haddan ortiq markazlashuviga zid ekanligi. Davlat tasarrufidan chiqarish deyilganda davlat korxonalari va tashkilotlarini jamoa ijara korxonalariga, aksiyadorlik jamiyatlariga, davlatga qarashli bo`lmagan boshqa korxonalar, tashkilotlarga aylantirilishi tushuniladi. Xususiylashtirish deyilganda esa, fuqarolar va davlatga ta al luqli bo`lmagan yuridik shaxslarni davlat mulki obyektlarini yoki d a vlat aksiyalarini davlatdan sotib olishi tushuniladi. Bu ikki tushuncha o`rtasidagi asosiy farq shundan iboratki, davlat tasarrufidan chiqarilganda mulk huquqining ma`lum bir qismi davlat qo`lida saqlanib qoladi, xususiylashtirilganda esa mulk huquqi to`liq xususiy shaxslarga o`tadi. Davlat organlari xususiylashtirish subye kti bo`la olmaydi. Xususiylashtirish obyektlarini davlat budjeti tomonidan sotib olishga yo`l qo`yilmaydi. Xususiylashtirish jarayoni mobaynida ko`p hollarda nizoli binolar xususida kelishmovchiliklar va tizim bo`limlarining aksiyadorlik jamiyatlari tarkibidan chiqarishlari bilan bog`liq bo`lgan nizolar kelib chiqmoqda. Tajriba shuni ko`rsatadiki, ayrim korxonalar va idoralar tomonidan O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmonlari hamd a Vazirlar Mahkamasining davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish masalalariga oid qaroriga yetarlicha e`tibor berilmayotgan hollar uchrab turadi. Ularni bajarishda 1 Ўзбекистоннинг янги қонунлари. 5-сон. -Т.: Адолат. 1993.

xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish va xususiylashtirish jarayoniga to`siqlar tug`diradigan tor mahkamachilikka yo`l qo`yilayotganidan dalolat beradi. O`zbekiston Respublikasi Davlat mulkini davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish uchun ariza berish va uni ko`rib chiqish tartibi to`g`risidagi Vaqtinchalik Nizomning 11-bandiga ko`ra, bunday ariza berilgan paytdan boshlab va ijobiy qaror qabul qilingan taqdirda, bu mulkka egalik qilish, undan foydalanish va boshqarish huquqini boshqa mulkdorga o`tkazilgan paytga qadar ma`muriy boshqarish organlari korxonani qayta tuzilishi, tugatilishi, shtat jadvali tuzilishini o`zgartirishi va xodimlarni ishdan bo`shatishi mumkin emas 2 . Davlat uy-joy fondidagi turar joyni xususiylashtirishni amalga oshirishda fuqarolarning va mulkdorlarning huquqini himoya qilish munosabati bilan vujudga kelgan nizolar O`zbekiston Respublikasi FPK va “Davlat uy-joy fondini xususiylashtirish to`g`risida”gi Qonunning 26-moddasiga muvofiq sudlarga taalluqlidir 3 . Davlat korxonasining mulki Davlat mulki bo`lgan va davlat korxonasiga biriktirib qo`yilgan mol-mulk to`la xo`jalik yuritish asosida ushbu davlat xo`jaligiga tegishli bo`ladi. Korxona o`z mol-mulki bilan to`la xo`jalik yuritish huquqini amalga oshirar ekan, shu mulkka egalik qiladi, undan foydalanadi va uni tasarruf etadi. Unga nisbatan qonunga zid bo`lmagan har qanday harakatlarni sodir etishga haqli (davlat korxonasining o`ziga biriktirib qo`yilgan mol-mulkka nisbatan mulkiy huquqlarning mazmunini ashyoviy huquqlarga bag`ishlangan boblarda bayon etilgan). Davlat muassasalarining mol-mulki 2 Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди Пленумининг 1996 йил 1 мартда қабул қилган 53-сонли қарорига илова. 3 // Қонун номи билан . Ўзбекистон Республикаси Олий Судининг Ахборотномаси. 1995. 3-4-сон.

Davlat mulki bo`lgan va mulkdor tomonidan davlat budjetida turuvchi davlat muassasasiga, tashkilotiga biriktirib qo`yilgan mol-mulk operativ boshqaruvda bo`ladi. Davlat muassasasi, tashkiloti o`z majburiyatlari yuzasidan o`z tasarrufidagi mablag`lari bilan javob beradi. Davlat muassasasining, tashkilotining mablag`i yetarli bo`lmagan taqdirda uning majburiyatlari bo`yicha tegishli mulkning egasi javobgar bo`ladi. Davlat ijara korxonasining mol-mulki Ijara davlat mulkini foydalanishning o`ziga xos shakli bo`lib, ashyoviy huquqlar tizimiga mansub huquqlardan hisoblanadi. Bunda davlat mulkini idora qiluvchi organ mehnat jamoasi davlat mulkini ijaraga beradi. Bunday ashyoviy huquqning subyekti ijara korxonasi mehnat jamoasi hisoblanadi va u ijara mulkiy shartnomada belgilab qo`yilgan huquqlar doirasida boshqariladi.

O'xshashlar

Mulk huquqi

Xususiy mulk huquqi

Umumiy mulk huquqi

Mulk huquqi va boshqa ashyoviy huquqlarni himoya qilish

Xalqaro va ichki davlat huquqi nisbati