Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senat tarkibiy tuzilmalari - Huquqshunoslik - Referatlar

Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senat tarkibiy tuzilmalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

71.5 KB

Ko'chirib olish

Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senat tarkibiy tuzilmalari Reja 1-. Oliy Majlis Qonunchilik palatasi Kengashi va Senati Kengashining tarkibi va ular faoliyatini tashkil etish 2-. Oliy Majlis Qonunchilik palatasi Spikeri va Senat Raisining saylanish tartibi hamda ularning vakolatlari 3-. Oliy Majlis Qonunchilik palatasi siyosiy partiya fraksiyalari va deputatlar guruhi. 4-. Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senat devoni.

Parlamentarizm amaliyoti shuni ko`rsatadiki, parlament palatalari palata ishiga rahbarlik qiluvchi: palata majlislarini o`tkazuvchi, palata devonini boshqaruvchi o`z organlarini tuzadi. Qoida tariqasida, mazkur organlar jumlasiga palatalarning raislari va tegishli byurolar (prezidiumlar, kengashlar) kiradi. Mazkur organlarni saylash ba'zi bir hollarda, masalan, Italiyada Konstitutsiyaning o`zida (Italiya Respublikasining Konstitutsiyasi, 63-modda) nazarda tutilgan bo`lsa, boshqa hollarda palatalarning raislarigina tilga olib o`tiladi, palatalarning ishini tashkil etuvchi kollegial organlar (palata byurosi, kengashi) haqida esa so`z yuritilmaydi. Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senati Kengashining ish tajribasini tahlildan o`tkazish va umumlashtirish Qonunchilik palatasi va Senati Kengashi ishini tashkil etish uchun muhim ahamiyatga ega. Ko`rib chiqilayotgan kollegial organning huquqiy maqomi shu bilan belgilanadiki, parlamentning rahbar organi bo`lgani holda, u o`zining rahbarlik funksiyalarini parlament vakolatlarini «o`zlashtirish» uchun emas, balki parlamentning samarali ishlashini tashkil etish maqsadida amalga oshiradi O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasida Qonunchilik palatasi faoliyatini samarali tashkil etish, palata qo`mitalari ishini muvofiqlashtirib borish, qonun loyihalarini tayyorlash ishini rejalashtirish masalasini dastlabki tarzda ko`rib chiqishni tashkil etish maqsadida Qonunchilik palatasi Kengashi tuziladi. Qonunchilik palatasi Kengashi palata majlislari oralig`ida zaruratga qarab to`planadi. Qonunchilik palatasi Kengashining tarkibiga Qonunchilik palatasi Spikeri, uning o`rinbosarlari, fraksiyalar va deputatlar guruhlarining rahbarlari, Qonunchilik palatasi qo`mitalarining raislari kiradi. Qonunchilik palatasi Kengashi o`z vakolatiga kiradigan masalalar yuzasidan a'zolari umumiy sonining ko`pchilik ovozi bilan qarorlar qabul qiladi. Masalan, Rossiya Federatsiyasida palata faoliyatining tashkiliy masalalarini dastlabki tarzda tayyorlash va ko`rib chiqish uchun tuziladigan Davlat Dumasi Kengashi (palata kengashi) Davlat Dumasining ishini tashkil etishda juda muhim rol o`ynaydi. Palata kengashi tarkibiga palata raisi, deputatlar guruhlarining

rahbarlari hal qiluvchi ovoz berish huquqi bilan kiradilar. Bundan tashqari, palata kengashi tarkibiga palata raisining o`rinbosarlari, palata qo`mitalarining raislari maslahat ovozi huquqi bilan kiradilar. Qonunchilik palatasi qo`mitalari tashkil etilgandan so`ng o`z faoliyatini o`z rejalariga, shu bilan birga Qonunchilik palatasi Kengashi topshiriqlari hamda tavsiyalariga muvofiq tashkil etadi. Qonun loyihasini dastlabki tarzda ko`rib chiqish natijalari asosida mas'ul qo`mita uni Qonunchilik palatasi majlisining kun tartibiga kiritish yoki qonun loyihasini kiritgan organga (shaxsga) qaytarish to`g`risida Qonunchilik palatasi Kengashi oldiga masala qo`yadi. Agar Qonunchilik palatasi Kengashi tomonidan boshqa muddat belgilangan bo`lmasa, mas'ul qo`mita qonun loyihasi olingan kundan e'tiboran ikki oy ichida uni: Qonunchilik palatasi Kengashining qonun loyihasini birinchi o`qishda ko`rib chiqish uchun Qonunchilik palatasiga kiritish to`g`risidagi qarorining loyihasini; mas'ul qo`mitaning mazkur qonun loyihasini qabul qilish yoki rad etish zarurligi asoslangan holdagi xulosasini ilova qilib, Qonunchilik palatasining Kengashi ko`rib chiqishi uchun taqdim etadi. Qonunchilik palatasi Kengashi mas'ul qo`mita taqdim etgan qonun loyihasini birinchi o`qishda ko`rib chiqish uchun Qonunchilik palatasi majlisining kun tartibi loyihasiga kiritish to`g`risida qaror qabul qiladi. Qonunchilik palatasi Spikeri Qonunchilik palatasi qarorining loyihasini dastlabki tarzda ko`rib chiqish uchun mas'ul qo`mita va muddat belgilaydi.Qonunchilik palatasi Kengashi mas'ul qo`mita vakilining axborotini eshitib, qaror loyihasini Qonunchilik palatasi majlisining kun tartibiga kiritish to`g`risida qaror qabul qiladi va ma'ruzachini belgilaydi. Qonunchilik palatasi Kengashining yana bir muhim vakolatlaridan biri, bu “O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi Reglamenti “to`g`risidagi Qonunning 30- moddasida ko`rsatib o`tilgan.Qonunga muvofiq , O`zbekiston Resmpublikasi Bosh prokurorining Qonunchilik palatasi deputatini jinoiy javobgarlikka tortish, ushlab turish, qamoqqa olish yoki unga nisbatan sud tartibida beriladigan ma'murmy jazo choralarini qo`llashga rozilik olish

to`g`risidagi taqdimnomalari Qonunchilik palatasi tomonidan, Qonunchilik palatasining sessiyalari oralig`iddagi davrda esa uning Kengashi tomonidan ko`rib chiqilib, keyinchalik Qonunchilik palatasi Kengashining ushbu masala yuzasidan qarori Qonunchilik palatasining sessiyasida tasdiqlanadi. Qonunchilik palatasining yoki uning Kengashining Qonunchilik palatasi deputatini daxlsizlik huquqidan mahrum etishga rozilik berish to`g`risidagi qarori yashirin ovoz berish orqali qabul qilinadi.Qonunchilik palatasining yoki uning Kengashining Qonunchilik palatasi deputati deputatini jinoiy javobgarlikka tortish, ushlab turish, qamoqqa olish yoki unga nisbatan sud tartibida beriladigan ma'muriy jazo choralarini qo`llashga rozilik berish masalasi yuzasidan qarori darhol O`zbekiston Respublikasi Bosh prokuroriga yuboriladi. Qonunchilik palatasiga singari, Senat faoliyatini samarali tashkil etish, palata qo`mitalari ishini muvofiqlashtirib borish, kun tartibi yuzasidan takliflar tayyorlash, qonunlarni dastlabki tarzda ko`rib chiqishni tashkil etish maqsadida Senat Kengashi tuziladi. Senat majlisining kun tartibi loyihasi Senat majlisida ko`rib chiqilishi lozim bo`lgan masalalar va ularning ko`rib chiqilipsh navbati, har bir masalani ko`rib chiqishga tayyorlash uchun mas'ul bo`lgan palata qo`mitalari, ma'ruzachi (qo`shimcha ma'ruzachi), shuningdek, boshqa ma'lumotlar ko`rsatilgan holda Senat Kengashi tomonidan shakllantiriladi. Senat Majlisining kun tartibi palataning qarori bilan tasdiqlanadi.Konstitutsiya, qonunlar va qarorlarning ko`rib chiqilishi tartibiga binoan mas'ul qo`mitaning xulosasi Senat Kengashiga takdim etilib, Kengash Qonunni Senat majlisining kun tartibi loyihasiga kiritish-kiritmaslik to`g`risida qaror qabul qiladi. Senat Kengashi palata majlislari oralig`ida zaruratga qarab to`planadi. Senat Kengashining tarkibiga Senat Raisi, uning o`rinbosarlari va qo`mitalarning raislari kiradi. Senat Kengashi o`z vakolatiga kiradigan masalalar yuzasidan a'zolari umumiy sonining ko`pchilik ovozi bilan qarorlar qabul qiladi Senat faoliyatini samarali tashkil etish, qo`mitalar ishini muvofiqlashtirib borish, kun tartibi yuzasidan takliflar tayyorlash, qonunlarni dastlabki tarzda ko`rib

chiqishni tashkil etish maqsadida Senat Kengashi tuziladi.Senat Kengashining tarkibiga Senat Raisi, uning o`rinbosarlari va Senat qo`mitalarining raislari kiradi. Senat Kengashiga Senat Raisi rahbarlik qiladi, u Kengashning majlislarini olib boradi va uning qarorlarini imzolaydi.Senat majlisida ko`rib chiqilishi lozim bo`lgan masalalar ularni ko`rib chiqish navbati, palataning har bir masalani ko`rib chiqishga tayyorlash uchun mas'ul bo`lgan qo`mitalari, ma'ruzachilar (qo`shimcha ma'ruzachilar), shuningdek boshqa ma'lumotlar ko`rsatilgan holda majlis kun tartibi loyihasiga kiritiladi. Senat majlisi kun tartibining loyihasi Senat Kengashi tomonidan tuziladi Senat majlislarining oralig`ida uning Kengashi tomonidan O`zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining senatorni jinoiy javobgarlikka tortish, ushlab turish, qamoqqa olish yoki unga nisbatan sud tartibida qo`llaniladigan ma'muriy jazo choralarini ko`llashga rozilik olish to`g`risidagi taqdimnomalari ham ko`rib chiqiladi. Kengashning senatorni daxlsizlik huquqidan mahrum etishga rozilik berish to`g`risvdagi qarori yashirin ovoz berish orqali qabul qilinadi. Kengashning senatorni jinoiy javobgarlikka tortish, ushlab turish, kamoqqa olish yoki sud tartibida beriladigan ma'muriy jazo choralarini ko`llashga roziligi masalasi bo`yicha qarori zudlik bilan O`zbekiston Respublikasi Bosh prokuroriga yuboriladi. 2-. Oliy Majlis Qonunchilik palatasi Spikeri va Senat Raisining saylanish tartibi hamda ularning vakolatlari Qonunchilik palatasining birinchi majlisi Qonunchilik palatasi Spikerini saylashdan boshlanadi. Qonunchilik palatasi Spikerini va uning o`rinbosarlarini saylash uchun deputatlar orasidan ko`pi bilan o`n besh kishidan iborat Oqsoqollar kengashi tuziladi, mazkur kengash vakolatlari Qonunchilik palatasi Spikeri va uning o`rinbosarlari saylangach tugaydi. Oqsoqollar kengashining tarkibi to`g`risidagi taklifni O`zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasining Raisi kiritadi.Oqsoqollar kengashi tarkibiga: Markaziy saylov komissiyasining Raisi; deputatlik faoliyatida katta

tajribaga ega bo`lgan, yoshi eng ulug` deputatlar; nomzodlari Qonunchilik palatasiga saylangan siyosiy partiyalar deputatlarining vakillari; Qonunchilik palatasiga saylovchilar tashabbuskor guruhlaridan saylangan deputatlarning vakillari kiritiladi. Oqsoqollar kengashining tarkibi to`g`risidagi qaror Qonunchilik palatasi deputatlari umumiy sonining ko`pchilik ovozi bilan qabul qilinadi.Oqsoqollar kengashi Qonunchilik palatasi Spikeri va uning o`rinbosarlari lavozimiga nomzodlarni, qoida tariqasida, eng ko`p deputatlik o`rinlarini olgan siyosiy partiyalar yoki saylovchilar tashabbuskor guruhlaridan saylangan deputatlar orasidan ko`rsatadi. Nomzod, agar u yashirin ovoz berish natijasida Qonunchilik palatasi deputatlari umumiy sonining yarmidan ko`p ovozini olgan bo`lsa, Qonunchilik palatasining Spikeri etib saylangan hisoblanadi. Oqsoqollar kengashi tomonidan Qonunchilik palatasi Spikeri o`rinbosarlari lavozimiga nomzodlar ko`rsatish va ularni saylash Qonunchilik palatasi Spikerini saylash uchun nazarda tutilgan tartibda amalga oshiriladi. Qonunchilik palatasi Spikeri o`rinbosarlarining soni Oqsoqollar Kengashining tavsiyasi bo`yicha, Qonunchilik palatasi tomonidan belgilanadi. Qonunchilik palatasi Spikeri va uning o`rinbosarlari saylanganligi to`g`risida qarorlar qabul qilinadi, qarorlarni palata majlisida raislik qiluvchi tomonidan imzolanadi. Qonunchilik palatasi Spikeri yashirin ovoz berish orqali Qonunchilik palatasi deputatlari umumiy sonining uchdan ikki qismidan ko`prog`ining ovozi bilan qabul qilingan Qonunchilik palatasi qaroriga binoan muddatidan ilgari lavozimidan ozod qilinishi mumkin. Qonunchilik palatasi Spikerining o`rinbosarlari yashirin ovoz berish orqali Qonunchilik palatasi deputatlari umumiy sonining ko`pchilik ovozi bilan qabul qilingan Qonunchilik palatasining qaroriga binoan muddatidan ilgari lavozimidan ozod qilinishi mumkin. Qonunchilik palatasi Spikerini yoki uning o`rinbosarlarini muddatidan ilgari lavozimidan ozod qilish to`g`risidagi masala Qonunchilik palatasi deputatlari

umumiy sonining kamida uchdan bir qismidan iborat Qonunchilik palatasi deputatlari guruhining taklifiga binoan palata tomonidan ko`rib chiqiladi. Qonunchilik palatasi Spikerining o`rinbosarlarini muddatidan ilgari lavozimidan ozod qilish to`g`risidagi masala Qonunchilik palatasi Spikeri tomonidan ham kiritilishi mumkin. Qonunchilik palatasi Spikerini yoki uning o`rinbosarlarini muddatidan ilgari lavozimidan ozod qilish to`g`risida qaror qabul qilinadi, qarorni palata majlisida raislik qiluvchi imzolaydi. Oliy Majlis yuqori palatasi bo`lmish Senatning birinchi majlisi Senat Raisini saylashdan boshlanadi.Senat Raisligiga va uning o`rinbosarligiga nomzodlar O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan senatorlar orasidan taqdim etiladi.Nomzod, agar u yashirin ovoz berish natijasida senatorlar umumiy sonining yarmidan ko`p ovozini olgan bo`lsa, Senat Raisi yoki uning o`rinbosari etib saylangan hisoblanadi. Senatorlar orasidan saylanadigan Senat Raisining o`rinbosarlaridan biri Qoraqalpog`iston Respublikasining vakili bo`ladi.Senat Raisi va uning o`rinbosarlari saylanganligi to`g`risida qarorlar qabul qilinadi, qarorlarni Senat majlisida raislik qiluvchi imzolaydi. Senat Raisi yashirin ovoz berish orqali senatorlar umumiy sonining uchdan ikki qismidan ko`prog`ining ovozi bilan qabul qilingan Senat qaroriga binoan muddatidan ilgari lavozimidan ozod qilinishi mumkin.Senat Raisining o`rinbosarlari yashirin ovoz berish orqali senatorlar umumiy sonining ko`pchilik ovozi bilan qabul qilingan Senat qaroriga binoan muddatidan ilgari lavozimidan ozod qilinishi mumkin. Senat Raisini yoki uning o`rinbosarlarini muddatidan ilgari lavozimidan ozod qilish to`g`risidagi masala O`zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga yoki senatorlar umumiy sonining kamida uchdan bir qismining taklifiga binoan Senat tomonidan ko`rib chiqiladi.Senat Raisini yoki uning o`rinbosarlarini muddatidan ilgari lavozimidan ozod qilish to`g`risida qaror qabul qilinadi, qarorni Senat majlisida raislik qiluvchi imzolaydi. Konstitutsiyaviy qonunlarda Oliy Majlis palatalarining Spikeri va Raisining

vakolatlari belgilangan. Ularning asosiy vakolatlari ko`pgina umumiy jihatlarga ega.O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi bo`lmish Qonunchilik faoliyatiga rahbarlik faoliyatini amalga oshiruvchi Spiker vakolatlariga to`xtaladigan bo`lsak, Qonunchilik palatasi Spikerining quyidagi vakolatlarni bevosita amalga oshiradilar. Bu vakolatlarga quyidagilarni keltirishimiz mumkin: Qonunchilik palatasi va uning Kengashi majlislarini chaqiradi, ularda raislik qiladi; Qonunchilik palatasi muhokamasiga kiritiladigan masalalarni tayyorlashga umumiy rahbarlik qiladi; Qonunchilik palatasi tomonidan qabul qilingan qonunlarni ma'qullash uchun Senatga yuboradi; Qonunchilik palatasi qo`mitalari va komissiyalarining faoliyatini muvofiqlashtirib boradi; O`zbekiston Respublikasi qonunlarining va Qonunchilik palatasi hujjatlarining ijrosi ustidan nazoratni tashkil etadi; Qonunchilik palatasi Spikerining o`rinbosarlari o`rtasida vazifalarni taqsimlaydi; parlamentlararo aloqalarni amalga oshirish ishlariga hamda xalqaro parlament tashkilotlari ishi bilan bog`liq Qonunchilik palatasi guruhlarining faoliyatiga rahbarlik qiladi; Qonunchilik palatasi matbuot organlarining ustavlarini va tahrir hay'atlari tarkibini hamda ularning ishlashi uchun zarur xarajatlar smetalarini tasdiqlaydi; Kengash bilan kelishilgan holda Qonunchilik palatasi matbuot organlarining bosh muharrirlarini tayinlaydi va ularni lavozimidan ozod qiladi; Qonunchilik palatasi matbuot organlarining faoliyatiga rahbarlikni amalga oshiradi; Senat, boshqa davlat organlari, chet davlatlar, xalqaro va boshqa tashkilotlar bilan o`zaro munosabatlarda Qonunchilik palatasi nomidan ish ko`radi; Qonunchilik palatasi va uning Kengashi qarorlarini imzolaydi; Qonunchilik palatasi devoni faoliyatiga rahbarlikni amalga oshiradi,

deputatlar va Qonunchilik palatasi devoni ishlashi uchun zarur xarajatlar smetalarini tasdiqlaydi; O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, ushbu Qonun va Qonunchilik palatasi Reglamentida nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshiradi.Qonunchilik palatasi Spikeri o`zining vakolatiga taalluqli masalalarni Kengash muhokamasiga kiritishga haqli. Senat Raisi Senat tarkib topganidan keyingi birinchi majlisda O`zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan Senat a'zolari orasidan yashirin ovoz berish orqali senatorlar umumiy sonining ko`pchilik ovozi bilan Senat vakolati muddatiga saylanadi. Senat Raisligiga nomzod ko`rsatish va saylash tartibi Senat Reglamentida belgilanadi. Senat Raisi o`z vazifasini bajarish davrida siyosiy partiya va harakatlarga a'zolikni to`xtatib turadi.Senat Raisi Senat qo`mitalarining tarkibiga saylanishi mumkin emas.Senat Raisi yashirin ovoz berish orqali senatorlarning uchdan ikki qismidan ko`prog`ining ovozi bilan qabul qilingan Senat qaroriga binoan muddatidan ilgari chaqirib olinishi mumkin.Senat Raisi o`z vakolatiga kiradigan masalalar yuzasidan farmoyishlar chiqaradi. O`zbkiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati Raisining vakolatlariga to`xtaladigan bo`lsak, Senat Raisi ham o`z faoliyati davrida Qonunchilik palatasi Spikeri vakolatiga o`xshash bir qancha muhim vakolatlarni amalga oshiradilar.Bu vakolatlar jumlasiga quyidagilarni kiritishimiz mumkin : Senat va uning Kengashi majlislarini chaqiradi, ularda raislik qiladi; Senat muhokamasiga kiritiladigan masalalarni tayyorlashga umumiy rahbarlik qiladi; Senat ma'qullagan qonunlarni imzolash uchun O`zbekiston Respublikasi Prezidentiga yuboradi; Senat qo`mitalari va komissiyalarining faoliyatini muvofiqlashtirib boradi; O`zbekiston Respublikasi qonunlarining va Senat qarorlarining ijrosi ustidan nazoratni tashkil etadi; Senat Raisining o`rinbosarlari o`rtasida vazifalarni taqsimlaydi;

parlamentlararo aloqalarni amalga oshirish ishlariga hamda xalqaro parlament tashkilotlari ishi bilan bog`liq Senat guruhlarining faoliyatiga rahbarlik qiladi; Senat matbuot organlarining ustavlarini va tahrir hay'atlari tarkibini hamda ularning ishlashi uchun zarur xarajatlar smetalarini tasdiqlaydi; Kengash bilan kelishilgan holda Senat matbuot organlarining bosh muharrirlarini tayinlaydi va ularni lavozimidan ozod qiladi; Senat matbuot organlarining faoliyatiga rahbarlikni amalga oshiradi; Qonunchilik palatasi, boshqa davlat organlari, chet davlatlar, xalqaro va boshqa tashkilotlar bilan o`zaro munosabatlarda Senat nomidan ish ko`radi; Senat va uning Kengashi qarorlarini imzolaydi; Senat devoni faoliyatiga rahbarlikni amalga oshiradi, senatorlar va Senat devoni ishlashi uchun zarur xarajatlar smetalarini tasdiqlaydi; O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, ushbu Qonun va Senat Reglamentida nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. Senat Raisi o`zining vakolatiga taalluqli masalalarni Kengash muhokamasiga kiritishga haqli. Konstitutsiyaning 86-moddasi va «O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati to`g`risida»gi O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyaviy Qonunining 14-moddasiga binoan Senat Raisiga Senat ishini tashkil etishda asosiy mas'uliyat yuklatilganligi uchun ham ushbu mexanizmda Senat Raisining roli muhim ahamiyatga egadir Rais zimmasiga, shuningdek, O`zbekiston Respublikasi qonunlarining va Senat qarorlarining ijrosi ustidan nazoratni tashkil etish va noshirlik faoliyatiga rahbarlik qilish, Senatni va moliyaviy masalalarni boshqarish ham biriktirilgan. Jumladan: Senat Raisi Senat matbuot organlarining ustavlarini va tahrir hay'atlari tarkibini hamda ularning ishlashi uchun zarur harajatlar smetalarini tasdiqlaydi; Kengash bilan kelishilgan holda matbuot organlarining bosh muharrirlarini tayinlaydi va ularni lavozimidan ozod etadi; Senat matbuot organlarining faoliyatiga rahbarlikni amalga oshiradi. Senat Raisi Kengash ko`rib chiqishi uchun o`z tasarrufiga kiruvchi boshqa masalalarni kiritishga ham haqli. Senat Raisining ushbu maqomi yuqori palataning kelgusidagi ishida rasmiy va norasmiy rahbarlik

muammosini hal etish uchun yetarli bo`lib, bunga uning tuzilmasida deputatlar birlashmalari yo`qligi bilan ham shart-sharoit yaratiladi. 3-§. Oliy Majlis Qonunchilik palatasi siyosiy partiya fraksiyalari va deputatlar guruhi. H ar qanday davlat organi, birinchi navbatda parlament faoliyatining zamirida xalqning xohish-irodasi yotishi lozim. Ilg ` or demokratiyalarda bunga , avvalambor , parlament saylovining asosiy subyektlari – siyosiy partiyalar yordamida erishiladi . Siyosiy partiyalar jamiyatdagi turli ijtimoiy - siyosiy kuchlarning jamoatchilik fikrini shakllantiradilar va ifoda etadilar . Siyosiy partiyalar – zamonaviy demokratiya tizimining ajralmas qismi , saylov kampaniyalarining asosiy ishtirokchilaridan biri . Eski demokratik an'analarga ega mamlakatlarda siyosiy partiyalar jamoatchilik fikri, xalqning siyosiy irodasini demokratik shakllantirish va uni saylovda ifoda etish jarayonida yetakchi marralarni egallaydilar. Ko`p partiyali barqaror tizim jamiyat va davlatni rivojlantirishning o`ta muhim masalalariga doir muqobillar, ortiqcha qarashlar, fikr-mulohazalarni qisqartirish, saylovchilarga mazkur masalalarni hal qilishga nisbatan bir nechta asosiy yondashuvlarni taklif qilish va shu tariqa muayyan siyosiy partiya, uning nomzodlari va ularning dasturlariga o`z ovozlarini berayotgan saylovchilar eng samarali siyosiy qarorlar qabul qilishlariga ko`maklashish imkonini beradi. Shu bilan birga, saylov kampaniyalarida, xalqning siyosiy irodasini shakllantirish va ifoda etishda partiyalarning roli doim ham bir xilda baholanavermaydi. Ko`p partiyalilik prinsipi partiya ro`yxatlari (fraksiyalari) bo`yicha saylangan deputatlar jumlasidan siyosiy uyushmalar tashkil etishda o`z aksini topadi. Mazkur uyushmalar aholi turli tabaqalarining parlamentdagi siyosiy vakilligini ta'minlabgina qolmasdan, balki butun parlament ishining tashkil etilishini yaxshilashga ham ko`maklashadi. Bunda, tabiiyki, jamiyatning bir nechta kichik siyosiy partiya va guruhlarga parchalanishi va parlamentda ularning ancha to`liq vakilligi parlament ishiga salbiy ta'sir ko`rsatishi: qarama-qarshiliklar natijasida (agar parlamentda barqaror

ko`pchilik bo`lmasa) parlamentning vakolatlari jumlasiga kiritilgan muayyan masalani hal qilishning iloji bo`lmasligi mumkinligini ham e'tiborga olish lozim. Ta'kidlash joizki, ikki palatali parlament tizimida faqat Qonunchilik palatasigina siyosiylashgan xususiyatga ega bo`lgani bois, deputatlar birlashmalari-fraksiya va deputatlar guruhlari aynan mazkur palatada tuziladi. “Qonunchilik palatasi to`g`risida”gi konsitutsiyaviy Qonunning 23- moddasiga ko`ra, Qonunchilik palatasi deputatlari siyosiy, professional va boshqa asosda fraksiyalar va deputatlar guruhlari shaklida deputatlar birlashmalarini tuzishi mumkin. Demak, mamlakatimiz parlamenti faoliyati bilan bog`liq qonun hujjatlariga muvofiq, deputatlar birlashmalarining ikki shakli-fraksiyalar va deputatlar guruhlari mavjud. Fraksiya siyosiy partiyadan ko`rsatiladigan deputatlar tomonidan partiya manfaatlarini Qonunchilik palatasida ifodalash maqsadida tuziladigan va belgilangan tartibda ro`yxatdan o`tkazilgan deputatlar birlashmasidir. Deputatlar guruhlarini Qonunchilik palatasi tarkibiga saylangan, siyosiy partiyadan ko`rsatilmagan deputatlar tuzishi mumkin. “O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining Reglamenti to`g`risida”gi qonunning 9-moddasiga muvofiq, Qonunchilik palatasining kamida 9 nafar deputati fraksiya yoki deputatlar guruhini tuzish huquqiga ega. Qonunchilik palatasining deputati faqat bir fraksiya yoki deputatlar guruhining a'zosi bo`lishi mumkin. Lekin, bundan Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputatlarining har biri fraksiya yoki deputatlar guruhi a'zosi bo`lishi kerak, deb xulosa qilish kerak emas. Binobarin, saylangan deputat hech bir fraksiya yoxud deputatlar guruhiga kirmaslikka ham haqli. Bugungi kunga qadar beshta siyosiy partiya fraksiyalari tuzildi . Bular O`zbekiston Liberal-demokratik partiyasi – 40 kishidan , O`zbekiston Xalq demokratik partiyasi – 27 kishidan , Fidokorlar milliy-demokratik partiyasi – 18 kishidan , Milliy tiklanish partiyasi – 11 kishidan , "Adolat" sotsial demokratik partiyasi – 10 kishidan iborat fraksiyalaridir .

Qonunchiligimizning e'tiborga loyiq jihatlaridan yana biri shuki, Qonunchilik palatasidagi deputatlar guruhlarining vakolatlari doirasi siyosiy partiyalar farksyailari vakolatlari doirasiga tenglashtirildi. Ayni chog`da, ularning fraksiyalar bilan bir qatorda va ular bilan teng ravishda ish yurita olishining huquqiy asoslari mustahkamlandi. Bular, xususan, “O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlis Qonunchilik palatasi to`g`risida”gi Konstitutsiyaviy qonunning 25-moddasida mufassal ifodasini topdi. Unga ko`ra, fraksiya va deputatlar guruhi: 1) Qonunchilik palatasi majlisining kun tartibi, muhokama qilinayotgan masalalarni ko`rib chiqish tartibi va mohiyati yuzasidan takliflar hamda fikr- mulohazalar kiritadi; 2) Qonunchilik palatasi majlisida muhokama qilinayotgan har bir masala yuzasidan muzokaralarda fraksiya, deputatlar guruhi vakiliga kafolatlangan tarzda so`z berilishi huquqidan foydalanadi; 3) K elishuv komissiyasi va boshqa komissiyalar tuzish to`g`risida masala qo`yadi; 4) Qonunchilik palatasi majlisida davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining mansabdor shaxslariga ularning tasarrufiga kiradigan masalalar yuzasidan asoslantirilgan tushuntirish berish yoki nuqtai nazarini bayon qilish talabi bilan murojaat etadi; 5) Qonunchilik palatasi majlisida muhokama qilinayotgan masala yuzasidan fraksiyaning, deputatlar guruhining fikrini Qonunchilik palatasi deputatlari o`rtasida tarqatadi; 6) palataning Kengashi, qo`mitalari va komissiyalari ishida ishtirok etadi; 7) Qonunchilik palatasida muhokama qilinayotgan qonun loyihalari va boshqa qarorlarning loyihalari yuzasidan o`z takliflarini kiritadi; 8) hukumat a'zolarini ularning faoliyati masalalari yuzasidan eshitish to`g`risida masala qo`yadi; 9) fraksiyaning, deputatlar guruhining faoliyati uchun zarur materiallar va hujjatlarni davlat organlari hamda ularning mansabdor shaxslaridan talab qilib oladi;

10) qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. Q o`mita raisi, uning o`rinbosari va qo`mita a'zolari lavozimlari deputatlarning qaysi partiyaga yoki guruhga mansubligini hamda saylovda saylovchilarning qancha ovozini olganligini inobatga olgan holda yaxlit (umumiy) qarori bilan belgilanadi. Ubshu qoidaga asosan O`zbekiston Liberal-demokratik partiyasi fraksiyasi - Mehnat va ijtimoiy masalalar, Xalqaro ishlar va parlamentlararo aloqalar, Agrar, suv xo`jaligi masalalari va ekologiya qo`mitalari; O`zbekiston Xalq demokratik partiyasi fraksiyasi – Qonunchilik va sud-huquq masalalari, Sanoat, qurilish, va savdo masalalari qo`mitalari; Fidokorlar milliy-demokratik partiyasi - Mudofaa va xavfsizlik masalalari, Fan, ta'lim, madaniyat va sport masalalari qo`mitalari, “Milliy tiklanish” partiyasi fraksiyasi – Axborot va kommunikatsiya texnologiyalari masalalari, “Adolat” sotsial-demokratik partiyasi fraksiyasi – Budjet va iqtisodiy islohotlar, saylovchilar tashabuskor guruhlari uchun – Demokratik institutlar, nodavlat tashkilotlar va fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari qo`mitalari raislari lavozimi taqsimlandi 1 . Parlament ishchi organlarini shakllantirish va tarkibini belgilashda partiyalar ishtirokini ta'minlash ularning faoliyatini tashkil etishda muhim o`rin tutadi. Misol uchun, Fransiya quyi palatasi reglamenti bilan doimiy komissiyalar a'zolarining soni turlicha belgilangan. Madaniyat, oila va ijtimoiy muammolar hamda ishlab chiqarish va ayirboshlash bo`yicha komissiyalarda Milliy Majlis tarkibining to`rtdan biri, ya'ni 145 ta deputat, qolgan to`rttasida esa uning sakkizdan bir qismi faoliyat yuritishi mumkin. Odatda, ularning tarkibini siyosiy partiyalar belgilab, parlamentdagi a'zolarining to`rtdan birini ikkita komissiyaga, qolganlarini boshqa komissiyalarga teng taqsimlashadi. Ya'ni, parlament siyosiy partiyalar guruhlarining rahbarlari quyi palata raisiga o`z nomzodlarini taqdim qilishadi. Deputatlarning ismi- shariflari «Journal Officiel»da nashr qilinishi bilan ular tayinlangan deb hisoblanadi. Ushbu qoida har bir siyosiy partiya, ya'ni turli ijtimoiy tabaqalar 1 O`zbekiston Respublikasi Qonunchilik palatasining “O`zbekiston Respublikasi Qonunchilik palatasining qo`mitalari to`g`risida”gi 2005 yil 27 yanvardagi 14 - I -sonli qarori.

manfaatlarini ro`yobga chiqarish uchun qulay sharoit yaratadi. Bunday yo`l bilan shakllangan komissiyalarda ish jadal olib boriladi. Shuningdek, "Siyosiy partiyalar to`g`risida"gi O`zbekiston Respublikasi Qonunining 13-moddasiga muvofiq, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasidagi siyosiy partiya fraksiyasi quyidagi huquqlarga ega: Qonunchilik palatasi majlisining kun tartibini tuzishda ishtirok etish; Qonunchilik palatasi majlisining kun tartibidagi har bir masala bo`yicha muzokaralarda fraksiya vakiliga kafolatlangan so`z berilishi; tegishli ravishda O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi Spikeriga va O`zbekiston Respublikasi Hukumatiga, vazirlarga, shuningdek boshqa davlat organlarining rahbarlariga so`rov bilan murojaat etish; Qonunchilik palatasining qo`mitalari va komissiyalari raisligiga nomzodlar bo`yicha takliflar kiritish; Qonunchilik palatasining majlisida muhokama qilinayotgan masala bo`yicha fraksiya fikrini deputatlar orasida tarqatish; Qonunchilik palatasi deputatlari uchun qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa vazifalarni amalga oshirish.Siyosiy partiya fraksiyasining rahbari O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi Kengashi tarkibiga kiradi. Fraksiyalarning faoliyatiga tashkiliy, texnikaviy jihatdan va boshqa xizmatlar ko`rsatish O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining devoni tomonidan ta'minlanadi. Fraksiya va deputatlar guruhi o`z tashabbusi bilan, Qonunchilik palatasining vakolat muddati tugaganda, ular tarkibiga kiruvchi deputatlar soni ularni tuzish uchun zarur bo`lgan miqdor chegarasidan kamayib ketganda tugatilishi mumkin. Erkin demokratik jamiyat barpo etishning huquqiy poydevorini mustahkamlash maqsadida yaratilayotgan har bir qonunning adolatli, halqchil, soda va tushunarli, inson huquq va manfaatlarini himoya qiladigan darajada bo`lishi talab etiladi. Bunda, albatta, parlament tuzilmalarining ishi samarali tashkil etilishi muhim ahamiyatga ega.

O`zbekiston qonunchiligi siyosiy partiyalar fraksiyalari va deputatlar guruhlarining Qonunchilik palatasida o`z dasturini amalga oshirish, o`z tarafdorlarining manfaatlarini amalga oshirish imkoni to`la ta'minlangan. Lekin, ular davlat hokimiyatini amalga oshirishdagi ishtirokini kuchaytirish navbatdagi masalalardan biridir. Uni hal qilish deputatlar birlashmalari vakolatlarini kengaytirish, xususan bloklar tuzish tartibi, ularni vakolatlari va ularni faoliyatidagi boshqa munosabatlar qonun darajasida huquqiy tartibga solinishi lozimligini ko`rsatmoqda. Deputatlar birlashmalari faolligini oshirish aholining manfaatlarini yanada kengroq ro`yobga chiqarishiga shubha yo`q. 4-§. Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senat devoni. “O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi to`g`risida”gi qonunninig 36-moddasi quyidagicha ta'riflanadi, Qonunchilik palatasi, uning organlari va deputatlar faoliyatining tashkiliy, axborot, moddiy-texnika ta'minotini Qonunchilik palatasi devoni tomonidan amalga oshiriladi. Demak, Qonunchilik palatasi devoni Qonunchilik palatasi tegishli organlarining samarali faoliyat olib borishini va ularning o`z vakolatlarini amalga oshirishlarida tashkiliy – moddiy ko`mak berishni ta'minlaydi. Qonunchilik palatasi devoni tuzilmasi, shtatlari, xodimlarining mehnat haqi miqdori va moddiy-texnika ta'minoti, shuningdek ularning ishlashi uchun zarur xarajatlar Qonunchilik palatasi Spikeri tomonidan tasdiqlanadi.Yuqoridagi paragraflarda ham Senat raisi vakolatlariga to`xtalganimizda, bu vakolatlarni Senat raisi tomonidan amalga oshirilishini guvohi bo`lgan edik. Qonunchilik palatasi devoni xodimlarining mehnatga oid munosabatlari Qonunchilik palatasining vakolat muddatiga bog`liq bo`lmaydi.Qonunchilik palatasi devoni yuridik shaxs hisoblanadi. Ya'ni, yuridik shaxslar tomonidan bajariladigan huquq va majburiyatlarga ega bo`ladi. Qonunchilik palatasi devonining tashkil etilishi va faoliyati tartibi Qonunchilik palatasi Spikeri tomonidan tasdiqlanadigan Nizomda belgilanadi. Bu nizomda Qonunchilik palatasi devoni tomonidan amalsha oshiriladigan

vazifalar, devonning ishlash mexanizmi hamda tegishli Qonunchilik palatasi ichki organlari bilan o`zaro munosabarlari ko`rsatilgan.Shu bilan birga, Qonunchilik palatasi devoni xodimlarining huquqlari, majburiyatlari va javobgarlik masalalari ham ushbu Nizomda mustahkamlangan. Shuningdek, Oliy Majlisning yuqori palatasi bo`lmish Senat devoniga to`taladigan bo`lsak, Senat devoni quyidagi maqsadda tashkil etiladi.Ya'ni, Senat, uning organlari va senatorlar faoliyatining tashkiliy, axborot, moddiy- texnika ta'minotini Senat devoni tomonidan amalga oshiradi.Bu norma “O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati to`g`risida” gi Qonunning 31- moddasida o`z aksini topgan. Senat devoni tuzilmasi, shtatlari, xodimlarining mehnat haqi miqdori va moddiy-texnika ta'minoti, shuningdek ularning ishlashi uchun zarur xarajatlar Senat Raisi tomonidan tasdiqlanadi.Ya'ni, bu ko`proq Senat Kengashida, Senatning yalpi majlislarida muhokama qilinadi.Senat devoni xodimlarining mehnatga oid munosabatlari Senatning vakolati muddatiga bog`liq bo`lmaydi. Senat devoni yuridik shaxs hisoblanadi. Senat devonining tashkil etilishi va faoliyati tartibi Senat Raisi tomonidan tasdiqlanadigan Nizomda belgilanadi. Umuman olib qaraganimizda, Qonunchilik palatasi va Senat devoni faoliyati bir-biriga o`xshash. Ular faoliyatining huquqiy asoslari esa quyidagi qonunlar bilan tartibga solinadi: “O`zbekiston Respublikasi Qonunchilik palatasi to`g`risida”gi konstitutsiyaviy Qonuni, “O`zbekiston Respublikasi Senati to`g`risida”gi konstitutsiyaviy Qonuni hamda Qonunchilik palatasi va Senati devoni faoliyatini tartibga soluvchi Nizom.

O'xshashlar

O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlis Qonunchilik palatasi

Qonunchilik palatasi deputati va Senat a'zosining hamda Xalq deputatlari viloyat, tuman

Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senati qo`mita va komissiyalari hamda Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar

O’zbekiston Respublikasi Parlamenti – Oliy Majlis

O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi qonunchilik palatasi va senati qo’mita va komissiyalarini shakllantirish, qo’mita va komissiyalar faoliyatining asosiy yo’nalishlari