logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Huquqshunoslik
  4. O’zbekiston Respublikasi Parlamenti – Oliy Majlis

O’zbekiston Respublikasi Parlamenti – Oliy Majlis

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

104 KB
Ko'chirib olish
O’zbekiston Respublikasi Parlamenti – Oliy Majlis Reja: 1. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining davlat hokimiyati organlari tizimida tutgan o'rni. 2. Oliy Majlis vakolatlari va faoliyati shakllari. 3. O'zbekiston Respublikasining Senati hududiy vakillik palatasidir. 4. Oliy Majlisining qonun chiqaruvchilik faoliyati. 5. Konstitutsiya va konstitutsiyaviy qonunlarni qabul qilish va ularga o'zgartishlar kiritishning o'ziga xos tartibi mavjud. 6. Oliy Majlis deputatlar bloklari va partiya fraksiyalari faoliyati. 7. Oliy Majlisning Raisi va uning o’rinbosarlari faoliyati. 8. Oliy Majlis Kengashi vakolatlari, qo’mitalari va komissiyalarining faoliyati. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining davlat hokimiyati organlari tizimida tutgan o'rni Parlamentning davlat organlari tizimidagi o'rni va mavqei juda muhim. Parlament so'zi fransuzcha «parlef» so'zidan olinib, gapirmoq, so'zlamoq ma'nosini anglatadi. Nimaga davlatning oliy organi «so'zlovchi» organ deb atalganini surishtirsak, biz parlamentning ahamiyatini tushunib olamiz. Qadimgi Rim, Gretsiya davlatlarida xalq vakillik organlari mavjud bo'lgani bilan parlamentning vatani Angliya sanaladi. 1215yili qirol hokimiyatining zo'ravonligidan charchagan aslzodalar qirol hokimiyatiga qarshi chiqishdi va «Erkinliklar Buyuk partiyasini» e'lon qilishdi. Unga ko'ra davlatning asosiy masalalari hududiy birliklardan yuborilgan aslzodalar vakillik organi bilan bamaslahat qabul qilinishi nazarda tutilgan. Shu davrgacha qirol o'z bilganicha insonlar hayotiga, molmulkiga hukmronlik qilib kelgan edi. Parlamentning paydo bo'lishi tarixiy zarurat edi. Chunki odil qirol bo'lganida ham, u oddiy fuqaro manfaatini amalga oshirish uchun barcha hudud xalq vakillaridan mavjud muammolarni bilishi kerak bo'lardi. Parlament oddiy kishilar manfaatlarini ko'zlab davlat hokimiyatini amalga oshirish mexanizmini shakllantirib keldi. Aynan parlamentning paydo bo'lishi jamiyatni evolyutsion rivojlanishiga xizmat qildi. Chunki parlament fuqarolar, ularning turli guruhlari o'rtasidagi ziddiyatlarni mavjud ijtimoiy holatdan kelib chiqqan holda barcha uchun qulayroq yechimini topib, jamiyatda murosa va tinchlikni ta'minlagan. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi ham parlamentarizm madaniyatining barcha yutuqlarini o'zida mujassamlashtirgandir. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi bo'yicha davlat hokimiyatining tashkil etilishi va faoliyati vakolatlarining taqsimlanishi prinsipi asosida amalga oshiradi. Qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyati davlatning uch asosiy tayanchidir. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida ana shu uchta hokimiyat idorasining uyg'un faoliyatini ta'minlash vositalari, ularni davlat siyosatining umumiy yo'nalishlari bo'yicha murosaga keltirish va bu idoralarning o'zaro bir- birlarini tiyib turish mexanizmini vujudga keltiruvchi qoidalar mustahkamlangan. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 76-moddasiga muvofiq O'zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi Respublikada qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiruvchi oliy davlat vakillik organi hisoblanadi. 1992-yilgi Konstitutsiya qabul qilgunga qadar, Respublika Oliy Kengashi oliy hokimiyat organi hisoblanar edi. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi avvalgi Oliy Kengashdan ko'pgina jihatlari bilan ajralib turadi. Respublika Prezidenti Islom Karimov Oliy Majlisning l-sessiyasida so'zlagan nutqida bu farqlarni ko'rsatib o'tib, shunday degan edi: «Oliy Majlis sobiq Oliy Kengashdan butun mazmun mohiyati bilan farq qiladi. Uning shakllanishidan tortib, o'z faoliyatini tashkil etish tartiblari va ish usullarigacha buni yaqqol isbotlaydi» 1 . Respublika Oliy Majlisining avvalgi Respublika Oliy Kengashidan birinchi farqi shundaki, Oliy Majlis birinchi marta ko'ppartiyaviylik asosida shakllandi. Har bir partiyaning deputatlari Oliy Majlisda partiya fraksiyalarini tashkil etadi. Shu partiya fraksiyalari orqali siyosiy partiyalar Oliy Majlisning qonun chiqarish faoliyatida faol qatnashib, shu tariqa davlat boshqaruviga munosib hissa qo'shadigan bo'ldilar. Respublika Oliy Majlisining Oliy Kengashdan ikkinchi farqi shundaki, Oliy majlis deputatlarini shakllantirish avvalgi Oliy Kengashni sinfiy asosida soni va o'rnini avvaldan ko'rsatib, shakllanishidan butunlay farq qilib, hozirda mavjud partiya vakillaridan iborat nomzodlar orasidan muqobillik asosida saylanadi. Respublika Oliy Majlisining avvalgi Oliy Kengashdan uchinchi farqi shundaki, Oliy Majlis tarkibidagi deputatlarning ma'lum bir qismi Oliy Majlis tuzilmalari va uning qo'mitalarida doimiy ishlash uchun qoldiriladi. Respublika Oliy Majlisining yana bir farqli jihati shundaki, Oliy Majlis O'zbekistonni mustaqil tashqi siyosat olib borishi tufayli bir qator nufuzli tashkilotlarga a'zo bo'ldi. Shu jurnladan: Parlamentlararo Ittifoq (1992-yil), Yevropa xavfsizlik va hamkorlik tashkilotlarining Parlament Assambleyasi. Oliy Majlis O'zbekistonning jahondagi barcha Parlamentlar bilan aloqalarini yanada mustahkamlash maqsadida o'z qoshida maxsus parlamentlararo aloqalar qo'mitasini tashkil qildi. Bundan tashqari Oliy Majlis avvalgi Oliy Kengashdan boshqa xislatlar bilan, ya'ni deputatlar soni va deputatlikka saylanish yoshi bilan ham farqlanadi. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi bir palatali organdir. Oliy Majlisga saylov umumiy, teng, to'g'ridan-to'g'ri saylov huquqi asosida yashirin ovoz berish yo'li bilan o'tkaziladi. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining vakolat muddati tugagach, u yangi chaqiriq O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi ish boshlaguniga qadar o'z faoliyatini davom ettirib turadi. Oliy Majlis vakolatlari. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va «O'zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi to'g'-risida»gi qonunning 4-moddasi Respublika Oliy Majlisining vakolatlarini belgilagan edi. Respublika Oliy Majlisining mutloq vakolatlari Respublika Konstitutsiyasining 78-moddasida to'liq ko'rsatib berilgan. 1978-yilgi O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga asosan, respublikada butun davlat hokimiyatini oliy hokimiyat organi amalga oshirar edi. O'zbekiston Respublikasi Prezidentlik shakliga o'tganligi munosabati bilan Respublikaning yangi Konstitutsiyasi, Oliy Majlis to'g'risidagi qonun Oliy Majlis vakolatlarini, uning asosan qonun chiqaruvchi organ ekanligini belgiladi. Shuni alohida qayd etish lozimki, O'zbekiston Respublikasida davlat hokimiyati xalq manfaatini ko'zlab va faqat davlat idoralari tomonidangina amalga oshiriladi. Shuning uchun O'zbekiston Konstitutsiyasida nazarda tutilmagan tartibda davlat hokimiyati vakolatlarini o'zgartirish, hokimiyat idoralari faoliyatini to'xtatib qo'yish yoki tugatish, hokimiyatning yangi va muvoziy tarkiblarini tuzish Konstitutsiyaga zid hisoblanadi va qonunga binoan javobgarlikka tortishga asos bo'ladi. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 78-moddasiga asosan, O'zbekiston Oliy Majlisining qonun chiqarish sohasidagi mutloq vakolatlarini shaklan besh guruhga bo'lish mumkin. Jumladan: I) davlat qurilishi sohasidagi; 2) xo'jalik sohasidagi; 3) boshqaruv va sud organlarini tuzish sohasidagi; 4) O'zbekiston Respublikasi huquq tizimi qonunchiligi sohasidagi; 5) xalqaro aloqalar sohasidagi vakolatlardir. Oliy Majlisning davlat qurilishi sohasidagi qonunchilik vakolatiga quyidagi masalalar kiradi: O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini qabul qilish, unga o'zgartishlar va qo'shimlar kiritish; O'zbekiston Respublikasining qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyati tizimini va vakolatlarini O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga muvofiq belgilash; O'zbekiston Respublikasi tarkibidagi yangi davlat tuzilmalarini qabul qilish va ularni O'zbekiston Respublikasi tarkibidan chiqarish haqidagi qarorlarini tasdiqlash; ma'muriy- hududiy tuzilish masalalarini qonun yo'li bilan tartibga solish, O'zbekiston Respublikasi chegaralarini o'zgartirish; tumanlar, shaharlar, viloyatlarni tashkil etish, tugatish, nomini o'zgartirish va ularning chegaralarini o'zgartirish; O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga va mahalliy vakillik organlariga saylov tayinlash, Markaziy saylov komissiyasini tuzish; vakolati tugashi munosabati bilan O'zbekiston Respublikasi Prezidenti saylov kunini tayinlash; O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Raisini va uning o'rinbosarlarini saylash; davlat mukofotlari va unvonlarini ta'sis etish. Oliy Majlisning xo'jalik sohasidagi qonunchilik vakolatlari quyidagilardan iborat: O'zbekiston Respublikasi ichki va tashqi siyosatining asosiy yo'nalishlarini belgilash va davlat strategik dasturlarini qabul qilish; boj, valyuta va kredit ishlarini qonun yo'li bilan tartibga solish; Vazirlar Mahkamasining taqdimiga binoan O'zbekiston Respublikasining byudjetini qabul qilish va uning ijrosini nazorat etish, soliqlar va boshqa majburiy to'lovlarni joriy qilish. Oliy Majlisning O'zbekiston Respublikasining boshqaruv va sud organlarini tuzish sohasidagi vakolatlariga quyidagilar kiradi: O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga muvofiq, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining Bosh vazirini, uning birinchi o'rinbosari va o'rinbosarlarini, Vazirlar Mahkamasi a'zolarini, Bosh prokuror va uning o'rinbosarlarini tayinlash va lavozimlaridan ozod etish, vazirliklar, davlat qo'mitalari va davlat boshqaruvi organlarini tuzish hamda ularni tugatish to'g'risidagi farmonlarini tasdiqlash; O'zbekiston Respublikasi Prezidenti taqdimiga ko'ra, O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudining raisi va a'zolari, Oliy sudning raisi va a'zolari, Oliy xo'jalik sudining raisi va a'zolari, O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvining raisi, O'zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo'mitasining raisi lavozimiga tayinlash. Basharti, lavozimga ko'rsatilgan nomzod Oliy Majlis tomonidan qo'llabquvvatlanmasa, mazkur masala yuzasidan O'zbekiston Respublikasi Prezidentining boshqa taklifi muhokama qilinadi. Oliy Majlisning O'zbekiston Respublikasi huquq tizimi sohalari bo'yicha vakolatiga respublika huquq tizimining barcha sohasidagi qonunlarni qabul qilish hamda ularga tegishli o'zgartishlar va qo'shimchalar kiritish kiradi. Oliy Majlisning xalqaro masalalar sohasidagi vakolatlariga xalqaro shartnomalar va bitimlarni ratifikatsiya (tasdiqlash) va denonsatsiya qilish (barvaqt to'xtatish); O'zbekiston Respublikasi Prezidentining umumiy yoki qisman safarbarlik e'lon qilish, favqulodda holat joriy etish, uning muddatini uzaytirish va to'xtatish to'g'risidagi farmonlarini tasdiqlash kiradi. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi o'z faoliyatini uning tarkibiga saylangan deputatlar orqali amalga oshiradi. Oliy Majlis deputati o'z saylovchilarining, shuningdek uni deputatlikka nomzod etib ko'rsatgan tegishli siyosiy partiya, hokimiyat vakillik organlarining va nomzod qilib ko'targan tashabbuskor guruhlarning vakili hisoblanadi. Respublika Oliy Majlisining deputatlari o'z huquqlari va burchlarini ijro etishda O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi hamda 1995-yi1 6-mayda qabul qilingan «O'zbekiston Respublikasida xalq deputatlarining maqomi to'g'risida»gi qonunga amal qilgan holda ishlaydilar. Bu qonunda Oliy Majlis deputatining huquqlari, burchlari va faoliyatining shakllari va kafolatlari to'la ko'rsatilgan. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati va qonunchilik palatasi to'g'risidagi Konstitutsiyaviy qonunlarining 8-moddalarida Senat va Qonunchilik palatasining birgalikdagi vakolatlarini belgilab bergan. Mazkur qonunlarning 9moddalarida Senat va Qonunchilik palatasining vakolatlari belgilab qo'yilgan. Oliy Majlis faoliyati shakllari O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi va lining idoralarining faoliyat tartibi Oliy Majlis tomonidan 1995-yil 5-mayda qabul qilingan «O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Reglamenti» hamda O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi asosida chiqarilgan boshqa qonunlar asosida belgilanadi. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi faoliyatining masalalari jamoa bo'lib, erkin muhokama qilib hal etishga, oshkoralikka, Oliy Majlis tuzadigan organlar hamda u saylaydigan va tayinlaydigan mansabdor shaxslarning jamoatchilik fikrini doimo hisobga olishiga asoslanadi. Oliy Majlis faoliyatining doimiy va samarali bo'lishi uning sessiyalari, Oliy Majlis Kengashi, Oliy Majlis qo'mitalari va komissiyalari hamda deputatlarning ishi bilan bog'liq. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi ishining tashkiliy shakli - sessiya hisoblanadi. Oliy Majlis sessiyasi uning majlislarida ochiladi yoki yopiladi. Oliy Majlis sessiyasi uning majlislaridan, shuningdek Oliy Majlis qo'mitalari va komissiyalarining, boshqa organlarining sessiya majlislari oralig'idagi davrda o'tkaziladigan majlislardan iborat bo’ladi. Oliy Majlis sessiyalari Oliy Majlis Raisi tomonidan zaruratga qarab, bir yilda kamida ikki marta chaqiriladi. Oliy Majlis Raisi sessiyani chaqirish to'g'risidagi masalani Oliy Majlis Kengashi muhokamasiga kiritishga haqlidir. Bunday hollarda sessiya Oliy Majlis Kengashi tomonidan chaqirilib, bu xususda qaror qabul qilinadi. Sessiyani chaqirish to'g'risidagi qaror hamda uning muhokamasiga kiritiladigan masalalar haqidagi axborot Oliy Majlis deputatlariga va aholiga oldindan ma'lum qilinadi. Oliy Majlis muhokamasiga kiritilayotgan qonunlar, qarorlar va boshqa hujjatlarning loyihalari deputatlarga o1dindan, qoida tariqasida, sessiya ochilishidan kamida o'n kun oldin taqdim etiladi. Oliy Majlis sessiyasiga tayyorgarlik ko'rish uchun ishchi guruhi tuzilishi mumkin. Deputatlar ishchi guruhiga odatda Oliy Majlis Raisining muovinlaridan biri boshchilik qiladi va sessiyaga qo'yilgan masalalar yuzasidan deputatlar bilan katta tayyorgarlik ishlari olib boradilar. Oliy Majlisning sessiyasi qaerda va qachon o'tkazilishi to'g'risidagi, shuningdek, sessiyaga kelayotgan deputatlar qaerda va qachon ro'yxatga olinishi haqidagi xabar sessiya ochilishidan kamida uch kun oldin respublika va viloyat gazetalarida e'lon qilinadi, televidenie va radio orqali o'qib eshittiriladi. Oliy Majlisning ishi unda jami deputatlarning kamida uchdan ikki qismi ishtirok etgan taqdirdagina vakolatli hisoblanadi. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining saylovdan keyingi birinchi majlisi Markaziy saylov komissiyasi tomonidan saylovdan so'ng ikki oydan kechiktirmay chaqiriladi. Oliy Majlisning yangi chaqiriq, birinchi sessiyasining birinchi majlisini Markaziy saylov komissiyasining Raisi ochadi va u majlisni O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Raisi saylangunga qadar boshqaradi. Oliy Majlis sessiyasida raislik qiluvchi uning majlislarini ochadi va yopadi, ma'ruzalar qilish va nutqlar uchun so'z beradi, qonunlar, qarorlar va boshqa qonun hujjatlari loyihalarini, deputatlarning ko'rilayotgan masalalarga doir takliflarini ovozga qo'yadi hamda ovoz berish natijalarini ma'lum qiladi, Oliy Majlis sessiyasining Kotibiyatiga deputatlardan tushgan so'rovlar, savollar, ma'lumotlar, xabarlar, arizalar va takliflarni o'qib eshittiradi, majlislar zalida tartibni ta'minlaydi. Zarur hollarda raislik qiluvchi kelishmovchiliklarni bartaraf etish hamda Oliy Majlisning ishi davomida yuzaga keladigan boshqa masalalarni hal qilish uchun deputatlar guruhlari, fraksiyalar, bloklarning rahbarlari bilan maslahatlashib oladi. Oliy Majlis har bir sessiyasining majlislari davrida sessiya Kotibiyati tuziladi. Kotibiyatning vazifasi Oliy Majlis majlislarining stenogrammasi yuritilishini tashki1 etish, so'zga chiqish istagini bildirganlarni yozib berish, deputatlar so'rovlari, savollar, ma'lumotlar, xabarlar, arizalar, takliflarni hamda deputatlarning boshqa materiallarini ro'yxatga olish, fuqarolardan Oliy Majlis nomiga kelayotgan murojaatlar va boshqa hujjatlar bilan ishlashni tashkil etishdir. Oliy Majlis deputatlari, odatda, eng avvalo sessiyaning kun tartibini muhokama etadilar va qabul qiladilar. Kun tartibiga doir takliflar Oliy Majlis Kengashi tomonidan dastlabki tarzda qarab chiqiladi. Oliy Majlis o'zining birinchi majlisida, o'zi saylaydigan Mandat komissiyasining taqdimiga muvofiq, deputatlarning vakolatlarini to'g'ri deb topish to'g'risida, saylov to'g'risidagi qonun hujjatlari buzilgan hollarda esa, ayrim deputatlarning vakolatlarini haqiqiy emas deb topish haqida qaror qabul qiladi. Oliy Majlisning majlislari ochiq o'tkaziladi. Oliy Majlisning qaroriga muvofiq, ba'zi hollarda yopiq majlis o'tkazilishi mumkin. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining istalgan ochiq va yopiq majlisida O'zbekiston Respublikasining Prezidenti, Bosh vazir, Vazirlar Mahkamasi tarkibiga kiruvchi shaxslar, Konstitutsiyaviy, Oliy sud, Oliy Xo'jalik sudlarining raislari, Bosh prokuror, Markaziy bank boshqaruvining raisi hozir bo'lishlari mumkin. Bu yerda gap ko'rsatilgan mansabdor shaxslarning Oliy Majlis majlislarida qatnashish huquqi haqida boradi. Oliy Majlisda bunday kishilarning ishtirok etishi hokimiyat barcha shaxobchalarining samarali hamkorligini ta'minlashga xizmat qiladi. Bundan tashqari, yuqorida ko'rsatilgan mansabdor shaxslar, faqat Oliy Majlis ishida emas, balki Oliy Majlis organlari, jumladan, uning Kengashi, qo'mita va komissiyalarining majlislarida ham qatnashishlari mumkin. Oliy Majlis reglamentida ko'rsatilishicha (17-modda), Oliy Majlis yig'ilishlarida Oliy Majlisning Kengashi tomonidan taklif etilgan davlat organlari, jamoat birlashmalari, mehnat jamoalari, ilmiy muassasalar, matbuot, televidenie, radio vakillari va boshqa shaxslar hozir bo'lishlari mumkin. Taklif etilgan shaxslar Oliy Majlisning ishiga aralashish huquqiga ega emaslar, ma'qullayotganliklari yoki ma'qullamayotganliklarini bildirishdan o'zlarini tiyib turishlari, tartibga rioya qilishlari hamda raislik qiluvchining farmoyishlariga bo'ysunishlari shart. Majlislar, Oliy Majlisning qaroriga muvofiq, aholi uchun qulay vaqtda televidenie orqali ko'rsatilishi va radio orqali eshittirilishi mumkin. Majlislar to'g'risidagi axborot respublika va viloyat gazetalarida bosib chiqariladi, shuningdek, boshqa ommaviy axborot vositalarida e'lon qi1inadi. Oliy Majlisning reglamentida ko'rsatilishicha, Oliy Majlis ishi davlat tilida olib boriladi va rus tilida hamohang tarjimasi ta'minlanadi. Deputat o'zbek va rus tillaridan boshqa tilda so'zga chiqish niyatini Sessiya kotibiyatiga oldindan ma'lum qilib qo'yadi. Barcha nutqlarni o'zbek va rus tillariga tarjima qilish ta'minlanadi. Oliy Majlis ishiga raislik qiluvchi arizalarning tushish navbati bo'yicha muzokaralarda qatnashish uchun so'z beradi. Oliy Maj1is deputati sessiyada aynan bir masala bo'yicha ikki martadan ortiq so'zlashi mumkin emas. So'zga chiqish huquqini boshqa shaxsga berishga yo'l qo'yilmaydi. Ma'ruzachilarga savollar yozma ravishda yuboriladi yoki o'tirgan joydan mikrofon orqali beriladi. Oliy Majlisda ko'rilayotgan masalalar bo'yicha muzokaralarni to'xtatish sessiyada hozir bo'lgan jami deputatlaming ko'pchiligi tomonidan ochiq ovoz berish orqa1i amalga oshiriladi. Ma'ruzalar to'xtatilgandan keyin ma'ruzachi va qo'shimcha ma'ruza qilgan shaxs yakunlovchi nutq bilan so' zga chiqishga haqlidir. Oliy Majlisning majlislarida ko'rilayotgan masalalarga doir qarorlar ochiq ovoz berish yo'li bilan qabul qilinadi. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida va boshqa qonunlarda nazarda tutilgan hollarda yoki Oliy Majlisning qaroriga muvofiq yashirin ovoz berish o'tkaziladi. Bir masala yuzasidan ovoz berish o'tkazilayotganida, har qaysi deputat bitta ovozga ega bo'ladi hamda taklifni yoqlab yoki unga qarshi ovoz beradi yoxud ovoz berishda betaraf qoladi. Ovozlarni sanab chiqish tamom bo'lganidan keyin raislik qiluvchi ovoz berish natijalarini e'lon qiladi. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining navbatdan tashqari sessiyasi Oliy Majlisning Raisi tomonidan uning tashabbusi bilan yoki O'zbekiston Respublikasi Prezidentining, Qoraqalpog'iston Respublikasi Jo'qorg'i Kengesining yoxud Oliy Majlis deputatlari kamida uchdan bir qismining taklifi bilan chaqiriladi. Referendum yakunlari hamda davlat hokimiyati tashkil etilishining asosiy prinsiplari to'g'risidagi O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy qonuni va 2002- yil 27-yanvarda o'tkazilgan Referendumning yakunlari bo'yicha amalga oshiriladigan qonunchilik ishlarining asosiy yo'nalishlari, 2002-yil 12-dekabrda O'zbekiston Oliy Majlisining Senati va Qonunchilik palatasi to'g'risidagi Konstitutsiyaviy qonunlarning qabul qilinishi Oliy Majlis faoliyatining shakllariga jiddiy o'zgartirishlar kiritilishiga asos bo'ldi. Mazkur qonunlarga ko'ra, Oliy Majlis navbatdagi saylov va palatalarni shakllantirish yakunlari asosida yuqori palata (Senat) va quyi palata (qonunchilik palatasi)dan iborat bo'ladi. O'zbekiston Respublikasining Senati hududiy vakillik palatasidir . Senat a'zolari Qoraqalpog'iston Respublikasi Jo'qorg'i Kengesi, viloyatlar, tumanlar va shaharlar hokimiyati vakillik organlari deputatlarining tegishli qo'shma majlislarida mazkur deputatlar orasidan yashirin ovoz berish yo'li bilan Qoraqalpog'iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridan teng miqdorda olti kishidan saylanadi. Senatning o'n olti nafar a'zosi fan, san'at, adabiyot, ishlab chiqarish sohasida hamda davlat va jamiyat faoliyatining boshqa tarmoqlarida katta amaliy tajribaga ega bo'lgan hamda alohida xizmat ko'rsatgan eng obro'li fuqarolar orasidan O'zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlanadi. Senat ishi majlislarga va uning qo'mitalari majlislariga to'planadigan senatorlar faoliyatiga asoslanadi. Senatda hududiy mansublikka ko'ra hamda siyosiy yoki boshqa asosda guruhlar tuzishga yo'l qo'yilmaydi. Qonunchilik palatasi O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatasidir. Bu palata saylov okruglari bo'yicha ko'ppartiyaviylik asosida saylanadigan bir yuz ellik deputatdan iborat bo'ladi. Qonunchilik palatasining ishi palata barcha deputatlarining professional, doimiy faoliyat ko'rsatishiga asoslanadi. Qonunchilik palatasi faoliyatining tashkiliy shakli uning Qonunchilik palatasi sessiyalari davrida o'tkaziladigan majlislaridir. Navbatdagi sessiyalar, qoida tariqasida sentyabrning birinchi ish kunidan boshlab kelgusi yilning iyun oyi oxirgi ish kuniga qadar o'tkaziladi. Qonunchilik palatasi va Senatning qo'shma majlislari ochiq va oshkora o'tkaziladi. Oliy Majlisining qonun chiqaruvchilik faoliyati. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining qonun chiqaruvchilik faoliyati to'rt bosqichda bo'ladi. Ushbu bosqichlar konstitutsiyaviy huquq nazariyasida qonun chiqarish jarayoni deb ataladi va qonun loyihasini taklif qilish, muhokama qilish, qabul qilish, hamda qonunni imzolash va e'lon qilishdan iborat bo'ladi. Qonun chiqarish jarayonining birinchi bosqichi. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 82-moddasida O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisida qonunchilik tashabbusi huquqiga ega organlarning ro'yxati keltiriladi. Qonunchilik tashabbusi huquqiga O'zbekiston Respublikasining Prezidenti, shuningdek, o'z davlat hokimiyatining oliy organi orqali Qoraqalpog'iston Respublikasi, O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining deputatlari, O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi, Oliy sudi, Oliy xo'jalik sudi, Bosh prokurori egadirlar. Oliy Majlisga qonunchilik taklifi bilan murojaat etish huquqi xech kim uchun cheklanmagan. Shunday taklif kiritilgan taqdirda esa, qonun loyihalari qonun chiqarish tashabbusi huquqiga ega bo'lgan yuqorida ko'rsatilgan idoralar va shaxslar orqali O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga kiritilishi mumkin. Qonun chiqarish jarayonining ikkinchi bosqichida Oliy Majlis taqdim etgan loyihalarni qonun chiqarish jarayonining barcha qoidalariga to'la rioya etgan holda ko'rib chiqishi shart. Shuni ham nazarda tutish kerakki, Oliy Maj1is shu qonun loyihasini ma'qullash yoki inkor etish huquqiga ega. Qonun loyihasi yoki qonun chiqarish to'g'risidagi taklif dastlabki tarzda ko'rib chiqish va ishlab chiqish uchun Oliy Majlis Raisi tomonidan Oliy Majlisning tegishli qo'mitalari va ayni bir vaqtda O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining qonunchilik va sud-huquq masalalari qo'mitasiga yuboriladi. Bunda xulosa tayyorlash uchun bosh qo'mita yoki komissiya belgilab qo'yiladi. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga kiritilgan qonun loyihalarini ko'rib chiqish bir necha o'qishda amalga oshirilishi, shuningdek, joylardagi deputatlar guruhlari tomonidan dastlabki tarzda muhokama qilinishi murnkin. Qonun loyihasining birinchi o'qilishida Oliy Majlis qonun loyihasi tashabbuskorining ma'ruzasini va bosh qo'mita yoki komissiyaning qo'shimcha ma'ruzasini tinglaydi, qonun loyihasining asosiy qoidalarini muhokama qiladi hamda tuzatishlar shaklida taklif va mulohazalar bildiradi, zarur hollarda qonun loyihasini muhokama etish uchun matbuotda e'lon qilish haqidagi takliflarni ko'rib chiqadi. Muhokama yakunlari bo'yicha Oliy Majlis qonun loyihasining asosiy qoidalarini ma' qullaydi yoki rad etadi. Qonun loyihasi ma'qullangan taqdirda, Oliy Majlis uni ikkinchi o'qishga taqdim etish muddatini belgilaydi. Birinchi o'qishda ko'rib chiqilgan qonun loyihasiga doir to'xtam, agar Oliy Majlis deputatlari umumiy sonining ko'pchiligi uni yoqlab ovoz bergan bo'lsa, qabul qilingan hisoblanadi. Bunday to'xtam Oliy Majlisning qarori bilan rasmiylashtiriladi. Qonun loyihasiga va uning ayrim moddalariga tuzatishlarni deputatlar yozma ravishda Oliy Majlis Kengashi, bosh qo'mita, komissiya yoki qonun loyihasini maromiga yetkazish topshirilgan qo'mitaga qonun loyihasining ikkinchi o'qishdagi muhokamasi boshlanishidan kamida uch kun oldin topshiradilar. Qonun loyihasini maromiga yetkazish topshirilgan qo'mita loyihaga kiritilgan tuzatishlarni qarab chiqadi va uni ikkinchi o'qishdagi muhokamaga tayyorlaydi. Maromiga yetkazilgan qonun loyihasi, Oliy Majlis Kengashining qaroriga muvofiq, ikkinchi o'qishda muhokamaga kiritiladi. Qonun loyihasi yuzasidan ikkinchi o'qish chog'ida, loyiha moddama modda, bo'limlar bo'yicha yoki butunlay muhokama qilinadi. Birinchi yoki ikkinchi o'qish natijasida O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi qonun loyihasini qabul qiladi yoki rad etadi yoxud maromiga yetkazish uchun qaytaradi. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining qaroriga muvofiq, eng muhim qonunlarning loyihalari umumxalq ovoziga (referendumga) qo'yilishi mumkin. Qonun chiqarish jarayonining uchinchi bosqichi. Ma'lumki, Oliy Majlis vakolatlari amalga oshirilishining huquqiy shakli u qabul qiladigan qonun hujjatlari hisoblanadi. O'zbekiston Respublikasining qonunlari Oliy Majlis qabul qiladigan asosiy hujjatlardir. O'zbekiston Respublikasi qonuni o'ziga xos xususiyatlarga ega. U faqat Oliy Majlis sessiyasida qabul qilinadi va butun O'zbekiston xalqining erkini ifoda etadi. O'zbekiston Respublikasining qonuni o'zida huquqiy qoidalarni mujassam etadi va shuning uchun huquqiy normativ hujjat hisoblanadi. O'zbekiston Respublikasi hududida amalda bo'lgan qonunlarning bajarilishi barcha davlat organlari, jamoat birlashmalari va fuqarolar uchun majburiydir. Davlat organlarining huquqiy normativ aktlari qonunga muvofiq bo'lishi shart. O'zbekiston Respublikasining qonunlari barcha davlat organlari, o'zini-o'zi boshqaruv organlari, jamoat birlashmalari va fuqarolar faoliyatining huquqiy asosidir. U davlat organlari chiqaradigan barcha huquqiy hujjatlardan ustun turadi. Ma'lumki, O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 83-moddasi va «O'zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi to'g'risida»gi konstitutsiyaviy qonunning 9-moddasiga va 2000-yil 14- dekabrda qabul qilingan «Normativ huquqiy hujjatlar to'g'risida»gi Qonunga muvofiq, Oliy Majlis O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini, konstitutsiyaviy qonunlarini, qarorlar va boshqa hujjatlarni qabul qiladi. Oliy Majlis hamda uning Kengashi, shular bilan bir qatorda murojaatnomalar, deklaratsiyalar va bayonotlar qabul qilishi mumkin. Konstitutsiya va konstitutsiyaviy qonunlarni qabul qilish va ularga o'zgartishlar kiritishning o'ziga xos tartibi mavjud. O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, Konstitutsiyani o'zgartiruvchi va to'ldiruvchi qonunlar, shuningdek, boshqa konstitutsiyaviy qonunlar Oliy Majlis jami deputatlarining kamida uchdan ikki qismidan iborat ko'pchiligi tomonidan qabul qilinadi. O'zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi Konstitutsiyaga o'zgartishlar hamda tuzatishlar kiritish to'g'risida taklif taqdim etilganidan keyin olti oy mobaynida ushbu takliflarning keng va har taraflama muhokama qilinishini tashkil etib, so'ng qabul qilishi mumkin. Agar Oliy Majlis Konstitutsiyaga o'zgartishlar kiritish to'g'risidagi taklifni rad etsa, ushbu taklif kamida bir yil o'tgandan keyin qayta kiritilishi mumkin. Oddiy qonunlar, qarorlar va boshqa hujjatlar Oliy Majlis jami deputatlarining ko'pchilik ovozi bilan qabul qi1inadi. Oliy Majlis va uning Kengashi murojaatnomalar va bayonotlarning loyihalarini, Oliy Majlis yoki uning Kengashi qarorlariga ko'ra, Oliy Majlisning qo'mitalari va komissiyalariga dastlabki tarzda ko'rib chiqish uchun topshirishi mumkin. Bu hujjatlar ham Oliy Majlis deputatlari yoki Kengash a'zolari ko'pchiligining ovozi bilan qabul qilinadi. Bu yerda shuni ta'kidlash kerakki, ovoz berish natijalarini hisoblashda qonunni qabul qilish vaqtida hozir bo'lgan deputatlarning emas, balki Oliy Majlisga saylangan barcha deputatlarning umumiy miqdoriga nisbatan ko'pchilik talab etiladi. Qonun chiqarish jarayonining to'rtinchi bosqichi. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 93-moddasi 14-bandiga binoan, qonunlarni O'zbekiston Respublikasi Prezidenti imzolaydi. Prezidentning e'tirozlari bo'lsa, u holda Prezident bu qonunni takroriy muhokama qilish va ovozga qo'yish uchun o'z e'tirozlari bilan Oliy Majlisga qaytarib yuborishi mumkin. Agar qonunni Oliy Majlis deputatlarining uchdan ikki qismi tasdiqlasa, Prezident qonunni imzolaydi. Qabul qillngan va Prezident imzolagan matn Oliy Majlisga saqlash va e'lon qilish uchun yuboriladi. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 83-moddasiga muvofiq, Oliy Majlis qabul qilgan qonunlarning va boshqa normativ hujjatlarning matbuotda e'lon qilinishi ushbu qonunlar qo'llanishining majburiy sharti hisoblanadi. Oliy Majlisning hamda Oliy Majlis Kengashining qarolarini O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Raisi imzolaydi, u bo'lmagan hollarda esa bunday hujjatlarni Oliy Majlis Raisining o'rinbosarlaridan biri imzolaydi. O'zbekiston Respublikasining qonunlari Respublika Prezidenti imzolaganidan keyin uzog'i bilan bir hafta ichida rasman e'lon qilinadi. Agar hujjatlarning o'zida boshqa qoida belgilanmagan bo'lsa, ular rasman e'lon qilinganidan keyin o'n kun o'tgach butun O'zbekiston hududida bir vaqtning o'zida kuchga kiradi. Qonunlar to'liq matnining «O'zbekiston Oliy Majlisi axborotnomasi», «Xalq so'zi», «Narodnoe slovo» gazetalarida chop etilishi ularning birinchi marta rasman e'lon qilinishi hisoblanadi. O'zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi «O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi to'g'risida»gi qonunning 2-moddasiga asosan, qonunlarning va Oliy Majlis qabul qilgan boshqa hujjatlarning ijrosini nazorat qiladi. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Konstitutsiya, Oliy Majlis to'g'risidagi va boshqa qonunlarda ko'rsatilgan vakolatlarni samarali amalga oshirish uchun qonuniy tartibda ma'lum organlar tuzadi va ularning ishlariga rahbarlik qiladi. Referendum yakunlari hamda davlat hokimiyati tashkil etilishining asosiy prinsiplari to'g'risidagi O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy qonuni va 2002- yil 27-yanvarda o'tkazilgan O'zbekiston Respublikasi Referendumining yakunlari bo'yicha amalga oshiriladigan qonunchilik ishlari asosiy yo'nalishlarining qabul qilinishi Oliy Majlisning kelgusi qonunchilik faoliyati uchun katta ahamiyatga ega bo'ldi. 2002-yil 12-dekabrda O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi to'g'risidagi O'zbekiston Konstitutsiyaviy qonuni qabul qilindi. Mazkur qonunga muvofiq, Qonunchilik palatasi, Oliy Majlisning quyi palatasi bo'lib, mutlaqo yangi tartibda, ya'ni, doimiy professional asosda ish olib boradi. Qonunchilik palatasi saylov okruglari bo'yicha ko'p partiyaviylik asosida saylanadigan bir yuz yigirma deputatdan iborat bo'ladi. Qonun chiqarish faoliyatini amalga oshirishda Oliy Majlisning yuqori palatasi - Senatning faoliyati ham alohida muhim ahamiyatga molik bo'ladi. Senat sessiyalarda to'planib, quyi palata tomonidan tayyorlangan qonunlarni muhokama qiladi va o'z qarorini chiqaradi. Shunday qilib, Oliy Majlisning ikki palatali bo'lishi qonun chiqarish faoliyatini yanada takomillashtirish imkonini beradi. Oliy Majlis deputatlar bloklari va partiya fraksiyalari faoliyati «O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining reglamenti»da Oliy Majlis deputatlarining fraksiyalari, blok1ari to'g'risida ham ma'lumotlar bor. Bu qonunning 36moddasida ko'rsatilishicha, Oliy Majlisning siyosiy partiyalar va davlat hokimiyati vakillik organlari va saylovchilar tashabbuskor guruhlari tomonidan ko'rsatilgan deputatlari fraksiyalar va bloklarga birlashishlari murnkin. Oliy Majlis deputati faqat bitta deputatlar birlashmasi (fraksiya, blok)da bo'lishga haqli. Fraksiyalar, bloklar o'z faoliyatini Oliy Majlis tomonidan ro'yxatga olinganidan keyin amalga oshiradi va O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi hamda qonunlari doirasida ish olib boradi. Fraksiya, blok rahbari fraksiyani, blokni ro'yxatga olish to'g'risidagi iltimos bayon etilgan ariza bilan Oliy Majlisga murojaat etadi. Arizalarni Oliy Majlis sessiyasida qarab chiqish vaqtida fraksiyalarning, bloklarning rahbarlari tuzilgan fraksiyaning, blokning maqsad va vazifalari to'g'risida axborot berishi, boshqa ma'lumotlarni aytishi mumkin. Oliy Majlis rasmiy fraksiyalarni, bloklarni ro'yxatga olish masalasi yuzasidan qaror qabul qiladi. Oliy Majlis blok va fraksiyalarining faoliyati to'g'risidagi masala mantiqan O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Oliy Majlis va unga saylov to'g'risidagi qonunlardan kelib chiqadi. Bu hujjatlarga muvofiq, O'zbekistonda ijtimoiy hayot, siyosiy institutlar, mafkura va fikrlarning xilma-xilligi fsosida rivojlanadi; siyosiy partiyalar xalqimiz turli tabaqa va guruhlarining irodasini ifodalab, deputatlikka saylangan o'z vakillari orqali davlat hokimiyatini tuzishda va uning faoliyatini amalga oshirishda ishtirok etadi. Chunki partiya xalqning, ijtimoiy qatlamning bir qismi bo'lsa, blok va fraksiyalar Oliy Majlis hamda siyosiy partiyaning muayyan bo'lagidir. Shuning uchun ham O'zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi 1996-yil 26-dekabrda «Siyosiy partiyalar to'g'risida» alohida qonun qabul qilib, unda siyosiy partiyalarning O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisidagi fraksiyalari faoliyatiga alohida modda ajratdi. Qonunning 13-moddasiga muvofiq, siyosiy partiyalarning O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisidagi fraksiyalari siyosiy partiyalar tomonidan ko'rsatilgan deputatlarning ta'sis yig'ilishlarida va o'z partiyalarining siyosatini uyushqoqlik bilan o'tkazish uchun tuziladi. Siyosiy partiyaning O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisidagi fraksiyasi quyidagi huquqlarga ega: sessiya kun tartibini tuzishda ishtirok etish; sessiya kun tartibidagi har bir masala bo'yicha muzokaralarda fraksiya vakiliga kafolatlangan so'z berilishi; tegishli ravishda respublika hukumatiga, vazirlarga, boshqa davlat organlarining rahbarlariga so'rovlar bilan murojaat etish; Oliy Majlis rahbarligiga, qo'mita va komissiyalar raisligiga nomzodlar bo'yicha takliflar kiritish; sessiyada muhokama qilinayotgan masala bo'yicha fraksiya fikrini deputatlar orqali bildirish; nazarda tutilgan boshqa vazifalarni amalga oshirish. Siyosiy partiya fraksiyasining va blokning rahbarlari Oliy Majlis Kengashining tarkibiga kiradi. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining II chaqiriq I sessiyasida 2000-yil 22yanvarda Oliy Majlisning deputatlar bloklari va partiya fraksiyalari ro'yxatga olindi. Partiya fraksiyalari bir-biridan farq qiladigan o'z faoliyat dasturlariga ega bo'lib, Oliy Majlisning qonun chiqarish faoliyatida siyosiy murosalar asosida ish olib borib, eng muhim vazifalarni bajarishga ko'maklashmoqdalar. Oliy Majlisning Raisi va uning o’rinbosarlari faoliyati O'zbekiston Konstitutsiyasining 84-moddasi va «O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi to'g'risida»gi qonunning 12-moddasiga muvofiq, Oliy Majlis Raisi va uning o'rinbosarlari Oliy Majlis tomonidan, hududiy deputatlar guruhlari vakillari yig'ilishining taklifiga binoan, deputatlar orasidan yashirin ovoz berish orqali, Oliy Majlis jami deputatlari yarmidan ko'pining ovozi bilan Oliy Majlis vakolati muddatiga teng bo'lgan muddatga saylanadi. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Raisi va uning o'rinbosarlari Oliy Majlisga har yili hisobot berib turadilar. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Raisining o'rinbosarlaridan biri Qoraqalpog'iston vakili, Oliy Majlisning deputati bo'ladi. Oliy Majlisning Raisi etib bir shaxsni surunkasiga ikki muddatdan ortiq saylash mumkin emas. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Raisi, muddatidan oldin deputatlarning uchdan ikki qismidan ko'prog'i yashirin ovoz berishi orqali qabul qilingan Oliy Majlis qaroriga binoan, chaqirib olinishi mumkin. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 85-moddasiga muvofiq, Oliy Majlisning Raisi: - Oliy Majlis muhokamasiga qo'yiladigan masalalarni tayyorlashga umumiy rahbarlik qiladi; - Oliy Majlis sessiyalarini chaqiradi, sessiyaning kun tartibiga doir takliflarni qo'mitalar va komissiyalarning raislari bilan birgalikda tayyorlaydi; - Oliy Majlis va uning Kengashi majlislarida raislik qiladi; - Oliy Majlis qo'mitalari va komissiyalarining fao1iyatini muvofiqlashtirib turadi; - qonunlarning va Oliy Majlis qarorlarining bajarilishini nazorat qilishni tashkil etadi; - parlamentlararo aloqalarni amalga oshirish ishlariga va xalqaro parlament tashkilotlari ishi bilan bog'liq guruhlar faoliyatiga rahbarlik qiladi; - Oliy Majlis Kengashi bilan kelishgan holda Oliy Majlis Raisining o'rinbosarlari, Oliy Majlis qo'mitalari va komissiyalari raislari etib saylash uchun Oliy Majlisga nomzodlarni taqdim etadi; - qo'mitalar va komissiyalar raislarining taklifiga binoan, bu qo'mitalar va komissiyalar tarkibini o'zgartirib, Oliy Majlisga kiritadi; - Oliy Majlis matbuot organlarining faoliyatiga rahbarlikni amalga oshiradi, ularning nizomlarini va tahrir hay'atlari tarkibini hamda ularning ishlashi uchun zarur xarajatlar smetasini tasdiqlaydi; - Oliy Majlisga qarashli matbuot organlari muharrirlarini tayinlaydi va lavozimlaridan ozod qiladi; - Oliy Majlis deputatlari va devonining ishlashi uchun zarur xarajatlar smetasini tasdiqlaydi; - Oliy Majlis va uning Kengashi qarorlarini imzolaydi. Oliy Majlisning Raisi o'z vakolatlarini bajarish yuzasidan farmoyishlar chiqaradi. U o'z vakolatidagi masalalarni Kengash muhokamasiga kiritishga haqlidir . Oliy Majlis Raisiga berilgan bunday vakolatlar Oliy Majlis ishini tashkil etishda, qonunchilik faoliyatini amalga oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Raisining o'rinbosarlari raisning topshirig'iga binoan, uning ayrim vazifalarini bajaradilar va u yo'qligida yoki uning o'z vazifalarini amalga oshirishi mumkin bo'lmagan hollarda raisning vazifasini bajarib turadilar. Oliy Majlis Kengashi vakolatlari Oliy Majlis ishini tashkil etish hamda Oliy Majlis to’g’risidagi qonunda ko'rsatilgan boshqa vakolatlarni amalga oshirish uchun Oliy Majlisning birinchi sessiyasida O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Kengashi tuziladi. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Kengashining tarkibiga Oliy Majlis Raisi, uning o'rinbosarlari, qo'mitalarning, mandat komissiyasining raislari, Oliy Majlis rasmiy blok va fraksiyalarining vakillari kiradilar. Oliy Majlis Kengashiga Oliy Majlisning Raisi boshchilik qiladi. Oliy Majlis Kengashining majlislari zaruratiga qarab chaqiriladi va Kengash umumiy tarkibining yarmidan ortig'i hozir bo'lgan taqdirdagina vakolatli bo'ladi. Oliy Majlis Kengashining qarorlari, uning majlislarida hozir bo'lganlarning ko'pchilik ovozi bilan qabul qilinadi. Shuningdek, qarorlar Oliy Majlis Kengashi tarkibining a'zolaridan birma-bir so'rab chiqish yo'li bilan ham qabul qilinishi mumkin. O'zbekiston Respublikasining Prezidenti Oliy Majlis Kengashining majlislarida katnashish huquqiga ega. Undan tashqari, Oliy Majlis Raisining taklifiga muvofiq, Kengash majlislarida Oliy Majlis deputatlari, shuningdek, davlat organlari, jamoat birlashmalarining vakillari, olimlar va mutaxassislar ham qatnashishlari mumkin. Oliy Majlis Kengashining vakolatlari «O'zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi to'g'risida»gi konstitutsiyaviy qonun bilan belgilanadi. Bu qonunning 17- moddasiga binoan, Oliy Majlis Kengashi Oliy Majlis sessiyasi kun tartibiga va ish tartibiga doir takliflarni tayyorlaydi; Oliy Majlis qo'mitalari va komissiyalarining amalga oshirilayotgan ishlari to'g'risidagi ma'lumotlarni hamda qonunlar va Oliy Majlisning boshqa qarorlarining ijrosi to'g'risidagi axborotlarni eshitadi; qonun loyihalarini tayyorlash ishini rejalashtirishni uyushtiradi; Oliy Majlis Raisining taklifiga binoan, qonun loyihalari va boshqa hujjatlarni dastlabki tarzda ko'rib chiqadi; Oliy Majlis sessiyasida deputatlar bildirgan taklif va mulohazalarni tahlil etadi, hamda ular yuzasidan tegishli qarorlar qabul qiladi; sessiyalar oralig'idagi davrda qonun hujjatlarida belgilangan hollarda va tartiblarda Oliy Majlis deputatlarini javobgarlikka tortishga, shuningdek, ish joyidagi ma'muriyat tashabbusiga ko'ra deputatlarni ishdan bo'shatishga rozilik berish to'g'risidagi masalalarni ko'rib chiqadi; Oliy Majlis ishi va deputatlar o'z vakolatlarini samarali amalga oshirishlari bilan bog'liq bo'lgan boshqa masalalarni ko'rib chiqadi. Oliy Majlis Kengashi o'z vakolatiga kiradigan masalalar yuzasidan qarorlar qabul qiladi. Bu qarorlar belgilangan tartibda e'lon qilinadi. Oliy Majlis qo’mitalari va komissiyalarining faoliyati O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining samarali faoliyat ko’rsatishida, uning vakolatlarini amalga oshirishda Oliy Majlisning muhim organlari hisoblangan qo'mita va komissiyalar alohida o'rin tutadi. Oliy Majlis qo'mitalari va komissiyalarining vakolatlari, ularni tuzish va faoliyat ko'rsatish tartibi «O'zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi to'g'risida»gi konstitutsiyaviy qonun, «O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining reglamenti», «O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining qo'mitalari va komissiyalari to'g'risida»gi nizom bilan belgilangan. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 86-moddasiga muvofiq, Oliy Majlis qonun loyihalari tayyorlash ishlarini olib borish, Oliy Majlis muhokamasiga kiritiladigan masalalarni dastlabki tarzda ko'rib chiqish va tayyorlash, qonunlarning va Oliy Majlis qarorlarining ijrosini nazorat kilib turish maqsadida deputatlar orasidan qo'mitalar va komissiyalarni saylaydi hamda ularning raislarini tasdiqlaydi. Qo'mita va komissiyalarni tuzish chog'ida deputatlarning kasbiy va boshqa xil qiziqishlari, ularning ishlab chiqarishga oid hayotiy tajribalari, erkin bildirilgan xohishistaklari inobatga olinadi. Qo'mita va komissiyalar tarkibida fraksiyalar va bloklardan vakil deputatlar bo'lishi ta'minlanadi. Qo'mita va komissiyalar Oliy Majlisning vakolat muddatiga teng muddatga tuziladi. Qo'mita va komissiyalar ro'yxati va ular a'zolarining miqdori O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan belgilanadi. Qo'mita yoki komissiya tarkibiga Oliy Majlis Raisi va uning o'rinbosarlari saylanishlari mumkin emas. Oliy Majlis deputati Oliy Majlisning faqat bitta qo'mitasi yoki komissiyaga saylanishi mumkin, qo'mita yoki komissiya tarkibiga saylanmagan deputat ularning ishida maslahat ovozi bilan jshtirok etishga haqlidir. Qo'mitalar va komissiyalarning barcha a'zolari teng huquqlardan foydalanadilar. Oliy Majlis qo'mitalari va komissiyalari Oliy Majlis oldida mas'ul bo'lib, unga hisob beradilar. Zarur hollarda Oliy Majlis istalgan vaqtda yangi qo'mitalar va komissiyalar tuzishi, ilgari tuzilganlarni tugatishi yoki qaytadan tashkil etishi mumkin. «O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi to'g'risida»gi qonunning 23- moddasida ushbu qo'mita va komissiyalarning vakolatlari ko'rsatilgan. Bu qo'mita va komissiyalar: 1) Oliy Majlis, uning Raisi, Oliy Majlis Kengashi top shirig'iga binoan yoki o'z tashabbuslari bilan tasarruflaridagi masalalar bo'yicha qonunlarning va Oliy Majlis boshqa qarorlarining loyihalarini ishlab chiqadilar; 2) qonun hujjatlarini takomillashtirish bilan bog'liq masalalarni tayyorlaydilar, Oliy Majlis sessiyasi kun tartibiga doir takliflarni kiritadilar; 3) qo'mita yoki komissiya ishida ishtirok etish uchun davlat organlari, jamoat birlashmalari vakillarini, mutaxassislar va olimlarni taklif etadilar; 4) o'zlari ishlab chiqqan qonun loyihalarini ham, qonun chiqarish tashabbusi tariqasida tushgan qonun loyihalarini ham ilmiy ekspertizaga yuboradilar va ularning fikrlarini so'raydilar; 5) o'rganib chiqish uchun o'zlariga berilgan qonun loyihalari yuzasidan o'z xulosalari, takliflari va mulohazalarini yuboradilar; 6) Oliy Majlis yig'ilishlarida o'z tasarruflaridagi masalalar bo'yicha ma'ruzalar va qo'shimcha ma'ruzalar bilan so'zga chiqadilar; 7) yuborilgan respublika byudjeti loyihalarini, uning ijrosi to'g'risidagi hisobotlarni, shuningdek, davlat strategiya dasturlari loyihalarini qarab chiqadilar; 8) o'z tasarruflaridagi masalalar yuzasidan respublika hukumatiga takliflar kiritadilar; 9) o'z tasarruflaridagi masalalar bo'yicha davlat organlari va jamoat birlashmalaridan, mansabdor shaxslardan hujjatlar, yozma xulosalar, hisobotlar va boshqa ma'lumotlarn talab qiladilar; 10) qonunlarning va respublika Oliy Majlisi boshqa qarorlarining ijro etilishi ustidan nazoratni amalga oshiradilar; 11) vazirliklar, davlat qo'mitalari va idoralar rahbarlarining, Qoraqalpog'iston Respublika Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar rahbarlarining qonunlarni, Oliy Majlisning boshqa hujjatlarini va qo'mitalar, komissiyalar tavsiyalarini bajarish yuzasidan axborotlarini eshitadilar. Konstitutsiya va boshqa huquqiy hujjatlar Oliy Majlis qo'mita va komissiyalarining zimmasiga bir qator vakolatlarni yuklasa-da, ular qonun chiqarish hokimiyatini amalga oshiruvchi Oliy Majlis singari mustaqil davlat organi hisoblanmaydilar va shu bois normativ hujjatlar qabul qilmaydilar. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi va uning Kengashining topshiriqlarini bajarish uchun deputatlar orasidan muvaqqat komissiyalar tuzilishi mumkin. Muvaqqat komissiyalarning vazifasi va ularning faoliyat tartibi O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan ularni tuzish chog'ida belgilab qo'yiladi. Muvaqqat komissiyalar o'z zimmalariga yuklangan vazifalarni bajarib bo'lganlaridan keyin yoxud Oliy Majlis yoki uning Kengashi qaroriga binoan, faoliyatlarini muddatidan ilgari to'xtatadilar. Oliy Majlis qo'mitalari va komissiyalari ishni o'z rejalariga, Oliy Majlis, uning Raisi hamda Kengashi topshiriqlariga va tavsiyalariga muvofiq tashkil etadilar . Qo'mita va komissiyalar masalalarni jamoa bo'lib erkin muhokama qilish, oshkoralik hamda keng tashabbuskorlik asosida hal etadilar . Oliy Majlisning Raisi qo'mita va komissiyalar faoliyatini muvofiqlashtirib turadi. Oliy Majlis qo'mita va komissiyalarining majlislari ochiq o'tkaziladi. Majlislarga davlat hamda jamoat idoralari va tashkilotlarining, ilmiy muassasalarning vakillari, mutaxassislari va olimlar taklif etilishlari mumkin. Ular majlislarda maslahat ovozi huquqi bilan qatnashadilar. Ko'rib chiqiladigan masalalar yuzasidan komissiya va qo'mitalar tavsiya tarzida qarorlar qabul qiladilar va xulosa1ar chiqaradilar. Oliy Majlisning qo'mita va komissiyalarida barcha masalalar ular a'zolarining ko'pchilik ovozi bilan hal etiladi. Komissiya yoki qo'mitaning qarorlari, xulosalar va majlis bayonlarini komissiya yoki qo'mita raisi imzolaydi. Ishlab chiqilgan tavsiyalar tegishli idoralar va tashkilotlarga yuboriladi va zarur hollarda Oliy Majlis Raisi va Vazirlar Mahkamasining Bosh vaziriga ma'lum qilinadi. Davlat organlari va jamoat birlashmalari qo'mitalar va komissiyalarning qarorlarini olgach, ko'rib chiqishlar, natijalar va ko'rilgan choralar haqida, agar qarorda o'zgacha qoida belgilanmagan bo'lsa, uzog'i bilan bir oy muddat ichida xabar qilishlari shart. Oliy Majlis qo'mitalari va komissiyalari o'z faoliyatlarini oshkoralik asosida amalga oshiradilar, faoliyatlari haqida jamoatchilikni xabardor qiladilar. Adabiyotlar: 1. “O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi.” T. 2009 y. 2. O’zbekiston Respublikasining Sudlar to’g’risida”gi qonuni. Xalq so’zi. 2001 yil 13 fevral. 3. O’zbekiston Respublikasi “Prokrutura to’g’risida”gi qonun. 1992 yil 9dekabr. O’zbekiston yangi Qonunlari 7-soni T. “Adolat” 1993 yil. 4. I.A. Karimov “O’zbekiston XXI asrga intilmoqda”. T. “O’zbekiston”. 1998 yil. 5. “O’zbekiston Respublikasini Vazirlar mahkamasi to’g’risida”gi qonun 1993 yil 6 may. O’zbekistonning yangi qonunlari 6-son. T. “Adolat” 1994 yil.

O'xshashlar

O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi
O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlis Qonunchilik palatasi
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti
O’zbekiston Respublikasi adliya vazirligi
Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senat tarkibiy tuzilmalari