Bosh sahifa
Referatlar
Huquqshunoslik
O`zgalar mulkini talon-toroj qilish
O`zgalar mulkini talon-toroj qilish
Yuklangan vaqt:
20.09.2019
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
158.5 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
O`zgalar mulkini talon-toroj qilish bilan bofliq bo`lmagan jinoyatlar
Iqtisodiyot sohasidagi jinoyatlarning kriminologik tavsifi va ularning oldini olish
O`lim jazosini bekor qilish bosqichlari
Iqtisodiyot sohasidagi jinoyatlarning sabab va sharoitlari
O`rmonlarni huquqiy muhofaza qilish
![O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining «O`zgalar mulkini o`g`irlik, talonchilik va bosqinchilik yo`li bilan talon-toroj qilish jinoyat ishlari bo`yicha sud amaliyoti haqida»gi 1999 yil 30 aprel 6-sonli qarorida ta`kidlanganidek, hayot uchun xavf li bo`lgan zo`rlik ishlatish deganda, uning ishlatilishi jabrlanuvchining hayoti uchun aniq bo`lgan xavfni vujudga keltiruvchi holat (masalan, jabrlanuvchini bo`g`ish, boshini suv ostida ushlab turish va hokazo) tushuniladi. Sog`liq uchun xavfli bo`lgan zo`rlik ishlatish deganda, jabrlanuvchiga sog`lig`ining buzilishiga sabab bo`lgan tan jarohati yetkazish yoki shunday tan jarohatini yetkazish xavfini tug`diruvchi harakatlar (chakkaga, quyosh o`ralmasiga (solnechnoye spleteniye) urish va hokazolar) tushuniladi. 1 [47] Aldash yo`li bilan tanasiga kuchli ta`sir ko`rsatuvchi, zaharli, uxlatadigan yoki boshqa karaxt qiladigan moddalar jabrlanuvchiga berilganida, qilmish qanday kvalifikatsiya qilinadiq -degan savol tug`ilishi tabiiy. Albatta, agar bunday moddalarning berilishi jabrlanuvchining hayoti va sog`lig`iga xavf tug`dirgan bo`lsa, aybdorning harakatlarini O`zR JK 164-moddasi bilan kvalifikatsiya qilish zarur. Bosqinchilik ishlatiladigan zo`rlik jabrlanuvchidan tortib olingan mol- mulkni egallash yoki o`zida saqlab qolish usuli hisoblanadi. Bosqinchilikni kvalifikatsiya qilish uchun aybdor tomonidan zo`rlikning mol-mulk egasi yoki uni qo`riqlayotgan shaxs yoxud mulk tasarrufida bo`lgan shaxs yoxud o`zganing mulkini egallashga to`sqinlik qilgan shaxslarga nisbatan ishlatilganligining ahamiyati yo`q. O`zganing mol-mulkini egallash yoki saqlab qolish maqsadida zo`rlikning ishlatilishi jinoyatning zaruriy belgisi hisoblanadi. Agar zo`rlik boshqa maqsadda, masalan, sodir etilgan o`g`irlikdan keyin qo`lga tushishdan qutulib qolish maqsadida ishlatilgan bo`lsa, bunday qilmishni bosqinchilik deb hisoblash mumkin emas, aybdorning harakatlari o`g`rilik va shaxsga yoki boshqaruv tartibiga qarshi jinoyat, deb hisoblanadi. 1](/data/documents/a8456d1d-9443-48ac-af71-acae1f3f349e/page-9.png)
![Bularga: bolta, buragich, zanjir, nishtar, katta tosh, pichoq, bolg`a, belkurak, armatura bo`lagi, so`yil kabilar kiradi. Qurol sifatida foydalanish mumkin bo`lgan narsalarning oldindan tayyorlab qo`yilganligi yoki jinoyat sodir etilgan joydan olinganligining qilmishini bosqinchilik deb kvalifikatsiya qilish uchun ahamiyati yo`q. Bosqinchilikda qurol yoki qurol sifatida foydalanish mumkin bo`lgan boshqa buyumlarni ishlatish deganda, amalda ulardan belgilangan maqsadda foydalanilishi tushunilmog`i lozim. Bosqinchilikni sodir etishda ishlatishga yaroqsiz qurol yoki qurolga o`xshatib yasalgan buyumlarning qo`llanilganligi bosqinchilikni og`irlashtiruvchi holat hisoblanmaydi. O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi yuqorida qayd etilgan qarorida: «Bila turib yaroqsiz quroldan yoki yolg`ondakam quroldan (masalan, to`pponcha yoki start to`pponchasi maketlaridan) badanga shikast yetkazishni niyat qilmagan holda foydalanilganda, hayot va sog`liq uchun xavfli bo`lmaganda qurolli bosqinchilik sifatida baholash mumkin emas» 2 [48] deyiladi. Bunday harakatlar JK 164-moddasi 1-qismi bo`yicha oddiy bosqinchilik sifatida kvalifikatsiya qilinishi lozim. Chunki bunday bosqinchilikni qurolli deb hisoblash mumkin emas. Biroq, agar qurolga o`xshatib yasalgan narsalardan qurol sifatida foydalanilgan va ular bilan jabr lanuvchining hayoti yoki sog`lig`iga xavfli ziyon yetkazilgan bo`lsa, aybdorning harakatlarini qurol sifatida ishlatish mumkin bo`lgan boshqa buyumlardan foydalanib, jinoyat sodir etish deb hisoblash mumkin. Gazli qurollar masalasini qanday hal etish muammosi ham qiziqarlidir. Gaz to`pponchalari, gaz ballonchalari, ko`zdan yosh oqizuvchi, bezovta qiluvchi yoki zaharli moddalar to`ldirilgan purkagich va boshqa har qanday qurilmalar gazli qurollar turkumiga kiritilishi lozim. Fikrimizcha, shaxs bosqinchilikni sodir etishda hayot yoki sog` liq uchun xavfli bo`lgan modda to`ldirilgan gazli qurolni ishlatsa, aybdorning qilmishi qurolli bosqinchilik deb hisoblanishi kerak. Agar gazli quroldagi modda shaxsning 2](/data/documents/a8456d1d-9443-48ac-af71-acae1f3f349e/page-13.png)
![hayoti yoki sog` lig`i uchun xavfli bo`lmasa, uning ishlatilishi aybdorning harakatlarini qurolli bosqinchilik deb kvalifikatsiya qilish uchun asos bo`lmaydi. O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining «Qonunga xilof ravishda qurolga egalik qilish to`g`risidagi ishlar bo`yicha sud amaliyoti haqida»gi 1996 yil 27 fevraldagi 3-sonli qaroriga muvofiq, «Pnevmatik miltiq, signal, start, gaz pistoletlari yoki gaz ballonlari, raketnitsalar va boshqa imitatsiya-pirotexnik va yoritgich vositalari qurol jumlasiga kirmaydi». 3 [49] Qurolli bosqinchilik hujumi sodir etilganida harakatlar jinoyatlar jami, ya`ni bosqinchilik va qurol, o`q-dorilar, portlovchi moddalar yoki portlatish qurilmalariga qonunga xilof ravishda egalik qilish (O`zR JK 248-moddasi) bilan kvalifikatsiya qilinishi lozim. Bosqinchilik hujumida qurol sifatida port lovchi, zaharli moddalar va h.k.lar ishlatilgan taqdirda, aybdorning qilmishlari jinoyatlar jami bo`yicha kvalifikatsiya qilinadi. Bir guruh shaxslar tomonidan oldindan til biriktirib sodir etilgan bosqinchilik Bosqinchilikni yuqoridagi belgilariga ko`ra kvalifikatsiya qilish uchun, bosqinchilik hujumida bu haqida oldindan kelishib olgan ikki yoki undan ortiq shaxslar ishtirok etgan bo`lishlari lozim. Aybdor shaxslar bosqinchilikni sodir etishda qanday zo`rlik ishlatish haqida aniq kelishib olmagan bo`lishlari ham mumkin. Oldindan til biriktirgan shaxslar guruhi tarkibiga bosqinchilikni sodir etishga maslahatlari, yo`l-yo`riqlari, jinoyatni sodir etish qurollari va vositalarini berib turish bilan ko`maklashgan shaxslar emas, balki hujumda bevosita ishtirok etgan bajaruvchilargina kiradilar. Bunday shaxslar O`zR JK 28-moddasiga ko`ra bosqinchilikning ishtirokchilari deb hisoblanishi mumkin. 3](/data/documents/a8456d1d-9443-48ac-af71-acae1f3f349e/page-14.png)
![Talon-toroj qilingan mol-mulk miqdori eng kam oylik ish haqining yuz barobaridan uch yuz barobarigacha bo`lsa, ko`p miqdorda bosqinchilik sodir etilgan deb hisoblanadi. NOTA BENE! « Uy-joy deganda, kishilarning doimiy yoki vaqtinchalik turishiga mo`ljallangan (shaxsiy uy, xonadon, mehmonxonadagi, sanatoriyadagi xona, dala hovli, bog` hovli va boshqalar) bino, shuningdek uning tarkibiga kiruvchi dam olish, mulkni saqlash uchun yoxud insonning boshqa ehtiyojlarini qondirish uchun (balkonlar, oynaband ayvonlar, omborlar va boshqalar) tushuniladi.» 4 [50] Odamlarning doimiy yoki vaqtincha yashashi uchun mo`ljallanmagan va moslashtirilmagan binolar (masalan, uy-joy imoratlaridan alohida turgan yerto`lalar, omborlar, garajlar va boshqa xo`jalik binolari)ning uy-joy deb hisoblanishi mumkin emas. Poyezd transport vositasi bo`lsa ham, poyezd kupesi vaqtinchalik uy-joy deb hisoblanishi mumkin. Chunki u odamlarning vaqtincha yashashi uchun mo`ljallangan. Palatkalar, vagonchalar, kema kayutalarini ham vaqtinchalik uy-joy deb hisoblash zarur. Shuningdek turar-joy binosiga bevosita tutash qurilgan, u bilan yaxlit birlikni tashkil etuvchi balkonlar va peshayvonlar, chordoqlar, yerto`lalar ham «uy- joy» deb tushuniladi. Ko`p qavatli uylarning yerto`lalari, chordoqlari, transport vositalari uy-joy hisoblanmaydi. Kasalxonalar, dam olish uylari va sanatoriylarning palatalari odamlarning davolanishi yoki dam olishi davrida ularning vaqtincha yashashi uchun mo`ljallangan. Shu bois bular «uy- joy» tushunchasi doirasiga kiritilishi kerak. NOTA BENE! 4](/data/documents/a8456d1d-9443-48ac-af71-acae1f3f349e/page-17.png)
![Agar talon-toroj qilingan mol-mulk miqdori eng kam oylik ish haqining uch yuz baravaridan ortiq bo`lsa, juda ko`p miqdorda sodir etilgan deb hisoblanadi. Qolgan ikkita og`irlashtiruvchi holatni yuqorida ko`rib chiqqanligimiz bois ularga to`xtalishni lozim deb topmadik. O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 1998 yil 17 apreldagi «Iqtisodiyot sohasidagi jinoyatlar to`g`risidagi ishlar bo`yicha sud amaliyotida yuzaga kelgan ayrim masalalar haqida»gi 11-son qarorining 5-bandiga muvofiq o`zganing mulkini talon-toroj qilishdan iborat bo`lgan aybdorning harakatlariga huquqiy baho berishda uning sodir etilish usulidan (o`g`rilik, talonchilik, tovlamachilik va hokazo) qat`i nazar jinoyat Jinoyat kodeksi tegishli moddasining og`irroq jazoni ko`zda tutuvchi qismi bilan kvalifikatsiya qilinishi va ushbu moddaning boshqa qismlari bilan qo`shimcha kvalifikatsiya qilinishi talab etilmasligi sudlarga tushuntirilsin. Masalan, jinoyat juda ko`p miqdorda talon-toroj qilish belgisi bo`yicha JK 167-moddasining 4-qismi bilan kvalifikatsiya qilinganda JK ushbu moddasi 1, 2 va 3-qismlari bilan qo`shimcha kvalifikatsiya qilish talab qilinmaydi. Davomli talon-toroj sodir etilgan hollarda aybdorning harakatlari talon-toroj qilingan umumiy summani hisobga olgan holda kvalifikatsiya qilinishi lozim. Agar shaxsning harakatlari davomli jinoyat xususiyatiga ega bo`lmasdan bir necha mustaqil epizodlardan, misol uchun, o`g`rilik, talonchilik, firibgarlik va boshqalardan iborat bo`lsa, bu harakatlar talon-toroj qilingan umumiy summadan kelib chiqqan holda kvalifikatsiya qilinishi mumkin emas. Bunday hollarda jinoyat o`zganing mulkini talon-toroj qilganlik uchun javobgarlikni nazarda tutuvchi Jinoyat kodeksi Maxsus qismi moddasining dispozitsiyaga muvofiq, jumladan takroriylik belgisi bilan kvalifikatsiya qilinishi lozim. 5 [51] Tovlamachilik (O`zR JK 165-moddasi) 5](/data/documents/a8456d1d-9443-48ac-af71-acae1f3f349e/page-20.png)
![yoki xohlamaganligini aniqlaydi. Agar jabrlanuvchi ma`lumotlar oshkor qilinishidan qo`rqib tovlamachining talablarini bajargan bo`lsa, demak jabrlanuvchi ushbu ma`lumotlarning sir saqlanishini xohlagan bo`ladi. Ma`lumotlarni oshkor qilish deganda, jabrlanuvchining fikricha, oshkor qilinishi noma`qul bo`lgan (masalan, farzandlikka olish, kasallik, sudlanganlik to`g`risidagi va h.k.) axborotlarni boshqa shaxslarga malum qilish tushuniladi. Aybdor shaxs ma`lumotlarni og`zaki, xat, telefon, faks orqali va boshqa tarzda oshkor qilishi mumkin. Ma`lumotlarni oshkor qilish usuli tovlamachilikning kvalifikatsiyasiga ta`sir qilmaydi. Jabrlanuvchini o`z mulki yoki mulkka bo`lgan huquqini berishga majbur qiladigan sharoitga solib qo`yish deganda aybdorning jabr lanuvchini noilojlik tufayli, o`z xohishiga qarshi tovlamachining talablarini bajarish (masalan, elektr energiyasini uzib qo`yish, gazni o`chirib qo`yish, transport vositasini bermaslik, neft mahsulotlari bilan ta`minlamaslik va h.k.)ga majbur qiladigan har qanday harakatlarni sodir etishi tushunilishi lozim. Tovlamachilik o`zganing mulkini yoki mulkka bo`lgan huquqini topshirish, mulkiy manfaatlar berish yoxud mulkiy yo`sindagi harakatlarni sodir etish talab qilingan paytdan e`tiboran tamom bo`lgan jinoyat, deb hisoblanadi. Tovlamachilikni bosqinchilik va talonchilikdan farqlashda tovlamachilikda zo`rlik ishlatish bilan qo`rqitish mulkni zo`rlik ishlatayotgan vaqtda emas, balki kelajakda qo`lga kiritishga qaratilishiga e`tibor berish lozim. Agar qo`rqitish amalga oshirilsa, qilmish JKning tovlamachilik uchun javobgarlik belgilangan moddasi va asoslar bo`lganda, qo`rqitish amalga oshirilayotganda sodir etilgan harakat uchun javobgarlikni nazarda tutuvchi moddasi bilan ham tavsiflanishi lozim. 6 [52] Subyektiv tomondan tovlamachilik to`g`ri qasd bilan sodir etiladi. Jinoyatni sodir etishdan maqsad – g`araz (tamagirlik)dir. Qilmishning motivlari turlicha bo`lishi mumkin, ammo ular jinoyatni kvalifikatsiya qilishda ahamiyat kasb etmaydi. 6](/data/documents/a8456d1d-9443-48ac-af71-acae1f3f349e/page-25.png)
![Firibgarlik o`zganing mulki qo`lga kiritilgan va aybdorda o`z ixtiyoriga ko`ra talon-toroj qilingan mulkni tasarruf etish imkoniyati paydo bo`lgan paytdan boshlab tamom bo`lgan jinoyat hisoblanadi. Agar shaxs aldash yoki ishonchni suiiste`mol qilish yo`li bilan aqli noraso shaxsning yoxud o`ziga nisbatan sodir etilgan harakatlarning xususiyatini tushunmaydigan yosh bolaning mulkini qo`lga kiritib olsa, aybdor firibgarlik uchun emas, balki o`g`rilik uchun jinoiy javobgarlikka tortilishi kerak. O`zR Oliy sudi Plenumining «O`zgalar mulkini o`g`rilik, talonchilik va bosqinchilik yo`li bilan talon-toroj qilish to`g`risidagi ishlar bo`yicha sud amaliyoti haqida»gi qarorida aybdor tomonidan sodir etilayotgan voqeani tushunib yetish qobiliyatiga ega bo`lmagan (masalan, yoshi juda kichiklar, ruhiy jihatdan aqli norasolar, alkogoldan yoki narkotik moddalardan kuchli mastlik darajasida bo`lgan yoki uxlab qolgan) shaxslarning mulkini o`g`rilash o`zganing mol-mulkini yashirin ravishda talon-toroj qilish deb tavsiflanishi kerak. 7 [53] Subyektiv tomondan firibgarlik to`g`ri qasddan g`araz maqsadda sodir etiladi, tamagirlik maqsadning mavjudligi firibgarlikning zaruriy belgisi hisoblanadi. Firibgarlik jinoyatining subyekti 16 yoshga to`lgan, aqli raso har qanday shaxs bo`la oladi. Sud-tergov amaliyotida firibgarlikni o`g`rilikdan farqlashda ayrim qiyinchiliklar mavujd. Firibgarlikni sodir etishda aldash yoki ishonchni suiiste`mol qilish o`zganing mulkini qo`lga kiritish usuli bo`lib xizmat qiladi, o`g`rilik sodir etishda aldashni qo`llash o`g`irlanadigan narsani qo`lga tushirishni yengillashtirish vositasi hisoblanadi. Firibgarlik sodir etilganda jabrlanuvchi shaxs mulkni yoki mulkiy huquqni firibgarga o`z, ixtiyori bilan topshiradi, o`g`rilikda esa aybdor shaxs uni mulk egasining yoki mulk kimning ixtiyorida turgan bo`lsa, o`sha shaxsning ruxsatisiz yashirin ravishda talon-toroj qiladi. Faqat o`zganing mulkigina o`g`rilik predmeti bo`lishi mumkin, firibgarlik predmeti esa o`zganing mulki yoki mulkka bo`lgan huquqi ham bo`lishi mumkin. 7](/data/documents/a8456d1d-9443-48ac-af71-acae1f3f349e/page-36.png)
![Agar mulk egasi yoki mulk ixtiyorida bo`lgan yoki u ishonib topshirilgan shaxs talon-toroj qilish chog`ida hozir bo`lsa-yu, ammo talon-toroj sodir bo`layotganini tushunib yetmasa, shaxsning qilmishi (masalan, mulk egasi, qorovul uxlayotgan bo`ladi yoxud alkogol yoki narkotik mastlik holatida bo`lib, mulk talon-toroj qilinayotganini anglab yetmaydi) o`g`rilik deb kvalifikatsiya qilinadi. Mulkni ochiqdan-ochiq talon-toroj qilish atrofdagi shaxs larning ko`zi oldida sodir etilgan bo`lsa-yu, atrofdagilar buni anglamasa (masalan, aybdor o`zganing jomadonini egasi yo`qligidan foydalanib, atrofdagilarning ko`zi oldida o`g`irlaydi, bunda jinoyatchi atrofdagilar u o`z jomadonini olib ketayapti deb o`ylashga ishonadi va h.k.) hollarda ham qilmish o`zganing mulkini yashirin ravishda talon- toroj qilish deb hisoblanmog`i lozim. «O`zganing mulkini yashirin ravishda talon-toroj qilish bilan boshlangan, lekin jabrlanuvchi yoki boshqa shaxslar tomonidan sezib qolinganiga qaramasdan, aybdor tomonidan mulkka egalik qilish maqsadida ularni hayoti va sog`lig`i uchun xavfli bo`lmagan zo`rlik ishlatib yoxud shunday zo`rlik ishlatish bilan qo`rqitib, qilingan harakatlar talonchilik deb, hujum qilib hayoti yoki sog` lig`i uchun xavfli bo`lgan zo`rlik ishlatganda yoxud shunday zo`rlik ishlatish bilan qo`rqitganda esa bosqinchilik deb tavsiflanadi». 8 [54] Shaxs o`zganing mulkini egallashga qaratilgan harakatlari bosh qalarga ma`lum bo`lganligini bilib, o`z xatti-harakatini to`xtatsa va jinoyat joyidan qochib, yashirinsa, uning qilmishi o`g`irlikka suiqasd bo`ladi. O`zganing mulki olib qo`yilgan va aybdor shaxsda o`g`rilangan mulkni o`z xohishiga ko`ra tasarruf etishning real imkoniyati, ya`ni aybdorda o`zi o`g`irlagan mulkni yashirish, sotish, berish, hadya qilish, belgilangan maqsadda foydalanish imkoniyati paydo bo`lgan paytdan e`tiboran o`g`rilik tamom bo`lgan jinoyat deb hisoblanadi. Agar aybdor o`g`irlangan mulkni tasarruf etish yoki undan foydalanish imkoniyatiga ega bo`lmagan bo`lsa, uning harakatlari o`g`rilikka suiqasd hisoblanadi. Masalan, shaxs zavodning kirish-chiqish joyida o`g`rilangan 8](/data/documents/a8456d1d-9443-48ac-af71-acae1f3f349e/page-38.png)
![O`zganing mulki bo`lgan pul bevosita jabrlanuvchining kiyimi, sumkasi yoki boshqa qo`l yukidan tortib olingan hollardagina aybdorning qilmishi O`zR JK 169-modda 2-qismining «a» bandi bilan kvalifikatsiya qilinishi lozim. O`g`rilik sodir etilayotgan vaqtda kiyim jabrlanuvchining egnida yoki qo`lida bo`lishi kerak. Agar aybdor garderob yoki ilgichda osig`liq turgan kiyim cho`ntagidan ashyoni qonunga xilof ravishda olsa, kissavurlikning tarkibi mavjud bo`lmaydi. Agar sumka yoki qo`l yuki jabrlanuvchining qo`lida bo`lsa yoki jabrlanuvchining o`zida yoxud uning yonida bo`lsa (masalan, jomadon, sumkani jabrlanuvchi xordiq chiqarish, nimadir sotib olish va h.k. uchun yoniga qo`ygan bo`lsa), ya`ni bu ashyolar yana yo`lga tushganida uning o`zi bilan birga bo`ladigan bo`lsa, bu holda sodir etilgan o`g`rilik JK 169-modda 2-qismining «a» bandi bilan kvalifikatsiya qilinishi mumkin. O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining «O`zganing mulkini o`g`irlash, talonchilik va bosqinchilik yo`li bilan talon-toroj qilish to`g`risidagi ishlar bo`yicha sud amaliyoti haqida»gi qarorida: «Jabrlanuvchining egnida bo`lgan kiyim-kechagi, qo`lidagi yoki bevosita yonida bo`lgan sumka, chamadon va boshqa anjomlaridan sodir etilgan yashirin talon-toroj qilish kissavurlik deb hisoblanadi va JKning 169-moddasi 2-qismi «a» bandi bilan tavsiflanadi 9 [55] , deb ko`rsatilgan. Har bir alohida ishda sud barcha holatlarni hisobga olgan holda, sumka yoki boshqa qo`l yukining jabrlanuvchining yonida bo`lganligi faktini aniqlashi kerak. O`zR JK 169-modda 3-qismida : a) takroran yoki xavfli retsidivist tomonidan; b) kompyuter tizimiga ruxsatsiz kirib; v) ko`p miqdorda sodir etilgan o`g`rilik uchun javobgarlik nazarda tutilgan. Aybdor kompyuter tizimidan foydalanish huquqiga ega bo`lmagani holda unga kirgan va o`zganing hisobidan o`zining hisobiga pul o`tkazgan hollarda o`g`rilik O`zR JK 169-modda 3-qismining «b» bandi bo`yicha kvalifikatsiya 9](/data/documents/a8456d1d-9443-48ac-af71-acae1f3f349e/page-40.png)
