O`zbekistonda xususiy huquq tizimi va uning sohalari - Huquqshunoslik - Referatlar

O`zbekistonda xususiy huquq tizimi va uning sohalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

51.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz O`zbekistonda xususiy huquq tizimi va uning sohalari Reja: 1.Fuqarolik huquqi shakillanish mohiyati 2.Oila huquqi shakillanish mohiyati 3.Mehnat huquqi shakillanish mohiyati 4. Fuqarolik protsessual huquqi shakillanish mohiyati 5.Xo`jalik protsessual huquqi shakillanish mohiyati 6.Xalqaro xususiy huquq shakillanish mohiyati

www.arxiv.uz Fuqorolik huquqi Fuqorolik huquqi xususiy huquq tizimida markaziy o`rin egallaydi. Ijtimoiy hayot va davlat qurilishida yuz bergan o`zgarishlar, awalambor, huquq sohasi sifatida xususiy huquq tizimida asosiy o`rin egallovch`i fuqorolik huquqining normalariga va institutlariga jiddiy ta`sir o`tkazdi. Xususiy mulk huquqining koristitutsiyaviy tartibda tan olinishi, uning amalyotda rivoj topishi va uning asosida bozor munosabatlarining shakllanishi fuqorolik huquqi normalari va institutlarini mohiyati va mazmuniga hozirgi zamon talablari nuqtaiy nazaridan baho berish va qayta ko`rib chiqish uchun sabab bo`ldi. Fuqorolik huquqi manbaini tashkil qiluvchi Fuqorolik kodeksi va boshqa fuqorolik qonun hujjatlarining normalari xususiyatlari va mazmuni jihatidan xususiy huquq tamoyillariga javob beradi. FKning 1-modda 1-qismiga binoan "Fuqorolik qonun hujj atlari ular tomonidan tartibga solinadigan munosabatlar ishtirokchilarining tengligini e`tirof etishga, mulkning daxlsizligiga, shartnomaning erkinligiga, xususiy ishlarga biron-bir kishining o`zboshimchalik bilan aralashishiga yo`l qo`yilmasligiga, fuqorolik huquqlari to`sqinliksiz amalgam oshirilishini, buzilgan huquqlar tiklanishi, ularning sud orqali himoya qilinishini ta`minlash zarurligiga asoslanadi". Fuqorolik qonunchiligining ushbu tamoyillari, ya`ni asosiy yo`nalishlari FK normalari mohiyatini, mazmunini va vazifalarini belgilashda asos sifatida foydalaniladi. Fuqorolik qonun hujjatlarining mohiyati ham ular asosida belgilanadi. Fuqorolik huquqi - iqtisodiy va yuridik mustaqil, bir-biriga qaram bo`lmagan sub`ektlar ishtirokida huquqiy tenglik tamoyili asosida vujudga keladigan mulkiy, no`mulkiy shxsiy va tashkiliy munosabatlarni tartibga solishga qaratilgan xususiy huquq normalarning yig`indisidan tashkil topgan huquqiy tizimidagi mustaqil huquq sohasidan iborat.

www.arxiv.uz Fuqorolik huquqining manbalari birinchi galda fuqorolik kodeksidan va fuqorolik huquqining predmetini tshkil qiluvchi munosabatlarni tartibga soluvchi boshqa qonunosti hamda qonun hujjatlaridan iborat. O`zbekiston Respublikasi Fuqorolik kodeksining birinchi qismi O`zbekiston Oliy Majlisi tomonidan 1995 yil 21-dekabrda, ikkinchi qismi 1996 yil 29-avgustda tasdiqlandi va ikkala qismi bir vaqtda 1997 yil 1-martdan amalga kiritildi. Fuqorolik kodeksi ikki qism, 6 bo`lim, 71 bob va 1199 moddadan iborat. Birinchi qism umumiy qoidalarga, ikkinchi qism esa - majburiyatlarning turlariga bag`ishlanadi. 1-bo`lim asosiy qoidalar, ya`ni fuqorolik qonun hujjatlari, fuqorolik huquq va burchlarining vujudga kelishi, amalgam oshirilishi, shxslar, o`bektlar qoidalar nazarda tutiladi.2-bo`limda mulk huquqi va boshqa ashyoviy huquqlar, 3- bo`limda majburiyat huquqi to`g`risidagi umumiy qoidalar, majburiyatning turlari, 4-bo`limda intellectual mulk, 5-bo`limda vorislik huquqi va 6-bo`limda xalqaro xususiy huquq normalarini fuqorolik huquqiy munosabatlarga nisbatan tadbiq qilishga oid qoidalar nazarda tutiladi. Oila huquqi Oila huquqi fuqorolik huquqi kabi xususiy huquqlar turkumiga kiradi. Oila huquqi normalari bilan ham mulkiy va shaxsiy munosabatlar tartibga -solinadi. Lekin ushbu munosabatlarning mohiyati va doirasi jihatidan fuqorolik huquqidan farq qiladi. Agar fuqorolik huquqi normalari bilan tartibga solinadigan munosabatlar qiymat shakliga ega bo`lib, kimligidan qat`iy nazar (jismoniy shxs, yuridik shaxs, davlat) har qanday shaxs o`rtasida vujudga kelishi mumkin bo`lsa, oila huquqi normalari bilan tartibga solinadigan munosabatlar aksaryat hollarda qiymat shakliga ega emas va asosan er-xotin hamda oila a`zolari o`rtasida vujudga keladi. Adolat va tenglik qaror topgan demokratik jamiyatda oilaviy munosabatlar yuksak ideallar - muhabbat, do`stlik, birodarlik o`zaro hurmat-izzat tamoyillari asosida tuzilishi muqarrar. Nikohning ozod bo`lishi, er va xotinning nikohdan

www.arxiv.uz o`tishining erkin bo`lishi oila munosabatlarining abadiy va mustahkam bo`lishi uchun garovdir. Oilaviy munosabatlarni huquqiy tartibga solishdan asosiy maqsad oilaning mustahkam bo`lishidan, oilaviy munosabatlarni o`zaro muhabbat, ishonch, hurmat va hamjihatlik zamirida, barcha a`zolarining ma`sulligi hissi asosida qurishdan iborat . Va bunday oliyjanob maqsad oila huquqi normalarining asosiy g`oyasi bo`lib, ushbu g`oya oila kodeksining barcha institutlari: nikoh tuzish va uni bekor qilish; er-xotinning, ota-ona va bolalarning huquq va majburiyatlariga bag`ishlangan qoidalarning xusisiyatini belgilovchi mezon hisoblanadi. Oila kodeksi 8 bo`Km, 30 bob, 238 moddadan iborat. 1-bo`lim bob va moddalarida nazarda tutilgan normalar asosiy qoidalar, oilaviy huquqlarni amalga oshirish va himoya qilish masalalariga bag`ishlanadi. 2-bo`lim bob va moddalarida nikoh tuzish tartibi va shartlari, er-xotinning shaxsiy huquq va majburiyatlari, er va xotinning mulkiy huquq va majburiyatlari, er va xotin mol-mulkining shartnomaviy tartibi, nikohning tugatilishi, nikohning haqiqiy emasligiga bag`ishlangan qoidalar nazarda tutiladi. 3-bo`lim boblari va moddalariga binoan qon-qarindoshlik, qayin-bo`yinchilik va quda - andachilik, bolalarning nasl- nasabini belgilash bilan bog`liq munosabatlar tartibga solinadi. 4-bo`lim bob va moddalari voyaga yetmagan bolalarning shaxsiy nomulkiy huquqlari, ota-onaning nomulkiy huquq va majburiyatlari, ota-ona hamda bolalarning mulkiy huquq va majburiyatlariga oid maslalariga bg`ishlanadi. 5-bo`lim bob va moddalari oila a`zolarining va boshqa shaxslarning aliment majburiyatlariga bag`ishlanadi. 6- bo`lim bob va moddalarida ota-ona qaramog`idan mahrum bo`lgan bolalarning moddiy ta`minoti, joylashtirish, parvarish shakllariga, tarbiyasiga oid qoidalar nazarda tutiladi. 7-bo`lim bob va moddalarida fiiqorolik holti dalolatnomalarini qayd etish tartib-qoidalari nazarda tutiladi. 8-bo`limda chet el fuqoralari va fiiqoroligi bo`lmagan shaxslar ishtirokidagi tuzilgan oilaviy munosabatlarni tartibga solish masalalari nazarda tutiladi.

www.arxiv.uz Mehnat huquqi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 37-moddasiga muvofiq "Har bir shaxs mehnat qilish, erkin kasb tanlash, adoltli mehnat sharoitlarida ishlash va qonunda ko`rsatilgan tartibda ishsizlikdan himoyalanish huquqiga ega". Konstitutsiyaning 38-moddasiga muvofiq "Yollanib ishlayotgan barcha fuqorolar dam olish huquqiga egadirlar. Ish vaqti va haq to`lanadigan mehnat ta`tilining muddati qonun bilan belgilanadi". O`zbekiston Konstitutsiyasida belgilangan ushbu asosiy huquqlar O`zbekiston Respublikasining 1995 yil 21-dekabrda tasdiqlangan va 1996 yil 1-apreldan e`tiboran amalgam kiritilgan Mehnat kodeksi normalarida va mehnat munosabatlarini tartibga solishga bag`ishlangan boshqa qonun hujjatlarida o`z aksini topgan. Mehnat huquqi sohasining manbaini Mehnat kodeksi bilan bir qatorda O`zbekiston qonunlari va Oliy Majlis qarorlari Qoraqalpog`iston respublikasi qonunlari Jo`qorg`i Kenges qarorlari , O`zbekiston Respublikasi hukumatining qarorlari, davlat hokimiyatining va boshqa vakillik hamda ijroiya organlarining o`z vakolatlari doirasida qabul qilgan qarorlaridan tashkil topadi. Mulkchilikning barcha shaklidagi korxonalar, muassasalar, tashkilotlarda, shuningdek, ayrim fuqorolar ixtiyorida mehnat shartnomasi bo`yicha ishlayotgan jismoniy shaxslarning mehnatga oid munosabatlari, mehnat to`g`risidagi qonunlar va boshqa normativ hujjatlar bilan tartibga solinadi. Fuqorolik protsessual huquqi. Fuqorolik protsessual huquqi - sud organlarining, shuningdek, sud protsessining boshqa ishtirokchilari faoliyatini hamda shu faoliyat tufayli vujudga keladigan fuqorolik protssual huquqiy ` normalar yig`indisidan iborat. O`zbekiston qonuni davlat hujjatlarida fuqorolarga juda keng huquq va erkinliklar berildi, ularni amalga oshirish uchun tegishli kafolatlar yaratildi. Fuqorolarning huquqlari muqaddas bo`lib, ular buzilgan taqdirda qonun

www.arxiv.uz hujjatlarida nazarda tutilgan usullar vositasida himoya qilinadi.Fuqorolik huquqlarini himoya qiluvchi organlari orasida sud alohida o`rin tutadi. Sud organlari o`zlariga taalluqli fuqorolik ishlarini qonunda belgilangan tartib va qoidalarga rioya qilgan holda ko`rib chiqadi va hal qiladi.Fuqorolik ishlari bo`yicha odil sudlov chinakam demokratik asoslarda faqat sud tomonidan mustaqil ravishda amalga oshiriladi. Fuqorolik sud ishlarini yuritish taraflaming tortishuvi va teng huquqliligi asosida amalgam oshiriladi. Agar davlat yoki tijorat sirlarini saqlash manfaatlariga zid bo`lmasa, barcha sudlarda ishlar oshkora ko`riladi. Ishda ishtirok etuvchi shaxslarning hayotiga taalluqli materiaallar oshkor bo`lishiga yo`l qo`ymaslik, shuningdek farzandlikka olish siri va yozishmalar sir saqlanishini ta`minlash maqsadida sudning asoslantirilgan ajrimiga binoan, ish sudning yopiq majlisda ko`rilishiga yo`l qo`yiladi. Fuqorolik ishlari yakka tartibda va hay`at tomonidan ko`riladi. Xo`jalik protsessual huquqi. Xo`jalik protsessual huquqi mohiyati va vazifalari jihatidan Fuqorolik protsessual huquqiga juda yaqin turadigan huquq tarmog`I bo`lib, xo`jalik sudlari` shuningdek, sud protsessining ishtirokchilari `faoliyatini hamda shu faoliyat tufayli vujudga keladigan munosabatlarni tartibga soluvchi huquqiy normalar yig`indisidan iborat Qonunga binoan har qanday manfaatdor shaxs ( korxona, tashkilot, firma, tadbirkor va boshqa yuridik shaxslar ) o`zining buzilgan yoki nizolashayotgan huquqlari yoxud qonun bilan qo`riqlanadigan manfaatlarini himoya qilishini so`rab, xo`jalik sudiga belgilangan tartibda murojat qilishlari mumkin. Xo`jalik sudi iqtisodiyot sohasida vujudga keladigan o`zining vakolatiga kiradigan nizolar hamda boshqa ishlarni hal qilish yo`li bilan odil sudlovni amalga oshiradi. Sudning asosiy vazifasi iqtisodiyot sohasida qonuniylikni mustahkamlash vahuquqbuzarliklarning oldini olish, korxonahamda tadbirkorlarning huquq va manfaatlarini himoyaqilishdan iborat.

www.arxiv.uz Xo`alik sudida ish qo`zg`atish manfaatdor shaxslarning, prokurorning, xo`jalik sudiga murojaat qilish huquqiga ega bo`lgan davlat va boshqa organlarning arizalari bo`yicha amalga oshiriladi.Agar qonunda ayrim toifadagi nizolar uchun ularni sudlargacha hal qilish (talabnoma yuborish ) tartibi belgilangan yoxud bu tartib shartnomada nazarda tutilgan bo`lsa, taraflar o`zaro munosabatlarini ixtiyoriy ravishda hal qilish choralarini ko`rganlaridan so`ngina xo`jalik sudida ish qo`zg`atishi mumkin. Xalqaro xususiy huquq. Xalqaro xususiy huquq xalqaro huquq tizimida o`quv darsligi va yuridik fanning bir tarmog`i sifatida alohida soha hisoblanadi. Ushbu soha xalqaro hayot sharoitida yuz beradigan xususiy, ya`ni fuqorolik hufcjuqi, oila huquqi, mehnat huquqi va fuqorolik protsessual huquqi bilan tartibga solinadigan munosabatlarni o`z ichiga oladi. Ushbu munosabatlarning vujudga kelishi, o`zgarishi va bekor bo`lishining tartibga solinishi hamda nizo chiqqan taqdirda ularning hal qilinishi o`ziga xos xususiyatlarga ega. O`zbekiston Respublikasi Fuqorolik kodeksida (1158 ) xalqaro xususiy huquq normalari bilan tartibga solinadigan munosabatlar "Chet el elmenti bilan murakkablashgan fuqorolik huquqiy munosabatlar" sifatida ta`riflanadi. Lekin bu yetarli emas. Chet elementi bilan murakkablashgan munosabatlarning keng tarqalgan ko`rinishlarda bo`lishi, chet elhuquqi sub`ektlarining turli davlatlarga fiiqoroligi bo`yicha mansub bo`lishi, ob`ektlarning turli davlatlar hududida joylashgan bo`lishi, ushbu munosabatlarning vujudga kelishi, o`zgarishi va bekor bo`lishi uchun asos bo`lgan yuridik faktlarni muayyan mamlakat huquqi orqali baholash, nizolarning muayyan hududda va o`z vaqtida oldini olish, bartaraf qilish, hal etishni talab qiladi. Xalqaro hayotda bunga o`xshash masalalarning turlari har xil bo`lishi mumkin, ularni biron-bir ro`yxat bilan cheklab ham bo`lmaydi, shuning uchun ular mazkur munosabatlarni turli sharoitda, turli ravishda murakkablashtirib yuborilishi uchun sabab bo`ladi.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar: 1.O`zbekiston Respublikasining Fuqarolik Kodiksi.T. Adolat 1996 yil 2.O`zbekiston Respublikasining Oila Kodiksi.T. Adolat 1998 yil 3. O`zbekiston Respublikasining Mehnat Kodiksi.T. Adolat 1999 yil 4. O`zbekiston Respublikasining Fuqarolik Protsessual Kodiksi T. Adolat 2001 yil 5. Raxmonqulov H.O`zbekiston Respublikasi milliy huquq tizimi: sohalar va yo`nalishlar. T: I.M.Mo`minov nomidagi falsafa va huquq instituti , 2005- 60 b 6.Saidov A.X.Xalqaro hquq. 2 tom T., 2001 yil 7.www.akadmvd.uz

O'xshashlar

O`zbekistonda ommaviy huquq tizimi va uning sohalari

O`zbekistonning moddiy va prosessual huquq sohalari

O`zbekiston milliy huquqiy tizimida kompleks huquq sohalari

Huquq tizimi

Huquq tizimi