logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Huquqshunoslik
  4. Huquq tizimi

Huquq tizimi

Yuklangan vaqt:

09.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

736.37109375 KB
Ko'chirib olish
-OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI YURISPRUDENSIYA: BIZNES HUQUQI 1-KURS MUSTAQIL ISH Huquq tizimi Bajardi: Tekshirdi: Reja: 1. Huquq tizimi nima? 2. Amerika huquq tizimi qanday? 3. Fransiya huquq tizimi qanday? 4. Mamlakatimiz huquq tizimi qanday? 5. Umumiy solishtirma, taxlil va muloxaza. I. Huquqiy tizim nima? Huquqiy tizim deganda muayyan bir mamlakatda amalda bo’lgan obyektiv huquq tushuniladi. Boshqacha aytganda, muayyan mamlakatning huquqiy tizimi ushbu davlatning hududida amal qiladigan va jamiyatdagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladigan huquqdir. Bugungi kunda siyosiy xaritada 200 dan ortiq davlat mavjudligini e’tiborga oladigan bo’lsak, demak, shuncha huquqiy tizim shakllangan: «Huquqiy tizim» atamasi quyidagi uch ma’noda qo&#39;llaniladi: - ijtimoiy-iqtisodiy ma’noda («huquqning ijtimoiy-iqtisodiy turi» ma’nosida); - biror mamlakatning huquqiy tizimi ma’nosida; - turli mamlakatlar huquqiy tizimlarining birligi ma’nosida. Huquqiy tizimlarning quyidagi turlarini ajratib ko’rsatish mumkin: roman-german (kontinental) huquq oilasi; umumiy (anglo-sakson) huquq oilasi; Skandinaviya mamlakatlarining huquqiy tizimlari; Lotin Amerikasi mamlakatlarining huquqiy tizimlari; Uzoq Sharq mamlakatlarining huquqiy tizimlari; diniy-an’anaviy huquq oilasi; sotsialistik huquq oilasi; aralash huquqiy tizimlar 1 Har qanday davlat milliy huquqiy tizim bo&#39;lishini taqozo etadi. Huquq tizimining quyidagi tarkibiy qismlari mavjud: a) huquq normasi; b) huquq instituti; c) huquq sohasi. Huquq normasi - davlat tomonidan o&#39;rnatiladigan yoki ma’qullanadigan, muayyan shaklda ifodalanadigan, ijtimoiy munosabatni tartibga solishga qaratilgan umummajburiy xulq atvor qoidasi. Huquq normasi - huquq tizimining eng asosiy, dastlabki tarkibiy qismi bo’lib, davlat joriy etgan, bajarilishi jamiyatning barcha a’zolari uchun majburiy bo’lgan, ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi yurish- turish qoidasidir. Huquq normasi umumiy, ya’ni hammaga taalluqlidir. Unda 1 Saydullayev Sh.A Davlat va huquq nazariyasi TOSHKENT 2021 <Yuridik adabiyotlar publish> subyektlarning huquq va majburiyatlari, rag’batlantirish yoki bajarmaganlik uchun ta’sir choralari belgilanadi. Huquq institutlari - bu o’zaro bog&#39;liq bo&#39;lgan bir turdagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi huquq normalari guruhidir. Masalan, fuqarolik huquqi sohasida - mulk huquqi instituti, jinoyat huquqi sohasida - davlatga qarshi jinoyatlar instituti kabilar amal qiladi. Ushbu huquq institutlari o’zlari tegishli bo’lgan huquq sohasining ichki tarkibiy qismidir. O’z navbatida, yuqoridagi misolda birinchisi - mulkiy munosa batlarni, ikkinchisi davlatga qarshi jinoyat qilishdan kelib chiqadigan munosabatlarni tartibga soluvchi normalarning mustaqil guruhini tashkil etadi. Bu sohadagi huquq institutlari birlashib, muayyan huquq sohasi sifatida namoyon bo&#39;ladi. Huquq sohasi - bu ijtimoiy munosabatlarning muayyan sohasini tartibga soluvchi huquq normalari va huquq institutlarining yig&#39;indisidir. Masalan, moliyaviy munosabatlar moliya huquq sohasi bilan, mehnat munosabatlari mehnat huquqi sohasi bilan, yer bilan bog&#39;liq munosabatlar yer huquqi sohasi bilan tartibga solinadi va hokazo. Huquq sohasi - huquq tizimining asosiy qismi va mustaqil bo’g’ini. Har bir huquq sohasida tegishli ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishning prinsip va qoidalari bayon etiladi. 2 Huquq sohasi quyidagilarni o`z ichiga oladi: Xususiy huquq; Ommaviy huquq; Protsessual huquq Xususiy huquq - davlat qatnashmaydigan ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi. Huquqning bu turida subyektlar o’rtasidagi munosabat muvofiqlashtirish va avtonom usulda amalga oshiriladi. Xususiy huquqda normalar dispozitiv xususiyatga ega bo&#39;ladi. Xususiy huquq fuqarolarning shaxsiy hayoti, ijtimoiy munosabatlari, shuningdek tovar-pul munosabatlari, mehnat munosabatlarini o’z 2 Davlat va huquq nazariyasi X.T Odilqoriyev “Adolat” 2018 ichiga oladi. Huquqning bu turida davlat faqat xususiy huquq bilan tartibga solinadigan munosabatlarda qatnashadi. Protsessual huquq - huquqlarni amalga oshirish, majburiyatlarni bajarish va ijro etish tartibini belgilovchi normalar. Protsessual huquq moddiy huquq normalarini qo’llash jarayoni va tartibini belgilovchi normalar yig’indisidir. Xususan, ushbu normalar jinoiy, fuqarolik, iqtisodiy, ma’muriy huquqbuzarlik ishlarini ko&#39;rib chiqish va hal etish tartibini belgilab beradi. Jinoyat-protsessual kodeksi, Fuqarolik protsessual kodeksi, Iqtisodiy protsessual kodeksida ko’rsatilgan normalar shular jumlasidandir Ommaviy huquq - davlat qatnashgan munosabatlarni tartibga soladi. Bu esa imperativ normalar orqali amalga oshadi. Ommaviy huquq jamiyatni boshqarish, davlat iqtisodiyotini tashkil qilish, aholini ijtimoiy muhofaza etish, shuningdek fuqarolarning hayoti, sog’lig’i hamda umumiy va xususiy mulklarini himoya qilishga xizmat qiladi Moddiy huquq - ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishni ta’minlovchi huquq normalari tizimi. Moddiy huquq normalari huquq subyektlarining huquq va burchlari, ularning huquqiy holati, huquqiy tartibga solish doirasini belgilaydi. Moddiy huquqni amalga oshirish shakllari va tartibini, uni himoya qilish shartlarini mustahkamlovchi protsessual huquqdan farqli o’laroq moddiy huquq ijtimoiy munosabatlarga ularni to’g’ridan-to’g’ri, bevosita huquqiy tartibga solish orqali ta’sir ko&#39;rsatish imkonini beradi. Moddiy huquq normalari mulkchilik shakllarini, mol-mulk va shaxslarning yuridik holatini, davlat hokimiyati va mahalliy o’zini o’zi boshqarish organlarini tashkil etish tartibi va ularning tuzilmasini, huquqbuzarliklar uchun javobgarlik asoslari va ularning chegaralarini belgilaydi Huquq tizimi, bir davlat yoki jamiyatda huquqiy munosabatlar, qonunlar, qonuniy normativ hujjatlar, institutlar va amalga oshirish organlari orqali belgilangan tartibdir. Bu tizim, insonlar va jamiyat a&#39;zolarining huquqlarini, javobgarliklarini, majburiyatlarni va o&#39;zaro munosabatlarni tartibga soluvchi qonunlar va huquqiy normativ hujjatlardan iboratdir. Huquqning manbasi deganda umumiy ma’noda huquqni ifoda etilish shakli tushuniladi. Huquqiy hodisa sifatida huquq manbasini uch xil ma’noda tushunish mumkin: moddiy ma’noda - bu jamiyatdagi mulkchilik shakllari, moddiy shart- sharoitlar, jamiyat a’zolarining qiziqishlari va manfaatlari; mafkuraviy ma’noda - bu turli huquqiy mafkura va ta’limotlar, huquqiy ong; maxsus yuridik ma’noda - bu huquqning shakllari. Huquqning quyidagi shakllari mavjud: huquqiy odat, normativ-huquqiy hujjat, huquqiy pretsedent, normativ shartnomalar va boshqalar. Huquqiy odat - uzoq davr mobaynida amalda bo’lish natijasida shakllangan va davlat tomonidan umummajburiy qoida sifatida tan olingan yurish-turish qoidasidir. Huquqiy pretsedent (lot. «praecedens» - avvalgisi, oldingisi) - sud yoki ma’muriy organning yozma yoki og&#39;zaki qarori bo’lib, bu qaror kelgusida barcha shunga o&#39;xshash ishlarni ko’rib chiqish va hal qilish uchun asos bo’ladigan namuna normadir. Huquqiy pretsedentning sud va ma’muriy pretsedent shakllari mavjud. Huquqiy pretsedentning sud pretsedenti shakli AQSH, Avstraliya, Buyuk Britaniya, Kanada va Yangi Zelandiya kabi umumiy huquq amalda bo’lgan davlatlarda huquqning manbasi sifatida keng qo&#39;llaniladi. Huquqiy tizimning tarkibiy qismlarini quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: 1) normativ xususiyatga ega bo&#39;lgan tarkibiy elementlar: a) huquq; b) huquq tizimi; d) huquqiy prinsiplar; e) huquq ning manbalari; 2) harakatda (muayyan jarayon orqali) ifodalanadigan tar kibiy elementlar: a) huquq ijodkorligi; b) huquqni amalga os hirish, qo’llash jarayoni; d) huquqiy munosabatlar; e) huquqiy artibga solish mexanizmi; 3) g’oyaviy - mafkuraviy mazmunga ega bolgan elementlar: a) huquqiy ong; b) huquqiy madaniyat; d) huquqiy mafku ra; e) huquqiy siyosat; f) yuridik fan; g) qonuniylik muhiti va huquqiy tartibot rejimi; 4) tashkiliy - tarkibiy elementlar: a) yuridik muassasalar, ya’ni huquqiy faoliyat bilan shug’ullanuvchi davlat organlari va huquqni muhofaza qiluvchi idoralar II. Amerika Qo’shma Shtatlari huquq tizimi qanday? Amerika Qo&#39;shma Shtatlaridagi huquq tizimi federal tartibda tashkil etilgan bo&#39;lib, davlatlar va federal hokimiyati o&#39;rtasida ixtisoslashgan hisoblanadi. Quyidagi asosiy xususiyatlar Amerika huquq tizimida ajralib turadi: Konstitutsiya: Amerika Qo&#39;shma Shtatlarining asosiy qonuni Konstitutsiyadadir(1787). U davlat organlarining tartibini, huquqiy tartibni, insonlarning huquq va erkinliklarini, huquqiy prinsiplarni va huquqiy tartibni belgilaydi. Federal tartib: Amerika Qo&#39;shma Shtatlarida davlat va federatsiya hokimiyati o&#39;rtasida quyidagi tartib mavjud: Federatsiya hokimiyati federal hukumat tomonidan boshqariladi va shu hukumat tarafdorlik huquqini o&#39;z ichiga oladi, shuningdek, bunday turdagi davlatlarning o&#39;zining o&#39;ziga xos hokimiyat va qonunlariga ega bo&#39;lishi mumkin. Qonunlar: Amerika huquq tizimida federal qonunlar, Davlatlar Ittifoqi qonunlaridan tashkil topadi. Bundan tashqari, har bir davlat o&#39;zining o&#39;ziga xos qonunlarini qabul qiladi. Federal qonunlar, Kongress tomonidan qabul qilingan tartib bilan amalga oshiriladi va qonunlar davlat qonunlari bilan muvofiqlashtiriladi. Xalqaro shartnomalar AQSHda huquqiy tizimlarining uzviy qismi deb e’lon qilinadi. Mahkamalar tizimi: Amerika tizimida federal mahkamalar va davlat mahkamalari mavjud. Federal mahkamalar, federatsiya hokimiyati tomonidan tashkil etiladi va federal huquqiy muddalolar bilan shug&#39;ullanadi. Davlat mahkamalaridan iborat tizim esa har bir davlatning o&#39;zining o&#39;ziga xos huquqiy muddalolarini hal qilishga ixtisoslashgan. Kongress: Amerika Qo&#39;shma Shtatlaridagi huquqiy qonunlar va tartibning shakllanishida ahamiyatli rolga ega Kongress hisoblanadi. Kongress, iqtisodiyot, tashqi siyosat, tartib, huquq va boshqalar kabi masalalarni tahlil qiladi va federal qonunlarni qabul qiladi. Prezident: Prezident, federatsiya hokimiyati organidir. U federal qonunlarni imzolash, davlatlarni birlashtirish va umumiy siyosatni boshqarish huquqlariga ega bo&#39;ladi. Prezident shuningdek, federal qonunlar ijrosini kuzatib borish va davlat mahkamalari va federal mahkamalar orqali huquqiy masalalarga yechim berish huquqiga ega bo`ladi. Amerikada huquqni muhofaza qiluvchi organlar quyidagilar: 1. Federal Huquqning Muholif Komissiyasi (Federal Trade Commission, FTC) - bu komissiya tijorat, reklama va fermerlarning faoliyatlarini tekshiradi va tashkil etadi. 2. Federal Xavfsizlik Agentligi (Federal Bureau of Investigation, FBI) - bu agentlik jinoyatchilik, terorizm va boshqa jinoyatlar bilan kurashadi. 3. Amerika Qo’shma Shtatlari Adolat departamenti (United States Department of Justice, DOJ) - bu departament jinoyatchilikga qarshi kurashishning asosiy organi hisoblanadi. 4. Amerika Birlesik Devletleri Vergi Va To&#39;lov Idorasi (Internal Revenue Service, IRS) - bu idora shaxsiy soliqqa oid masalalarni hal qilishdan javob beradi. 5. Amerika Birlesik Devletleri Patent Va Marcha Ishonchlari Ofisi (United States Patent and Trademark Office, USPTO) - bu ofis patent va marchalar bilan bog&#39;liq savollar bo&#39;yicha xizmat ko&#39;rsatadi. 6. Amerika Birlesik Devletleri Laboratoriyalari (National Laboratories of the United States) - bu laboratoriyalar ilmiy tadqiqotlar olib borishda ishtirok etadilar va foydali yangiliklar yaratishda hissa olishadi. 7. Federal Energi Regulyatori Komissiyasi (Federal Energy Regulatory Commission, FERC) - bu komissiya energiya sohasida faoliyat ko&#39;rsatuvchi tashkilotlar bilan ishlashni nazorat qiladi. 8. Amerika Birlesik Devletleri Tuzilishi Ofisi (United States Attorney&#39;s Office) - bu ofis DOJ&#39;ning har bir qismi bo&#39;yicha ma&#39;lumot va yordam bermoqda. Bu organlar Amerika Birlesik Devletlerining huquq tizimida muhim o&#39;rin tutadilar va fuqarolar, biznes va hukumatni muhofaza qilishda katta ahamiyatga ega. III. Fransiya huquq tizimi qanday? Fransiya, qonunlar, tartiblar va huquqiy prinsiplar asosida shakllangan bir huquq tizimiga ega FUQAROVIY mamlakat hisoblanadi. Respuplika turi esa, Aralash Respublika sanaladi. Fransiyadagi huquq tizimi quyidagi asosiy xususiyatlarga ega: Konstitutsiya: Fransiya huquq tizimi Konstitutsiya asosida belgilanadi. 1958 yilda qabul qilingan. Konstitutsiya prezidentning vakolatlarini, hukumatning tuzilishi va vazifalarini, sud organlarining tuzilishi, davlat organlarining ish tartibini, insonlarning asosiy huquq va erkliklarini, huquqiy prinsiplarni va davlatning huquqiy tartibini belgilaydi. Qonunlar: Fransiyadagi huquq tizimi qonunlar asosida shakllanadi. Qonunlar, Parlament tomonidan qabul qilingan tartib bilan amalga oshiriladi. Fransiyada fuqaroviy huquq, jinoyat huquqi, maishiy huquq, iqtisodiy huquq va boshqa sohalarga doir qonunlar mavjud. Mahkamalar tizimi: Fransiyada juda murakkab mahkamalar tizimi mavjud. Bu huquqiy tizimda adolatni ta’minlash uchun ma’muriy organlar tashkil etilgan. Bu organlar orasida Adliya mahkamalari va Prokuratura ahamiyatlidir. Ushbu tizim huquqiy tartibni amalga oshirish, huquqiy muddalolarni hal qilish, adolatni ta&#39;minlash va huquqiy munosabatlarni yechishga xizmat qiladi. Mahkamalar sistemi shaxsiy huquqiy masalalarni hal qilish, jinoyat huquqi, iqtisodiy huquq va boshqa shu kabi huquqiy sohalarda faoliyat ko&#39;rsatadi. Fuqarolik huquqi: Fransiyada fuqarolik huquqi katta ahamiyatga ega bo&#39;lib, insonlar o&#39;rtasidagi munosabatlarni belgilaydi. Fuqarolik huquqi, shaxsiy huquqiy munosabatlar, oidliklar, farzandlarning tashqi munosabatlari bilan bog&#39;liq munosabatlar, intellektual mulk huquqi va boshqa sohalarni o&#39;z ichiga oladi. Xalqaro inson huquqlari Fransiya Konstitutsiyasining bir qismi hisoblanadi. Bu huquqlar orasida yashash, fikr, din erkinliklari va turli majburiyatlardan ozod bo’lish kabi imtiyozlar kiradi Avtonomiyachi huquqiy tashkilotlar: Fransiyada avtonomiyachi huquqiy tashkilotlar, shuningdek, adliyaviy vakillar va huquqiy maslahatchilar tomonidan tashkil etilgan. Ular huquqiy yordam, konsultatsiya va talabalar tarbiyalashiga yordam berish bilan shug&#39;ullanadilar. Avstriya huquqiy prinsiplari: Fransiyada &#34;avstriya huquqiy prinsiplari&#34; asosida huquqiy munosabatlar tartibga solinadi. Bu prinsiplar asosida xalqaro huquqiy munosabatlarda ham foydalaniladi. Fransiya huquqshunosligida, fransuz yuristlari sud amaliyotini huquq normasi sifatida hech qachon tan olmagan. Ularning fikricha, sudning obro’si qanchalik baland, uning qarori qanchalik to’liq bo’lmasin, u hech qachon hamma fuqarolar uchun majburiy bo’lgan qoidalarni yarata olmaydi. Fransiyada huquqni muhofaza qiluvchi organlar quyidagilardir: 1. Conseil Constitutionnel - Konstitutsiya Kengashi, Fransiyaning konstitutsiyaviy to&#39;g&#39;ridan-to&#39;g&#39;ri asosidagi qonuniy hujjatlarni tekshirish va tahlil qilish uchun yaratilgan organ. 2. Cour de Cassation - Tushuncha Mahkamasi, Fransiyadagi eng yuqori mahkama hisoblanadi va qonuniy holatlarda oxirgi instansiya hisobida faoliyat ko&#39;rsatadi. 3. Cour des Comptes - Hisob-kitob Mahkamasi, Fransiyadagi moliya hisob- kitobini muhofaza qilish, isloh qilish va baholashda faoliyat ko&#39;rsatadi. 4. Conseil d&#39;Etat - Davlat Kengashi, Fransiyadagi siyosiy boshqaruv organlari tomonidan qabul qilingan hujjatlarni tekshirish va tavsiya berish uchun yaratilgan. 5. Commission nationale consultative des droits de l&#39;homme - Milliy inson huquqlari konsultativ Kengashi, Fransiyadagi inson huquqlarini muhofaza etish uchun yaratilgan konsultativ organ. 6. Défenseur des droits - Huquqni himoya qiluvchi, Fransiyaning ombudsman xizmati sifatida faoliyat ko&#39;rsatadi va inson haq va erkinliklarini muhofaza qilishda yordam beradigan organ. 7. Hautes Autorités - Yuqori organlar, Fransiyadagi huquqni muhofaza qilishda yuqori organlar sifatida faoliyat ko&#39;rsatadi va boshqa huquqni muhofaza qiluvchi organlarga tavsiyalar beradigan organ. IV. O`zbekiston huquq tizimi qanday? O’zbekiston Respublikasi huquq tizimi Ramona-german huquq tizimi oilasiga mansub bo’lib, huquqning asosiy manbayi normativ-huquqiy hujjatdir. Normativ-huquqiy hujjat - vakolatli davlat organi (yoki mansabdor shaxs)ning belgilangan tartibda qabul qilgan, ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishga qaratilgan, umummajburiy tusdagi qoidalarni o&#39;rnatuvchi, o’zgartiruvchi yoki bekor qiluvchi yuridik hujjati. O’z navbatida, davlat organlari yoki mansabdor shaxslar tomonidan chiqarilgan barcha huquqiy hujjatlar ham normativ-huquqiy hujjat bo’la olmaydi. Faqatgina umurniy huquq va majburiyatlarni o’rnatuvchi, o’zgartiruvchi yoki bekor qiluvchi hujjatlargina normativ-huquqiy hujjat sifatida e’tirof etiladi. O’zbekiston Respublikasining «Normativ-huquqiy hujjatlar to’g’risida»gi Qonunining 5-moddasida normativ-huquqiy hujjatlarning quyidagi turlari ko’rsatib o’tilgan: O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi; O’zbekiston Respublikasining qonunlari; O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qarorlari; O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari va qarorlari; O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari; vazirliklar, davlat qo’mitalari va idoralarning buyruqlari hamda qarorlari; mahalliy davlat hokimiyati organlarining qarorlari. Mazkur normaning mazmunidan normativ-huquqiy hujjatlarning ikki turga, ya’ni qonun va qonunosti hujjatlariga bo’linishi ko’rinib turibdi. Xususan, Qonunning 6- moddasida O’zbekiston Respublikasining qonun hujjatlari quyidagicha ifodalangan: «Normativ-huquqiy hujjatlar qonun hujjatlaridir va ular O’zbekiston Respublikasining qonun hujjatlari majmuini tashkil qiladi. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlari, O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qarorlari qonunlardir. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari va qarorlari, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari, vazirliklar, davlat qo’mitalari va idoralarning buyruqlari hamda qarorlari, mahalliy davlat hokimiyati organlarining qarorlari qonunosti hujjatlaridir». Normativ-huquqiy hujjatlarning yuridik kuchiga qarab har birini quyidagicha tavsiflash mumkin: Konstitutsiya - (lotincha «conctitutio» - o’rnatish, tuzilish) moddiy ma’noda, avvalo, inson va fuqaro huquqlari hamda erkinliklarini e’lon qiluvchi va kafolatlovchi, shuningdek ijtimoiy tuzum, boshqaruv shakli, davlat tuzilishi, hokimiyatning markaziy va mahalliy organlarini tashkil etish asoslarini, ularning vakolatlari, o’zaro munosabatlarini, davlat ramzlari va poytaxtini belgilaydigan qonun hujjati, hujjatlar yoki konstitutsiyaviy odatlar majmui. Qonun - davlat hokimiyatining oliy vakillik va qonunchilik hokimiyati organi tomonidan yoki bevosita xalqning xohish-irodasiga ko’ra (masalan, referendum o’tkazish yo&#39;li bilan) qabul qilingan, qoida tariqasida eng muhim ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi yuridik hujjat. Qonun davlat huquq tizimining negizini tashkil etadi, davlatning boshqa organlari normativ hujjatlariga nisbatan oliy yuridik kuchga ega bo’ladi. Qonun muhim deb hisoblanadigan ijtimoiy munosabatlarni mustahkamlash, rivojlantirish va tartibga solish vositasidir. O’zbekiston Respublikasining «Normativ-huquqiy hujjatlar to’g’risida»gi Qonunining 8-moddasida O’zbekiston Respublikasi qonunlarini ifodalovchi norma quyidagicha ifodalangan: «O’zbekiston Respublikasining qonunlari eng muhim va barqaror ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi hamda O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan yoki referendum o’tkazish yo’li bilan qabul qilinadi. O’zbekiston Respublikasining qonunlari konstitutsiyaviy qonunlar tarzida qabul qilinishi mumkin. Kodekslar O’zbekiston Respublikasining qonunlari bilan tasdiqlanadi». Qonunosti hujjati qonunga asosan va uning ijrosini ta’minlash yuzasidan chiqariladi. Qonunosti hujjatlari umummajburiy tusdagi (normativ) va umummajburiy tusga ega bo’lmagan (normativ bo’lmagan) huquqiy hujjatlarga bolinadi. O’zbekiston Respublikasi huquqiy tizimi – mamlakatimizdagi huquqiy voqelikni, ijtimoiy borliqning tarkibiy qismi sifatida ifodalovchi nisbatan yangi huquqiy kategoriyadir. Mamlakatimiz mustaqillikni qo’lga kiritganidan so’ng, mohiyat va mazmun jihatdan mutlaqo yangi milliy huquqiy tizimni shakllantirishga kirishildi. O&#39;zbekiston Respublikasi huquqni muhofaza qiluvchi organlari quyidagilardir: 1. Prokuratura - O&#39;zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlangan Prokuratura rahbari, viloyat, shahar va tuman prokurorlari, davlat va milliy xavfsizlik organlarining prokurorlari. 2. Qonun hukmiy tuzilish organlari (O’zbekiston Respublikasi sudlari)– Konstitutsiyaviy sud, Adliya vazirligi jinoyat huquqi organlari, administrativ- jazoiy huquqni bajaruvchi organlar. 3. Huquqiy ta&#39;minot organlari - O&#39;zbekiston Respublikasi Davlat xavfsizlik xizmati (DXX), Ichki ishlar vazirligi, Milliy gvardiya. 4. Huquqiy nazoratni amalga oshiruvchi organlar - Oliy Majlis Kengashi, Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligi, Antimonopoliya komissiyasi, Moliya nazorati va hisobotchilik qo&#39;mitasi, Soliqqa tortish va boshqarish davlat qo&#39;mitasi. 5. Ijtimoiy-iqtisodiy huquqni muhofaza qiluvchi organlar - Davlat iqtisodiyot nazorati va himoyalash inspeksiyalari, Sarmoya bozori nazorati inspeksiyalari. 6. Boshqa huquqni muhofaza qiluvchi organlar - Milliy xavfsizlik xizmati, Davlat xavfsizlik xizmati, Milliy xavfsizlik va himoyachi tashkilotlar. 7. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Inson huquqlari bo’yicha vakili (Ombudsman) Bularning har biri O&#39;zbekiston Respublikasi qonunchiligida belgilangan vazifalarga mos kelishicha huquqni muhofaza qiladi. O’zbekiston va Fransiya huquq tizimidagi o’xshash jihatlar 1. Fransiya, O’zbekiston Respublikasi va boshqa qator davlatlarda prezident bevosita xalq tomonidan saylanadi. Saylovlar tegishli qonunlar asosida amalga oshiriladi. 2. Barcha ma’muriy hududlar uchun yagona qonunchilik tizimi, moliya- kredit va soliq siyosati amal qiladi. 3. Bir xil huquq tizimiga amal qiladi- ya’ni Ramana-German huquq oilasi. 4. O’zbekistonda dunyodagi eng liberal jinoiy jazo tizimlaridan biri yaratildi. Xalqaro ekspertlarning bu boradagi qiyosiy tahlillari shuni ko’rsatmoqdaki, umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi Fransiyada 18 ta jinoyat turi bo’yicha tayinl anishi mumkin. 5. O&#39;zbekiston va Fransiya Konstitutsiyalari hamda qonunlarida inson huquqlarini himoya qilish, uning burchlari va erkinliklari muhofaza qilish kabi muhim muddalalar jamlanadi. Bu tarzda, har ikki mamlakatda ham inson haq va erkinliklarining umumiy ta&#39;minoti kengaytirilganligi aytilishi mumkin. 6. O&#39;zbekiston va Fransiya huquq tizimlarida davlat tuzumining to&#39;liq ishlashi, qonunlarni amalga oshirish va ularni muhofaza qilish uchun tashkil etilgan tartibga alohida e&#39;tibor beriladi. Xususan, adliya tizimi, sotsial himoya tizimi, hududiy organlar va boshqa davlat institutlari faoliyatini olib boradilar. O’zbekiston va Amerika huquq tizimidagi o’xshash jihatlar 1. Har ikki mamlakatda ham sud tizimi mustaqil va adolatli bo&#39;ladi. Sud masalalari qonuniniy jihatdan hal etiladi. Sud boshqa hokimiyatlardan mustaqil va sudyalar daxlsizligi qonun jihatidan kafolatlanadi. 2. O&#39;zbekiston va Amerikada ham inson huquqlarini himoya qiluvchikodekslar mavjuddir. Har ikki davlat ham inson huquqlarini kafolatlovchi xalqaro sharnomalar mavjuddir. Inson huquqlari Ombudsman tomonidan himoya etiladi.

O'xshashlar

Huquq tizimi
O‘zbekiston Respublikasining mustaqil huquq tizimi
Pozitiv huquq tizimi va kategoriyalari
Xalqaro huquq tushunchasi, predmeti va tizimi
O’zbеkistonning milliy huquqiy tizimi va xalqaro huquq