O‘zbekistonda jinoyatchilik tahlili - Huquqshunoslik - Referatlar

O‘zbekistonda jinoyatchilik tahlili

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

73.5 KB

Ko'chirib olish

O‘zbekistonda jinoyatchilik tahlili Reja: 1. O‘zbekistonda 1980-yillarda jinoyatchilik darajasi 2. Jinoyatchilik tuzilishini o‘rganish uning mohiyatini, ichki qonuniyatlarini ochib berish 3. Respublikada 1991–2000-yillardagi jinoyatchilik tahlili.

O‘zbekistonda jinoyatchilik tahlili O‘zbekistondagi jinoyatchilikka umumiy ta’rif berishda uni ikki davrga bo‘lib o‘rganish maqsadga muvofiqdir. O‘zbekistonning sobiq davlat tarkibida bo‘lgan oxirgi o‘n yillikdagi jinoyatchilik va mustaqillikka erishgandan keyingi davrdagi jinoyatchilik. Bunday yondashish, tarixiylik prinsipiga muvofiq, har ikki davrda birbiri bilan uzviy bog‘liq holda jinoyatchilikni keltirib chiqargan va chiqarayotgan turli ijtimoiy hodisalarning mohiyatini to‘laroq tushuntirib berishga imkon beradi. Jinoyatchilik ijtimoiy-huquqiy hodisa bo‘lib, uni keltirib chiqaradigan sabablar ham ijtimoiydir. Shu bilan birga, u axloqiy kategoriyadir. Shuning uchun ham jinoyatchilikning miqdor, ayniqsa, sifat ko‘rsatkichlari, ya’ni holati, tuzilishi, darajasi, yo‘nalishi har qanday jamiyatning ma’naviy qiyofasini ma’lum darajada aks ettiruvchi ko‘zgu hisoblanadi. Prezidentimiz Islom Karimovning «Inson manfaati, huquq va erkinliklarini ta’minlash, hayotimizning yanada erkin va obod bo‘lishiga erishish – bizning bosh maqsadimizdir» nomli ma’ruzasida «o‘tgan davrda bizning qanday og‘ir qiyinchiliklar, muammo, tahdid va sinovlarni yengib o‘tishimizga to‘g‘ri kelgani hammamizga yaxshi ma’lum» 1 degan fikrlari jamiyatda tinchlik va osoyishtalikni ta’minlash, jinoyatchilikka qarshi kurash, xususan fuqarolar osoyishtaligi, huquq va erkinliklarini ta’minlash sohasiga ham to‘liq taalluqlidir. Yurtimizdagi bugungi tinchlik va osoyishtalikning bebaholigini to‘liq anglab yetish, bizga mustaqillikkacha bo‘lgan davrda O‘zbekistondagi jinoyatchilik, shuningdek, bugungi kunda dunyoda, rivojlangan davlatlarda jinoyatchilik haqidagi ma’lumotlarni qiyosiy tahlil qilishni taqozo etadi. Sobiq Ittifoq davlatida 1991-yilga kelib jinoyatchilik 1980-yilga nisbatan 84,4 %ga o‘sganini kuzatamiz. Bu davr ichida O‘zbekistonda esa jinoyatchilik 127,6 %ga o‘sgan. Sobiq Ittifoq davlati bo‘yicha jinoyatchilikning o‘rtacha yillik o‘sishi 8,2 %ni tashkil qilgan bo‘lsa, O‘zbekistonda esa bu ko‘rsatkich 12,7 % bo‘lib, 4,5 %ga yuqori bo‘lgan. O‘zbekiston sobiq ittifoqdosh respublikalar ichida 1980- 1 Каримов И. А. Инсон манфаати, ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш, ҳаѐтимизнинг янада эркин ва обод бўлишига эришиш – бизнинг бош мақсадимиздир // Халқ сўзи. – 2012. – 8 дек.

yildan 1991-yilgacha bo‘lgan davrda jinoyatchilikning o‘sish darajasi bo‘yicha Moldovadan (164%) keyin ikkinchi o‘rinda turgan. 1980-yilda jinoyatchilik koeffitsiyenti sobiq Ittifoq davlatida 749 ta jinoyatni (14 yoshdan yuqori bo‘lgan 100 ming aholiga) tashkil qilgan bo‘lsa, O‘zbekistonda bu ko‘rsatkich 395 ga teng bo‘lgan. 1990-yilga kelib sobiq Ittifoq davlati bo‘yicha jinoyatchilik koeffitsiyenti 1980-yilga nisbatan 70,5% ga o‘sib, 1277 taga yetgan bo‘lsa, O‘zbekistonda esa 79,7% ga o‘sib, 710 tani tashkil qilgan 2 . Shuni qayd qilib o‘tish lozimki, 1980-yilda jinoyatchilik darajasining pastligi bo‘yicha O‘zbekiston sobiq davlatga kiruvchi respublikalar o‘rtasida Armaniston (343) va Ozarbayjon (364) respublikalaridan keyin uchinchi o‘rinda turgan bo‘lsa, 1990-yilga kelib esa Ozarbayjon, Armaniston, Gruziya va Tojikiston Respublikalaridan keyin beshinchi o‘ringa tushdi. O‘zbekistonda 1980-yillarda jinoyatchilik darajasi sobiq davlatdagi ayrim respublikalardagi jinoyatchilik darajasiga nisbatan, masalan: Latviyaga nisbatan (1024) 2,5 baravar, Estoniyaga (946) 2,4 baravar, Rossiyaga (930) nisbatan 2,3 barobar pastligi shuncha qiyinchiliklar, markazdan o‘tkazilgan tazyiqlarga qaramasdan O‘zbekistonda yashovchi xalqlarni ma’naviy buzilishdan saqlab kelgan, axloqsizlik, huquqbuzarlikdan to‘xtatib turgan urf-odatlar, an’analar, o‘zbekona hayot tarzining saqlanib qolganligi bilan bog‘liq bo‘lsa, ikkinchidan, bu ijtimoiy muhitda ayrim g‘ayriinsoniy xususiyatlarga ega bo‘lgan kommunistik mafkuraning targ‘ib qilinishiga qaramasdan o‘zbek xalqiga, ota-bobolarimizga xos bo‘lgan umuminsoniy fazilatlar, xususiyatlarning avloddan-avlodga o‘tib saqlanib qolganligi, ayniqsa oilada bu xislatlar asosida tarbiyani amalga oshirishning saqlanib qolganligi bilan bog‘liqdir. Uchinchidan, sobiq davlat va uning tarkibida bo‘lgan O‘zbekistonda Kommunistik partiya rahbarligida islom dinining shunchalik tazyiqqa olinishiga qaramasdan oilalarda, mahallalarda ma’naviyat manbai hisoblangan milliy qadriyatlar, urf-odatlarning saqlanib qolishi bilan bog‘liqdir. 2 Ushbu va bundan keyingi statistik ma’lumotlar «Prestupnost i pravonarusheniya v SSSR» 1990 Statisticheskiy sbornik»dan hamda O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi Axborot markazi hisobotlaridan olingan.

Jinoyatchilik tuzilishini o‘rganish uning mohiyatini, ichki qonuniyatlarini ochib berish ga yordam beradi. Jinoyatchilik tuzilishida, avvalo, uning asosiy tarkibiy qismi bo‘lgan, jinoyatchilikning umuman jamiyatning qanday ahvolda ekanligini ko‘rsatib beruvchi voyaga yetmaganlar jinoyatchiligining hissasini o‘rganish kerak. Agar 1980-yilda sobiq davlat bo‘yicha jami sodir qilingan jinoyatlarning 9% voyaga yetmaganlar tomonidan sodir qilingan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich O‘zbekistonda 4,8% ni tashkil qilgan. 1990-yilga kelib sobiq davlat bo‘yicha voyaga yetmaganlar jinoyatchiligi umumiy jinoyatchilikning 9,1% ni tashkil qilib, voyaga yetmaganlar tomonidan sodir qilingan jinoyatlarning solishtirma og‘irligi bor yo‘g‘i 0,1% ga oshgan bo‘lsa, O‘zbekistonda bu ko‘rsatkich 5,9% ni tashkil qilib 1,1% ga o‘sgan. Agar 80- yillarda voyaga yetmaganlar jinoyatchiligining umumiy jinoyatchilikdagi hissasining pastligi bo‘yicha O‘zbekiston sobiq davlat tarkibida bo‘lgan Ozarbayjondan (4,1%) keyin ikkinchi o‘rinda turgan bo‘lsa, 1990-yilga kelib Armaniston (2,5%), Ozarbayjon (3,3%), Gruziya (3,4%), Qirg‘iziston (5,2%)dan keyin beshinchi o‘ringa tushdi. Ushbu tahlildan keyin shunday xulosaga kelish mumkinki, o‘rganilayotgan davrda O‘zbekistonda jinoyatchilik tuzilishida voyaga yetmaganlar jinoyatchiligining hissasi yildan-yilga oshib borgan. O‘rganilayotgan davrda O‘zbekistonda jinoyatchilik tuzilishida shaxsga, ayniqsa, mulkka qarshi qaratilgan jinoyatlarning hissasi to‘xtovsiz o‘sib borganligini kuzatamiz. 1986-yilda Respublikada jami qayd qilingan jinoyatlarning 4,7% ni shaxsga qarshi qaratilgan jinoyatlar tashkil qilgan bo‘lsa, 1990-yilga kelib bu ko‘rsatkich 6,2% ni tashkil qildi. Ushbu raqamlardan ko‘rinib turibdiki, jinoyatchilik tuzilishida shaxsga qarshi og‘ir jinoyatlarning solishtirma og‘irligi to‘xtovsiz o‘sib borgan. 1985-yilda qotillik Respublikada qayd qilingan jami jinoyatlarning 0,9% ni, badanga og‘ir jarohat yetkazish 1,2% ni tashkil qilgan bo‘lsa, 1990-yilga kelib esa bu ko‘rsatkichlar 1,3% ga 1,6% ga yetdi. Bu davrda Respublikada jami qayd etilgan jinoyatlar tizimida mulkka qarshi qaratilgan jinoyatlarning solishtirma og‘irligi esa 1986-yildagi 35,6% dan 1990- yilda 45,2% gacha o‘sdi. Agar 1985-yilda Respublikada qayd qilingan jami

jinoyatlarning 0,7% ni bosqinchilik, 1,7% ni talonchilik, 24% ni o‘g‘irlik tashkil qilgan bo‘lsa, 1990-yilga kelib bosqinchilik jami qayd qilingan jinoyatlarning 1,3% ni, talonchilik 3,3% ni, o‘g‘irlik esa 34% ni tashkil qildi. Ushbu raqamlardan ko‘rinib turibdiki, jinoyatchilik tuzilishida og‘ir jinoyatlar, ayniqsa, mulkka qarshi qaratilgan jinoyatlar hissasining o‘sish darajasi yuqori bo‘lgan. Shuni qayd qilib o‘tish lozimki, 1980–1990-yillarda O‘zbekistonda jinoyatchilik tuzilishida ayrim turdagi jinoyatlarning hissasi nisbatan kamaygan. 1980-yilda muqaddam sudlanganlar tomonidan sodir qilingan jinoyatlar jami jinoyatlar miqdorining 11,4% ni tashkil qilgan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich to 1986- yilgacha pasayib borib 6,9% ga kamaygan. 1987-yilda esa bu ko‘rsatkich birdaniga 11,6% ga ko‘tarilib keyingi yillari yana 7,1% ga kamaygan va 1990-yilda bu ko‘rsatkich 7,6% ga ko‘tarilgan. O‘rganilayotgan davrda aniqlangan iqtisodiy jinoyatlar miqdori 1987 va 1988-yillardan tashqari barcha vaqtlarda yildan-yilga o‘sib borgan. O‘zbekistonda 1980-yilga nisbatan aniqlangan iqtisodiy jinoyatlarning miqdori 1986-yilga kelib 86,4% ga o‘sgan. 1990-yilda bu toifadagi aniqlangan jinoyatlar soni 1988-yilga nisbatan 5,8% ga oshgan. Shuni ta’kidlab o‘tish lozimki, aniqlangan iqtisodiy jinoyatlarning jami qayd qilingan jinoyatlar tarkibidagi solishtirma og‘irligi o‘rganilayotgan davrda turlicha bo‘lgan. Agar 1980-yil jami qayd qilingan jinoyatlar tizimida aniqlangan iqtisodiy jinoyatlarning solishtirma og‘irligi 27,8% ni tashkil qilgan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich 1981-yil – 29,5%, 1982-yil – 31,7%, 1983-yil – 22,2%, 1984-yil – 26,8%, 1985-yil – 25,1 %, 1986-yil – 27,6%, 1987-yil – 28,1%, 1988-yil – 24,1 %, 1989-yil – 21,3%, 1990-yil – 20,3% ga teng bo‘lgan. Bu raqamlar yana bir bor bu toifadagi iqtisodiy jinoyatlarning jinoiy-huquqiy kurash faoliyatining qanday darajada olib borilishiga bog‘liq va juda ham ta’sirchan ekanligidan dalolat beradi. Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, O‘zbekistonda 1980–1990-yillarda jinoyatchilik miqdor jihatdan o‘sib bordi. Bu davrda jinoyatchilik tuzilishida uning og‘ir turlari ko‘payib borishi, uyushgan turlarining aniq shakllanishi va uning jamiyat hayotning ko‘pgina sohalariga kirib borishi kuzatildi.

Istiqlol yillarida respublikadagi jinoyatchilikni ikki, ya’ni mustaqillikka erishgan yildan to 2001-yilgacha va shu yili jinoyat qonunchiligini liberallashtirish munosabati bilan amalga oshirilgan tub islohotlar boshlangandan bugungi kungacha bo‘lgan davrga ajratgan holda tahlil qilish maqsadga muvofiqdir. Respublikada 1991–2000-yillardagi jinoyatchilik tahlili. 1991 va 1992- yillarda to‘xtovsiz o‘sib kelayotgan jinoyatchilikni kishanlash va uning o‘sishini to‘xtatishning imkoniyati bo‘lmadi. Ammo, 1991-yilga kelib Respublikada jinoyatchilikning o‘sish darajasi 1990-yildagi 4,4% dan 0,5% gacha kamaydi. Shuni qayd qilib o‘tish lozimki, o‘tish davridagi mavjud qiyinchiliklarga qaramasdan Respublikada mustaqillikning birinchi yilidayoq jinoyatchilik tizimida ma’lum turdagi eng og‘ir jinoyatlarning o‘sishini to‘xtatishga, hatto ularning miqdorini kamaytirishga erishildi. Tanga og‘ir shikast yetkazish 1990-yilga nisbatan 1991-yilda 6% ga, 1992-yilda 18,3% ga, nomusga tegish jinoyati 1991- yilda 10,5% ga, 1992-yilda 17% ga, bosqinchilik 1991-yilda 15,2% ga, 1992-yilda 0,8% ga, talonchilik 1991-yilda 5,7%, 1992-yilda 6,3% ga kamaydi. Qotillik jinoyati esa 1991-yilda 1990-yilga nisbatan 9,7% ga kamaygan bo‘lsa, 1992-yilda esa bu ko‘rsatkich 1,7% ga o‘sganligini kuzatamiz. Sobiq Ittifoqning parchalanishi uning tarkibida bo‘lgan barcha respublikalarda, shuningdek O‘zbekistonda ham ijtimoiy hayotning barcha sohalarida qator obyektiv qiyinchiliklarni vujudga keltirdi. Bir tomondan, o‘sha davrga kelib respublikada vujudga kelgan iqtisodiy tanglik, amaldagi qonunlarning davr talablariga javob bera olmasligi, ijtimoiy, ma’naviy va boshqa sohalardagi inqirozlar ma’lum bir turdagi jinoyatlarning ko‘payishiga olib kelgan bo‘lsa. ikkinchi tomondan, huquqni muhofaza qilish organlarining jinoyatchilikka qarshi kurash faoliyatini amalga oshirishda vujudga kelgan bir qator qiyinchiliklar va yo‘l qo‘yilgan xatolar, jinoyatchilikning, uning endigina shakllanib kelayotgan uyushgan turlarining birdaniga o‘sishiga sharoit yaratib berdi. Oqibatda 1992-yilda respublikada jinoyatchilik 1991-yilga nisbatan 5,6% ga oshdi.

1992-yilda voyaga yetmaganlar jinoyatchiligi 1990-yilga nisbatan 13,7% ga, retsidiv jinoyatchilik 7,8% ga oshdi. 1991–1992-yillari jinoyatchilikning umumiy miqdori asosan o‘g‘irlik jinoyatlari hisobiga o‘sganligini kuzatamiz. 1992-yilda 1990-yilga nisbatan davlat va jamoat mulkini o‘g‘irlash 30% ga, shaxsiy mulkni o‘g‘irlash 8,9% ga o‘sdi. Jinoyatchilikning bunday tez sur’atlar bilan o‘sib borishi respublikamiz mustaqilligini mustahkamlash, huquqiy va adolatli jamiyat qurish uchun ijtimoiy hayotning barcha sohalarida, ayniqsa, ma’naviy sohasida amalga oshirilishi kerak bo‘lgan islohotlarga katta to‘sqinlik qila boshladi. Respublikamiz Prezidenti Islom Karimov O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining o‘n ikkinchi sessiyasida so‘zlagan nutqida shunday dedi: «Biz jinoyatchilikka qarshi ayovsiz kurash boshladik. Respublika Prezidenti devoni va boshqa davlat tashkilotlariga bu ishlarimizni ma’qullab, ularni dadil davom ettirishimizni talab etib minglab xat va telegrammalar kelib turibdi... Xalq vaqtinchalik davom etayotgan qiyinchiliklarga chidashi mumkin, lekin bilib qo‘yaylik, takroran aytaman: adolatsizlikka chidamaydi» 3 . Respublika rahbari Islom Karimov tashabbusi bilan boshlangan jinoyatchilikka qarshi ayovsiz kurash natijasida 1993-yilda O‘zbekistonda oxirgi olti yil ichida birinchi marta jinoyatchilikning o‘sishini to‘xtatish, hatto uning umumiy miqdorini 1992-yilga nisbatan 3,9% ga kamaytirishga erishildi. 1993- yilda voyaga yetmaganlar jinoyatchiligi 1992-yilga nisbatan 8,8 % ga, jinoyatning og‘ir turi hisoblangan qotillik 0,6 % ga, tanga og‘ir shikast yetkazish 6 % ga, bosqinchilik 16 % ga, talonchilik 18 % ga, davlat va jamoat mulkini o‘g‘irlash 35,4 % ga, shaxsiy mulkni o‘g‘irlash 14,4 % ga kamaytirildi. Jinoyatchilikning eng xavfli turlari hisoblangan uyushgan va kasbiy jinoyatlarga qarshi kurashning kuchaytirilishi natijasida 1993-yilda muqaddam sudlanganlar tomonidan sodir qilingan jinoyatlar miqdori 1992yilga nisbatan 20 % ga ko‘p aniqlandi. Respublikamizda ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash va jinoyatchilikka qarshi kurashni kuchaytirish borasida amalga oshirilgan chora-tadbirlar natijasida 1993- 3 Каримов И. А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиѐсат, мафкура. – Т., 1993. – Б. 179.

yildan boshlab 2000-yilgacha bo‘lgan darvrda jinoyatchilik umumiy miqdorini yil sayin kamayib borishi kuzatildi. 2000-yilga kelib umumiy jinoyatchilik miqdori 1992-yilga nisbatan 21,1 %ga, 1993-yilga nisbatan 17,1 %ga pasayganligini kuzatishimiz mumkin. Tahlil qilinayotgan 1992–2000-yillarda og‘ir jinoyatlar 40 %ga, voyaga yetmaganlar tomonidan sodir etilgan jinoyatlar 49,1 %ga, mast holatda sodir etilgan jinoyatlar 16 %ga, qasddan odam o‘ldirish va unga suiqasd qilish 6,3 %ga, qasddan badanga og‘ir shikast yetkazish 37,3 %ga, nomusga tegish va unga suiqasd qilish 1,3 %ga, talonchilik 45,3 % ga, bosqinchilik 41,7 % ga, o‘g‘irlik 33,1 %ga kamaydi. Ushbu davrda umumiy jinoyatchilik tarkibida og‘ir va o‘ta og‘ir turdagi jinoyatlar hissasi ham kamayishini kuzatishimiz mumkin. Agar 1992-yilda umumiy jinoyatchilik tarkibida og‘ir jinoyatlar 40 % ni, voyaga yetmaganlar jinoyatchiligi 6,3 %ni, qasddan badanga og‘ir shikast yetkazish 1,2 %ni, talonchilik 2,9 %ni, bosqinchilik 1,2 % ni, o‘g‘irlik 35,6 %ni tashkil etgan bo‘lsa, 2000-yilda ular tegishlicha 29, 8; 4,1; 0,9; 2,0; 0,9; 30,2 %gacha pasayganligini ko‘rishimiz mumkin. Respublikada 2001–2014-yillardagi jinoyatchilik tahlili. Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda jinoyat va jazoga oid davlat siyosati doirasida birgina inson huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari, adolat hamda insonparvarlik prinsiplarini ta’minlash bo‘yicha bosqichma-bosqich amalga oshirilayotgan ishlarning quyidagi asosiy yo‘nalishlarini ko‘rsatish mumkin: birinchidan, jinoyat, jinoyat-protsessual, jinoyat-ijroiya qonunchiligini liberallashtirish; ikkinchidan, jinoiy jazo tizimini liberallashtirish va o‘lim jazosini bekor qilish, «Xabeas korpus» institutini joriy qilish; uchinchidan, jinoyatchilikka qarshi kurashda o‘zbek xalqining milliy qadriyatlariga asoslangan holda jinoyat uchun javobgarlik va jazodan ozod qilish, xususan, amnistiya, afv, yarashtirish, uy qamog‘i va boshqa huquqiy institutlar

imkoniyatlaridan samarali foydalanishni yanada kengaytirish hamda chuqurlashtirish; to‘rtinchidan, odil sudlovni amalga oshiruvchi mutlaqo yangi sud tizimini shakllantirish va uning faoliyatini takomillashtirish, xususan, sudyalar mustaqilligini ta’minlash borasidagi tizimli islohotlarni yanada chuqurlashtirish; beshinchidan, sodir etilgan jinoyat uchun javobgarlik va jazoning muqarrarligini ta’minlovchi huquqni muhofaza qiluvchi organlar tizimi hamda ular faoliyatini takomillashtirish borasidagi izchil islohotlarni yanada chuqurlashtirish; oltinchidan, jinoyatchilikka qarshi kurashni demokratlashtirish va bu sohada faoliyat olib borayotgan huquqni muhofaza qiluvchi organlar faoliyatining ochiqligini ta’minlash, shuningdek, ular ustidan jamoatchilik nazoratini kuchaytirish; yettinchidan, jinoyatchilikka qarshi kurashning barcha yo‘nalishlarida, shu jumladan uning oldini olish, xususan jabrlanuvchilarga, jinoyat sodir etgan, shuningdek, javobgarlikdan va jazodan ozod qilingan shaxslarga huquqiy, tashkiliy, iqtisodiy amaliy yordam ko‘rsatish, ularning ijtimoiy moslashuvi va reabilitatsiyasida fuqarolik jamiyati institutlari, ayniqsa mahallaning ishtirokini kengaytirish. O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimovning 2010-yil 12-noyabrda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisidagi «Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi» nomli ma’ruzasida O‘zbekistonda dunyodagi eng liberal jinoiy jazo tizimlaridan biri yaratilganligi, bu esa istiqlolga erishganimizdan keyin biz qo‘lga kiritgan eng katta, eng muhim yutuqlarimiz ekanligi, yurtimizda o‘zbek xalqining rahmdillik va kechirimlilik kabi ko‘p asrlik milliy an’analariga mos va sodiq qolgan holda haqiqatan ham adolat o‘rnatishda jinoyat yo‘liga kirganlarga nisbatan eng odil siyosat yuritilayotganligi chuqur tahlillar asosida bayon etilgan 4 . 4 Каримов И. А. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси. – Т., 2011. – Б. 21.

Islohotlarning natijalarini O‘zbekistonda mustaqillik yillarida aholi 10 milliondan ortiq kishiga ko‘payib, 31 milliondan oshgan bo‘lsa-da, bugungi kunda jinoyatchilik 1992-yildagi ko‘rsatkichdan 4,6 %ga past ekanligida ham yaqqol ko‘rishimiz mumkin. Oxirgi o‘n besh yil ichida mamlakatimizda jinoyatchilik umumiy miqdori 20 %ga oshib, o‘rtacha yillik o‘sish 1,3 %ni tashkil qilgan bo‘lsa, ushbu davrda aholi soni 24,5 %ga oshib, o‘rtacha yillik o‘sish 1,6 %ni tashkil etgan. Xalqaro ekspertlarning e’tirof etishicha, dunyoda aholining o‘rtacha yillik o‘sishi 1–1,5 %ni, jinoyatchilikning o‘sishi esa 5 %ni tashkil etmoqda. Tahlillar shuni ko‘rsatmoqdaki, respublikamiz hududida oxirgi o‘n besh yilda jinoyatchilikning umumiy miqdori o‘sishiga qaramasdan, uning tarkibidagi og‘ir va o‘ta og‘ir jinoyatlar hissasi to‘xtovsiz kamayib bormoqda. 2014-yilda 2001- yilga nisbatan umumiy jinoyatchilik tarkibida o‘ta og‘ir jinoyatlarning hissasi 2,6 barobarga, og‘ir jinoyatlarning hissasi esa 3,7 barobarga, voyaga yetmaganlar jinoyatchiligi 2 barobarga, hatto retsidiv jinoyatchilik hissasi 6 %ga kamaygan. Ushbu davrda umumiy jinoyatchilik tarkibida qasddan odam o‘ldirish va unga suiqasd qilish hissasi 2 barobarga, o‘g‘irlik 2,1 barobarga, talonchilik 0,4 %ga, bosqinchilik 0,2 %ga kamayishi kuzatilgan. Agar 2002-yilda mamlakatimizda umuman jinoyat sodir etilishiga yo‘l qo‘yilmagan hududlar jami hududlarning 11,6 %ini tashkil qilgan bo‘lsa 2014-yilga kelib ularning hissasi ikki barobarga oshib 22,2 %ni tashkil etmoqda. Mamlakatimizdagi tinchlik va osoyishtalik, jinoyatchilik ko‘rsatkichlarining ijobiy tomonga o‘zgarib borayotganligi, avvalo, mustaqillik sharofati, chunki istiqlol davrida, birinchidan, jinoyatchilikning sabab va sharoitlari bo‘lgan ijtimoiy-iqtisodiy muammolar bartaraf etilmoqda, ikkinchidan, insonni g‘ayriijtimoiy va qonunga zid ijtimoiy xavfli qilmish sodir etishiga yo‘l qo‘ymaydigan xalqimiz milliy qadriyatlariga asoslangan yuksak ma’naviyatimiz tiklanmoqda, uchinchidan, insonparvarlik va adolat prinsiplariga asoslangan sud- huquq, xususan, huquqbuzarliklar profilaktikasi milliy tizimi shakllanmoqda.

Xulosa o‘rnida shuni ta’kidlash joizki, kelgusida huquqni qo‘llash amaliyotiga e’tiborni yanada kuchaytirish, bu sohadagi xato va kamchiliklarni o‘z vaqtida bartaraf etish, qonunlarni hayotda qo‘llashning huquqiy mexanizmlarini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish hamda O‘zbekiston Respublikasining «Huquqbuzarliklar profilaktikasi to‘g‘risida»gi va «Ijtimoiy sheriklik to‘g‘risida»gi qonunlari talablari asosida davlat organlari va fuqarolik jamiyati institutlarining hamkorligini yangi bosqichga ko‘tarish jinoyatchilik profilaktikasi sohasida yanada ulkan natijalar berishini ta’minlaydi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1.O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – Toshkent: O‘zbekiston, 1992. 2..Mejdunarodniy pakt o grajdanskix i politicheskix pravax. Mejdunarodnaya zashita prav i svobod cheloveka. Sbornik dokumentov. M.: Yurid.lit., 1990 g. 3. .Osnovniye prinsipi nezavisimosti sudebnix organov. Mejdunarodniye prava i svoboda cheloveka: Sbornik dokumentov. M: Yurid.lit., 1990 g. 4. Vseobshaya deklaratsiya prav cheloveka. – Prava cheloveka. Osnovniye mejdunarodniye dokumenti: Sbornik dokumentov. M.: Mejdunarodniye otnosheniya. 1989 g. – S. 134-142. 5. Konvensiya o pravovoy pomoshi i pravovix otnosheniyax po grajdanskim, semeynim i ugolovnim delam. (Xo‘jalik va huquq Xozyaystvo i pravo. – Tashkent. 1997, №1-2. S. 58-76).

O'xshashlar

O‘zbekistonda jinoyatchilik tahlili

Jinoyatchilik profilaktikasi

Jinoyat va jinoyatchilik tushunchasi

Rasmiy hisobga olinmagan (latent) jinoyatchilik

Jinoyatchilik va uning kriminologik tavsifi