Норматив-ҳуқуқий ҳужжатнинг юридик техникаси - Huquqshunoslik - Referatlar

Норматив-ҳуқуқий ҳужжатнинг юридик техникаси

Yuklangan vaqt:

28.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

81 KB

Ko'chirib olish

Норматив-ҳуқуқий ҳужжатнинг юридик техникаси Режа: 1. Норматив-ҳуқуқий ҳужжат тушунчаси ва турлари. 2. Норматив-ҳуқуқий ҳужжат реквизитлари ва унинг тузилиши. 3. Норматив-ҳуқуқий ҳужжат сарлавҳаси. 4. Норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда изоҳлар: тушунчаси, турлари, аҳамияти ва асосий шакллари. 5. Норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда эслатмалар: тушунчаси, турлари, қўлланилиши. 6. Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар матнларидаги хатоликлар. Матндаги ҳаволалар. 1

Норматив-ҳуқуқий ҳужжат реквизитлари ва унинг тузилиши. “Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тўғрисида”ги Қонуннинг 25-моддасида норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қуйидаги реквизитларга эга бўлиши белгиланган: ҳужжатнинг тури ва номи; ҳужжат қабул қилинган жой, сана (Ўзбекистон Республикасининг қонунлари учун маъқулланган ва имзоланган сана ҳам), рақами (вазирликлар, давлат қўмиталари ва идораларнинг буйруқлари ҳамда қарорлари учун улар давлат рўйхатидан ўтказилган сана ва рўйхатга олиш рақами ҳам); тегишли норматив-ҳуқуқий ҳужжат матнини тасдиқлашга расман ваколати бўлган шахснинг лавозими, имзоси, исмининг бош ҳарфи ва фамилияси. 2

Норматив-ҳуқуқий ҳужжат сарлавҳаси. Норматив ҳужжатнинг сарлавҳаси ҳам ҳужжатнинг расмий реквизити ҳисобланади. Сарлавҳа норматив ҳужжатнинг тартибга соладиган ижтимоий муносабатлар соҳасини кўрсатади. Бинобарин, у ҳужжат билан танишишнинг дастлабки босқичи, қонунчиликни тизимлаштириш ва ҳисобга олишнинг муҳим воситаси ҳисобланади. Сарлавҳа аниқ ва равшан ҳужжат предметини акс этиши керакки, бунда уни ижро этувчи субъектлар сарлавҳа бўйича ушбу норматив ҳужжатни асосий мазмунини аниқлаш, тез эсда қолишини таъминлаши лозим. Сарлавҳа ахборот жиҳатда бой, норматив ҳужжатнинг асосий тушунчаларини ифодалаган бўлиши лозим. Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар матнларидаги хатоликлар. Норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда қуйидаги хатоликлар учраб туради: 1. норматив-ҳуқуқий ҳужжатнинг мазмунини шакллантириш қоидаларини бузиш; 2. мантиқийлик қоидаларини бузиш (нормаларнинг коллизияси); 3. норматив-ҳуқуқий ҳужжатни структурасига доир қоиларни бузиш; 4. тил қоидаларини бузиш; 5. расмий қоидаларнинг бузилиши; 6. процедура қоидаларини бузиш(қонун лойиҳаларини хулосасиз қабул қилиш). Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар матнларидаги иловалар. Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар турли рўйхатлар, жадваллар, чизмалар, тарифлар, хариталар, бланкалар, ҳужжатлар, схемаларнинг намуналари ва бошқа шу кабилар жойлаштирилган иловаларга эга бўлиши мумкин. Иловаларнинг ва улар тааллуқли бўлган қонуннинг ёки бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатнинг юридик кучи бир хил. Агар қонун лойиҳасига (қонунга) ёки бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатга бир нечта илова мавжуд бўлса, улар № белгиси кўрсатилмаган ҳолда араб рақамлари билан рақамланади. Қонун лойиҳасининг (қонуннинг) 3

ёки бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатнинг матнида иловага ҳавола қилинганида ҳам № белгиси кўрсатилмайди. Мисол : Ўзбекистон Республикаси Қ онунининг 4-иловасига мувофиқ . Илова белгиси қонун лойиҳаси (қонун) матнидан кейинги бетнинг юқорисидаги ўнг бурчакка, қонуннинг рақами ва имзоланган санаси кўрсатилмаган ҳолда жойлаштирилади. 1-мисол: Ўзбекистон Республикаси нинг «______________________» ги Қ онунига илова Илованинг номи варақнинг ўртасига жойлаштирилади. Матндаги ҳаволалар. Моддаларда бошқа моддаларга, шунингдек илгари қабул қилинган қонунларга ҳаволалар фақат ҳуқуқий нормаларнинг ўзаро боғлиқлигини кўрсатиш учун ёки такрорлашга йўл қўймаслик зарур бўлгандагина қўлланилади. Фақат кучга кирган (амалга киритилган) қонунларга ҳаволалар қилиниши мумкин. Ўз кучини йўқотган қонунларга ва қонун лойиҳаларига ҳаволалар қилинмайди. Қонун лойиҳасида (қонунда) қонунга ҳавола қилиш зарурати бўлса, қуйидаги реквизитлар қуйидаги кетма-кетликда кўрсатилади: қонуннинг тури, имзоланган санаси ва рақами, шунингдек қонуннинг номи. 1-мисол : Ўзбекистон Республикасининг 2000 йил 14 декабрда қабул қилинган «Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тўғрисида»ги 160–II-сонли Қонуни билан тартибга солинади. Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига ҳаволалар қуйидаги тарзда расмийлаштирилади: Мисол : 4

Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси 18-моддаси биринчи қисмига мувофиқ . Кодексларга ҳавола қилинганида уларнинг имзоланган санаси ва рақами кўрсатилмайди. 1-мисол : Ўзбекистон Республикасининг Солиқ кодекси билан тартибга солинади . Бутун қонунга эмас, балки унинг фақат таркибий бирлигига ҳавола қилиш зарурати бўлганида, аввал ана шу аниқ бирлик (энг катта бирликдан бошлаб) кўрсатилади. Мисол : Ўзбекистон Республикасининг ______йил ______________да қабул қилинган «___________________________»ги _____ -сонли Қонуни 15- моддаси иккинчи қисмининг 2-банди билан тартибга солинади. Бўлимлар, боблар, моддалар, бандларнинг белгилари рақамлар билан, қисмлар ва хатбошиларнинг белгилари сўзлар билан, кичик бандларнинг белгилари эса, қўштирноқ ичида кичик ҳарфлар билан ёзилади. Мисоллар : 5-модда иккинчи қисми 1-бандининг «в» кичик банди; 1-модда биринчи қисмининг биринчи хатбошисига мувофиқ; 5

3.2 Қонун юридик техникасининг ўзига хос жиҳатлари. Қонун муқаддимаси. Хулоса қоидалари. 2006 йил 11 октябрда қабул қилинган “Қонунлар лойиҳаларини тайёрлаш ва Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатасига киритиш тартиби тўғрисида”ги қонунга кўра, қонун лойиҳасини тайёрлаш қуйидагиларни ўз ичига олади: қонун лойиҳасини тайёрлаш тўғрисидаги таклифни кўриб чиқиш ва уни тайёрлаш тўғрисида қарор қабул қилишни; қонун лойиҳасини тайёрлашни ташкилий-техникавий ва молиявий жиҳатдан таъминлашни; зарур материаллар ва ахборот тўплашни; қонун лойиҳасининг концепциясини ишлаб чиқишни; қонун лойиҳасини тузишни; ҳуқуқий ва бошқа зарур экспертиза ўтказишни. Муқаддима (кириш) – қонун лойиҳасининг (қонуннинг) мустақил қисми бўлиб, у қонунни қабул қилиш сабаблари, мақсадлари ва вазифаларига доир тушунтиришларни ифода этади, бироқ унинг бўлиши шарт эмас. Муқаддима қонун лойиҳасининг (қонуннинг) бошланишида, унинг номидан кейин жойлаштирилади. Муқаддима хатбошиларга бўлинади. Қонун лойиҳасининг (қонуннинг) муқаддимаси: мустақил норматив кўрсатмаларга эга бўлмайди; моддаларга бўлинмайди; қонун қабул қилиниши муносабати билан ўз кучини йўқотган деб топилиши, ўзгартирилиши ва қўшимчалар киритилиши лозим бўлган бошқа қонунларга тааллуқли ҳаволаларга эга бўлмайди; қонунда қўлланиладиган асосий тушунчаларнинг аҳамиятини ўз ичига олмайди; рақамланмайди. 6

Қонун лойиҳасининг (қонуннинг) таркибий бирликлари муқаддимага эга бўлиши мумкин эмас. Қонун лойиҳасини (қонунни) таркибий бирликларга бўлиш ундан фойдаланишни осонлаштиради, унинг ички тузилиши ва тизимлаштирилишини, унга ҳаволалар қилинишини яхшилайди, қонун лойиҳасининг (қонуннинг) тез тушунилишига ёрдам беради. Қонун лойиҳасининг (қонуннинг) пастлаб борувчи қуйидаги таркибий бирликларидан фойдаланилади: қисм; бўлим; кичик бўлим; боб; параграф; модда. Қонун лойиҳаси (қонун) моддасининг пастлаб борувчи қуйидаги таркибий бирликларидан фойдаланилади: қисм; банд ( хатбоши ); кичик банд ( хатбоши ). Агар қонун лойиҳасида (қонунда) боблар мавжуд бўлмаса, «бўлим» таркибий бирлиги киритилмайди. Йирик тизимлаштирилган қонун лойиҳалари (қонунлар) (масалан, кодекслар) қисмларга, бўлимлар кичик бўлимларга, боблар параграфларга бўлиниши мумкин. Қонун лойиҳасининг (қонуннинг) қисми: Биринчи қисм ; сўзлари билан белгиланади. Қонун лойиҳасининг (қонуннинг) қисми: 7

Биринчи қисм Умумий қоидалар каби номга эга бўлиши мумкин. Қонун лойиҳасининг (қонуннинг) қисми (масалан, кодексларда) қуйидаги тарзда белгиланиши мумкин: Умумий қисм ; Қонун лойиҳаси (қонун) қисмининг белгиси ва номи саҳифанинг ўртасига бош ҳарфлар билан тагма-таг ёзилади. Қонун лойиҳасининг (қонуннинг) бўлими: рим рақамлари билан белгиланадиган тартиб рақамига; номга эга бўлади. Бўлимнинг белгиси ва номи саҳифанинг ўртасига бош ҳарфлар билан тагма-таг ёзилади. Бўлимнинг номи ярим қора шрифтда ёзилади. Мисол : III БЎЛИМ. МАЖБУРИЯТ ҲУҚУҚИ Қонун лойиҳасининг (қонуннинг) кичик бўлими: араб рақамлари билан белгиланадиган тартиб рақамига; номга эга бўлади. Кичик бўлим белгиси бош ҳарф билан хатбошидан ёзилади. Кичик бўлим номи унинг рақам белгиси билан бир қаторга бош ҳарф билан ярим қора шрифтда ёзилади, «кичик бўлим» деган сўзлардан кейин нуқта қўйилади. Мисол : 4-кичик бўлим. Битимлар ва вакиллик Қонун лойиҳасининг (қонуннинг) боби: араб рақамлари билан белгиланадиган тартиб рақамига; номга эга бўлади. Боб белгиси бош ҳарф билан хатбошидан ёзилади. 8

Боб номи унинг белгиси билан бир қаторга бош ҳарф билан ярим қора шрифтда ёзилади, «боб» деган сўздан кейин нуқта қўйилади. Мисол : 29-боб. Олди-сотди Қонун лойиҳасининг (қонуннинг) п араграф и : «§» белгиси билан кўрсатилади; араб рақам лар и билан белгиланадиган тартиб рақамига эга бўлади; номга эга бўлади. Параграф номи параграф рақами билан бир қаторга бош ҳарф билан ярим қора шрифтда ёзилади, «§» белгисидан кейин ну қта қўйилади . Мисол : 2-§. Чакана олди-сотди Модданинг қисмлари бандларга бўлиниб, бандлар доирасимон қавс билан беркитиладиган араб рақамлари билан белгиланади. Бандлар кичик бандларга бўлиниб, кичик бандлар доирасимон қавс билан беркитиладиган кичик ҳарфлар билан белгиланади. 1-мисол : 109-модда. Суд буйруғини бериш тартиби ва уни беришни рад этиш асослари Судья суд буйруғини ишни судда муҳокама қилмасдан, қарздор ва ундирувчини чақирмасдан ҳамда уларнинг тушунтиришларини эшитмасдан беради. (биринчи қисм) Судья қуйидаги ҳолларда суд буйруғини беришни рад этади: (иккинчи қисмнинг биринчи хатбошиси) 1) агар қарздор билдирилган талабга рози бўлмаса; (иккинчи қисмнинг биринчи банди ) 2) ҳуқуқ тўғрисида ги мавжуд низони тақдим этилган ҳужжатлар асосида ҳал этиб бўлмайди деб ҳисобланса . (иккинчи қисмнинг иккинчи банди) 9

Судья суд буйру ғ ини беришни рад этиш тўғрисида ажрим чиқаради . (учинчи қисм) 2-мисол : 59-модда. Жисмоний шахслардан олинадиган даромад соли ғи дан озод қилиш _______________________: (биринчи қисм) 1) _____________________; (биринчи қисмнинг 1-банди) а) _____________________; (биринчи қисм 1-бандининг «а» кичик банди) Ало ҳ ида ҳолларда м одданинг қисмлари, бандлари ва кичик бандлари хатбошиларга бўлиниши мумкин. 4-мисол : 26-модда. Ишларнинг судловга тегишлилиги Хўжалик судига тааллуқли ишлар Қорақалпо ғ истон Республикаси, вилоятлар, Тошкент шаҳар хўжалик судлари томонидан кўрилади, Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди судловига тегишли ишлар бундан мустасно. (биринчи қисм) Олий хўжалик суди қуйидагиларни кўради: (иккинчи қисмнинг биринчи хатбошиси) республика бошқарув органлари билан вакиллик ва ижроия ҳокимияти маҳаллий органлари ўртасидаги иқтисодий битимлардан келиб чиқадиган низолар; (иккинчи қисмнинг иккинчи хатбошиси) ҳокимият олий органларининг норматив хусусиятга эга бўлмаган ҳужжатларини (бутунлай ёки қисман) ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисидаги ишлар. (иккинчи қисмнинг учинчи хатбошиси) 10

Олий хўжалик суди алоҳида ҳолатларни эътиборга олган ҳолда ҳар қандай ишни исталган хўжалик судидан олиб қўйиш ва уни биринчи инстанция бўйича ўзининг иш юритишига қабул қилишга, ишни бир хўжалик судидан бошқасига ўтказишга ҳақли. (учинчи қисм) Қонунчилик палатасига киритилган қонун лойиҳасининг матнига қуйидаги қоидалар киритилиши мумкин: қонуннинг ёки унинг айрим қоидаларининг кучга кириш муддати ва тартиби тўғрисидаги; ушбу қонун қабул қилиниши муносабати билан илгари қабул қилинган қонунларни ва бошқа қонунларни ёки уларнинг айрим қоидаларини ўз кучини йўқотган деб топиш тўғрисидаги. 1-мисол : 4-модда. Ушбу Қонуннинг кучга кириши Ушбу Қонун расмий эълон қилинган кундан эътиборан кучга киради. 2-мисол : 15-модда. Ушбу Қонуннинг кучга кириши Ушбу Қонун 2006 йилнинг 1 январидан эътиборан кучга киради. 3-мисол : 43-модда. Ушбу Қонун қабул қилиниши муносабати билан айрим қонунларни ўз кучини йўқотган деб топиш Ушбу Қонун кучга кирган кундан бошлаб қуйидагилар ўз кучини йўқотган деб топилсин: 1) Ўзбекистон Республикасининг 1991 йил 15 февралда қабул қилинган «Ўзбекистон Республикасида жамоат бирлашмалари тўғрисида» ги 223–XII- сонли Қонуни (Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1991 йил, № 4, 76-модда); Қонунларга ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисидаги қонун лойиҳалари (қонунлар), шунингдек ўз кучини йўқотган деб топиладиган 11

қонунларнинг рўйхатини ўз ичига олган қонун лойиҳаларининг (қонунларнинг) моддалари алоҳида тузилишга эга бўлади. Бундай қонун лойиҳаларининг (қонунларнинг): моддалари номга эга бўлмайди; моддалари қисмларга бўлиниши мумкин; қисмлар доирасимон қавс билан беркитиладиган араб рақамлари билан рақамланадиган бандларга ёки белгиларга эга бўлмаган хатбошиларга бўлиниши мумкин. Бандлар доирасимон қавс билан беркитиладиган кичик ҳарфлар билан белгиланадиган кичик бандларга бўлиниши мумкин. 1-мисол : 1-модда. Ўзбекистон Республикасининг ___ йил ___________ да қабул қилинган «__________________________» ги ____-сонли Қонунига (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг Ахборотномаси, _______йил, №____, _______-модда) қуйидаги ўзгартиш ва қўшимчалар киритилсин: 1) ________________________________; (1-банд) 2) ________________________________; (2-банд) 3) ________________________________; (3-банднинг биринчи хатбошиси) а) ________________________________; (3-банднинг «а» кичик банди) б) ________________________________; (3-банднинг «б» кичик банди) 4) ________________________________. (4-банд) Ўзбекистон Республикаси қонунларини эълон қилишнинг расмий манбалари: «Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг Ахборотномаси», «Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами», «Халқ сўзи» ва «Народное слово» газеталари Ўзбекистон Республикаси қонунларини эълон қилишнинг расмий манбаларидир. Агар қонунга 12

ўзгартишлар, қўшимчалар киритилса ёки қонун ўз кучини йўқотган деб топилса, уни эълон қилган расмий манба кўрсатилиши шарт. 1-мисол: (Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1993 йил, № 5, 221-модда) . Катта ҳажмдаги қонуннинг матни «Халқ сўзи», «Народное слово» газеталарининг бир нечта сонида эълон қилинганида расмий манба сифатида газеталарнинг қонун матни эълон қилинган барча сонларининг саналари кўрсатилади. Мисол : Ўзбекистон Республикасининг 1995 йил 21 декабрда қабул қилинган 163–I-сонли ва 1996 йил 29 августда қабул қилинган 256–I-сонли қонунлари билан тасдиқланган Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодекси (1996 йил 14, 15 ва 16 ноябрдаги «Халқ сўзи», «Народное слово» газеталари). Ўзгартиш ва қўшимчалар киритилиши мумкин бўлган қонунлар рўйхати : Ўзгартиш ва қўшимчалар қуйидаги турдаги қонунларга киритилиши мумкин: Ўзбекистон Республикасининг қонунларига; Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг қарорларига; Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг қарорларига; Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг қарорларига; Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгаши Раёсатининг фармонларига; Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгаши Раёсатининг қарорларига. Қонунларга ўзгартиш ва қўшимчалар киритишни расмийлаштириш 13

Қонунларга ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш мустақил қонун билан расмийлаштирилиб, унда ўз навбатида, ҳар бир қонунга киритилаётган ўзгартиш ва қўшимчалар мустақил моддалар тарзида расмийлаштирилади. Мисол : «____________________»ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг 5- моддасига ҳамда «________________»ги Ўзбекистон Республикаси Қонунига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш ҳақида 1-модда. Ўзбекистон Республикасининг ______йил ____________да қабул қилинган «___________________________» ги ______-сонли Қонунининг (Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1993 йил, №___, ____-модда; Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси , 2000 йил, №_____, ____-модда) 5-моддасига қуйидаги ўзгартиш ва қўшимчалар киритилсин: 1) ____________________________________________________________ _; 2) ____________________________________________________________ _. Ўз кучини йўқотган деб топилганлиги тўғрисидаги қонунларни расмийлаштириш Қонунга ўзгартишлар, қўшимчалар киритиш билан бир вақтда ушбу қонуннинг таркибий бирликлари ўз кучини йўқотган деб топилганида ўзгартишлар, қўшимчалар киритиш тўғрисидаги, шунингдек ўз кучини йўқотганлик тўғрисидаги қоидалар битта моддада жойлаштирилиши мумкин. Бунда киритилаётган ўзгартишлар, қўшимчалар, шунингдек ўз кучини йўқотган деб топиш изчил (моддама-модда) баён этилиши керак. Мисол : 1-модда. Ўзбекистон Республикасининг _________йил _______да қабул қилинган « ________________________ » ги ______-сонли Қонунига 14

(Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг Ахборотномаси, _____йил, № _____, _______-модда; ____йил, №____, _______-модда) қуйидаги ўзгартиш ва қўшимчалар киритилсин: 15

A дабиётлар рўйхати 1. У.А. Тухташева. Ижро иши юритиш. Дарслик. Т., ТДЮИ, 2009, 308 -бет. 2. М.Қ. Ўразалиев. Ижро иши юритиш. Ўқув қўлланма. Т., ТДЮИ, 2011,369- бет. 3. Д. Ҳабибуллаев. Суд қарорилари ижроси муаммо ва ечим. “Ҳуқуқ ва бурч” Т 2009 № 10, 36-38-бет. 4. Б.Юсупов. Суд ҳужжатини ижро этмаганлик учун жиноий жавобгарлик муаммолари. Юрид.фан.номз.илм.даражасини олиш учун ёзилган дисс.автореф. Т., 2011, 26-бет. 5. Б.Юсупов. Суд ҳужжатини ижро этмаганлик учун жиноий жавобгарлик муаммолари. Монография. Т.,2011,173-бет. 6. А.Норқулов. Бурч адо етилса, ҳуқуқ топталмайди. “Ҳуқуқ ва бурч”.Т.,2012, №5,34-35-бет. 16

O'xshashlar

Ҳуқуқни қўллаш ҳужжатининг юридик техникаси

Норматив ҳуқуқий ҳужжатларни тизимга солиш турлари

Юридик техниканинг умумий қоидалари

Қонунчилик тизими ва юридик техникани такомиллаштириш муаммолари

Жисмоний ва юридик шахслар мурожаатларининг ҳуқуқий кафолатлари