Ҳуқуқни қўллаш ҳужжатининг юридик техникаси - Huquqshunoslik - Referatlar

Ҳуқуқни қўллаш ҳужжатининг юридик техникаси

Yuklangan vaqt:

28.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

141 KB

Ko'chirib olish

Ҳуқуқни қўллаш ҳужжатининг юридик техникаси Режа : 1. Ҳуқуқни қўллаш ҳужжатининг тушунчаси ва турлари. 2. Ҳуқуқни қўллаш ҳужжатларининг реквизитлари ва тузилиши. 3. Ҳуқуқни қўллаш ҳужжатининг кириш қисми. 4. Ҳуқуқни қўллаш ҳужжатининг тавсифловчи қисми. 5. Ҳуқуқни қўллаш ҳужжатининг мотивлаштирувчи қисми. 6. Ҳуқуқни қўллаш ҳужжатининг резолюция қисми. 1

1.Ҳуқуқни қўллаш ҳужжатининг тушунчаси ва турлари. Фуқаролар ва ташкилотлар ҳуқуқий муносабатларга ихтиёрий, мажбурлов кучисиз ва ўзаро кeлишувга асосан киришадилар ва шу муносабатлар орқали ўзларининг субъектив ҳуқуқдаридан фойдаланадилар, ўзларига юклатилган мажбуриятларини бажарадилар ҳамда қонун билан ўрнатилган нормаларга риоя қиладилар. Шу билан бирга баъзи ҳолларда ҳуқуқни татбиқ этиш учун давлатнинг аралашуви зарурияти тугилади, чунки бусиз ҳуқуқни амалга ошириш мумкин бўлмай қолади. Бир қатор ҳуқуқий муносабатлар давлат ва давлат органларининг бeвосита иштироки билан бeлгиланади. Масалан, армия сафига чақириш, фуқароларнинг нафақа олиш ҳуқуқини амалга ошириш, содир қилинган ҳуқуқбузарлик учун тeгишли таъсир чораларини бeлгилаш каби фаолият бўйича тeгишли давлат органларининг бу масалалар бўйича ҳуқуқни татбиқ этишга қаратилган қарори зарур бўлади. Умуман олганда, давлатнинг ҳуқуқни қўллаш борасидаги фаолияти жамият манфаатларидан кeлиб чиқади ва қонунга мувофиқ равишда амалга оширилади. Ҳуқуқни қўллаш - маълум юридик ишлар бўйича юридик фактлар ёки муайян ҳуқуқ нормаларига асосланиб, ваколатли давлат органлари ёки мансабдор шахслар томонидан индивидуал қарорни тайёрлаш ва уни қабул қилиш билан боглиқ, бўлган ҳокимлик фаолиятидир. Ҳуқуқни қўллаш – ваколатли органлар ва шахсларнинг юридик иш бўйича юридик фактлар ва муайян ҳуқуқий нормалар асосида алоҳида қарорни тайёрлаш ва қабул қилиш борасидаги ҳокимият мазмунига эга бўлган фаолиятидир. Ҳуқуқни қўллаш актлари - конкрeт шахс (шахслар)нинг ҳуқуқларини, мажбуриятларини ёки уларнинг юридик жавобгарлик даражасини бeлгиловчи, юридик фактлар ва ҳуқуқ нормаларига асосланиб ваколатли орган ёки мансабдор шахс томонидан чиқариладиган ҳуқуқий актдир. 2

Россиялик ҳуқуқшунос олим, профессор В.И.Леушин нинг таърифича, “ Ҳуқуқ қўллаш ҳужжати – бу ваколатли давлат органи ёки мансабдор шахснинг юридик ҳужжатлар ва ҳуқуқ нормаси асосида чиқарадиган, конкрет шахсларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятларни ёки юридик жавобгарлиги доирасини белгилайдиган ҳуқуқий ҳужжатидир ” 1 . Масалан, таниқли ҳуқуқшунос олим З.Исломов ҳуқуқ қўллаш ҳужжатига қуйидагича таъриф берган: “ Ҳуқуқ қўллаш ҳужжати – бу компетентли субъект томонидан конкрет юридик иш юзасидан субъектив ҳуқуқ ёки юридик мажбурият бор ёки йўқлигини аниқлаш ва тегишли ҳуқуқ нормалари ва уларнинг норматив амалга ошириш манфаатида уларнинг доирасини белгилаш мақсадида қабул қилинадиган давлт-ҳокимий, индивидуал - аниқ ҳужжатдир” 2 . Ҳуқуқни қўллаш: Биринчидан, айрим нормаларни амалга ошириш механизмида давлатнинг иштироки назарда тутилади. Бу, аввало, моддий неъматларни давлат томонидан тақсимлаш назарда тутилган нормалардир. Масалан, пенсия ҳуқуқини амалга ошириш ижтимоий таъминот органи комиссиясининг айрим фуқарога пенсия тайинлаш тўғрисидаги қарорини зарур элемент сифатида ўз ичига олади. Давлат ер фондидан ер участкаси ажратиш тегишли давлат органининг алоҳида ҳокимият қарорини талаб қилади. Шу тартибда, яъни алоҳида ҳокимият қарори чиқариш йўли билан фуқаролар ва ташкилотларга фойдаланиш учун давлат мулкига кирувчи ер участкалари ажратилади. Иккинчидан, давлат аппарати доирасида давлат органлари ва мансабдор шахслари ўртасидаги ўзаро алоқалар асосан ҳокимият ва бўйсуниш хусусиятига эга бўлади. Мазкур ҳуқуқий муносабатлар зарурий элемент сифатида ҳокимият қарорларини, яъни ҳуқуқни қўллаш ҳужжатларини (масалан, Президентнинг вазирни лавозимдан олиш тўғрисидаги фармонини) ўз ичига олади. 1 Малько А.В. Проблем ы правов ых средств. / / Проблемы теории государства и права. М.:Юристь. 2006. С.35 9.; Леушин В.И. Реализация и применение права //Теория государства и права. М., Норма. Стр. 402 2 Исламов З. Обшество.Государсво. Право. Т., Адолат. 2001. 587 бет. 3

Учинчидан, ҳуқуқ нормаси ҳуқуқ тўғрисида низо чиққан ҳолларда қўлланилади. Агар тарафлар ўзаро ҳуқуқлари ва мажбуриятлари хусусида бир тўхтамга кела олмасалар, улар низони ҳал қилишни сўраб ваколатли давлат органига мурожаат этадилар (масалан, ташкилотлар ўртасидаги низоларни хўжалик судлари кўриб чиқади). Тўртинчидан, ҳуқуқни қўллаш содир этилган ҳуқуқбузарлик учун юридик жавобгарлик чорасини аниқлаш, шунингдек тарбиявий, тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларини қўллаш учун зарур бўлиши мумкин. Ҳуқуқни қўллашнинг қуйидаги бeлгилари мавжуд: ҳуқуқ нормасини қўллаш ваколатига эга бўлган органлар ёки мансабдор шаҳслар томонидан амалга оширилади; индивидуал характeрга эга; муайян ҳуқуқий оқибатларни-субъектив ҳуқуқ, мажбури-ятлар, жавобгарликларни ўрнатишга йўналтирилган; махсус бeлгиланган протсeссуал шаклларда амалга оши-рилади; индивидуал ҳаракатга эга бўлган юридик қарор чиқариш билан якунланади. Юқоридагилардан хулоса қилиб шуни таъкидлаш мумкинки, ҳуқуқий нормаларни қўллаш давлат органлари, мансабдор шахслар, жамоат ташкилотлари ва фуқаролар томонидан амалга оширилади. Ҳуқуқ қўллаш ҳужжатларини яна уларни қабул қилган субъектларга қараб ҳам бўлиш мумкин: давлат органлари ҳужжатлари ва жамоат бирлашмалари ҳужжатлари. Давлат органлари ҳужжатлари ҳам ўз навбатида қуйидаги турларга ажратилиши мумкин: давлат бошқарув органлари ҳужжатлари; қонун чиқарувчи ҳокимиятнинг индивидуал характердаги ҳужжатлари; вазирликлар, давлат қўмиталари ҳамда бошқа марказий идораларнинг индивидуал ҳужжатлари; назорат қилувчи, текширувчи органларнинг индивидуал ҳужжатлари; корхона, муассаса ва ташкилотларнинг индивидуал ҳужжатлари; суд органлари ҳужжатлари; 4

прокуратура органлари ҳужжатлари; текширувчи-назорат қилувчи органлар ҳужжатлари; нотариал органлари ҳужжатлари ва б. Ҳуқуқни қўллаш актларининг турлари № Мeзонлар Турлари Мисоллар 1 Субъeктларга кўра давлат ҳокимияти органлари актлари Олий Мажлис томонидан қ абул қ илинган қарорлар, Прeзидeнт Фармонлари давлат бошқаруви органлари актлари вазирликлар, давлат кўмиталари, ҳокимликлар қарорлари, фармойишлари в а ҳоказо суд органлари актлари суд қарорлари, ажрим ва хукмлари назорат органлари актлари со лиқ инспeксияси, прокуратура ва ҳоказо актлари маҳаллий ўзини ўзи бошқариш органлари актлари фуқаролар йиғинлари қарорлари 2. Ҳуқуқий таъсир этиш харак т eрига кўра рeгуля ти в (тарт и бга солувчи) қўриқловчи 3. Аҳамия т га кўра асосий ёрдамчи 4. Ифода этиш шаклига кўра расмий ҳужжатлар устига ёзилган кўрсат м а 5

(рeзолюция) оғзаки Таъкидлаш керакки, ҳуқуқ қўллаш ҳужжатларининг энг кўп тарқалгани, албатта бу алоҳида ҳужжат шаклидагисидир. Бундай ҳужжатларга мисол тариқасида, жиноятчига эҳтиёт чорасини кўриш ҳақидаги қарор, суднинг ажрими, суднинг ҳукми, никоҳдан ўтганлик ҳақидаги гувоҳнома ва б.ни келтириш мумкин. Иккинчи кўринишдаги ҳуқуқ қўллаш ҳужжатларига эса, текшириш натижаларини прокуратурага ошириш ҳақидаги резолюция, ёки айблов хулосасига прокурорнинг резолюцияси ва шу кабиларни киритиш мумкин. Шу билан бир қаторда ҳуқуқ қўллаш оғзаки шаклда бўлиши мумкин, масалан, чиптасиз юрган йўловчига жамоат транспортида жарима солиш, билетсиз кинотеатрга кириб олган шахсни чиқариб юбориш, суд залидан гувоҳни чиқариб юбориш каби 1 . Бундан ташқари, ҳуқуқ қўллаш ҳужжатларини яна индивидуал ва умумий аҳамиятли ҳужжатларга ҳам бўлиш мавжуд. Индивидуал ҳуқуқ қўллаш ҳужжатлари аввалдан аниқ бўлган конкрет шахсларга таалуқли бўлади, масалан, пенсия тайинлаш, никоҳдан ўтиш, суднинг ҳал қилув қарори, ҳукми ва ҳоказолар. Кўпчилик ҳуқуқ қўллаш ҳужжатлари мана шу гуруҳга киради. Яна бир гуруҳ ҳуқуқ қўллаш ҳужжатлари мавжудким, улар қабул қилинганидан кейин бир нреча ҳуқуқий муносабатларнинг вужудга келишига олиб келади ва бир қанча олдиндан жуда ҳам аниқ бўлмаган субъектларни ўз ичига олади, масалан, янги телефон станцияси қуриш ҳақидаги қарор, моддий фондларни тақсимлаш ҳақида, тендер савдоси эълон қилиш ҳақида қарор кабилар. 1 Қ аранг: Теория государства и права. М., 2002. Норма. С. 404; Исламов З. О бшество. Государсво. Право. Т., Адолат. 2001. 587 бет. 6

Бундан ташқари, ҳуқуқ қўллаш ҳужжатларини бир марта ҳаракат қилувчи ҳужжатларга ва ҳаракати вақт давомида чўзиладиган ҳужжатларга ажратиш мумкин. Биринчисига мисол тариқасида, хайфсан эълон этиш, орден билан мукофотлаш кабиларни келтирилса, иккинчисига, яъни ҳаракати чўзиладиган ҳуқуқ қўллаш ҳужжатларига эса, никоҳни қайд этиш, олий ўқўв юртига кириш, пенсия тайинлаш кабиларни киритиш мумкин. Уларнинг ҳаракати узоқ давом этади ёки даврий равишда қайтарилиб турилади. Ҳуқуқни қўллаш ҳужжатларининг классификацияси: 1. шахслар бўйича қабул қилиниши: ижро органларининг актлари (масалан ҳарбий хизматга чақириш тўғрисидаги акт, профессор чинини олиш тўғрисидаги диплом), ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларининг актлари (масалан жиноят иши қўзғатиш тўғрисидаги қарор, аризани иш юритувига қабул қилишни рад этиш тўғрисидаги қарор); 2. давлат фаолиятининг асосий йўналишлари: иқтисод соҳасида(масалан Тошкент шаҳар Юнусобод туманига дотация ажратиш тўғрисида), маданият соҳасида (масалан ўзбек-туркман маданият Марказини ташкил этиш тўғрисида), ҳуқуқий тартиботни сақлаш (масалан тезликни оширганлик учун жарима солиш тўғрисида); 3. индивидуал характерга эга бўлган буйруқлар: ҳуқуқни қўллаш фаолиятини доимий расмийлаштиришга қаратилган актлар (масалан лавозимга тайинлаш тўғрисида); 4. вақт бўйича: бир марталик фаолият актлари (масалан Тошкент шаҳрини 2200 йиллик юбилейини нишонлаш тўғрисидаги), давом этувчи актлар ( юридик шахсни рўйхатдан ўтказиш тўғрисида); 5. ҳудуд бўйича: умумреспублика (масалан Нуроний жамғармасини ёпиш тўғрисида), маҳаллий (Бухоро давлат университетини ташкил этиш тўғрисида ва бошқалар). Ҳуқуқшунос олим Ҳ.Одилқориев ҳуқуқни қўллаш ҳужжатларини қуйидагича классификация қилган: 7

Ҳуқуқни қўллаш ҳужжатларини қабул қилувчи субъектларга кўра, мазкур ҳужжатлар: қонунчилик ҳокимияти органлари ҳужжатлари; ижро ҳокимияти органлари ҳужжатлари; судлов органлари ҳужжатлари; ўзини ўзи бошқариш органлари ҳужжатлари; жамоат ташкилотлари ҳужжатлари; корхона, муассаса ва ташкилотлар маъмурияти томонидан чиқариладиган ҳужжатларга бўли нади. Ҳуқуқни қўллаш ҳужжатларининг ифода этилиши шаклига кўра: расмий, тавсия характеридаги ва кўрсатма (резолюция) ҳужжатлари каби турлари мавжуд. Ҳуқуқни қўллаш жараёни муайян кетма-кетликда босқичма-босқич амалга оширилади. Ҳуқуқий адабиётларда ҳуқуқни қўллаш босқичлари тўғрисида ягона фикр мавжуд эмас. Аксарият адабиётларда ҳуқуқни қўллашнинг уч босқичи ажратиб кўрсатилади: биринчиси, ишнинг фактик томонини аниқлаш; иккинчиси, кўрилаётган юридик ишга мос келадиган ҳуқуқ нормасини танлаб олиш; учинчиси, ишни мазмуни бўйича ҳал этиш, яъни ҳуқуқни қўллаш актини чиқариш. Бундан ташқари ҳуқуқни қўллашнинг мустақил босқичлари сифатида қуйидагилар эътироф этилади: а) ишнинг ҳолатларини аниқлаш ва тадқиқ этиш; б) ҳуқуқ нормасини қонунийлик, замон, макон ҳамда шахслар бўйича амал қилиши нуқтаи назаридан танлаш ва таҳлил этиш; в) ҳуқуқ нормаси мазмунини таҳлил этиш ва қарор қабул қилиш (якка тартибдаги ҳужжат чиқариш); г) қабул қилинган қарор мазмунини манфаатдор давлат органлари, жамоат ташкилотлари ва мансабдор шахсларга етказиш. Ҳуқуқни қўллаш босқичларининг сони жиддий аҳамиятга эга эмас. Муҳими, ҳуқуқни қўллашнинг мазмун ва моҳиятини очиб беришдан иборатдир. Ҳуқуқни қўллаш босқичларининг ҳар бири қонунчилик талабларига жавоб берувчи маълум факт ва юридик ҳаракатларнинг содир 8

бўлиши билан боғлиқ. Ҳуқуқ нормаларини қўллаш босқичлари қуйидагилардан иборат: - ҳуқуқ нормасининг қўлланишини талаб қилувчи ишнинг фактик томонини таҳлил этиш; - кўрилаётган ишга мос келадиган ҳуқуқ нормасини танлаб олиш, унинг мазмунини аниқлаш ва шарҳлаш; - ҳуқуқни қўллаш актини чиқариш ва унинг бажарилишини таъминлаш чора-тадбирларини кўриш; - кўлланиш актининг амалда бажарилишини текшириш ва унинг устидан назорат ўрнатиш. Бу ҳаракатларнинг ҳаммаси қонунчилик талаблари асосида ваколатли давлат органлари, мансабдор шахслар ёки жамоат ташкилотлари томонидан уларнинг ваколатлари доирасида олиб борилиш лозим. Ҳуқуқни қўллаш ҳужжатлари қуйидаги талабларга жавоб бериши лозим: а) мазкур ҳужжатлар қайси норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар асосида қабул қилинган бўлса, уларга аниқ мос келиши; б) ҳуқуқни қўлловчи орган ёки мансабдор шахснинг ваколати доирасида қабул қилиниши; в) чуқур ва ҳар томонлама асослантирилган бўлиши; г) ҳуқуқни қўллаш ҳужжатларига расмий тус берувчи барча зарур реквизитларга (ҳужжатнинг номи, қабул қилиниш жойи ва вақти, мазкур ҳужжатни қабул қилган орган номи, тегишли муҳр, имзонинг мавжудлиги ва ҳоказо) эга бўлиши. Ҳуқуқ қўллаш ҳужжатлари норматив ҳужжатлардан фарқ қилган ҳолда, ўзида умумий қоида эмас, балки индивидуал аниқ бир қоида, амрни ифодалайди, масалан, “Ипотека тўғрисида”ги қонун ўзида кўпчилик ҳуқуқ субъектларига дахлдор қоидаларни ифодаласа, ҳуқуқ қўллаш ҳужжати эса ўзида аниқ бир юридик аҳамиятга молик қарорни, хусусан, муайян бир фуқарога ер участкаси ажратиш тўғрисида, ёки маълум бир шахсни мукофотлаш ҳақидаги қарорни ифодалаши мумкин; норматив -ҳуқуқий ҳужжат ҳуқуқнинг асосий манбаларидан ҳисобланса, ҳуқуқ қўллаш ҳужжати 9

бундай хусусиятга эга эмас – у ҳуқуқ манбаси ҳисобланмайди, чунки янги умумий қоида яратмайди. Норматив ҳужжат ҳуқуқий тартибга солишнинг умумий норматив асоси ҳисобланиб, у ҳуқуқий нормаларни ўрнатади, ўзгартиради ва бекор қилади. Ҳуқуқ қўллаш ҳужжати эса бундай вазифани бажара олмайди. У норматив ҳужжатнинг умумий қоидаларини конкрет ҳаётий ҳолатларга тадбиқ этади, шу тариқа умумий норматив қоидаларни ҳаётга олиб киришнинг воситаси сифатида амал қилади. Ҳуқуқ қўллаш ҳужжатлари ҳуқуқий муносабатларнинг вужудга келиши, ўзгариши ва бекор қилиниши учун юридик факт- асос бўлиб хизмат қилади. Ҳуқуқ қўллаш ҳужжати –ҳуқуқий тартибга солиш механизмидаги юридик воситалардан муҳими ҳисобланиб, улар индивидуал, конкрет муносабатларни тартибга солиш йўли билан, жамиятда тартибот ва барқарорлик ўрнатади. Суд ҳужжатлари эса ҳуқуқ қўллаш ҳужжатларининг муҳим ва ўзига хос кўриниши хисобланади. Ҳуқуқни қўллаш ҳужжатларининг реквизитлари ва тузилиши Ҳуқуқни қўллаш ҳужжатлар қуйидаги реквизитларга эга бўлиши керак: ҳужжатнинг тури ва номи; ҳужжат қабул қилинган жой, сана; ҳужжатни қабул қилаётган шахснинг мансаби, унвони, фамиляси, исми, отасининг исми; тегишли ҳуқуқни қўллаш ҳужжатини чиқарган шахснинг лавозими, имзоси, исмининг бош ҳарфи ва фамилияси ва муҳр. Таъкидлаш зарурки, ҳуқуқ қўллаш ҳужжатларининг ташқи расмийлаштирилиш шаклига нисбатан ҳам қатор талаблар мавжуд. Одатда, ҳуқуқ қўллаш ҳужжатлари ёзма тусда расмийлаштирилади Ҳужжатнинг бошида унинг номи аниқ кўрсатилади: ҳукм, бўйруқ, қарор, ҳал қилув қарори ва шу кабилар. 10

Шу билан бир қаторда, айрим ҳолларда эса, ҳужжатга сарлавҳа ҳам қўйилади. Айни пайтда, ҳуқуқ қўллаш ҳужжатида, албатта қуйидаги маълумотлар бўлиши керак: ҳуқуқ қўллаш ҳужжати қабул қилинган сана; ҳуқуқ қўллаш ҳужжати қабул қилинган жой; ҳуқуқ қўллаш ҳужжатини қабул қилган органннинг тўла номи; ҳуқуқ қўллаш ҳужжатини қабул қилишга ваколатли шахснинг имзоси; ҳуқуқ қўллаш ҳужжати;муҳр ва б. Ҳуқуқни қўллаш ҳужжатининг кириш қисми. Ҳуқуқни қўллаш ҳужжатининг кириш қисми ҳуқуқни қўллаш ҳужжатининг мустақил қисми бўлиб, у ҳуқуқни қўллаш ҳужжатининг қабул қилиш сабаблари, мақсадлари ва вазифаларига доир тушунтиришларни ифода этади. Муқаддима хатбошиларга бўлинади. ҳуқуқни қўллаш ҳужжатининг муқаддимаси: мустақил норматив кўрсатмаларга эга бўлмайди; моддаларга бўлинмайди; рақамланмайди. Ҳуқуқни қўллаш ҳужжатининг тавсифловчи қисми. Ҳужжат-актларни тузилишига қараб, қуйидаги гуруҳларга ажратиш мумкин: тўртта асосий қисмни, яъни кириш қисми, баёний қисм, асослантирувчи қисм ва хулоса қисмидан иборат бўлиши мумкин.(масалан, суднинг ҳукми, ҳал қилув қарори ва бошқа юрисдикцион ҳужжатлар); уч қисмдан иборат бўлган, яъни кириш, баёний ва хулоса қисмдан иборат тарзда бўлган ҳужжатлар.(тергов ва маъмурий органлар томонидан қабул қилинадиган баённомалар); икки қисм – кириш ва хулоса қисмидан иборат бўлган ҳужжатлар.( муайян ҳаракатларни содир этишга рухсат берувчи ҳужжатлар); юқорида кўрсатилган қисмларга эга бўлмаган, бироқ тегишли мансабдор шахснинг “ижро этилсин” “рад этилсин” “тасдиқлансин” “тўлансин” каби буйруқ-резолюциларига эга бўлган ҳужжат-актлар. Ҳуқуқни қўллаш ҳужжатининг мотивлаштирувчи қисми. 11

Айни пайтда, ҳуқуқ қўллаш ҳужжати мазмунан уч қисмдан иборат бўлади: 1.баёний қисм; 2.асослантирувчи қисм; 3.хулоса қисми. Масалан, Ўзбекистон Республикаси Меҳнат Кодексида ҳам ишга қабул қилиш ҳақидаги ҳуқуқ қўллаш ҳужжати – бўйруққа нисбатан қуйиладиган талаблар ушбу Кодекснинг “Ишга қабул қилишни расмийлаштириш тартиби” деб номланган 82-моддасида мустаҳкамланган. Унга кўра, ишга қабул қилиш иш берувчининг буйруғи билан расмийлаштирилади, буйруқ чиқаришга асос бўлиб эса ходим билан тузилган меҳнат шартномаси ҳисобланади. Ишга қабул қилиш ҳақидаги буйруқ тузилган меҳнат шартномасининг мазмунига тўла мувофиқ равишда чиқарилади. Буйруқ ходимга маълум қилиниб, ундан тилхат олинади 1 . Ушбу Кодекснинг 96-моддасида меҳнат шартномасини ўзгартиришни расмийлаштириш тартиби белгилаб қўйилган. Бу талабларга риоя этиш- фуқароларнинг меҳнатга доир ҳуқуқларини таъминлашга хизмат қилиши шубҳасиздир. Юқоридагилардан кўриниб турибдики, , ҳуқуқ қўллаш ҳужжатларига нисбатан амалдаги қонунчиликда қатор талаблар қўйилган бўлиб, ҳар бир давлат органи ёки мансабдор шахси бу талабларни ҳуқуқ қўллаш ҳужжати қабул қилишда риоя этишлари шарт, шундагина компетентли ҳужжатлар юзага келиши таъминланади. 1 Ў збекистон Республикаси Ме ҳ н а т Кодекси. Т. : Адолат. 1997. 82-модда. 12

Ҳуқуқни қўллаш ҳужжатининг резолюция қисми. Ҳуқуқ қўллаш ҳужжатларига қўйиладиган талаблардан иккинчиси - ҳуқуқ қўллаш ҳужжатини қабул қилишда қонунийлик талабига риоя этилиши. Бу талабнинг мазмуни ўз ичига қуйидаги ҳолатларни олади: 1) ҳар бир давлат органи ёки мансабдор шахси ўзининг ваколатига тегишли бўлган ишни кўриши ва ҳал этиши кераклиги; 2) далилларни йиғиш ва уларни таъминлаш, ишни кўриб чиқишга доир барча процессуал ҳоидаларга тўла амал қилиниши; 3) тўпланган далилларга, ишнинг фҳужжатик ҳолатига энг тўла мос келадиган ҳуқуқий норманинг қўлланишига –яъни тўғри юридик тавсифлашга эришиш; 4) иш юзасидан қарор, қўлланилаётган норманинг диспозицияси (санкцияси) да белгиланган талабларга мос ҳолда чиқарилиши лозимлиги; 5) Ҳуқуқ қўллаш ҳужжатини қабул қилишда мақсадга мувофиқлик талаби. ҚАРОР Жиноят иши қўзғатиш ҳақида 2005 йил ___________ _______________шаҳри ___________________________________________________________ (қарор чиқарувчининг мансаби, унвони, ф. и. ш.) ___________________________________________________________ (қандай ҳолат ёки ҳодиса) юзасидан тўпланган материаллар билан танишиб, АНИҚЛАДИМ: _____________________________________________________________ (аниқланган ҳолат ёки ҳодисанинг қисқача мазмуни) ___________________________________________________________ 13

Б У ҲОДИСАДА ЖИНОЯТ БЕЛГИЛАРИ МАВЖУДЛНГИНИ ВА БУНДАЙ ҲОЛАТДА ДАСТЛАБКИ ТЕРГОВ ЎТКАЗИШЛИК МАЖБУРИЙЛИГИНИ НАЗАРДА ТУТИБ , Ў ЗБЕКИСТОН Р ЕСПУБЛИКАСИ ЖПК НИНГ 321, 322- МОД Д А _______ БАНДИ , 330- МОДДА _______ 1- БАНДИ , 331, 336, 345- МОДДА БАНДЛАРИГА ҚЎЛЛАНИБ ҚАРОР ҚИЛДИМ: 1. ______________________________ _____________________________ бўйича Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг________________________ билан жиноят иши қўзғатилсин. ( м оддаси. қисм и , банд и ) 2. _______________________________________________ Дастлабки терговни олиб боришлик___________________________га топширилсин. (кимга) 3. Бу қарор тўғрисида манфаатдор томонларга маълум қилинсин ва Ўзбекистон Республикаси ЖПҚнинг 338-моддасига асосан қарор устидан______________прокурорига шикоят қилишга ҳақли эканлиги тушунтирилсин. 4. _________Қарорнинг нусхаси_____________прокурорига юборилсин. _________________ ( м ансаби) _____________ ____________ ___________________ (у н вони) ( и мзо) (ф. и. ш.) _________________ (қаерга) _____________________ (кимга) 14

Т А Қ Д И М Н О М А Жиноятни сабаблари ва унинг содир этилишига имкон берган шарт-шароитларни бартараф қилиш тўғрисида _______________________________________________________ (қаерда ким бўлиб и шлаган ёк и ўқиган ёхуд яшаган _________________________________________________________ ни ф. и. ш.) Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг ________________________________ (моддаси, қисми, банди) билан айблов бўйича ____ сонли жиноят ишининг дастлабки терговига айбланувчи _________________________________________________ (ф. и. ш.) томонидан ________________ жиноятни содир этилишига: (қандай) __________________________________________________________ (жиноятни содир этилишига сабаб бўлган __________________________________________________________ ҳолатлар ва унинг содир этилишига нмкон берган шарт- шароитлар) сабаб бўлгани ва имкон берганлиги аниқланди. Қайд этилганларга кўра, Ўзбекистон Республикаси ЖП К нинг 297 ва 299- моддаларига асосан дарҳол: __________________________________________________________ (қайд этилган сабаблар ва шарт-шароитларни бартараф қилиш __________________________________________________________ чораларини кўрсатинг) 15

зарур чораларни кўришни ва кўрилган чораларнинг натижалари тўғрисида кечи билан бир ойлик муддат ичида мени хабардор қилишингизни талаб қиламан. __________________ ________________ (мансаби, унвони) (фамилияси) Қ А Р О Р Таржимонга ҳақ тўлаш ҳақида 2005 йил «______» _________ ________ шаҳри. __________________________________________________________ (қар о р чиқарувчи шахснинг мансаби, унвони ва ф.и.ш.) ____________ сонли жиноят иши материаллари билан танишиб А Н И Қ Л А Д И М: __________________________________________________________ (ишда таржимоннинг иштирок и ни кўрсатиш, бажарган и ши характери __________________________________________________________ ва миқёсини ёритиш) Ю ҚОРИДАГИЛАРГА КЎРА Ў ЗБЕКИСТОН Р ЕСПУБЛИКАСИ ЖПК НИНГ 75,318- МОДДАСИ 1- ҚИСМИНИНГ 1,3- БАНДЛАРИ ВА 2- ҚИСМИГА ҚЎЛЛАНИБ Қ А Р О Р Қ И Л Д И М: 1. Таржимон ______________ га ______________________учун (ф. и. ш.) (бажарилган и ши) 16

___________________________ миқдорда ҳақ тўлансин 2 [6] . (қанча белгиланган) 2. Қарор нусхаси тўловни амалга ошириш учун_____________________ (вилоят) прокуратурасининг бош ҳисобчисига юборилсин 3 [7] . __________________ _____________________ (мансаби, унвон и ) (фамил и яси) Гувоҳни сўроқ қилиш БАЁННОМАСИ 20 _ « ________ » ____________ шаҳри (туман) (сўроқ қилувчи шахснинг мансаби, унвони ф. и. ш, қаерда, ким иштирокида) Ўзбекистон Республикаси ЖГЖнинг 90, 92, 96, 107 ва 114-моддалари талабларига риоя қилган ҳолда гувоҳ тариқасида сўроқ қилдим: 1. Фамилияси, исми отасининг исми 2. Тугилган вакти 3. Тугилган жойи 4. Миллати 5. Фуқаролиги 6. Турар жойи 2 3 17

7. Иш жойи ва мансаби 8. Касби 9. Маълумоти 10. Оилавий аҳволи 11. Судланганлиги 12. Шахсни тасдикловчи ҳужжат13. Гумон қилинувчи, айбланувчи ва фуқаровий жавобгарга алоқаси ___________________________________ 14. Жабрланувчи ва фуқаровий даъвогарга алоқаси Гувоҳ _________________________________ га Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 66-моддасида кўрсатилган ҳуқуқ ва мажбуриятлари: сўроқ юритилаётган тилни билмаса ёки етарлича билмаса, ўз она тилида кўрсатувлар бериш ва бу ҳолда таржимон хизматидан фойдаланиш; иштирок этувчи таржимонни рад этиш; кўрсатувларини ўз қўли билан ёзиб бериш; сўроқ баённомаси билан танишиш, унга қўшимча ва ўзгартиришлар киритиш; кўрсатувлар беришда ёзма белгилар ва ҳужжатлардан фойдаланиш; ўз манфаатларини ҳимоялаш ва терговчи, прокурор қарори ва суд ажрими устидан шикоятлар келтириш ҳуқуқига эга эканлиги; у терговчи ва прокурор чақирувига биноан ҳозир бўлиш; иш бўйича ўзига маълум ҳамма нарса ҳақида ҳаққоний сўзлаб бериши; берилган саволларга жавоб қайтариши; иш бўйича ўзига маълум бўлган ҳолатларни сўроқ қилувчининг рухсатисиз ошкор этмаслиги тўғрисидаги мажбуриятлари тушунтирилди. _______________________ __________________________ (имзо) (ф. и. ш.) Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 117-моддасига асосан гувоҳга кўрсатув беришдан бош тортганлик ва била туриб ёлғон кўрсатув берганлиги 18

учун Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг 238-240-моддаларидаги жиноий жавобгарлик тўғрисида огоҳлантирилди. (имзо) (ф. и. ш.) Қайси тилда кўрсатма беришни хоҳлайди ________________________ Сурок бошланди: соат ___ : __ мин. Тугади: соат ______ : __ мин. Гувоҳ ўзини сўроққа чақирилишига боғлиқ бўлган ўзига маълум барча ҳолатларини баён қилиши тўғрисидаги таклиф юзасидан қуйидагиларни кўрсатди: (кўрсатувлар биринчи шахс (сўроқ қилинувчи) номидан имкон борича сўзма-сўз ёзиб борилади. Савол-жавоб қандай тартибда олиб борилган бўлса, шундай изчилликда қайд қилинади. Терговчи томонидан четлатилган ёки сўроқ қилинувчи жавоб беришдан бош тортган саволлар ҳам киритилади. Кўшимча қайд қилиш усуллари қайд этилади) Сўроқ баённомаси мени сўзимларим билан тўғри ёзилди. Ўқиб чиқиб, имзоладим. Сўроқ баённомасига қўшимча ва эътирозларим йўқ. сўроқ қилинган шахс томонидан ўз қўли билан ёзилади.) (имзо) (ф. и. ш.) Сўроқ қилдим: 19

(мансаби) (унвони) (имзо) (ф. и. ш.) интув ўтказишга «РУХСАТ БЕРАМАН» Прокурори_________________________ (фамилияси) 20 йил «_____» ҚАРОР Тинтув ўтказиш ҳақида 20 ___ « __ » ________ ____________ шаҳри (туман) _____________________________________________________________ ___________ (қарор чиқарувчининг мансаби, унвони, ф. и. ш.) _________________ сонли жиноят иши материаллари билан танишиб, АНИҚЛАДИМ: (ишни қисқа мазмуни баён қилинади) Жиноят иши материалларида ___________________________ хонадонида (кимни) _____________________ ва бошқа уни жиноий фаолиятини кўрсатувчи нарса ва ҳужжатлар бўлиши мумкинлиги ҳақида етарли асослар мавжудлигини, уларни топиш ва олиш заруриятини назарга олиб, Ўзбекисто» Республикаси ЖПКнинг 158, 159, 161, 164-моддаларига қўлланиб, ҚАРОР ҚИЛДИМ: 1. ________________________________________________________ сонли (кимга нисбатан ёки қандай ҳолат бўйича) жиноят иши бўйича ________________ яшовчи _______________________ (манзилгоҳи) (кимнинг) 20

уйида ва ёрдамчи хўжалик хоналарида тинтув ўтказилсин. 2. Бу ҳакда унга эълон қилиниб, қарорнинг нусхаси топширилсин. (мансаби) (унвони) (имзо) (ф. и. ш.) Ушбу қарор менга 20 _______ йил « ________ »_ ____________________ да эълон қилинди ва қарорнинг нусхасини олдим. Прокуратура Тошкент шаҳар Шайхантоҳур штампининг ўрни туман судига Даъвогар- Тошкент шаҳар Шайхантоҳур тумани прокурори (ФПКнинг 5 ва 46-моддаларига асосан) Даъвогар- Раҳима Абилова-Тошкент шахар Чилонзор тумани, Қодирий кўчаси, 3- 21

уйда истиқомат қилади. Жавобгар- Тошкент шаҳар Шайхантоҳур тумани 15-таксимотор парки, Ҳамза кўчаси, 10-уйда жойлашган. Даъво ариза (Боқувчисининг ўлими натижасида келтирилган зарарни ундириш ҳақида, даъвонинг қиймати 2100 сўм) 1999 йил 19 август куни фуқаро Аброр Маликов маст ҳолда 8-март кўчасида кетаётган Ихтиёр Абиловни сабабсиз уриб йиқитади Шу онда шаҳарнинг 15-таксопаркига қарашли такси ҳайдовчиси К.Азизов машинаси билан ўрнидан туришга ҳаракат қилган И.Абиловни уриб кетади натижада И.Абилов воқеа содир бўлган жойда вафот этади. К.Азизов устидан қўзғатилган жиноят иши туман прокуратураси томонидан унинг ҳаракатларида жиноят аломатлари бўлмаганлиги сабабли бекор қилинган. Бундан ташқари, тергов жараёнида К.Азизов ҳаракатида автотранспортни ҳайдаш қоидалари бузилганлиги ҳам аниқланган. Марҳум И.Абилов қарамоғида 1996 йил 10 майда туғилган Нодир Абилов исмли балоғатга етмаган ўғли тарбия топмоқда. Тошкент шаҳри, Шайхонтохур тумани ижтимоий таъминот бўлими боқувчисининг ўлими туфайли болага нафақа тўлашни таъминламаган, бунга асос қилиб И.Абилов етарли даражада иш стажига эга эмаслиги кўрсатилган. Миконд заводи томонидан берилган маълумотга қараганда, бахтсиз ҳодисага қадар И.Абилов кейинги 12 ой ичида ҳар ойда олган маошининг ўртача миқдори 200 сўмни ташкил қилган. Оилада марҳумнинг қарамоғида 1996 йилда туғилган Нодир исмли ўғлидан бошқа ҳеч ким бўлмаган. Демак, ўғлига нафақа тайинлашнинг ўртача миқдори 100 сўмни ташкил қилади. ФКнинг 22

999-моддасида ортиқча хавф манбаи туфайли етказилган зарарни жавобгардан ундириш лозимлиги кўрсатилган. Ушбу иш бўйича қабул қилинадиган қарор А.Маликов ва К.Азизовларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятларига таъсир этиши мумкинлигини инобатга олиб, уларнинг жавобгар тарафида қатнашувчи мустақил талаби бўлмаган учинчи шахс сифатида ишга жалб қилиниши лозим. Юқоридагиларга кўра, ФКнинг 999-моддасига ҳамда ФПКнинг 5, 46- моддаларига асосланиб, Сўрайман: 1. Тошкент шаҳар, Шайхантоҳур туман, 15-автосаройнинг ҳисобидан Раҳима Абилова фойдасига 1996 йил 10 майда туғилган ўғли Нодир Абиловнинг тарбияси учун ҳар ойига 100 сўмдан, 1999 йил 3 сентябридан токи бола 16 ёшга тўлгунга қадар, агар ўқишни давом эттирган ҳолда эса 18 ёшга қадар ундиришни. Иш бўйича суд харажатларини эса, жавобгардан давлат фойдасига ундиришни, А.Маликов ва К.Азизов ФПКнинг 45-моддасига асосан мустақил талаблар билан арз қилмайдиган учинчи асос сифатида ишга жалб этишни, A дабиётлар рўйхати 1. У.А. Тухташева. Ижро иши юритиш. Дарслик. Т., ТДЮИ, 2009, 308 -бет. 2. М.Қ. Ўразалиев. Ижро иши юритиш. Ўқув қўлланма. Т., ТДЮИ, 2011,369- бет. 3. Д. Ҳабибуллаев. Суд қарорилари ижроси муаммо ва ечим. “Ҳуқуқ ва бурч” Т 2009 № 10, 36-38-бет. 4. Б.Юсупов. Суд ҳужжатини ижро этмаганлик учун жиноий жавобгарлик муаммолари. Юрид.фан.номз.илм.даражасини олиш учун ёзилган дисс.автореф. Т., 2011, 26-бет. 5. Б.Юсупов. Суд ҳужжатини ижро этмаганлик учун жиноий жавобгарлик муаммолари. Монография. Т.,2011,173-бет. 23

6. А.Норқулов. Бурч адо етилса, ҳуқуқ топталмайди. “Ҳуқуқ ва бурч”.Т.,2012, №5,34-35-бет. 24

O'xshashlar

Норматив-ҳуқуқий ҳужжатнинг юридик техникаси

Хукукни татбик этиш ва куллаш ) Ҳуқуқни татбиқ этиш ва қўллаш

Қонунчилик тизими ва юридик техникани такомиллаштириш муаммолари

Юридик шахслар

Юридик конфликтология