Bosh sahifa
Referatlar
Huquqshunoslik
Юридик шахслар
Юридик шахслар
Yuklangan vaqt:
20.09.2019
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
208.5 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
Жисмоний ва юридик шахслар мурожаатларининг ҳуқуқий кафолатлари
Юридик хизматнинг мансабдор шахслар ва ходимларнинг ҳуқуқий маданиятини оширишдаги роли
Фуқарлик ҳуқуқининг субъекти сифатида фуқаролар. Фуқаролик ҳуқуқининг субъекти сифатида юридик шахслар
Рим ҳуқуқида шахслар
Ички ишлар органлари тизимида жисмоний ва юридик шахслар вакилларини қабул қилишнинг ҳуқуқий асослари
![Мулкий мустақиллик – фуқаролик ҳуқуқининг субъекти бўлиши учун юридик шахс ҳисобланган ҳар қандай ташкилотнинг ўзига хос мулки бўлиши, ҳар қайси давлат ташкилотининг ўзига бириктирил-ган мулки бўлишини тақозо қилади. Бошқача айтганда, юридик шахслар мустақил баланс ёки сметага эга бўлишлари керак (ФК, 39-модда, 2-банд). Юридик шахсларнинг мол-мулки уларнинг Устав доирасида акс эттирилади. Устав фонди таъсисчиларининг қўшган пул маблағлари, кўчмас мол- мулклари, аъзолик бадалларидан, тадбиркорлик фао-лиятидан топилган даромадларидан, фуқароларнинг ихтиёрий хай-рия маблағларидан, акцияларидан тушган дивидендлардан ва қонунда ман этилмаган ўзга манбалардан ташкил топади. Бу соҳада айрим чекловлар ҳам бор. Чунончи, сиёсий партиялар давлат органларидан, корхоналар, муассасалар ва ташкилотлардан, хори-жий давлатлар ва ташкилотлардан, халқаро ташкилотлардан, чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахслардан, диний ташкилот-лардан, аноним хайрия берувчилардан маблағлар ва бошқа мол-мулклар олиши тақиқланади[42]. Давлат ташкилотлари давлатга қарашли мулкка нисбатан тўла хўжалик юритиш ёки оператив бошқариш ҳуқуқигагина эгадирлар. Кооперативлар ва жамоат ташкилотлари, уларнинг бирлашмалари ўзларига мулк ҳуқуқи асосида тегишли бўлган мулкни эгаллайди. Алоҳида мулкка эга бўлмаган ёки мустақил равишда бошқара ол-майдиган ва шу сабабли бошқа шахслар билан хўжалик муноса-батларида бўла олмайдиган ташкилотлар фуқаролик ҳуқуқининг субъекти бўлиб ҳисобланмайди. Мустақил мулкий жавобгарлик – шундан иборатки, юридик шахс ҳисобланган ташкилот ўз мажбуриятлари юзасидан ўзига тегишли бўлган (давлат ташкилоти эса, ўзига бириктириб қўйилган) мулки билан жавоб беради. Юридик шахс ҳисобланган давлат ташкилотларининг мажбуриятлари](/data/documents/ac55261c-cab7-4d95-a73e-9f4dca4ff6b7/page-4.png)
![Ҳар бир юридик шахс ўз фирма номига эга бўлиши талаб этилади. Фирма номи юридик шахснинг ташкилий-ҳуқуқий шаклини билдиради. Масалан, “Зарбдор” савдо–ишлаб чиқариш жамоа кор-хонаси. Бу ерда “Зарбдор” – корхонанинг номи, яъни, корхонанинг маҳсулот ва хизматлари “Зарбдор” ёрлиғи остида чиқарилади. “Савдо-ишлаб чиқариш” корхона фаолиятининг характерини, “жа-моа корхонаси” – корхонанинг жамоа мулкчилигига асосланганли-гини билдиради. Шунингдек, юридик шахслар расмий номда, яъни давлат номида бўлишлари ҳам мумкин. Юридик шахсларга расмий номни беришда Ўзбекистон Республикаси Ҳукумати рухсат беради. Маса-лан, Ўзбекистон Републикаси Президентининг 2000 йил 28 январ-даги Фармонига кўра, Тошкент Давлат Университетига Ўзбекистон Миллий Университети мақоми берилди[43]. Юридик шахснинг ҳуқуқ лаёқати ва муомала лаёқати Юридик шахс ўз фаолиятида ўз таъсис ҳужжатларида назарда тутилган мақсадларга мувофиқ фуқаролик ҳуқуқ лаёқатига эга бўлади. Ташкилотлар билан фуқаролар ўртасидаги ҳуқуқ лаёқат-ларининг ҳажмида фарқ бўлиши мутлақо табиийдир. Ташкилотлар фуқароларга нисбатан белгиланган бирмунча ҳуқуқ ва мажбу-риятларга эга бўла олмайдилар, фақат ўз устав ёки низомларида кўрсатилган фаолият билангина шуғуллана оладилар. Юридик шахснинг махсус ҳуқуқ лаёқати унинг устави, низоми ёки қонун ҳужжатлари билан белгиланади (ФК, 41-модда, 3-банд).](/data/documents/ac55261c-cab7-4d95-a73e-9f4dca4ff6b7/page-6.png)
![ҳақидаги қарор чиқаргандан кейин вужудга келади. Юридик шахс давлат рўйхатидан ўтказилгандан бошлаб ташкил этилган ҳисобланади (ФК, 44- модда, 4-банд). Умумий қоида бўйича, юридик шахснинг таъсис ҳужжатлари қонун талаблари даражасида бўлса, уни уч иш кунида давлат рўйхатидан ўтказиш лозим. Айрим юридик шахсларни ташкил қилиш ва давлат рўйхатидан ўтказиш қонун билан таъқиб қилинади. Маса-лан, Конституциявий тузумни зўрлик билан ўзгартиришни мақсад қилиб қўювчи, республиканинг суверенитети, яхлитлиги ва хавф-сизлигига, фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ ва эркинликларига қарши чиқувчи, урушни, ижтимоий, миллий, ирқий ва диний адо-ватни тарғиб қилувчи, халқнинг соғлиғи ва маънавиятига тажовуз қилувчи, шунингдек ҳарбийлаштирилган бирлашмаларнинг, миллий ва диний руҳдаги сиёсий партиялар ҳамда жамоат бирлашмалари-нинг махфий жамият ва уюшмаларнинг тузилиши ва фаолияти тақиқланади. Юридик шахснинг устави ёки у ҳақдаги низом шундай ҳужжатки, бунда унинг фаолияти учун юридик аҳамиятга эга бўлган қоидалар мустаҳкамланади. Уставда юридик шахснинг номи, унинг жойлашган ери, ташкил бўлиш мақсади ва тартиби, унинг ташкилий тузилиши, аъзоларга эга бўладиган ташкилот бўлса, аъзоликка қабул қилиш шартлари, мулкнинг таркиби сингари қатор қоидалар белгиланади. Баъзи ҳолларда, юридик шахсни ташкил этишда, мазкур тур-даги юридик шахсларнинг ташкилий тузилиши ва фаолиятига доир барча умумий қоидаларни назарда тутган (типовой) намунавий уставларнинг бўлиши юридик шахс уставини тузиш вазифасини енгиллаштиради. Бундай намунавий уставларга фермер хўжалиги-нинг намунавий уставини[44], қишлоқ хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги)нинг намунавий уставини[45] мисол қилиб кўрсатиш мумкин.](/data/documents/ac55261c-cab7-4d95-a73e-9f4dca4ff6b7/page-8.png)
![Республикасининг Нодавлат нотижорат ташки-лотлар тўғрисидаги қонуни[46] қабул қилинди ва амалга киритилди. ФКнинг 77-моддасига кўра юридик шахслар ўзларининг фао-лиятларини мувофиқлаштириш, шунингдек муштарак манфаатлари-ни ифода этиш ҳамда ҳимоя этиш мақсадида уюшмалар (иттифоқ) шаклида бирлашмалар тузишлари мумкин. Уюшма юридик шахс ҳисобланиб, унинг аъзолари ўз мустақилликларини ва юридик шахс ҳуқуқларини сақлаб қоладилар. Уюшма ўз аъзоларининг мажбурият-лари бўйича уюшманинг таъсис ҳужжатларида назарда тутилган миқдорда ва тартибда субсидиар жавобгар бўлади. Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари ҳам юридик шахс сифатида фуқаролик-ҳуқуқий муносабатларнинг қатнашчила-ридир (ФК, 78-модда). Умуман, юридик шахслар ўз фаолиятларида Фуқаролик кодекси нормаларига, соҳа қонунларига, шунингдек уставлари ва бошқа таъсис ҳужжатларига асосланган ҳолда иш олиб борадилар. Хусусий корхоналар – юридик шахс сифатида Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексида мавжуд бўл-маса-да 2003 йил 11 декабрда қабул қилинган “Хусусий корхона тўғрисида”ги[47] қонуннинг қабул қилиниши билан янги ташкилий ҳуқуқий шаклдаги тижоратчи юридик шахснинг ҳуқуқий мақоми белгиланди.](/data/documents/ac55261c-cab7-4d95-a73e-9f4dca4ff6b7/page-16.png)
![Жамият иштирокчиларининг умумий йиғилиши жамият бошқа-рувининг олий органи ҳисобланади. Жамиятнинг уставида жамиятнинг кузатув кенгашини тузиш назарда тутилиши мумкин. Жамиятнинг жорий фаолиятига раҳбарлик қилиш жамиятнинг яккабошчилик асосидаги ижро этувчи органи томонидан ёки жа-миятнинг коллегиал ижро этувчи органи томонидан амалга ошири-лади. Жамиятнинг ижро этувчи органи жамият иштирокчиларининг умумий йиғилишига ва агар тузилиши жамиятнинг уставида назар-да тутилган бўлса, жамиятнинг кузатув кенгашига ҳисобдордир. Хўжалик жамиятлари турларидан яна бири акциядорлик жа-миятидир. Устав фонди муайян миқдордаги акцияларга бўлинган жамият акциядорлик жамияти ҳисобланади. Иштирокчилар (акция-дорлар) жамият мажбуриятлари бўйича жавоб бермайдилар, жа-мият фаолияти билан боғлиқ зарарлар учун ўзларига қарашли акциялар қиймати доирасида жавобгар бўладилар (ФК, 64-модда). Ж.И.Юлдашев хўжалик жамиятлари ва ширкатлари ичида акциядорлик жамиятлари йирик ва ўрта бизнесга, қолган хўжалик ширкатлари ва жамиятлари майда ва ўрта бизнесга хос хўжалик юритувчи субъектлар деб ҳисоблайди[48]. Акциядорлик жамиятларининг ҳуқуқий мақоми ФК, 1996 йил 26 апрелда қабул қилинган “Акциядорлик жамиятлари ва акциядор-ларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида”ги қонун ва бошқа қонун ҳужжатлари билан тартибга солинади.](/data/documents/ac55261c-cab7-4d95-a73e-9f4dca4ff6b7/page-30.png)
![АЖ ўз мажбуриятлари юзасидан ўзига тегишли барча мол-мулки билан жавобгар бўлади. Акциядорлар жамиятнинг мажбуриятлари юзасидан жавобгар бўлмайдилар ва унинг фаолияти билан боғлиқ зиёнларни ўзларига тегишли акциялар қиймати доирасида тўлай-дилар. Акциялар ҳақининг ҳаммасини тўламаган акциядорлар жа-мият мажбуриятлари юзасидан ўзларига тегишли акциялар қийма-тининг тўланмаган қисми доирасида солидар жавобгар бўладилар. Жамият ўз акциядорларининг мажбуриятлари юзасидан жавобгар бўлмайди. Агар жамиятнинг ночорлиги (банкротлиги) жамият учун мажбурий кўрсатмаларни бериш ҳуқуқига эга бўлган акциядор сифатидаги шахснинг ғайриқонуний хатти-ҳаракатлари туфайли вужудга келтирилган бўлса, мазкур акциядор зиммасига жамиятнинг мол-мулки етарли бўлмаган тақдирда унинг мажбуриятлари бўйича субсидиар жавобгарлик юклатилиши мумкин. Акциядорлик жамия-тининг уставида тегишли ҳуқуқ назарда тутилган тақдирдагина, акциядор мажбурий кўрсатма бериш ҳуқуқига эга бўлади. Жамият учун мажбурий кўрсатмалар бериш ҳуқуқига эга бўлган акциядор жамиятнинг муайян ҳаракатни амалга ошириши оқибатида ночор (банкрот) бўлиб қолишини олдиндан билиб, ўз ҳуқуқидан унинг ана шундай ҳаракатни амалга оширишини кўзлаб фойдаланган ҳолда-гина жамиятнинг ночорлиги (банкротлиги) акциядорнинг ҳаракат-лари туфайли вужудга келтирилган деб ҳисобланади. Акциядорлик жамияти очиқ ёки ёпиқ бўлиши мумкин. Очиқ акциядорлик жамиятининг муассислари таркибига кирувчиларнинг энг кам сони чекланмайди. Ёпиқ акциядорлик жамиятларининг муассислари эса камида уч шахсдан иборат қилиб белгиланади. Айнан муассисларнинг белгиланган миқдори турли давлатларда турлича белгиланган. Масалан, Италияда – 2, Швейцарияда – 3, Германияда – 5, Англия, Франция, Японияда – 7, Эстония, Россия, Нидерландия, Швейция, Финландия ва АҚШнинг кўпгина штатларида – 1 киши ва ҳ.к[49].](/data/documents/ac55261c-cab7-4d95-a73e-9f4dca4ff6b7/page-31.png)
![Қатнашчилари ўзларига тегишли акцияларини ўзга акциядор-ларнинг розилигисиз бошқа шахсларга бериши мумкин бўлган акциядорлик жамияти очиқ акциядорлик жамияти деб ҳисобланади. ОАЖ ўзи чиқараётган акцияларга очиқ обуна ўтказишга ва қонун ҳужжатларининг талабларини ҳисобга олган ҳолда уларни эркин сотишга ҳақлидир. ОАЖ акциядорларининг сони чегараланмайди. Очиқ акциядорлик жамияти устав фондининг энг кам миқдори жамият давлат рўйхатидан ўтказилган санада Ўзбекистон Республи-каси Марказий банкининг курси бўйича эллик минг АҚШ долларига тенг бўлган суммадан кам бўлмаслиги керак[50]. Акциялари фақат ўз муассислари ёки олдиндан белгиланган доирадаги шахслар орасида тақсимланадиган акциядорлик жамияти ёпиқ акциядорлик жамияти деб ҳисобланади. Бундай жамият ўзи чиқараётган акцияларга очиқ обуна ўтказишга ёхуд уларни чеклан-маган доирадаги шахсларга сотиб олиш учун бошқача тарзда таклиф этишга ҳақли эмас. ЁАЖ акциядорларининг сони эллик нафардан зиёд бўлиши мумкин эмас. Белгиланган чегарадан ортиб кетган тақдирда, у ёпиқ акциядорлик жамиятлари учун миқдори акциядорларнинг чегараланган лимитидан ортиб кетган шахслар акциядорлар реестрида рўйхатга олинган кундан эътиборан олти ой ичида очиқ акциядорлик жамиятига айлантирилиши, ушбу муддат тугагач, суд тартибида тугатилиши лозим. Ёпиқ акциядорлик жамияти устав фондининг энг кам миқдори эса, жамият давлат рўйхатидан ўтказилган санада қонун ҳужжат-ларида белгиланган энг кам ойлик иш ҳақининг икки юз баравари миқдоридан кам бўлмаслиги керак. Жамият филиаллар ташкил этиши ҳамда ваколатхоналар очиши мумкин. Улар ўзларини ташкил этган жамият томонидан мол-мулк билан](/data/documents/ac55261c-cab7-4d95-a73e-9f4dca4ff6b7/page-32.png)
![2. Агар рўйхатга олингандан бир йил ўтгач ишлаб чиқариш, хўжалик фаолиятини бошламаса ёки амалда тўхтатиб қўйилгач, даромадлар тўғрисидаги декларацияни топширган вақтдан бошлаб бир йил давомида фаолиятини бошламаса. 3. Олти ойдан кўпроқ вақт давомида тўловга қобилиятсиз бўлса. 4. Ўзбекистон Республикаси қонунларида кўзда тутилган бошқа ҳолларда[51]. Кооператив тугатилган тақдирда, унга нисбатан ҳақдорлар ва ёлланиб ишловчиларнинг даъволари қондирилгандан кейин қолган мол-мулки кооператив аъзолари ўртасида уставда кўрсатилган тартибда тақсимланади. Матлубот кооперативи – юридик шахс сифатида Иштирокчиларнинг моддий (мулкий) эҳтиёжларини қондириш мақсадида фуқароларнинг аъзолигига асосланган ихтиёрий бирлаш-маси матлубот кооперативи ҳисобланади ва бирлашув унинг аъзолари томонидан ўз мулкий (пай) бадалларини қўшиш йўли билан амалга оширилади (ФК, 73-модда). Матлубот кооперативи уставида қуйидаги маълумотлар бўлиши керак: кооператив аъзолари қўшадиган пай бадалларининг миқдо-ри, кооператив аъзолари пай бадалларининг таркиби ва уларнинг қўшиш тартиби, бадални қўшиш мажбуриятини бузганлик учун жавобгарлик, кооперативни бошқариш органларининг таркиби ва ваколатлари, улар томонидан қарорлар қабул](/data/documents/ac55261c-cab7-4d95-a73e-9f4dca4ff6b7/page-40.png)
![қилиш тартиби, шу жумладан, қарорлар бир овоздан ёки овознинг кўпчилиги билан қабул қилинадиган масалалар ва шунингдек, кооператив кўрган зарарларни кооператив аъзолари томонидан тўлаш тартиби тўғрисидаги масалалар кўрсатилади[52]. Матлубот кооперативининг номида унинг фаолиятини асосий мақсади кўрсатилиши, шунингдек “кооператив” сўзи ёки “матлубот жамияти” деган сўзлар бўлиши керак. Матлубот кооперативининг аъзолари унинг мажбуриятлари бўйича ҳар бир кооператив аъзоси тўлайдиган қўшимча бадалнинг тўланмаган қисми доирасида субсидиар жавобгар бўладилар. Бу ҳолда кооператив аъзолари солидар жавоб берадилар (ФК, 73-модда, 5-банд). Матлубот кооперативининг тижорат фаолиятига нисбатан Фуқаролик кодексининг тижоратчи ташкилотлар тўғрисидаги қоидалари қўлланилади. Ўзбекистон Республикаси Матлубот кооперацияси халқаро кооператив альянсида ва бошқа халқаро ташкилотларда қатнашиши мумкин[53]. Жамоат бирлашмалари – юридик шахс сифатида Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ва бошқа қонун-ларида белгиланган ҳуқуқлари, эркинликларини ва сиёсат, иқтисод, ижтимоий ривожланиш, фан-маданият, экология ва ҳаётнинг бошқа соҳаларидаги қонуний манфаатларини биргаликда рўёбга чиқариш учун бирлашган](/data/documents/ac55261c-cab7-4d95-a73e-9f4dca4ff6b7/page-41.png)
![фуқароларнинг хоҳиш-иродаларини эркин билди-риши натижасида вужудга келадиган ихтиёрий тузилма жамоат бир-лашмасидир. Сиёсий партиялар, оммавий ҳаракатлар, касаба уюш-малари, хотин-қизлар, ёшлар ва болалар ташкилотлари, фахрий ва ногиронлар уюшмалари, илмий-техникавий, маданий-маърифий ва бошқа кўнгилли жамиятлар, ижодий уюшмалар, юртдошлар бир-лашмалари, фондлар, ассоциациялар ва фуқароларнинг бошқа бирлашмалари жамоат бирлашмаси деб аталади. Фаолияти жамиятнинг ахлоқий негизларини, умумбашарий инсонпарварлик қадриятларини бузишга қаратилган, шунингдек конституцион тузумни ғайриқонуний йўл билан ўзгартириш ёки Ўзбекистон Республикаси ҳудудининг бирлигини бузиш, урушни, зўравонликни ва шафқатсизликни, жамиятни парчалашга олиб борадиган ижтимоий, шу жумладан, синфий; шунингдек, ирқий, миллий ва диний адоватни авж олдириш, қонун билан тақиқланган бошқа хатти-ҳаракатлар қилиш мақсадини кўзлайдиган жамоат бирлашмаларининг тузилишига йўл қўйилмайди. Ҳарбийлаштирил-ган жамоат бирлашмалари ва қуролли тузилмалар, шунингдек диний характерга эга партиялар, уларнинг филиаллари ва бошқа структура бўлаклари ташкил этиш тақиқланади. Жамоат бирлашмалари қонунда кўрсатилган миқдордан кам бўлмаган ташаббускор гуруҳ томонидан тузилади[54]. Бунинг учун таъсис қурултойи ёки умумий йиғилиш чақириб, унда устав ва раҳбар органлари тасдиқланади. Уставда қуйидагилар кўрсатилади: 1. Жамоат бирлашмасининг номи, мақсади ва вазифаси. 2. Жамоат бирлашмасининг ўз фаолиятини амалга оширадиган ҳудуд ички тузилиши.](/data/documents/ac55261c-cab7-4d95-a73e-9f4dca4ff6b7/page-42.png)
![3. Жамоат бирлашмасига қабул қилиш шартлари ва тартиби. 4. Жамоат бирлашмаси аъзоларининг ҳуқуқ ва бурчлари. 5. Жамоат бирлашмасидаги унинг ташкилотлари, раҳбар органларининг ваколатлари ва уларни тузиш тартиби. 6. Жамоат бирлашмаси маблағлари ва унинг вужудга келиш манбалари. 7. Жамоат бирлашмасининг манзилгоҳи. 8. Уставга ўзгартиришлар киритиш тартиби. 9. Жамоат бирлашмаси фаолиятини тўхтатиш тартиби. Халқаро жамоат ташкилотларининг, республика, вилоятлараро бирлашмаларнинг уставлари Ўзбекистон Республикаси Адлия вазир-лигида рўйхатга олинади. Вилоят, туман, шаҳар ҳудудларининг доирасида амал қилувчи бирлашмалар вилоят ҳокимлиги Адлия бошқармаларида рўйхатга олинади. Жамоат бирлашмалари ва уларнинг ташкилотлари устави рўйхатга олингандан бошлаб юридик шахс ҳуқуқини олади. Сиёсий партиялар хўжалик фаолияти билан шуғулланишлари мумкин эмас. Ўз олдига сиёсий мақсадларни қўйган жамоат бирлашмалари эса хўжалик фаолияти билан шуғулланиши мумкин, лекин бу ҳақда уларнинг уставларида кўрсатилиши керак. Жамоат бирлашмалари фаолияти асосан Ўзбекистон Респуб-ликасининг “Жамоат бирлашмалари тўғрисида”[55]ги, “Сиёсий партия-лар](/data/documents/ac55261c-cab7-4d95-a73e-9f4dca4ff6b7/page-43.png)
![тўғрисида”[56]ги, “Касаба уюшмалари, уларнинг ҳуқуқлари ва фаолиятининг кафолатлари тўғрисида”[57]ги, “Нодавлат нотижорат ташкилотлари тўғрисида”[58]ги қонунлари ва бошқа қонун ҳужжатлари билан тартибга солинади. Жамоат фонди – юридик шахс сифатида ФКнинг 75-моддасида жамоат фондларга қуйидагича таъриф берилган: фуқаролар ва(ёки) юридик шахслар томонидан ихтиёрий мулкий бадаллар қўшиш асосида ташкил этилган, хайрия, ижти-моий, маданий, маърифий ёки бошқа ижтимоий фойдали мақсад-ларни кўзлайдиган, аъзолари бўлмаган нодавлат нотижорат ташкилоти жамоат фонди ҳисобланади[59]. Жамоат фондига унинг муассислари(муассиси) ёки васият қилувчи томонидан ўтказилган мол-мулк фонднинг мулкидир. Фонд муассислари (муассиси) ёки фонд васиятнома бўйича ташкил этилганда васиятномани ижро этувчи фонднинг мажбуриятлари бўйича жавоб бермайдилар. Фонд эса, ўз муассислари(муассиси) нинг ёки васиятномани ижро этувчининг мажбуриятлари учун жавоб бермайди. Жамоат фондининг мол-мулкидан ўз уставида белгиланган мақсад ва вазифаларни амалга ошириш ҳамда маъмурий харажат-ларни қоплаш учун фойдаланилади. Жамоат фонди қонун ҳужжат-ларига мувофиқ, ўз уставида назарда тутилган мақсадларга тўғри келадиган доирада тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланишга ҳақли. Жамоат фондлар тижорат ташкилотлари устав фондидаги (устав капиталидаги) иштироки қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда амалга оширилади. Жамоат фондлари ҳар йили ўз фаолияти тўғрисида ҳисобот эълон қилиши шарт.](/data/documents/ac55261c-cab7-4d95-a73e-9f4dca4ff6b7/page-44.png)
![вазифаларини ёки вазифаларининг бир қисмини, шу жумладан, ваколатхона вазифаларини бажаради-ган алоҳида бўлинмасидир (ФК, 47-модда, 2-банд). Филиал юридик шахснинг таркибий қисми бўлиб, мустақил юридик шахс ҳисобланмайди ва муайян бир жойда юридик шахснинг вазифаларни бошқаришга хизмат кўрсатиш мақсадида тузилади. Филиаллар ўзларига берилган ваколатлар доирасида баъзи юридик ҳаракатларни қилишлари мумкин. Аммо бундай ҳаракатлар натижасида олинган мажбуриятлар юзасидан юридик шахс мулкий жавобгар бўлади. “Чет эл инвестициялари тўғрисида”[60]ги Ўзбекистон Республика-си қонунининг 7-моддасида кўрсатилишича, чет эл инвестициялари иштирокидаги корхона ушбу Қонун талабларига риоя этган ҳолда Ўзбекистон Республикаси ҳудудида юридик шахс ҳуқуқига эга бўл-ган шўъба корхоналар, филиаллар, шунингдек юридик шахс бўлма-ган ваколатхоналар ва бошқа алоҳида бўлимлар очиши мумкин. Ваколатхона юридик шахснинг у турган ердан ташқарида жойлашган, юридик шахс манфаатларини ифодалайдиган ва уларни ҳимоя қиладиган алоҳида бўлинмадир. Қонунда бошқача тартиб белгиланмаган бўлса, ваколатхона ва филиаллар юридик шахс ҳисобланмайди. Улар ўзларини ташкил этган юридик шахс томони-дан мол-мулк билан таъминланадилар ҳамда у тасдиқлаган низом-лар асосида иш олиб борадилар. Ваколатхона ва филиалларнинг раҳбарлари юридик шахс томонидан тайинланади ҳамда унинг ишончномаси асосида иш олиб боради (ФКнинг 47-моддаси). Ваколатхона ва филиаллар уларни ташкил этган юридик шахснинг таъсис ҳужжатларида кўрсатилган бўлиши керак.](/data/documents/ac55261c-cab7-4d95-a73e-9f4dca4ff6b7/page-48.png)
![Янгиқўрғон анжири, Қува анори ва ҳ.к. Баъзан товар тайёрланган жойнинг табиий шарт-шароитлари эмас, балки ўша жойда яшовчи аҳолининг маълум бир касб-хунарга, маҳсулот тайёрлашга бўлган алоҳида маҳорати, малакаси ушбу товарнинг сифатини белгилашда алоҳида муҳим омил бўлиши ҳам мумкин. Масалан: Чуст пичоғи, Самарқанд нони, Хива гилами ва ҳ.к. Товар чиқарилган (тайёрланган) жой номи сифатида мамлакат номи ишлатилиши (Бразилия кофеси, Эрон гилами, Грузия чойи), аҳоли пункти ёки минтақавий ҳудуд номи (Тошкент суви, Чуст пичоғи) умуман, қандайдир географик объект номи (масалан, Тянь-Шань суви) қўлланилиши мумкин. Бундай мақсадларда ўша географик объект тарихий номи ишлатилиши мумкин (Шампань шароби, Когор шароби ва ҳ.к.) Бунда энг асосийси ўша жойда ишлаб чиқарилган товарнинг юқори сифати, алоҳида белгиларга эга эканлиги ва худди шу ҳолат товарлар бозорида, харидорлар орасида маълум аҳамиятга эга эканлигидир[61]. Товарларни келиб чиқиш мамлакатларни аниқлаш қоидалари 1988 йил 8 апрелда Адлия вазирлиги томонидан рўйхатга олинган[62]. Товар келиб чиқиш жой номи Ўзбекистон Республикаси Патент идораси рўйхатидан ўтказдирилади[63]. Бунда асос бўлиб ФК 1108-моддасининг иккинчи қисмида белгиланган талабларга ишлаб чиқа-риладиган товарнинг жавоб бериши ва айни ўшандай товар ишлаб чиқарувчининг ўша ҳудуд доирасида фаолият юритиши ҳисоблана-ди (Масалан, Сурхондарёда фаолият юритаётган ҳунарманд ўз маҳсулотини Чуст пичоғи деб бозорда сотиши мақсадга мувофиқ эмас). Товар чиқарилган жой номидан фойдаланиш ҳуқуқи гувоҳно-маси 10 йил муддатга берилади, бу муддат тугагач узайтирилиши мумкин.](/data/documents/ac55261c-cab7-4d95-a73e-9f4dca4ff6b7/page-51.png)
