Normativ-huquqiy hujjatning yuridik texnikasi - Huquqshunoslik - Referatlar

Normativ-huquqiy hujjatning yuridik texnikasi

Yuklangan vaqt:

28.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

40.7314453125 KB

Ko'chirib olish

Normativ-huquqiy hujjatning yuridik texnikasi Reja: 1. Normativ-huquqiy hujjat tushunchasi va turlari. 2. Normativ-huquqiy hujjat rekvizitlari va uning tuzilishi. 3. Normativ-huquqiy hujjat sarlavhasi. 4. Normativ-huquqiy hujjatlarda izohlar: tushunchasi, turlari, ahamiyati va asosiy shakllari. 5. Normativ-huquqiy hujjatlarda eslatmalar: tushunchasi, turlari, qo’llanilishi. 6. Normativ-huquqiy hujjatlar matnlaridagi xatoliklar. Matndagi havolalar .

Normativ-huquqiy hujjat rekvizitlari va uning tuzilishi. “Normativ-huquqiy hujjatlar to’g’risida”gi Qonunning 25-moddasida normativ-huquqiy hujjatlar quyidagi rekvizitlarga ega bo’lishi belgilangan: hujjatning turi va nomi; hujjat qabul qilingan joy, sana (O’zbekiston Respublikasining qonunlari uchun ma’qullangan va imzolangan sana ham), raqami (vazirliklar, davlat qo’mitalari va idoralarning buyruqlari hamda qarorlari uchun ular davlat ro’yxatidan o’tkazilgan sana va ro’yxatga olish raqami ham); tegishli normativ-huquqiy hujjat matnini tasdiqlashga rasman vakolati bo’lgan shaxsning lavozimi, imzosi, ismining bosh harfi va familiyasi.

Normativ-huquqiy hujjat sarlavhasi. Normativ hujjatning sarlavhasi ham hujjatning rasmiy rekviziti hisoblanadi. Sarlavha normativ hujjatning tartibga soladigan ijtimoiy munosabatlar sohasini ko’rsatadi. Binobarin, u hujjat bilan tanishishning dastlabki bosqichi, qonunchilikni tizimlashtirish va hisobga olishning muhim vositasi hisoblanadi. Sarlavha aniq va ravshan hujjat predmetini aks etishi kerakki, bunda uni ijro etuvchi subyektlar sarlavha bo’yicha ushbu normativ hujjatni asosiy mazmunini aniqlash, tez esda qolishini ta’minlashi lozim. Sarlavha axborot jihatda boy, normativ hujjatning asosiy tushunchalarini ifodalagan bo’lishi lozim. Normativ-huquqiy hujjatlar matnlaridagi xatoliklar. Normativ-huquqiy hujjatlarda quyidagi xatoliklar uchrab turadi: 1. normativ-huquqiy hujjatning mazmunini shakllantirish qoidalarini buzish; 2. mantiqiylik qoidalarini buzish (normalarning kolliziyasi); 3. normativ-huquqiy hujjatni strukturasiga doir qoilarni buzish; 4. til qoidalarini buzish; 5. rasmiy qoidalarning buzilishi; 6. protsedura qoidalarini buzish(qonun loyihalarini xulosasiz qabul qilish). Normativ-huquqiy hujjatlar matnlaridagi ilovalar. Normativ-huquqiy hujjatlar turli ro’yxatlar, jadvallar, chizmalar, tariflar, xaritalar, blankalar, hujjatlar, sxemalarning namunalari va boshqa shu kabilar joylashtirilgan ilovalarga ega bo’lishi mumkin. Ilovalarning va ular taalluqli bo’lgan qonunning yoki boshqa normativ- huquqiy hujjatning yuridik kuchi bir xil. Agar qonun loyihasiga (qonunga) yoki boshqa normativ-huquqiy hujjatga bir nechta ilova mavjud bo’lsa, ular № belgisi ko’rsatilmagan holda arab raqamlari bilan raqamlanadi. Qonun loyihasining (qonunning) yoki boshqa normativ-huquqiy hujjatning matnida ilovaga havola qilinganida ham № belgisi ko’rsatilmaydi. Misol: O’zbekiston Respublikasi Qonunining 4-ilovasiga muvofiq.

Илова белгиси қонун лойиҳаси (қонун) матнидан кейинги бетнинг юқорисидаги ўнг бурчакка, қонуннинг рақами ва имзоланган санаси кўрсатилмаган ҳолда жойлаштирилади. 1-мисол: Ўзбекистон Республикаси нинг «______________________» ги Қ онунига илова Илованинг номи варақнинг ўртасига жойлаштирилади. Matndagi havolalar. Moddalarda boshqa moddalarga, shuningdek ilgari qabul qilingan qonunlarga havolalar faqat huquqiy normalarning o’zaro bog’liqligini ko’rsatish uchun yoki takrorlashga yo’l qo’ymaslik zarur bo’lgandagina qo’llaniladi. Faqat kuchga kirgan (amalga kiritilgan) qonunlarga havolalar qilinishi mumkin. O’z kuchini yo’qotgan qonunlarga va qonun loyihalariga havolalar qilinmaydi. Qonun loyihasida (qonunda) qonunga havola qilish zarurati bo’lsa, quyidagi rekvizitlar quyidagi ketma-ketlikda ko’rsatiladi: qonunning turi, imzolangan sanasi va raqami, shuningdek qonunning nomi. 1-misol: O’zbekiston Respublikasining 2000 yil 14 dekabrda qabul qilingan «Normativ-huquqiy hujjatlar to’g’risida»gi 160–II-sonli Qonuni bilan tartibga solinadi. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga havolalar quyidagi tarzda rasmiylashtiriladi: Misol: O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi 18-moddasi birinchi qismiga muvofiq. Kodekslarga havola qilinganida ularning imzolangan sanasi va raqami ko’rsatilmaydi. 1-misol: O’zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi bilan tartibga solinadi.

Butun qonunga emas, balki uning faqat tarkibiy birligiga havola qilish zarurati bo’lganida, avval ana shu aniq birlik (eng katta birlikdan boshlab) ko’rsatiladi. Misol: O’zbekiston Respublikasining ______yil ______________da qabul qilingan «___________________________»gi _____ -sonli Qonuni 15-moddasi ikkinchi qismining 2-bandi bilan tartibga solinadi. Bo’limlar, boblar, moddalar, bandlarning belgilari raqamlar bilan, qismlar va xatboshilarning belgilari so’zlar bilan, kichik bandlarning belgilari esa, qo’shtirnoq ichida kichik harflar bilan yoziladi. Misollar: 5-modda ikkinchi qismi 1-bandining «v» kichik bandi; 1-modda birinchi qismining birinchi xatboshisiga muvofiq;

3.2 Qonun yuridik texnikasining o’ziga xos jihatlari. Qonun muqaddimasi. Xulosa qoidalari. 2006 yil 11 oktabrda qabul qilingan “Qonunlar loyihalarini tayyorlash va O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasiga kiritish tartibi to’g’risida”gi qonunga ko’ra, qonun loyihasini tayyorlash quyidagilarni o’z ichiga oladi: qonun loyihasini tayyorlash to’g’risidagi taklifni ko’rib chiqish va uni tayyorlash to’g’risida qaror qabul qilishni; qonun loyihasini tayyorlashni tashkiliy-texnikaviy va moliyaviy jihatdan ta’minlashni; zarur materiallar va axborot to’plashni; qonun loyihasining konsepsiyasini ishlab chiqishni; qonun loyihasini tuzishni; huquqiy va boshqa zarur ekspertiza o’tkazishni. Muqaddima (kirish) – qonun loyihasining (qonunning) mustaqil qismi bo’lib, u qonunni qabul qilish sabablari, maqsadlari va vazifalariga doir tushuntirishlarni ifoda etadi, biroq uning bo’lishi shart emas. Muqaddima qonun loyihasining (qonunning) boshlanishida, uning nomidan keyin joylashtiriladi. Muqaddima xatboshilarga bo’linadi. Qonun loyihasining (qonunning) muqaddimasi: mustaqil normativ ko’rsatmalarga ega bo’lmaydi; moddalarga bo’linmaydi; qonun qabul qilinishi munosabati bilan o’z kuchini yo’qotgan deb topilishi, o’zgartirilishi va qo’shimchalar kiritilishi lozim bo’lgan boshqa qonunlarga taalluqli havolalarga ega bo’lmaydi; qonunda qo’llaniladigan asosiy tushunchalarning ahamiyatini o’z ichiga olmaydi; raqamlanmaydi. Qonun loyihasining (qonunning) tarkibiy birliklari muqaddimaga ega bo’lishi mumkin emas.

Qonun loyihasini (qonunni) tarkibiy birliklarga bo’lish undan foydalanishni osonlashtiradi, uning ichki tuzilishi va tizimlashtirilishini, unga havolalar qilinishini yaxshilaydi, qonun loyihasining (qonunning) tez tushunilishiga yordam beradi. Qonun loyihasining (qonunning) pastlab boruvchi quyidagi tarkibiy birliklaridan foydalaniladi: qism; bo’lim; kichik bo’lim; bob; paragraf; modda. Qonun loyihasi (qonun) moddasining pastlab boruvchi quyidagi tarkibiy birliklaridan foydalaniladi: qism; band (xatboshi); kichik band (xatboshi). Agar qonun loyihasida (qonunda) boblar mavjud bo’lmasa, «bo’lim» tarkibiy birligi kiritilmaydi. Yirik tizimlashtirilgan qonun loyihalari (qonunlar) (masalan, kodekslar) qismlarga, bo’limlar kichik bo’limlarga, boblar paragraflarga bo’linishi mumkin. Qonun loyihasining (qonunning) qismi: Birinchi qism Kabi nomga ega bo’lishi mumkin. Qonun loyihasining (qonunning) qismi (masalan, kodekslarda) quyidagi tarzda belgilanishi mumkin: Umumiy qism; Qonun loyihasi (qonun) qismining belgisi va nomi sahifaning o’rtasiga bosh harflar bilan tagma-tag yoziladi. Qonun loyihasining (qonunning) bo’limi:

rim raqamlari bilan belgilanadigan tartib raqamiga; nomga ega bo’ladi. Bo’limning belgisi va nomi sahifaning o’rtasiga bosh harflar bilan tagma-tag yoziladi. Bo’limning nomi yarim qora shriftda yoziladi. Misol: III Bo’lim. Majburiyat huquqi Qonun loyihasining (qonunning) kichik bo’limi: arab raqamlari bilan belgilanadigan tartib raqamiga; nomga ega bo’ladi. Kichik bo’lim belgisi bosh harf bilan xatboshidan yoziladi. Kichik bo’lim nomi uning raqam belgisi bilan bir qatorga bosh harf bilan yarim qora shriftda yoziladi, «kichik bo’lim» degan so’zlardan keyin nuqta qo’yiladi. Misol: 4-Kichik bo’lim. Bitimlar va vakillik Qonun loyihasining (qonunning) bobi: arab raqamlari bilan belgilanadigan tartib raqamiga; nomga ega bo’ladi. Bob belgisi bosh harf bilan xatboshidan yoziladi. Bob nomi uning belgisi bilan bir qatorga bosh harf bilan yarim qora shriftda yoziladi, «bob» degan so’zdan keyin nuqta qo’yiladi. Misol: 29-bob. Oldi-sotdi Qonun loyihasining (qonunning) paragrafi: «§» belgisi bilan ko’rsatiladi; arab raqamlari bilan belgilanadigan tartib raqamiga ega bo’ladi; nomga ega bo’ladi.

Paragraf nomi paragraf raqami bilan bir qatorga bosh harf bilan yarim qora shriftda yoziladi, «§» belgisidan keyin nuqta qo’yiladi. Misol: 2-§. Chakana oldi-sotdi Moddaning qismlari bandlarga bo’linib, bandlar doirasimon qavs bilan berkitiladigan arab raqamlari bilan belgilanadi. Bandlar kichik bandlarga bo’linib, kichik bandlar doirasimon qavs bilan berkitiladigan kichik harflar bilan belgilanadi. 1-misol: 109-modda. Sud buyrug’ini berish tartibi va uni berishni rad etish asoslari Sudya sud buyrug’ini ishni sudda muhokama qilmasdan, qarzdor va undiruvchini chaqirmasdan hamda ularning tushuntirishlarini eshitmasdan beradi. (birinchi qism) Sudya quyidagi hollarda sud buyrug’ini berishni rad etadi: (ikkinchi qismning birinchi xatboshisi) 1) agar qarzdor bildirilgan talabga rozi bo’lmasa; (ikkinchi qismning birinchi bandi) 2) huquq to’g’risidagi mavjud nizoni taqdim etilgan hujjatlar asosida hal etib bo’lmaydi deb hisoblansa. (ikkinchi qismning ikkinchi bandi) Sudya sud buyrug’ini berishni rad etish to’g’risida ajrim chiqaradi. (uchinchi qism) 2-misol: 59-modda. Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’idan ozod qilish _______________________: (birinchi qism) 1) _____________________; (birinchi qismning 1-bandi) a) _____________________; (birinchi qism 1-bandining «a» kichik bandi)

Alohida hollarda moddaning qismlari, bandlari va kichik bandlari xatboshilarga bo’linishi mumkin. 4-misol: 26-modda. Ishlarning sudlovga tegishliligi Xo’jalik sudiga taalluqli ishlar Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahar xo’jalik sudlari tomonidan ko’riladi, O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi sudloviga tegishli ishlar bundan mustasno. (birinchi qism) Oliy xo’jalik sudi quyidagilarni ko’radi: (ikkinchi qismning birinchi xatboshisi) respublika boshqaruv organlari bilan vakillik va ijroiya hokimiyati mahalliy organlari o’rtasidagi iqtisodiy bitimlardan kelib chiqadigan nizolar; (ikkinchi qismning ikkinchi xatboshisi) hokimiyat oliy organlarining normativ xususiyatga ega bo’lmagan hujjatlarini (butunlay yoki qisman) haqiqiy emas deb topish to’g’risidagi ishlar. (ikkinchi qismning uchinchi xatboshisi) Oliy xo’jalik sudi alohida holatlarni e’tiborga olgan holda har qanday ishni istalgan xo’jalik sudidan olib qo’yish va uni birinchi instansiya bo’yicha o’zining ish yuritishiga qabul qilishga, ishni bir xo’jalik sudidan boshqasiga o’tkazishga haqli. (uchinchi qism) Qonunchilik palatasiga kiritilgan qonun loyihasining matniga quyidagi qoidalar kiritilishi mumkin: Qonunning yoki uning ayrim qoidalarining kuchga kirish muddati va tartibi to’g’risidagi; ushbu qonun qabul qilinishi munosabati bilan ilgari qabul qilingan qonunlarni va boshqa qonunlarni yoki ularning ayrim qoidalarini o’z kuchini yo’qotgan deb topish to’g’risidagi. 1-misol: 4-modda. Ushbu Qonunning kuchga kirishi Ushbu Qonun rasmiy e’lon qilingan kundan e’tiboran kuchga kiradi.

2-misol: 15-modda. Ushbu Qonunning kuchga kirishi Ushbu Qonun 2006 yilning 1 yanvaridan e’tiboran kuchga kiradi. 3-misol: 43-modda. Ushbu Qonun qabul qilinishi munosabati bilan ayrim qonunlarni o’z kuchini yo’qotgan deb topish Ushbu Qonun kuchga kirgan kundan boshlab quyidagilar o’z kuchini yo’qotgan deb topilsin: 1) O’zbekiston Respublikasining 1991 yil 15 fevralda qabul qilingan «O’zbekiston Respublikasida jamoat birlashmalari to’g’risida»gi 223–XII-sonli Qonuni (O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 1991 yil, № 4, 76-modda); Qonunlarga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish to’g’risidagi qonun loyihalari (qonunlar), shuningdek o’z kuchini yo’qotgan deb topiladigan qonunlarning ro’yxatini o’z ichiga olgan qonun loyihalarining (qonunlarning) moddalari alohida tuzilishga ega bo’ladi. Bunday qonun loyihalarining (qonunlarning): moddalari nomga ega bo’lmaydi; moddalari qismlarga bo’linishi mumkin; qismlar doirasimon qavs bilan berkitiladigan arab raqamlari bilan raqamlanadigan bandlarga yoki belgilarga ega bo’lmagan xatboshilarga bo’linishi mumkin. Bandlar doirasimon qavs bilan berkitiladigan kichik harflar bilan belgilanadigan kichik bandlarga bo’linishi mumkin. 1-misol: 1-modda. O’zbekiston Respublikasining ___ yil ___________ da qabul qilingan «__________________________»gi ____-sonli Qonuniga (O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi, _______yil, №____, _______-modda) quyidagi o’zgartish va qo’shimchalar kiritilsin:

1) ________________________________; (1-band) 2) ________________________________; (2-band) 3) ________________________________; (3-bandning birinchi xatboshisi) a) ________________________________; (3-bandning «a» kichik bandi) b) ________________________________; (3-bandning «b» kichik bandi) 4) ________________________________. (4-band) O’zbekiston Respublikasi qonunlarini e’lon qilishning rasmiy manbalari: «O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi», «O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami», «Xalq so’zi» va «Narodnoye slovo» gazetalari O’zbekiston Respublikasi qonunlarini e’lon qilishning rasmiy manbalaridir. Agar qonunga o’zgartishlar, qo’shimchalar kiritilsa yoki qonun o’z kuchini yo’qotgan deb topilsa, uni e’lon qilgan rasmiy manba ko’rsatilishi shart. 1-misol: (O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 1993 yil, № 5, 221-modda). Katta hajmdagi qonunning matni «Xalq so’zi», «Narodnoye slovo» gazetalarining bir nechta sonida e’lon qilinganida rasmiy manba sifatida gazetalarning qonun matni e’lon qilingan barcha sonlarining sanalari ko’rsatiladi. Misol: O’zbekiston Respublikasining 1995 yil 21 dekabrda qabul qilingan 163–I-sonli va 1996 yil 29 avgustda qabul qilingan 256–I-sonli qonunlari bilan tasdiqlangan O’zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi (1996 yil 14, 15 va 16 noyabrdagi «Xalq so’zi», «Narodnoye slovo» gazetalari). O’zgartish va qo’shimchalar kiritilishi mumkin bo’lgan qonunlar ro’yxati: O’zgartish va qo’shimchalar quyidagi turdagi qonunlarga kiritilishi mumkin: O’zbekiston Respublikasining qonunlariga;

O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qarorlariga; O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining qarorlariga; O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining qarorlariga; O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi Rayosatining farmonlariga; O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi Rayosatining qarorlariga. Qonunlarga o’zgartish va qo’shimchalar kiritishni rasmiylashtirish Qonunlarga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish mustaqil qonun bilan rasmiylashtirilib, unda o’z navbatida, har bir qonunga kiritilayotgan o’zgartish va qo’shimchalar mustaqil moddalar tarzida rasmiylashtiriladi. Misol: «____________________»gi O’zbekiston Respublikasi Qonunining 5- moddasiga hamda «________________»gi O’zbekiston Respublikasi Qonuniga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish haqida 1-modda. O’zbekiston Respublikasining ______yil ____________da qabul qilingan «___________________________»gi ______-sonli Qonunining (O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 1993 yil, №___, ____-modda; O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 2000 yil, №_____, ____-modda) 5-moddasiga quyidagi o’zgartish va qo’shimchalar kiritilsin: 1) ____________________________________________________________ _; 2) ____________________________________________________________ _.

O’z kuchini yo’qotgan deb topilganligi to’g’risidagi qonunlarni rasmiylashtirish Qonunga o’zgartishlar, qo’shimchalar kiritish bilan bir vaqtda ushbu qonunning tarkibiy birliklari o’z kuchini yo’qotgan deb topilganida o’zgartishlar, qo’shimchalar kiritish to’g’risidagi, shuningdek o’z kuchini yo’qotganlik to’g’risidagi qoidalar bitta moddada joylashtirilishi mumkin. Bunda kiritilayotgan o’zgartishlar, qo’shimchalar, shuningdek o’z kuchini yo’qotgan deb topish izchil (moddama-modda) bayon etilishi kerak. Misol: 1-modda. O’zbekiston Respublikasining _________yil _______da qabul qilingan «________________________»gi ______-sonli Qonuniga (O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi, _____yil, № _____, _______-modda; ____yil, №____, _______-modda) quyidagi o’zgartish va qo’shimchalar kiritilsin:

Adabiyotlar ro’yxati 1. U.A. Tuxtasheva. Ijro ishi yuritish. Darslik. T., TDYUI, 2009, 308 -bet. 2. M.Q. O’razaliyev. Ijro ishi yuritish. O’quv qo’llanma. T., TDYUI, 2011,369- bet. 3. D. Habibullayev. Sud qarorilari ijrosi muammo va yechim. “Huquq va burch” T 2009 № 10, 36-38-bet. 4. B. Yusupov. Sud hujjatini ijro etmaganlik uchun jinoiy javobgarlik muammolari. Yurid.fan.nomz.ilm.darajasini olish uchun yozilgan diss. avtoref. T., 2011, 26-bet. 5. B. Yusupov. Sud hujjatini ijro etmaganlik uchun jinoiy javobgarlik muammolari. Monografiya. T.,2011,173-bet. 6. A. Norqulov. Burch ado yetilsa, huquq toptalmaydi. “Huquq va burch. T . 2012, №5,34-35-bet.

O'xshashlar

Sud hujjatlarining yuridik texnikasi

Huquqni qo’llash hujjatining yuridik texnikasi

Yuridik xizmatning huquqiy holati

Yuridik texnikaning umumiy qoidalari

Yuridik xizmatning mansabdor shaxslar va xodimlarning huquqiy madaniyatini oshirishdagi roli