Musulmon huquqi tizimi sohalari va institutlari - Huquqshunoslik - Referatlar

Musulmon huquqi tizimi sohalari va institutlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

50 KB

Ko'chirib olish

Musulmon huquqi tizimi sohalari va institutlari Reja: 1.Musulmon huquqi normasi tushunchasi va o`ziga xos xususiyatlari. 2.Musulmon huquqining turli xil normalarining tasnifi 3.Islom huquqi tarmoqlarnning tarkibi va tasnifi 4. Musulmon huquqi tizimi qurilishining prinsip va omillari.

Musulmon huquqi normasi tushunchasi. Islom huquqi bir–birini taqozo etuvchi ikki xususiyat: 1) diniy kelib chiqish; 2) yuridik qoidalar islom aqidalari (ilohiyot), axloq normalari, ibodat qoidalari, umuman islomning diniy normalari bilan uzviy bog`liqlik bilan tavsiflanadi. Islom huquqi hozirgi vaqtda dunyoning yirik huquqiy tizimlaridan biri bo`lib, odamlar o`rtasidagi o`zaro munosabatlarning barcha asosiy jabhalarini (oila, jamiyat, davlat) tartibga soluvchi normalarni o`z ichiga oladi. Islom huquqi normalarining aksariyati ilohiy xususiyatga ega, demak boqiy va o`zgarmas deb hisoblanadi. Shu bois nazariy jihatdan ular davlatning normativ– huquqiy hujjatlari bilan almashtirilgan. Demak, shariat ikki yunalishga bo`linadi: 1.Dinning tamoyillari (aqida) 2. Fiqh(konunshunoslik). Fiqh arabcha so`z bo`lib, anglamoq va tushunmok ma`nosida ishlatiladi. Inson amaliy jixatdan uzining foydasiga yoki zarariga bulgan narsalar xakidagi shariat xukuklarini bilib olish Fikx ilmidan iborat. Fikx ilmi YA`ni islom xukukshunosligi ikki asosiy kismga bulinadi: Usulul-fikx. Asosiy manbalardan xukmlarni chikarib olish yullarini belgilab beruvchi koidalarni bilib olishdir. Nazariyalar

Furu`ul-fikx. Usulul-fikxda belgilab berilgan koida va usullar orkali asosiy manbalardan chikarib olingan far`iy (amaliy) xukmlar majmuasi bulib, fikx ilmining tarmoklari yoki soxalarini tashkil etadi. Islom huquqi normalarini turlash, sohalarga bo`lish eng muammoli masalalardan biri hisoblanadi. Musulmon huquqshunoslari (faqihlar) islom dinining asosiy manbalarida (qur`on, Sunna, ijmo`, qiyos) hamma savollarga javob mavjudligidan kelib chiqadilar. Vazifa bu javobni topishdangina iboratdir. Ular qur`on va Sunnada bevosita tartibga solinmagan masalalarni hal qilish uchun yangi normalarni keltirib chiqarishning har xil usullarini ishlab chiqqanlar. Islom huquqi o`z tarixiy missiyasini bajarishga muvaffaq bulganining sababi shundaki, u Qur`on va Sunnaning son jihatidan uncha ko`p bo`lmagan qoidalarigagina bog`lanmagan, balki ularga umumiy tarzda, o`z g`oyaviy–nazariy negizi sifatida suyangan, muayyan mazmunni faqihlarning asarlaridan olgan. Shunday qilib, quyidagi xulosaga kelish mumkin: Qur`on, Sunna hamda Muhammad Payg`ambar (SAV) safdoshlari muayyan masala yuzasidan chiqargan hukmlar bilan bir qatorda, oqilona manbalarni o`z ichiga olgan islom huquqiy ta`limoti yuridik ma`nodagi islom huquqining mustaqil va yetakchi manbaiga aylangan. Boz ustiga, amaldagi islom huquqi normalarining asosiy qismi ana shu ta`limot doirasida yaratilgan. Islom huquqining ta`limot ko`rinishida ishlab chiqilishi uni tizimga solishni qiyinlashtirgani holda, unga muayyan darajada moslashuvchan bo`lish, rivojlanish uchun imkoniyat yaratgan, bunda mazkur jarayonda faqihlarning roli oshib borgan. O`z rivojlanishining dastlabki bosqichlarida islom huquqiy ta`limoti asosan Qur`on va Sunnani talqin qilish asosida muayyan xulq–atvor qoidalarini ishlab chiqish bilan shug`ullangan. Keyinroq islom huquqiy ta`limoti Qur`on va Sunnadan yangi huquqiy normalarni keltirib chiqarishning oqilona usullarini qat`iy tizimga solishga

kirishdi. Oradan ma`lum vaqt o`tgach, asosiy e`tiborni islom huquqining metodologik va umumnazariy asoslarini ishlab chiqishga qaratdi. Islom huquqining negizini kazuistik metod tashkil etadi. U "ilm al–furu`" yoki "masoil" (ishlarni ko`rib chiqish) deb ataladi. Gap shundaki, islom huquqining rivojlanishi umumiy abstrakt normalarni ta`riflash, bir xulq–atvor qoidasini boshqa qoida bilan almashtirish yoki muayyan sud qarorlariga umummajburiy tus berish yo`lidan bormagan. Islom huquqi tarkibining o`ziga xos xususiyati shundaki, bir yo`nalishga mansub huquqshunoslarning qonunlashtirilgan asarlarida chiqarilgan barcha xulosalar, garchi bir–biriga zid kelishi mumkin bo`lsada, teng darajada haqiqiy deb tan olinadi. Diniy–huquqiy tizim sifatidagi Shariat doirasida eskirgan, hatto tegishli yangi ijtimoiy munosabatlarga mos kelmaydigan normalarni ham to`g`ridan–to`g`ri bekor qilishga nazariy jihatdan yo`l qo`yilmagan. Shu sharoitda islom huquqi vaqt o`tishi bilan har xil tarixiy vaziyatda yuzaga kelgan, aksariyat hollarda rasman belgilab qo`yilmagan ko`plab turli–tuman normalar majmuiga aylangan. Bunday qoidalar qozilar va muftiylar uchun majburiy hisoblangan, ularning vazifasi "sharoit, joy va vaqtga qarab kerakli normani tanlashdan iborat bo`lgan. Shuni ta`kidlash zarurki, islom huquqi hakamlar kerakli normani tanlashi uchun keng imkoniyat yaratgan. Islom huquqi normalarini qonunchilikda mustaxkamlashda ko`plab qarama–qarshi qoidalar orasidan u yoki bu musulmon mamlakatida hokimiyat tepasida turgan ijtimoiy–siyosiy kuchlarning manfaatlariga ko`proq mos keluvchi qoidalarni tanlash imkoniyati hozirgacha saqlanib qolgani bejiz emas. Musulmon huquqining turli xil normalarining tasnifi. Islom huquqi normalarini turlash, sohalarga bo`lish eng muammoli masalalardan biri hisoblanadi. Ushbu masalalarga yondashish va hal qilish turli davrlarda har xil oqimga mansub bo`lgan olimlar tomonidan turlicha bo`lgan.

Islom huquqshunoslari huquq normalarini manbalariga qarab ikkita katta guruhga bo`ladilar. Birinchi guruh, Qur`oni Karim va hadislar normalari: ushbu guruhga mansub normalar eng ishonchli, haqiqiy normalar sifatida qaraladi. Ikkinchi guruh- ijmo`, qiyos normalari. Islom huquqi ijtimoiy tartibga solishning normativ huquqiy tizimi sifatida asta- sekin shakllanib bordi. Islom huquqining o`zi bilan birga uning tuzilishi (strukturasi) ham yangi elementlar bilan boyidi. VIII asrdan e`tiboran turli islom huquqiy maktablarining shakllana boshlanashi, XII asrga kelib islom huquqiy nazariyasining to`la shakllanishi ushbu huquq tizimini tarkibiy qismlarga bo`lish, uning normalarini turlash masalalariga ham o`z ta`sirini o`tkazdi. Amaliyotda u yoki bu masalani hal qilishda asosiy manbalarda tegishli qoida bo`lmasa, masala hal qilinayotgan hududda hukumronlik qilayotgan huquq maktabi ta`limotiga, shu mintaqada keng tarqalgan yirik huquqshunos olimlarning asarlariga tayanib hukm yoki qaror chiqarish qoidaga aylandi. Bu normalar agar shariatning umumiy qoidalariga zid kelmasa islom huquqining tuzilishiga kiritilar edi. Islom huquqi tuzilishini tavsiflashda uning normalarini tahlil etish muhim ahamiyatga ega. Islom huquqshunosligi islom huquqi normalariga shunday ta`rif beradilar. Ularning fikricha, islom huquqi normasi bu e`tiqod etuvchilar uchun bevosita Olloh tomonidan vahiy yuborish yo`li bilan, yoki Olloh irodasini yirik shariat peshvolari tomonidan sharhlash orqali chiqarilgan xulosadan iborat. Har qanday norma ko`rsatib o`tilgan manbalardan biriga asoslanishi lozim. Islom huquqining barcha normalari mazmuniga ko`ra asosan ikki guruhga ajratiladi. Birinchi guruhga insonning u yoki bu amalini baholovchi qoidalar kiradi. Shu nuqtai nazardan islom huquqi barcha amallarni besh toifaga ajratadi: * majburiy amallar;

* tavsiya etiladigan amallar; * ruxsat etilgan amallar; * nojoiz amallar; * taqiqlangan amallar. Ikkinchi guruhga muayyan vaziyatlardagi xulq–atvor qoidalarini ta`riflovchi, shuningdek qilmishlarni sodir etish shart–sharoiti va oqibatlarini belgilovchi normalar kiradi. Islom huquqi tarmoqlarining tarkibi va tasnifi Islom huquqi normalarini tarmoqlarga bo`lish boshqa huquqiy tizimlardan farqli ravishda uning manbalariga bog`liq emas. Islom huquqi tarmoqlarining tasnifi islom huquqiy ta`limotida ishlab chiqilgan. Uning asosiy vazifasi individual normativ qoidalarni tematik guruhlashdan iborat. Qator tadqiqotchilarning fikricha, islom huquqi tizimi musulmonlar hayotidagi 3 asosiy sohani o`z ichiga oladi: 1. musulmonlarning Olloh bilan munosabatlarini 2. odamlarning o`zaro munosabatlarini 3. davlatlararo yoki konfessiyalar (dinlar) aro aloqalarni tartibga soluvchi tamoyillar va normalarni Islom huquqi normalarini kodifikatsiyalash asosida qabul qilingan yirik huquqiy hujjat–Majallaning 1-moddasiga ko`ra, islom huquqi barcha normalari 2 turga bo`linadi: -ibodat, ya`ni odamlarning xudoga bo`lgan munosabatlarini tartibga soluvchi normalar -odamlarning o`zaro munosabatlarini tartibga soluvchi normalar Islom huquqi tarmoqlarining tasnifi islom huquqiy ta`limotida ishlab chiqilgan. Ushbu tasnifga ko`ra islom huquqining asosiy tarmoqlariga quyidagilar kiradi:

- shaxsiy maqom huquqi (oila-nikoh, meros masalalarini va ularga yaqin bo`lgan ayrim boshqa munosabatlarni tartibga soladi); - jinoyat huquqi; - fuqarolik huquqi; - «hokimiyat normalari» (davlat huquqi, ma`muriy huquq va moliya huquqini qamrab oluvchi normalar). Bizning nazarimizda, islom huquqi bu ko`p jihatdan xususiy huquqdir. U mulk, ayirboshlash, shaxsiy nomulkiy munosabatlardan kelib chiqqan. Islom huquqida zamirida diniy–axloqiy tamoyillar va mezonlar yotuvchi xulq–atvor qoidalari asosiy o`rin egallaydi. Shaxsiy maqom huquqi islom huquqining alohida va eng rivojlangan tarmog`i hisoblanishi qonuniy bir hol bo`lsa kerak. Ayrim tadqiqotchilarning fikriga ko`ra, islom huquqining aksariyat normalari kazual xususiyatga ega ekanligi uning nomukammalligi yoki yaxshi rivojlanmaganidan dalolat bermaydi, balki aksincha, u «hozirgi zamon» qonunchiligiga xos bo`lgan jiddiy kamchilikdan xoli ekanini ko`rsatadi. Bu kamchilik shundan iboratki, «hozirgi zamon» qonunchiligi asosan birxillashtirilgan o`ta abstrakt xulq-atvor qoidalarini mustahkamlaydi. Musulmon huquqi tizimi qurilishining prinsip va omillari. Ayrim tadqiqotchilar fikriga ko`ra, islom huquqining aksariyat normalari kazual xususiyatga ega ekanligi uning nomukammalligi yoki yaxshi rivojlanmaganidan dalolat bermaydi, balki aksincha. u “hozirgi” zamon qonunchiligiga xos bo`lgan jiddiy kamchilikdan xoli ekanini ko`rsatadi. Bu kamchilik shundan iboratki, "hozirgi zamon" qonunchiligi asosan bir xillashtirilgan o`ta abstrakt xulq–atvor qoidalarini mustahkamlaydi. Undan farqli o`laroq, islom huquqi har bir nizoning alohida sharoitda shaxsning o`ziga xos xususiyatlari mumkin qadar to`liq hisobga olinishini kafolatlaydi, ko`proq adolatni ta`minlaydi. Axir sudya ishni ko`rib chiqish

chog`iida ko`plab har xil, ba`zan qarama–qarshi qoidalar orasidan eng muvofiqligini tanlash huquqiga ega bo`ladi. Normalar to`qnashuvi yuz bergan holda u, odatda, musulmon manfaatiga ko`proq mos keluvchi normani tanlaydi. Nima bo`lganda ham, islom huquqi o`ziga xos huquqiy prinsiplar, konstruksiyalar va tartibga solish usullariga ega bo`lgan mustaqil huquqiy tizim (oila) hisoblanadi. Bu huquqiy prinsiplar, konstruksiyalar va tartibga solish usullaridan turli ijtimoiy–siyosiy sharoitda foydalanish mumkin. Islom huquqi – uzoq rivojlanish tarixiga ega bo`lgan murakkab ijtimoiy hodisa. Islom dini bilan uzviy bog`langan islom huquqi u bilan chatishib ketmagan va mustaqil huquqiy tizim sifatida qaralishi mumkin. Islom huquqini tadqiq qilish huquqshunoslik uchun nafaqat tarixiy, balki nazariy ahamiyatga ham egadir. Islom va islom huquqi jamiyatshunoslikning ko`pgina tarmoqlari tomonidan o`rganiladi. Ularning har biri bu muammoni o`z maqsadlariga muvofiq tadqiq qiladi. Tabiiyki, yuridik fani ham islom huquqini muayyan nuqtai nazardan o`rganadi.

Mavzuga doir huquqiy adabiyotlar va normativ - huquqiy hujjatlar: 1. A.R.Raxmanov, A.R.Raxmanov. Islom huquqi: Oliy o`quv yurtlari uchun darslik. –T.: «TDYUI» nashriyoti, 2007 2. Hidoya. Kommentarii musulmanskogo prava. Pod red. A. Saidova.T,1 "O`zbekiston" 1994yil. 3. A.SH. Juzjoniy. Islom huquqshunosligi, Xanafiy mazhabi va O`rta Osiyo faqixlari. "Toshkent islom universiteti" nashriyoti, 2002 yil 4. A.X.Saidov. Osnovi musulmankogo prava. T, "Adolat".1994 god 5. 7. Bernard Dj.Vayss. Dux musulmanskogo prava. Usul al-fikx./ Per.s angl. – SPb.: «Izdatelstvo» «Dilya», 2008. – 320. 6.Sharl R. Musulmanskoye pravo. Per. s frans. S.I.Volka. - Moskva: Izd-vo «Inostrannaya literatura.1959. 7. Sadagdar M.I.Osnovi musulmanskogo prava. - Moskva: Izd-vo Universiteta Drujba narodov im. P.Lumumbi, 1968.. 8. "Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to`g`risida"gi qonun. O`zbekistonning yangi qonunlari№5-6"Adolat", T:.1998, 89-111-b.

O'xshashlar

Musulmon huquqi

ARAB XALIFALIGI VA MUSULMON HUQUQI

Musulmon huquqi yo`nalishlari va mazhablar

Musulmon huquqi fanining tushunchasi, predmeti, uslubi va ahamiyati

Saylov huquqi va saylov tizimi