Mустақил Ўзбекистон Конституцияси ва унинг асосий тамойиллари - Huquqshunoslik - Referatlar

Mустақил Ўзбекистон Конституцияси ва унинг асосий тамойиллари

Yuklangan vaqt:

16.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

85 KB

Ko'chirib olish

M устақил Ў збекистон К онституцияси ва унинг асосий тамойиллари Режа: 1. Давлат суверенитети ва унинг мо x ияти. 2. Халқ ҳокимятчилиги. 3. Конституция ва қонун устуворлиги. 4. Ташқи сиёсат.

1. “Суверенитет” атамаси илк бор Франция (16 аср) да ишлатилган. Суверенитет ҳақидаги ғояни илк бор Жан Боден ишлатган. Суверенитет сўзининг маъноси ,,олий ҳокимят” демакдир. Суверенитет давлатнинг умумий ва ажралмас белгиси бўлиб, унинг тўла ҳуқуқлилигини ҳамда ички ва ташқи ишларда бошқа давлатга қарам эмаслигини англатади. Суверен давлат ўз ички ва ташқи ишларини бошқа давлатларнинг ҳуқуқларини, шунингдек халқаро ҳуқуқ тамойиллари ва нормаларни бузмаган ҳолда, ўзи хоҳлаганича ҳал қилади. Суверенитет давлатга хос тушунча бўлиб, у билан бирга вужудга келади. Давлат ва унинг хусусияти бўлган суверенитет тарихий ҳодисадир. Ҳозирги шароитда давлат суверенитети принципи халқаро ҳам- корликнинг энг муҳим масаласидир. Ер юзидаги барча мамлакатлар ўзаро муносабатларнинг тенг ҳуқуқлилик, бир - бирларининг ички ишларига аралашмаслик, бошқа давлатларга ҳужум қилмаслик ва уларнинг ҳудудий бутунлигига даҳл қилмаслик, шунингдек суверенитети ва миллий мустақиллигини тўла ҳурмат қилиш принципларига асос- ланган бўлиши учун курашмоқдалар. Мустақил Ўзбекистон давлати барпо бўлган дастлабки кунларданоқ катта ва кичик халқларнинг суверен ҳуқуқларга қатъий ва оғишмай риоя қилиш учун ҳаракат қилмоқда, ҳар бир давлатнинг ички ишларига аралашмаслик тамойилларини ҳимоя қилмоқда. Суверен давлатда ҳали ўз мамлакатининг давлат мустақиллиги ва ҳудудий даҳлсизлиги ҳуқуқи, ўз мамлакатининг иқтисодий ва ма- даний жиҳатдан равнақ топишини таъминлаш мақсадида қандай ижтимоий тузум ва бошқаришни қандай танлаш мақсадга мувофиқ ва зарур деб топса, ўшандай тузумни ўрнатиш ва ўшандай шаклни танлаш ҳуқуқига эга бўлади.

1991 йил 31 августда халқнинг азалий орзуси, яъни ўз тақдирини ўзи белгилаш ҳуқуқи рўёбга чиқиши натижасида Ўзбекистон Республикасининг давлат мустақиллиги эълон қилинди. Ўзбекистонда давлатни бошқариш шакли республикадир. Республика - халқ ҳокимяти демакдир. Бошқарувнинг республика шакли давлат идоралари ваколатларини аниқ белгилаб бериш, қонун чиқарувчи ва ижроия органларнинг сайлаб қўйилишини англатади. Давлатимизнинг номи ,,Ўзбекистон” ва ,,Ўзбекистон Республикаси” бўлиб мазкур атамалар айнан бир маънони англатади ва муқобил тушунчалар сифатида қабул қилинган. Ўзбекистон давлатининг номи ва унинг рамзлари (герб, мадҳия, байроқ) халқаро шартномаларда давлат идораларининг муҳрларида, хизмат ҳужжатлари ва гувоҳномаларда ифодаланади. 2. ,,Халқ ҳокимятчилиги” атамаси юнонча ,,демократия” сўзининг ўзбек тилига таржимаси бўлиб, бу ибора илк бора юнон шаҳар - давлатида пайдо бўлган. Кейинчалик бутун дунёга тарқалган ҳамда сиёсий луғатдан мустаҳкам ўрин олган. Демократия сўзи ,,демос” халқ ва ,,кратос” ҳокимят сўзларининг бирикмасидан тузилиб, ,,халқ ҳокимятчилиги” демакдир. Ўзбекистон Республикаси конституциясининг ,,Халқ ҳокимятчилиги” деб номланган иккинчи боби давлатимизнинг демократик табиатини ифодалайди ва Ўзбекистонни суверен демократик республика эканлигини тасдиқлайди. ,,Халқ ҳокимятчилиги” принципи ҳар қандай демократик давлат конституциявий тузумининг асосий шартларидан биридир. Дарҳақиқат, Ўзбекистон Респуликаси демократик давлат ҳисобланиб, унинг асосий қонуни халқ ҳокимятчилиги принципига асосланади ва бутун мазмун - моҳияти билан ана шу принципни мустаҳкамлайди. Умуман, Ўзбекистон Республикаси конституциясининг жуда кўп моддасига (7, 8, 9, 10, 11, 12, 13) халқ ҳокимятчилиги ғояси сингдирилган бўлиб, бунга кўра ҳокимят амалда ва

қонун бўйича танҳо халққа тегишлидир. Зеро халқ ҳокимятчилиги деганда ҳокимятнинг фақат халққа тегишли эканлиги, давлат халқ иродасини ифодалаши ва унинг манфаатларига хизмат қилиши лозимлиги, давлатнинг асосий вазифаларидан бири инсон ва жамиятнинг фаровонлиги-ни таъминлашга қаратилган бўлиши кераклиги тушунилади. Ўзбекистон Республикаси конституциясида республикамиздаги халқ ҳокимятчилиги принципи қуйидагича очиб берилган: 7 - модда. Халқ давлат ҳокимиятининг бирдан - бир манбаидир. Ўзбекистон Республикасида давлат ҳокимияти халқ манфаатларини кўзлаб ва Ўзбекистон Республикаси конституцияси ҳамда унинг асосида қабул қилинган қонунлар ваколат берган идоралар томонидангина амалга оширилади. Конституцияда назарда тутилмаган тартибда давлат ҳокимяти ва- колатларини ўзлаштириш, ҳокимият идоралари фаолиятини тўхтатиб қўйиш ёки тугатиш, ҳокимятнинг янги мувозий таркибларини тузиш конституцияга хилоф ҳиобланади ва қонунга биноан жавобгарликка тортишга асос бўлади. Конституцияга биноан, халқ ҳокимятчилигининг жаҳон конститу- циявий ривожланиши тажрибасида ишлаб чиқилган қуйидаги иккита шакли ўрнатилган. 1. Тўғридан - тўғри, яъни бевосита демократия - фуқаролик давлат шаклини ҳал қилишда тўғридан - тўғри иштирок этиши 2. Вакиллик демократияси – фуқаронинг давлат ишларини ҳал этишда ўзи сайлаган вакиллар, яъни депутатлар орқали иштирок этиши. Ўзбекистонда демократиянинг ушбу шакллари конституциявий тарзда мустаҳкамланган. Бевосита демократиянинг асосий кўринишладан бири - референдум Ўзбекистон Конституциясида алоҳида равишда белгиланган. (9 - моддага қаранг.) Референдум сўзининг луғавий маъноси лотинча ,,маълум қилиниши лозим бўлган нарса” деганидир, яъни давлатда ҳал қилиниши лозим

бўлган муҳим масалалар халққа маълум қилинади ва унинг овоз бериши орқали ҳал этилади. Референдум республикамизда демократиянинг кўринишларидан бири бўлиб, халқ ҳокимятини бевосита амалга ошириш воситаси ҳисобланади. 1991 йил ,,Ўзбекистон Республикаси референдуми тўғрисида” ги қону-ни билан тартибга солинади. Ушбу қонун асосида республикамизда уч марта референдум ўтказилди: 1. 1991 йил 29 декабр. 2. 1995 йил 26 март. 3. 2002 йил 27 январ. Халқ ҳокимятчилиги шакли бўлган бевосита Демократия. Референдум (9 - модда) Сайловлар (117- модда) Қонун лойиҳаларини муҳокама қилиш. Йиғинлар, митинглар, намо-йишлар ўтказиш (33 - модда) Касаба уюушма- рига, сиёсий пар- тияларга ва жа- мият бирлашма- ларига уюушиш, оммавий харакат- ларда иштирок этиш. (34 - модда) Ваколатли давлат ор- ганларига, муассасала- рига ёки халқ вакил- ларига ариза, таклиф ва шикоятлар билан мурожат қилиш. (35 - модда) Фуқароларнинг ўзини - ўзи бошқа- риш органларини ташкил этиш. (32, 102 - моддалар )

Вакиллик демократияси - фуқароларнинг давлшат ишларини ҳал этишда ўзи сайлаган вакиллари, яъни депутатлар орқали ишти-рок этиш. Ҳокимятларнинг давлат тузилишлари орқали ам- алга ошириш. Ҳокимятни фуқароларнинг ўз- ини - ўзи бошқариш орган- лари орқали амалга ошириш. Ижро этувчи органлар орқали. Вакиллик органлари орқали. 3. 15 - модда. Ўзбекистон Республикасида Ўзбекистон Республикасининг конституцияси ва қонунларининг устуворлиги сўзсиз тан олинади. Давлат, унинг органлари, мансаб- дор шахслар, жамоат бирлашмалари, фуқаролар конституция ва қонунларга мувофиқ иш кўрадилар. Жамиятда қонунийлик ва ҳуқуқий тартибот тантана қилмаса, шахснинг ҳуқуқ ва эркинликлари қатъий интизом ички уюшқоқлик ва масъулият жиҳатидан устувор бўлмаса, қонунлар ва миллий анъаналар, урф - одатлар, умуминсоний қадриятлар ҳурмат қилинмаса, демократик ҳуқуқий давлатни тасаввур қилиб бўлмайди. Шу бош конс-титуциявий қоида Ўзбекистон тараққиёт йўлининг энг муҳим принципларидан бири бўлади. Конституциядан қонун устуворлигининг моҳияти ва маъноси шундаки, конституция ва қонун олдида барча бирдай масъулдир. Мамлакат қонунларига жами фуқаролар, ёши, мансаби, миллати, ирқи ва динидан қатъий назар, баравар бўйсунмоғи ҳам қарз ҳам фарздир. Демократик ҳуқукий давлатнинг энг муҳим белгиларидан бири - барча фуқаролар-нинг қонун олдида тенглиги, конституция ва қонунларнинг устунлигини таъмин-лашдир. Конституция ва қонун устуворлиги, биринчидан, ижтимоий ҳаётнинг барча соҳаларда қонуннинг қатъиян ҳукмронлигини, ҳеч ким, ҳеч бир давлат органи,

мансабдор шахс тадбиркор ёки бошқа бирор фуқаро қонунга бўйсуниш мажбуриятидан холи бўлиши мумкин эмаслигини англатади. Иккинчидан, конститу-ция ва қонун устуворлиги шуни ифодалайдики, асосий ижтимоий, энг аввало иқ-тисодий ва сиёсий муносабатлар фақат қонун йўли билан тартибга солинади, унинг барча иштирокчилари эса, ҳеч бир истисносиз, ҳуқуқ нормаларини буз-ганлиги учун ҳуқуқий жавобгарликка тортиладилар. 4. Ўзбекистон Республикаси ташқи сиёсатининг асосий принциплари конституциянинг 17 - моддасида ўзининг қонуний аксини топган. Ташқи сиёсат тушунчаси давлатнинг халқаро ишлардаги умумий курсини ўз ичига олади. Ташқи сиёсат давлатнинг бошқа давлатлар ва халқлар ҳамда халқаро ташкилотлар билан ўзаро алоқаларни ўз ичига олувчи мақсад ва воситаларни қамраб олади. ,,Ўзбекистон Республикаси - халқаро муносабатларнинг тўла ҳуқуқли субъкти” деган конституциявий қоида Ўзбекистон Республикасининг ҳозирги дунёдаги ўрнини билдирибгина қолмай, мамлакатимизни ҳақиқатдан ҳам халқаро ҳамжами-ятнинг ажралмас қисми эканлигини исботлайди. Бу эса қуйидагиларни англатади: Биринчидан, Ўзбекистон суверен давлат сифатида замонавий халқаро ҳуқуқ принциплари ва нормалари билан боғлиқ. бошқа мажбуриятлар давлатимиз рози-лигисиз зиммамизга юклатилиши мумкин эмас. Иккинчидан, Ўзбекистон ҳудудида давлат ҳокимяти чегараланмайди ва халқаро ҳуқуқнинг ҳеч қайси бир субъкти бунга аралашиш ҳуқуқига эга эмас, ўзининг ҳудудидан ташқарида у ўз ҳокимятини фақат бошқа манфаатдор давлат розилиги бўлгандагина амалга ошириши мумкин. Учинчидан, Ўзбекистон халқаро ҳуқуқнинг бошқа субъектлари билан диплома-тик алоқаларни амалга ошириб икки томонлама ва кўп томонлама халқаро шартномаларни тузиб, бевосита муносабатларда қатнашади.

Мустақиллик йилларида Ўзбекистон 120 дан ортиқ давлат билан дипломатик алоқаларни ўрнатди. Тошкентда 35 та давлат элчихонаси очилди, 19та давлат элчилари эса Ўзбекистон Республикасида ўриндошлик асосида фаолият юргизади. Республикада 88 та ҳорижий ваколатхоналар акирединациядан ўтган, 24 та ҳукуматлараро ва 13 та ҳукуматларга тегишли бўлмаган ташкилотлар фаолият олиб боради. Конституция асосида Ўзбекистон Республикасини халқаро муносабатларнинг тенг ҳуқуқли субъкти сифатида билдирувчи ҳуқуқий асослар яратилди. Ташқи алоқалар соҳасида қуйидаги хужжатлар қабаул қилинди: 1. 1996 йил қабул қилинган ,, Ўзбекистон Республикасининг ташқи сиёсат фаолиятининг асосий принциплари тўғрисидаги” қонун; 2. 1992 йил қабул қилинган ,,Дипломатик ваколатхоналар бошлиқларини тайинлаш ва чақириб олиш тўғрисидаги” қонун; 3. 1992 йил қабул қилинган ,,Дипломатик ҳодимларнинг даражаларини ўрнатиш тўғрисидаги” қонун; 4. 1998 йил қабул қилинган ,,Хорижий сармоялар тўғрисидаги” қонун; 5. 2000 йил қабул қилинган ,,Ташқи иқтисодий фалият тўғрисидаги” қонун; 6. 1994 йил қабул қилинган ,,Хорижий сармоядорларнинг фаолиятини кафолат-лаш тўғрисидаги” қонун; 7. 1996 йил қабул қилинган консуллик устави. Ўзбекистон Республикасининг бошка давлатлар билан бўлган муносабатлари: 1) давлатларнинг суверен тенглиги; 2) куч ишлатмаслик ва куч билан таҳдид солмаслик; 3) чегараларнинг даҳлдсизлиги; 4) низоларни тинч йўл билан ҳал этиш; 5) бошқа давлатларнинг ички ишларига аралашмаслик ва халқаро ҳуқуқнинг бошқа норма ва принципларига асосланади.

Ўзбекистон 500 дан ортиқ кўп томонлама ва икки томонлама шартномалар ва битимлар тузди. 60 дан ортиқ муҳим халқаро шартномалар ва конфедерацияларга қўшилди. Баъзи бир шартномалар ратификация (тасдиқлаш) қилинмайди, унга қўшилиш мумкин. Халқаро ҳуқуқнинг принциплари ва нормаларга содиқлиги Ўзбекистоннинг миллий манфаатларидан келиб чиқади.

Адабиётлар : 1. Узбекистон Республикаси Конституцияси. Тошкент., 2001 й. 2. Каримов И.А. Буюк келажагимизнинг хукукий кафолати. Т.: Шарк, 1993. 3. Каримов И.А. Узбекистон XXI асрга интилмокда. Т.: Узбекистон, 1999. 4. Таджиханов У., Саидов А. Ислом Каримов конституция хакида. Т.: Академия, 2001 й. 5. Таджиханов У., Одилкориев Х., Саидов А. Узбекистон Республика- сининг Конституциявий хукуки. –Т.: Шарк, 2001. –752 б. 6. Узбекистон Республикаси Президенти Фармойиши «Узбекистон Республикаси Конституциясини урганишни ташкил этиш тугрисида» 2001 й. 4 январ. «Халк сузи» 2001 й. 5 январ. 7. Каюмов Р.К. Узбекистон Республика- сининг Конституциявий хукуки. Т.: Адолат, 1998 й. 8. Инсон хукуклари (муаллифлар жамоаси). Т.: Адолат, 1997 й. 9. Хусанов О.Т. Узбекистон Республикаси давлат органлари. Т.: Шарк, 1996 й. 10. Хусанов О.Т. Мустакиллик ва махаллий хокимият. Т.: Шарк, 1997 й. 11. Узбекистон Республикаси Конституциясига шарх. Т.: Узбекистон, 2001 й. 12. Узбекистон Республикаси Конституциясини урганиш (муаллифлар жамоаси). Т.: Узбекистон, 2001 й. 13. Жахон Конституциялари. У.Таджиханов ва А.Саидовлар тахрири остида. Т.: Адолат, 2001 й. 14. www.akadmvd.uz

O'xshashlar

Давлат бошқаруви тушунчаси ва унинг асосий тамойиллари

Ҳуқуқий тарбия, унинг мазмуни ва тамойиллари

Тадбиркорлик ҳуқуқи ( хукуки ) тушунчаси, унинг асосий тамойиллари ва бозор муносабатларини шакллантиришдаги аҳамияти

Халқаро оммавий ҳуқуқнинг асосий тамойиллари

Қонунийлик тушунчаси ва унинг асосий белгилари