Ma'muriy-siyosiy faoliyat sohalarini boshqarish - Huquqshunoslik - Referatlar

Ma'muriy-siyosiy faoliyat sohalarini boshqarish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

200 KB

Ko'chirib olish

Ma'muriy-siyosiy faoliyat sohalarini boshqarish Reja 1. Mudofaa sohasini boshqarish 2 . Davlat xavfsizligi sohasini boshqarish 3. I chki ishlar sohasini boshqarish 4 . Tashqi ishlar sohasini boshqarish 5 . Adliya sohasini boshqarish

Mudofaa deganda - O`zbekiston Respublikasining suvereniteti, hududiy yaxlitligini, aholining tinch hayoti va xavfsizligini himoya qilishni ta'minlashning siyosiy, iqtisodiy, harbiy, ijtimoiy-huquqiy, axborot, tashkiliy va boshqa tadbirlari majmui tushuniladi. O`zbekiston Respublikasida mudofaa sohasini tartibga soluvchi asosiy qonun hujjati - bu O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasidir. Konstitutsiyasining 125-moddasiga binoan O`zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari O`zbekiston Respublikasining davlat suverenitetini va hududiy yaxlitligini, aholining tinch hayoti va xavfsizligini himoya qilish uchun tuziladi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi orqali mudofaa sohasini tartibga solishning boshlang`ich asoslari, masalan, davlat organlarini tashkil etish asoslari, mudofaa sohasini boshqarishning asosiy tamoyillari belgilab berilgandir. Mudofaa sohasini tartibga solishda O`zbekiston Respublikasining 2001 yil 11 mayda qabul qilingan “ Mudofaa to`g`risida ” gi qonuni 1 katta ahamiyatga ega. Mazkur qonun mudofaani tashkil etishning hamda O`zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarini boshqarishning huquqiy asoslarini belgilaydi, mamlakat mudofaasini ta'minlashda davlat organlarining vakolatlarini, shuningdek fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va fuqarolar ishtirokini aniqlab beradi. O`zbekiston Respublikasida mudofaa :  boshqa davlatga qarshi harbiy kuch ishlatmaslik, tajovuzning oldini olish va uni daf etish, shuningdek O`zbekiston Respublikasi tegishli shartnomalar bilan bog`langan davlatlarga yordam ko`rsatish hollari bundan mustasno;  xalqaro huquq normalariga muvofiq ravishda kollektiv xavfsizlik tizimlarida ishtirok etish;  harbiy-siyosiy bloklarda qatnashmaslik;  harbiy qurilishning zamonaviy urushlar va qurolli mojarolarning xususiyatiga monand bo`lishi; 1 O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 2001 №5, 80-m.

 yadroviy va boshqa turdagi yalpi qirg`in qurollarini ishlab chiqarishni, qayta ishlashni, olishni, saqlashni, tarqatishni va joylashtirishni rad etish;  Qurolli Kuchlarning, iqtisodiyotning, aholining, hududning tajovuzni daf etishga doim shay turishi;  mudofaaning yetarli darajada bo`lishi;  harbiy xizmat sharafli ekanligini ta'minlash kabi tamoyillarga asoslangan holda tartibga solinadi. Mudofaani tashkil etish quyidagilarni qamrab oladi: 1) tajovuzning oldini olish va qaytarishga, O`zbekiston Respublikasiga tajovuzlardan uyushgan holda qurolli himoyalanishga qaratilgan zarur sharoitlar yaratish; 2) mudofaa sohasida yagona davlat siyosatini amalga oshirish, davlat harbiy tuzilishini zamonaviy talablarga muvofiq takomillashtirish; 3) mudofaa vazifalarini hal etish uchun kerakli barcha kuchlar va vositalarning muvofiqlashtirib borilishini va hamkorlikda harakat qilishini ta'minlash; 4) harbiy-siyosiy vaziyat, milliy xavfsizlikka bo`lgan aniq va potensial tahdidlar monitoringini yuritish; 5) O`zbekiston Respublikasi urushga va qurolli mojarolarga tortilishining oldini olish yuzasidan siyosiy, iqtisodiy, harbiy, ijtimoiy-huquqiy, axborot, tashkiliy va boshqa chora-tadbirlar ko`rish; 6) Qurolli Kuchlarning qurilishi, tayyorgarligi, doim shay holda saqlab turilishi, ularning soni, tuzilishi va tarkibining maqbullashtirilishi; 7) Qurolli Kuchlarni tegishli ravishda zamonaviy qurol-yarog`lar, harbiy texnika, harbiy-texnikaviy va ashyoviy mol-mulklar, oziq-ovqat, boshqa moddiy- texnik vositalar, energetika va boshqa resurslar bilan ta'minlash, ularning zaxiralarini vujudga keltirish; 8) Qurolli Kuchlar qo`llanilishini rejalashtirish; 9) mudofaa vazifalarini hal etish uchun tashqi siyosiy yo`nalishdagi chora- tadbirlarni ko`rish; 10) aholini va hududni mudofaaga tayyorlash;

11) O`zbekiston Respublikasi Davlat chegarasining qo`riqlanishi va himoyalanishini ta'minlash; 12) aholini, iqtisodiyot va hayot kechirish uchun zarur bo`lgan obyektlarni yalpi qirg`in qurollaridan muhofaza qilishga doir tadbirlarni o`tkazish; 13) Qurolli Kuchlarning, mamlakat iqtisodiyotining, davlat organlari, fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari, korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning, shuningdek aholining safarbarlik tayyorgarligi; 14) davlat va safarbarlik zaxiralari uchun moddiy boyliklar zaxiralarini vujudga keltirish; 15) mudofaaning ilmiy, ilmiy-texnikaviy, ma'rifiy, harbiy-sanoat, iqtisodiy, axborot va qonunchilik bazasini takomillashtirish; 16) aholini ma'naviy-axloqiy va harbiy-vatanparvarlik ruhida tarbiyalash hamda Qurolli Kuchlar shaxsiy tarkibini davlatni himoya qilishga axloqiy-ruhiy jihatdan tayyorlash; 17) mamlakat mudofaasini tashkil etishga doir boshqa tadbirlar. Qurolli Kuchlar urushlar va qurolli mojarolarni qaytarish hamda oldini olish, O`zbekiston Respublikasining milliy manfaatlarini, suvereniteti, hududiy yaxlitligini hamda aholining tinch hayotini himoya qilish uchun davlat tomonidan tashkil etilgan va saqlab turilgan harbiy birlashmalar, qo`shilmalar va qismlarni, shuningdek boshqa harbiy tuzilmalarni o`z ichiga oladi. Qurolli Kuchlar o`z faoliyatini qonun ustunligi, markazlashgan rahbarlik va yakkaboshchilik, jangovar va safarbarlik borasida doimiy shaylik hamda harbiy intizomga rioya etish asosida quradi va amalga oshiradi. Harbiy obyektlar, binolar va inshootlar, qurol-yarog`, harbiy texnikaning barcha turlari, boshqa harbiy mol-mulklar davlat mulki hisoblanadi va Qurolli Kuchlar tasarrufida bo`ladi. Qurolli Kuchlarning komplektlanishi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Mudofaaga va Qurolli Kuchlarga rahbarlikni O`zbekiston Respublikasi Prezidenti - Qurolli Kuchlar Oliy bosh qo`mondoni amalga oshiradi.

O`zbekiston Respublikasi Prezidenti - Qurolli Kuchlar Oliy bosh qo`mondoni:  O`zbekiston Respublikasi mudofaa siyosati va harbiy qurilishining asosiy yo`nalishlarini belgilaydi;  O`zbekiston Respublikasining mudofaa qobiliyati ta'minlanishi, uning suvereniteti, xavfsizligi va hududiy yaxlitligi muhofaza etilishi yuzasidan zarur chora-tadbirlar ko`radi;  Qurolli Kuchlarni qurish, qo`llash va rivojlantirish rejalarini, shuningdek mudofaani tashkil etish yuzasidan davlatning boshqa reja va dasturlarini tasdiqlaydi;  O`zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari va boshqa harbiy tuzilmalarining tinchlik va urush davriga mo`ljallangan tuzilishi, tarkibi va joylashuvini tasdiqlaydi;  harbiy harakatlar olib borish to`g`risida, shu jumladan xalqaro tinchlikparvarlik tadbirlarida qatnashish to`g`risida, shuningdek Qurolli Kuchlarni o`zlariga bevosita taalluqli bo`lmagan vazifalarni bajarishga jalb etish to`g`risida qaror qabul qiladi va Qurolli Kuchlarga buyruq beradi;  O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida belgilangan tartibda: O`zbekiston Respublikasiga hujum qilinganda yoki tajovuzdan bir-birini mudofaa qilish yuzasidan tuzilgan shartnoma majburiyatlarini bajarish zaruriyati tug`ilganda urush holati, umumiy yoki qisman safarbarlik e'lon qiladi hamda O`zbekiston Respublikasining butun hududida yoki uning ayrim joylarida favqulodda holat joriy etadi;  Qurolli Kuchlarning oliy qo`mondonlarini tayinlaydi va vazifasidan ozod qiladi, oliy harbiy unvonlarni beradi;  qonunga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi:  davlat boshqaruv organlarining mudofaa sohasidagi faoliyatiga rahbarlik qiladi;  harbiy va muqobil xizmatga chaqirilishi lozim bo`lgan O`zbekiston Respublikasi fuqarolarining sonini, ularning harbiy va muqobil xizmatni o`tash

tartibini, harbiy xizmatga majburlarni va chaqiriluvchilarni harbiy hisobga olish ishining yuritilish tartibini, mudofaa va Qurolli Kuchlar ehtiyojlari uchun moddiy-texnika resurslari, oziq-ovqat, ashyoviy va boshqa mol-mulklarning normalari hamda hajmini belgilaydi;  muddatli xizmat harbiy xizmatchilarini hamda muqobil xizmat xizmatchilarini harbiy xizmatga chaqirish va zaxiraga bo`shatish to`g`risida, shuningdek harbiy xizmatga majburlarni yig`inlarga chaqirish to`g`risida qarorlar qabul qiladi, safarbarlikni va safarbarlikdan bo`shatishni tashkil etadi;  davlat harbiy buyurtmalarini shakllantirish va mudofaa ahamiyatiga molik ishlab chiqarishlarni tashkil etish sohasida yagona davlat siyosati o`tkazilishini ta'minlaydi;  mamlakat iqtisodiyotining safarbarlik tayyorgarligi, shuningdek davlat va safarbarlik zaxiralarini yaratish rejasini ishlab chiqadi, tasdiqlaydi hamda ijrosi ustidan nazorat olib boradi;  Qurolli Kuchlar harbiy xizmatchilarining moddiy va ijtimoiy-maishiy ta'minoti masalalarini hal etadi;  Qurolli Kuchlarning tegishli ravishda qurol-yarog`lar, harbiy texnika, harbiy- texnikaviy va ashyoviy mol-mulklar, oziq-ovqat hamda boshqa moddiy-texnika vositalari bilan jihozlanishini va ta'minlanishini tashkil etadi;  qurol-yarog`lar va harbiy texnika, strategik materiallar, ikki xil maqsadda ishlatilishi mumkin bo`lgan mahsulot va texnologiyalar eksporti hamda importi ustidan nazorat olib boradi;  korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va fuqarolar mudofaa ehtiyojlariga doir vazifalarni bajarganligi munosabati bilan ular sarf qilgan moddiy xarajatlarning o`rnini qoplash tartibini belgilaydi;  harbiy oliy va o`rta maxsus, kasb-hunar ta'lim muassasalarini, oliy o`quv yurtlari qoshida harbiy ta'lim fakultetlari, shuningdek harbiy tayyorgarlik o`quv markazlarini (harbiy kafedralar yoki sikllarni) tashkil etadi, qayta tashkil etadi va tugatadi;  qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshiradi.

O`zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi o`z tasarrufidagi qo`shinlarga boshqaruvni amalga oshiradi, mudofaa va harbiy qurilish sohasidagi davlat siyosati yuritilishini, O`zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi qo`shinlarining zamonaviy qurol-yarog`lar, harbiy texnika va moddiy-texnika vositalari bilan jihozlanishini, harbiy hamkorlik kengaytirilishini, chaqiruvning va Qurolli Kuchlar kadrlari tayyorlashning tashkil etilishini ta'minlaydi. O`zbekiston Respublikasi fuqarolari qonunda belgilangan tartibda harbiy yoki muqobil xizmatni o`tashga, shuningdek o`z mulkidagi binolar, inshootlar, transport va aloqa vositalari hamda boshqa mol-mulklarini urush davrida mudofaa ehtiyojlari uchun qonunda belgilangan tartibda berib turishga majburdirlar. O`zbekiston Respublikasi fuqarolarining harbiy xizmatni o`tashi O`zbekiston Respublikasining 2002 yil 12 dekabrda qabul qilingan “Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to`g`risida”gi qonun i 2 bilan tavrtibga solinadi. Amaldagi qonunchilikka binoan umumiy harbiy m a jburiyat fuqarolarning O`zbekiston Respublikasini himoya qilishga majburiy, harbiy tayyorgarligidan iborat bo`ladi hamda O`zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari (bundan buyon matnda Qurolli Kuchlar deb yuritiladi) safini to`ldirishni va ularning rezervini tayyorlashni ta'minlash maqsadida joriy etiladi. Umumiy harbiy majburiyat fuqarolarni harbiy xizmatga tayyorlashni, harbiy xizmatga chaqirishni, chaqiruv yoki kontrakt bo`yicha harbiy xizmat o`tashni, rezervdagi xizmatni, muqobil xizmatni, harbiy ro`yxatdan o`tish qoidalariga rioya etishni, favqulodda vaziyatlarda yoki O`zbekiston Respublikasiga qarshi harbiy tajovuz bo`lgan taqdirda aholini muhofaza etish tadbir-choralarini qamrab oladi. Harbiy xizmat O`zbekiston Respublikasi fuqarolarining Qurolli Kuchlar safida umumiy harbiy majburiyatni bajarish borasidagi davlat xizmatining alohida turidir. O`zbekiston Respublikasida harbiy xizmat quyidagilarni o`z ichiga oladi: muddatli harbiy xizmat . Muddatli harbiy xizmat chaqirilish yoshidagi fuqarolarning oddiy askarlar va serjantlar tarkibi lavozimlarida, shuningdek 2 O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 2002 №12, 217-m.

muqaddam harbiy xizmatni o`tamagan ofitserlarning qonun hujjatlarida belgilangan muddat mobaynida Qurolli Kuchlar safidagi majburiy xizmatidir. Muddatli harbiy xizmat muddatlari kalendar hisobida: muddatli harbiy xizmatni oddiy askarlar va serjantlar tarkibi lavozimlarida o`tayotgan harbiy xizmatchilar uchun - o`n ikki oy (oliy ma'lumotli shaxslar uchun - to`qqiz oy); muddatli harbiy xizmatni chaqiruv bo`yicha ofitserlar tarkibi lavozimlarida o`tayotgan ofitserlar uchun - to`qqiz oy qilib belgalanadi; safarbarlik chaqiruvi rezervidagi harbiy xizmat . Muddatli harbiy xizmatni o`tashga yaroqli hamda chaqirilish muddatini kechiktirish va chaqirilishdan ozod etilish huquqiga ega bo`lmagan, biroq Qurolli Kuchlar safiga navbatdagi muddagga chaqirilmagan shaxslar safarbarlik chaqiruvi rezervi safiga olinadilar. Safarbarlik chaqiruvi rezervidagi xizmat hududiy prinsip asosida oylik yig`inlar tarzida tashkil etiladi hamda chaqiriluvchilar tomonidan O`zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligining maxsus hisobvarag`iga pul badallari kiritilishini nazarda tutadi. Safarbarlik chaqiruvi rezervidagi xizmat safiga shaxslar yigirma yetti yoshga to`lgunga qadar olinadilar va har yilgi harbiy yig`inlarga jalb etilishlari mumkin, favqulodda vaziyatlar yoki O`zbekiston Respublikasiga qarshi harbiy tajovuz ro`y bergan taqdirda esa haqiqiy harbiy xizmatga chaqiriladilar. Safarbarlik chaqiruvi rezervidagi xizmatni o`tagan fuqarolar yigirma yetti yoshga to`lganlaridan keyin Qurolli Kuchlar rezervi tarkibiga o`tkaziladilar. Safarbarlik chaqiruvi rezervidagi xizmat safiga olingan shaxslar to`laydigan pul badallari miqdori va ularni to`lash tartibi O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdaqlanadigan alohida nizom bilan belgilanadi. Bu mablag`lar muddatli harbiy xizmatdagi harbiy xizmatchilarning pul va moddiy ta'minotini oshirish, shuningdek safarbarlik chaqiruvi rezervidagi xizmat safiga olingan shaxslarning harbiy yig`inlarini o`tkazishga aniq maqsadli yo`naltirilgan bo`ladi; kontrakt bo`yicha harbiy xizmat . Kontrakt bo`yicha harbiy xizmat Qurolli Kuchlar safidagi haqiqiy harbiy xizmatga ixtiyoriylik asosida, harbiy xizmat

nazarda tutilgan vazirliklar, davlat qo`mitalari va idoralar orqali davlat bilan tuziladigan kontraktga binoan kirgan fuqarolar bajaradigan harbiy xizmat turidir. Harbiy xizmatni kasb tariqasida tanlagan fuqarolar kontrakt bo`yicha harbiy xizmatni oddiy askarlar, serjantlar va ofitserlar tarkibi lavozimlarida o`taydilar. Harbiy xizmatni o`tash muddatlari va asosiy shartlari kontraktda belgilanadi. Ayni paytda dastlabki kontrakt xizmatni oddiy askarlar va serjantlar tarkibi lavozimlarida o`tash bo`yicha uch yil, ofitserlar tarkibi lavozimlarida o`tash bo`yicha besh yil muddatga tuziladi. Oliy harbiy ta'lim muassasalarining kursantlari bilan o`qish davri uchun kelgusida ularning ofitserlar tarkibi lavozimlarida harbiy xizmatni kamida besh yil majburiy o`tash sharti bilan kontrakt tuziladi; O`zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safida harbiy xizmatni o`tagan rezervchilar xizmati . Rezervchilar xizmati haqiqiy harbiy xizmatni, shuningdek safarbarlik chaqiruvi rezervidagi xizmatni o`tagan oddiy askarlar, serjantlar va ofitserlar jumlasidan bo`lgan harbiy xizmatga majburlar uchun Qurolli Kuchlarning qo`shilmalari, qismlari va bo`linmalari safini urush davrida taqozo etiladigan shtatlar darajasiga qadar to`ldirish, shuningdek urush davri taqozo ztadigan tuzilmalarni kuchaytirish maqsadida umumiy harbiy majburiyat asosida joriy etiladigan harbiy xizmat turidir. Rezervchilar sifatida xizmatni o`tayotgan harbiy xizmatga majburlar tinchlik davrida, qoida tariqasida, qo`shinlarning jangovar tayyorgarligini saqlab turish, rezervchilarning harbiy hisobdagi ixtisoslik bo`yicha majburiyatlarni tinchlik va urush davrida bajarishi uchun zarur bo`lgan ko`nikmalarini saqlab qolish va takomillashtirish maqsadida xarbiy qismlar bazasida xududiy prinsip asosida tashkil etiladigan harbiy tayyorgarlik bo`yicha harbiy yig`inlarni o`tashga jalb etilishlari mumkin. Rezervchilardan urush davrida ham, tinchlik davrida ham O`zbekiston Respublikasiga qarshi harbiy tajovuz taxdidi va mamlakat xavfsizligiga taxdid tug`ilganida, tabiiy ofatlar hamda favqulodda vaziyatlar oqibatlarini bartaraf

etishda O`zbekiston Respublikasi Prezidenti farmoniga binoan qo`shilmalar va qismlar tarkibida jangovar maqsadlar bo`yicha foydalanilishi mumkin. O`zbekiston Respublikasi fuqarolari tomonidan o`taladigan xizmatlarning yana bir turi - bu muqobil xizmat dir. Muqobil xizmat fuqarolarning umumiy harbiy majburiyatni bajarishining chaqiruv bo`yicha harbiy xizmat o`rniga iqtisodiyot, ijtimoiy sohaning turli tarmoqlarida kam malaka talab etiladigan (yordamchi) ishlarni, shuningdek falokatlar, halokatlar, tabiiy ofatlar va boshqa favquloddi vaziyatlar oqibatlarini bartaraf etish ishlarini bajarish bilan bog`lik bo`lgan alohida turidir. O`n sakkiz yoshdan yigirma yetti yoshgacha bo`lgan, harbiy ro`yxatda turuvchi va xizmatga chaqirilishi lozim bo`lgan fuqarolar, agar ular diniy ta'limoti qurol-yarog`dan foydalanish va Qurollr Kuchlarda xizmat qilishga yo`l qo`ymaydigan, ro`yxatga olingan diniy tashkilotlar hisobida tursalar, muqobil xizmat huquqiga ega. Muqobil xizmatning muddati yigirma to`rt oyni, oliy ma'lumotli fuqarolar uchun esa o`n sakkiz oyni tashkil etadi. Fuqaro muhofazasi . Fuqaro muhofazasi - harbiy harakatlar olib borish paytida yoki shu harakatlar oqibatida yuzaga keladigan xavflardan O`zbekiston Respublikasi aholisini, hududlarini, moddiy va madaniy boyliklarini muhofaza qilish maqsadida o`tkaziladigan tadbirlarning davlat tizimidir. O`zbekiston Respublikasida fuqaro muhofazasi O`zbekiston Respublikasining 2000 yil 26 mayda qabul qilingan «Fuqaro muhofazasi to`g`risida»gi qonun i 3 bilan tartibga solinadi. Ushbu qonun fuqaro muhofazasi sohasidagi asosiy vazifalarni, ularni amalga oshirishning huquqiy asoslarini, davlat organlarining, korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning (bundan buyon matnda tashkilotlar deb yuritiladi) vakolatlarini. O`zbekiston Respublikasi fuqarolarining huquqlari va majburiyatlarini, shuningdek, fuqaro muhofazasi kuchlari va vositalarini belgilaydi. 3 O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 2000 №5-6, 151-m.

O`zbekiston Respublikasi fuqaro muhofazasiga umumiy rahbarlikni O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi amalga oshiradi. O`zbekiston Respublikasi Bosh vaziri mamlakat fuqaro muhofazasining boshlig`idir. O`zbekiston Respublikasi fuqaro muhofazasini boshqarish O`zbekiston Respublikasining Favqulodda vaziyatlar vazirligi zimmasiga yuklanadi. Mazkur vazirlik aholini va xalq xo`jaligi obyektlarini tabiiy ofatlardan muhofaza qilishning samarali tizimini tashkil etish, respublikada tabiiy va texnogen tusdagi favqulodda vaziyatlarning oldini olish va oqibatlarini bartaraf etish maqsadida O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 1996 yil 4 mart da gi «O`zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligini tashkil etish to`g`risida»gi Farmoni 4 bilan tashkil etilgan. Qoraqalpog`iston Respublikasi, viloyatlar, tumanlar va shaharlar hududlarida fuqaro muhofazasiga rahbarlik qilishni tegishincha lavozimiga ko`ra fuqaro muhofazasining boshlig`i bo`lgan Qoraqalpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashi Raisi, viloyatlar, tumanlar va shaharlar hokimlari amalga oshiradilar. Vazirliklar, idoralar va tashkilotlarda fuqaro muhofazasiga rahbarlik qilishni ularning lavozimiga ko`ra mazkur organlar va tashkilotlar fuqaro muhofazasining boshlig`i bo`lgan rahbarlari amalga oshiradilar. 2 . Davlat xavfsizligi sohasini boshqarish O`zbekiston Respublikasining davlat xavfsizligi deganda - O`zbekiston Respublikasining suverenitetini, konstitutsiyaviy tuzumini, aholining tinch turmush tarzini chegaralarning daxlsizligini hamda hududiy yaxlitligini ta'minlashga qaratilgan choralar tizimidir. Davlat xavfsizli gi sohasini boshqarishda quyidagi xususiyatlar namoyon bo`ladi: 4 O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmonlari. 1995-1999. T., Adolat, 2000 .

birinchidan, muayyan davlat organi tomonidan amalga oshirilishi bilangina cheklanib qolmaydi, balki davlat xavfsizligi hamda milliy va xizmat sirlarini ta'minlash mamlakatdagi barcha organlar, mansabdor shaxslar va fuqarolarning ham burchi hisoblanadi; ikkinchidan, davlat xavfsizligini ta'minlovchi vakolatli organlar ushbu sohani boshqarishni amalga oshirish bilan birga O`zbekiston Respublikasiga qarshi qaratilgan va qonunlarda belgilangan boshqa turdagi jinoyatlar bo`yicha tergov va surishtiruv harakatlarini ham amalga oshiradilar; uchinchidan, davlat xavfsizligi sohasini boshqarishda markazlashganlik, yakkaboshchilik, xizmatni o`tashning maxsus o`rnatilgan tartib-qoidalari hamda harbiy intizom qoidalari tadbiq etiladi. Davlat xavfsizligi sohasi O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 1991 yildagi Farmoni bilan tashkil etilgan O`zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik xizmati tomonidan boshqariladi. O`zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik xizmati O`zbekiston Respublikasi davlat qo`mitasining huquqiy maqomiga ega. MXX va uning joylardagi organlari: xorijiy davlatlar va xorijiy tashkilotlar maxsus xizmatlarining O`zbekistonga qarshi razvedka-qo`poruvchilik faoliyati bilan kurash olib boradilar; O`zbekiston Respublikasining mustaqilligini, konstitutsiyaviy tuzumini, hududi butunligini, iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy va mudofaa qudratini g`ayriqonuniy tajovuzlardan himoya qilishni amalga oshiradi. MXX ning asosiy vazifalari O`zbekiston Respublikasi manfaatlari yo`lida razvedka va kontrrazvedka faoliyati bilan shug`ullanish va uyushgan jinoyatchilikka qarshi kurash hisoblanadi. Milliy xavfsizlik organlari o`z faoliyatini qonuniylik, qonun oldida hammaning tengligi, shaxsni, uning huquqlari va erkinliklarini hurmat qilish, insonparvarlik va baynalminallik prinsiplari asosida amalga oshiradilar. O`zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik xizmati respublika qo`mitasining huquqlari bilan ta'minlanadi va O`zbekiston Respublikasi Prezidentiga bo`ysunadi.

MXX o`ziga yuklatilgan vazifalarni bajarish uchun Qoraqalpog`iston Respublikasida, uning davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari bilan kelishilgan holda, viloyatlarda, alohida shaharlar va tumanlarda o`zining organlarini tuzadi. MXX O`zbekiston Respublikasi hokimiyat va boshqaruvi organlarining ishlashini nodo`stlik kayfiyatidagi davlatlar va Konstitutsiyaga qarshi ichki tuzilmalar maxsus xizmatlarining razvedka-qo`poruvchilik va boshqa xil jinoiy tajovuzlardan samarali himoya qilish uchun javobgardir va O`zbekiston Respublikasi Prezidenti hamda Oliy Majlisi oldida muntazam ravishda hisob berib turadi. MXX ga O`zbekiston Respublikasi Prezidenti farmoni bilan tayinlanadigan va keyinchalik O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining sessiyasida tasdiqlanadigan Rais boshchilik qiladi. MXX raisining o`rinbosari va o`rinbosarlari Raisning taqdimnomasiga ko`ra O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qarori bilan tayinlanadilar. MXX Raisi O`zbekiston Respublikasi qonunchiligi bilan respublika vazirlariga berilgan huquqlardan foydalanadi. Xavfsizlik organlari ishni tashkil etish masalalarini hal etish uchun tarkibida MXX Raisi – Kengash raisi, uning o`rinbosarlari va MXXning boshqa rahbar xodimlari bo`lgan O`zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik xizmati Kengashi tuziladi. Davlat chegaralarini himoya qilish. O`zbekiston Respublikasining Davlat chegarasi - O`zbekiston Respublikasi hududi doirasini (quruqlikda, suvda, yer ostida, havo bo`shligida) belgilovchi chiziqdan va bu chiziq bo`ylab o`tuvchi vertikal sathdan iboratdir. O`zbekiston Respublikasida davlat chegaralari 1999 yil 20 avgustda qabul qilingan «O`zbekiston Respublikasining davlat chegarasi to`g`risida»gi qonun i 5 bilan tartibga solinadi. Ushbu Qonunning asosiy maqsadi - O`zbekiston Respublikasi Davlat chegarasini belgilash, o`zgartirish, himoya qilish va qo`riqlash sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iboratdir. 5 O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1999 №9, 217-m.

Davlat chegarasini belgilash va o`zgartirish paytida O`zbekiston Respublikasi milliy xavfsizlikni ta'minlash zaruratidan kelib chiqadi hamda quyidagi tamoyillarga amal qiladi:  davlatlarning suvereniteta , hududiy yaxlitligi , davlat chegaralari daxlsizligi va buzimasligini o ` zaro hurmatlash ;  chegara masalalarini tinch yo`l bilan hal etish;  chet el davlatlari bilan har tomonlama, teng huquqlilik va o`zaro manfaatdorlik asosida hamkorlik qilish;  qo`shni davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik;  kuch ishlatmaslik va kuch bilan tahdid qilmaslik. Davlat chegarasini belgilash va o ` zgartirish O ` zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga asosan O ` zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan amalga oshiriladi . O`zbekiston Respublikasida davlat chegarasini jihozlash va uni asrash ustidan nazorat qilish; davlat chegarasining shaxslar va transport vositalari tomonidan kesib o`tilishi; davlat chegarasi orqali tovarlar, boshqa mol-mulk va hayvonlarni olib o`tish; davlat chegarasi orqali shaxslar, transport vositalari, tovarlar, boshqa mol-mulk va hayvonlarni o`tkazish; davlat chegarasida yoki uning yaqinida xo`jalik faoliyati va boshqa faoliyat yuritish tartibini belgilovchi qoidalar majmuidan iborat bo`lgan - davlat chegarasi rejimi o`rnatiladi. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi : Davlat chegarasini himoya qilish va qo`riqlash sohasidagi kuchlar va vositalarni, o`tkaziladigan tadbirlarni moliyalash va resurslar bilan ta'minlashni amalga oshiradi; Davlat chegarasini himoya qilish va qo`riqlash sohasida normativ hujjatlar chiqaradi; vazirliklar, idoralar, ijro hokimiyati mahalliy organlarining Davlat chegarasini himoya qilish va qo`riqlash sohasidagi faoliyati ustidan nazoratni amalga oshiradi; qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. Davlat chegarasini himoya qilish va qo`riqlash bo`yicha maxsus vakolatli organ : Davlat chegarasini himoya qilish va qo`riqlashni ta'minlaydi; chegara qo`shinlari faoliyatini boshqarishni amalga oshiradi; davlat boshqaruv organlari,

mahalliy davlat hokimiyati organlari, Fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari, korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning Davlat chegarasini himoya qilish va qo`riqlash sohasidagi faoliyatini muvofiqlashtirib turadi; Davlat chegarasini himoya qilish va qo`riqlashga doir masalalarda boshqa davlatlarning tegishli chegara idoralari, xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikni amalga oshiradi; Davlat chegarasi chizi g` ining o`tishini belgilashda ishtirok etadi; davlat budjetining Davlat chegarasini himoya qilish va qo`riqlashga doir qismini shakllantirish yuzasidan takliflarni O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi muhokamasiga kiritadi; qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. O`zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi: Davlat chegarasini himoya qilish va qo`riqlashni tashqi siyosiy va xalqaro-huquqiy jihatdan ta'minlashni amalga oshiradi; Davlat chegarasini va uning rejimini belgilash bo`yicha muzokaralar olib boradi, zarur hujjatlar va materiallar tayyorlaydi; O`zbekiston Respublikasi fuqarolari, chet el fuqarolari va fuqaroligi bo`lmagan shaxslarning O`zbekiston Respublikasiga kirishi va O`zbekiston Respublikasidan chiqishi huquqini beruvchi hujjatlarni rasmiylashtiradi; Davlat chegarasi rejimiga rioya etish masalalarini, chegara nizolarini belgilangan tartibda hal etadi; qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. O`zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik xizmati: Davlat chegarasi xavfsizligiga tahdidlar to` g` risida belgilangan tartibda axborot taqdim etadi; chegara qo`shinlari bilan hamkorlikda razvedka, kontrrazvedka va tezkor-qidiruv faoliyatini amalga oshiradi; belgilangan tartibda kontrabandaga qarshi kurash choralarini ishlab chiqadi va amalga oshiradi; Davlat chegarasida va chegara oldi hududlarida ijtimoiy-siyosiy, madaniy va boshqa tadbirlar o`tkazilayotganda xavfsizlik ta'minlanishida ishtirok etadi; qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. O`zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi: havo bo`shli g` ida Davlat chegarasi himoya qilinishi va qo`riqlanishini amalga oshiradi; O`zbekiston Respublikasining Qurolli Kuchlari qonun hujjatlarida belgilangan tartibda Davlat

chegarasini himoya qilishda ishtirok etishini ta'minlaydi; o`z vakolatlari doirasida havo bo`shli g` ida yuzaga kelgan chegara nizolarini hal etadi; Davlat chegarasini himoya qilish va qo`riqlash tadbirlari resurs va boshqa jihatdan ta'minlanishida chegara qo`shinlariga belgilangan tartibda ko`maklashadi; qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. O`zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi: Davlat chegarasini himoya qilish va qo`riqlashga doir tadbirlarni amalga oshirishda chegara qo`shinlariga ko`maklashadi; chegara oldi zonasida chegara oldi rejimiga rioya etilishi ustidan hamda Davlat chegarasi orqali o`tkazish punktlariga tutash hududlarda huquq- tartibotga rioya etilishi ustidan nazoratni amalga oshirishda ichki ishlar organlarining ishtirokini ta'minlaydi; chegara oldi hududlarida huquq-tartibotning holati to` g` risida chegara qo`shinlariga axborot beradi; Davlat chegarasini himoya qilishda ichki q o` shinlar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda ishtirok etishini ta'minlaydi; chegara qo`shinlarining taqdimnomasiga binoan chegara oldi qidiruv ishlari va operatsiyalari o`tkazilayotgan paytda, shuningdek harbiy xurujni qaytarish yoki Davlat chegarasi orqali noqonuniy ommaviy o`tishlarning oldini olish chogida Davlat chegarasiga yaqin ayrim uchastkalar yoki obyektlarga fuqarolarning o`tishini vaqtincha cheklash yoki man etishni ta'minlaydi; qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. O`zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo`mitasi: Davlat chegarasini himoya qilish va qo`riqlashda chegara qo`shinlariga ko`maklashadi; Davlat chegarasi orqali o`tkazish punktlaridagi rejimga rioya etilishi ustidan nazoratni amalga oshirishda bojxona organlari ishtirokini ta'minlaydi; shaxslar, transport vositalari, tovarlar, boshqa mol-mulk va hayvonlarning Davlat chegarasi orqali o`tkazish punktlarida bojxona nazoratidan o`tishi va rasmiylashtirilishini tashkil etadi; kontrabandaga va bojxona to`g`risidagi qonun hujjatlari boshqa tarzda buzilishiga qarshi kurashga doir choralar ishlab chiqadi va amalga oshiradi; Davlat chegarasi orqali o`tkazish punktlari tashkil etishga doir takliflarni kiritadi; qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshiradi.

Davlat chegarasida sanitariya-karantin, veterinariya, fitosanitariya nazoratini hamda nazoratning boshqa turlarini amalga oshiruvchi davlat boshqaruvi organlari: shaxslar, transport vositalari, tovarlar, boshqa mol-mulk va hayvonlar Davlat chegarasi orqali o`tkazilishida o`z vakolatlari doirasida ishtirok etadilar; zarur hollarda Davlat chegarasi orqali o`tkazish punktlarida o`z xizmatlarini tuzadilar va ular ishini tashkil qiladilar; Davlat chegarasini himoya qilish va qo`riqlashda chegara qo`shinlariga o`z vakolatlari doirasida ko`maklashadilar; qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshiradilar. Mahalliy davlat hokimiyati organlari: Davlat chegarasini qo`riqlash uchun qonun hujjatlariga muvofiq sharoit yaratib beradilar; Davlat chegarasi ehtiyojlari uchun belgilangan tartibda yer uchastkalari beradilar, ulardan foydalanish ustidan nazoratni amalga oshiradilar; Davlat chegarasini himoya qilish va qo`riqlashda fuqarolar ixtiyoriy asosda ishtirok etishlariga ko`maklashadilar; qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshiradilar. Fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari, korxonalar, muassasalar va tashkilotlar: chegara qo`shinlariga, Havo hujumiga qarshi mudofaa qo`shinlariga, shuningdek Davlat chegarasida nazoratni amalga oshiruvchi davlat boshqaruv organlariga ko`maklashadilar, ularga zarur axborot taqdim etadilar; Davlat chegarasini himoya qilish va qo`riqlashda fuqarolar ixtiyoriy asosda ishtirok etishlari uchun sharoit yaratadilar. Fuqarolar chegara qo`shinlariga ko`maklashuvchi otradlar tarkibida va boshqa shakllarda chegara oldi hududi doirasida Davlat chegarasini himoya qilish va qo`riqlashda ixtiyoriy asosda ishtirok etadilar. Fuqarolarning Davlat chegarasini himoya qilish va qo`riqlashda ishtirok etishi tartibi O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. 3 § . I chki ishlar sohasini boshqarish

O`zbekiston Respublikasida ichki ishlar sohasini boshqarish O`zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi tomonidan amalga oshiriladi. O`zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi Respublika Konstitutsiyasi va Respublika suvereniteti haqidagi Deklaratsiyaga muvofiq O`zbekiston Respublikasining davlat boshqaruv organi hisoblanadi. Vazirlik o`z huquqi doirasida fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini, jamoat tartibini, jamoat xavfsizligini muhofaza qilishni va jinoyatchilikka qarshi kurashni ta'minlaydi. U o`z faoliyatida O`zbekiston Respublikasi Prezidentiga va Hukumatiga bo`ysunadi. Vazirlik O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tuziladi va tugatiladi, so`ngra O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan tasdiqlanadi hamda O`zbekiston Respublikasi Prezidenti, Oliy Majlisi va Vazirlar Mahkamasi oldida o`z zimmasidagi vazifalarning hal etilishi uchun javob beradi. Vazirlik o`z faoliyatida siyosiy partiyalar, jamoat tashkilotlari va harakatlaridan mustaqildir. O`zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligining asosiy vazifalari quyidagilardan iboratdir: 1) respublika ichki ishlar organlari ishining strategik yo`nalishlarini belgilash; 2) ichki ishlar organlari faoliyatiga umumiy rahbarlik qilish, uni muvofiqlashtirish, ularga tashkiliy-metodik yordam berish va ular faoliyatining samaradorligini ta'minlash; 3) ichki ishlar organlari, ichki ishlar vazirligi korxonalari, muassasalari va tashkilotlari tizimining faoliyatida qonuniylikni, fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ta'minlash; 4) ichki qo`shinlarning jangovar va safarbarlik tayyorgarligini ta'minlash; 5) jamoat xavfsizligini ta'minlash va jamoat tartibini saqlash, jinoyatchilikka qarshi kurash ishlarini tashkil etish; 6) fan va texnika yutuqlarini, ijobiy tajribani, boshqaruvning progressiv shakllari va ish usullarini joriy etish; 7) ichki ishlar organlari faoliyatining huquqiy asoslarini ishlab chiqish; 8) ichki ishlar organlarida kadrlar bilan ishlashning yuqori saviyada bo`lishini ta'minlash;

9) ichki ishlar organlari xodimlarini ijtimoiy kafolatlashni ta'minlash; 10) uyushgan jinoyatchilik va poraxo`rlikka qarshi kurash ishlarini ta'minlash. Vazirlik o`z vazifalari va funksiyalarini amalga oshirishda quyidagi prinsiplarga amal qiladi:  kollegiallikni yakkaboshchilik bilan uyg`unlashtirish;  qonunchilik, shaxsni hurmat qilish, baynalmilalchilik;  oshkoralik;  davlat organlari, jamoatchilik birlashmalari, mehnat jamoalari va aholi bilan birgalikda ish olib borish, jamoatchilik fikrini hisobga olish;  ichki ishlar organlari xodimlarining milliy mansublik, til, o`troqlik belgilari bo`yicha huquqlarini cheklashga yo`l qo`ymaslik. Vazirlik faoliyatining huquqiy asoslarini quyidagilar tashkil etadi: O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi; O`zbekiston Respublikasining q onunlari; O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmonlari; O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining normativ aktlari; d avlat hokimiyati va boshqaruvining markaziy va respublika organlari bilan ichki ishlar organlarining faoliyati sohasidagi o`zaro hamkorlik haqidagi bitimlar; O`zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligining idoraviy normativ aktlari. Vazirlik huquqiy aktlar asosida va ularni bajarish uchun buyruqlar, ko`rsatmalar, yo`riqnomalar chiqaradi va qoidalar o`rnatadi. Vazirlikning o`z qaramog`iga kiritilgan masalalar bo`yicha normativ aktlari O`zbekiston Respublikasi hududida joylashgan ichki ishlar organlari va ichki qo`shinlar tomonidan bajarilishi majburiydir. Zarur hollarda O`zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi boshqa vazirliklar va idoralar bilan birgalikda normativ aktlar chiqaradi. O`zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi davlat organlarini, jamoat birlashmalarini, mehnat jamoalarini, aholini va ommaviy axborot vositalarini respublikadagi huquq-tartibotning ahvolidan hamda ichki ishlar organlarining uni mustahkamlashga, shuningdek, vazirlik zimmasiga yuklatilgan vazifalarni bajarishga oid faoliyatidan xabardor qilib turadi. Vazirlik davlat organlaridan,

jamoat tashkilotlaridan, mansabdor shaxslar va fuqarolardan vazirlik vazifalarini bajarish uchun zarur bo`lgan axborotlarni talab qilib olishga haqlidir. Vazirlik o`z faoliyatini boshqa respublika huquqni muhofaza qilish organlari bilan o`zaro hamkorlik qilish va muvofiqlashtirish asosida amalga oshiradi. O`zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi o`z zimmasiga yuklatilgan vazifalarga muvofiq: ichki ishlar organlarining jinoyatchilikka qarshi kurash, jamoat tartibini saqlash, huquqbuzarlikning oldini olish, kadrlar bilan ishlash va qonuniylikni mustahkamlash borasidagi ishlariga umumiy rahbarlik qiladi va bu ishlarni muvofiqlashtiradi, metodik jihatdan ta'minlaydi; jinoyatchilikka qarshi kurash, jamoat tartibini saqlash va jamoat xavfsizligini ta'minlash respublika dasturini tayyorlaydi va amalga oshiradi, mazkur yo`nalishlar bo`yicha umumittifoq dasturini ishlab chiqish va amalga oshirishda ishtirok etadi; huquq-tartibot masalalari yuzasidan respublika qonunchiligini ishlab chiqishda takliflar kiritadi va qatnashadi; o`z huquqi doirasida ichki ishlar organlari faoliyatini huquqiy jihatdan ta'minlaydi; jinoyatchilikka qarshi kurash va jamoat tartibini saqlash bo`yicha respublika tadbirlarini o`tkazishni kuchlar va vositalar bilan boshqaradi; ichki ishlar organlarida rejalashtirish, nazorat qilish va axborot-analitik faoliyatning yagona tizimini belgilaydi, tashkil etadi va ta'minlaydi; respublika ma'lumotnoma-axborot fondlarini, operativ-qidiruv va kadrlarni hisobga olishni shakllantiradi, respublika kriminalistik hisobot-axborot tizimini tuzadi, ichki ishlar organlari faoliyati masalalari yuzasidan davlat statistika hisobotini olib boradi; O`zbekiston Respublikasi hududida joylashgan transport ichki ishlar organlariga, ichki ishlar organlari o`quv yurtlariga rahbarlikni amalga oshiradi; jinoyatlar hamda jamiyatga qarshi boshqa xatti-harakatlarning o`z vaqtida oldini olish tadbirlarini ishlab chiqadi va amalga oshiradi, vazirlik, idoralar,

muassasalar va tashkilotlarga jinoyatchilikni keltirib chiqaruvchi va boshqa huquq- tartibotni buzish hollarining sabablarini hamda ana shu xatti-harakatlarni sodir qilishga sabab bo`luvchi shart-sharoitlarni bartaraf etish yuzasidan takliflar kiritadi; fuqarolar, davlat, jamoat, kollektiv, qo`shma, kooperativ hamda boshqa korxonalar, tashkilotlar va muassasalarning iqtisodiy manfaatlarini g`arazli jinoiy hurujlardan himoya qilishni hamda ular tufayli yetkazilgan zararning o`rni qoplanishini, jinoiy jazo beriladigan poraxo`rlikka, soxta pul yasashga va valuta operatsiyalari qoidalarining buzilishiga qarshi kurashni ta'minlaydi; operativ-qidiruv ishlarini tashkil etadi va amalga oshiradi; qonunchilik tomonidan ichki ishlar organlari zimmasiga yuklatilgan jinoyatlar haqidagi dastlabki so`roq va tergovni ta'minlaydi; tergov va suddan yashirinib yurgan ayblanuvchi, hukmni ijro etish va jazoni o`tashdan bo`yin tovlab yurgan jazoga tortilgan shaxslarni, bedarak yo`qolgan va qonunda nazarda tutilgan hollarda boshqa shaxslarni qidirish ishlarini tashkil etadi; boshqa davlat va jamoat tashkilotlari bilan birgalikda bolalarning nazoratsiz qolishining oldini olish hamda balog`atga yetmaganlar tomonidan huquq buzishlarga qarshi kurash ishlarini olib boradi; sudlarning ajrimlari, prokurorlarning qarorlari va tergovchilar va dastlabki tergovni olib borgan shaxslarning prokuror tomonidan qamoqqa olish xulosasi to`g`risida sanksiya berilgan qarorlarining, shuningdek, qonunchilik tomonidan ichki ishlar organlari zimmasiga ijro etish yuklatilgan majbur etishning boshqa choralarini qo`llanishi haqidagi boshqa qarorlarning ijrosini ta'minlaydi; hibsga olinganlar va ushlanganlarni q o`riqlab va kuzatib borishni tashkil etishni ta'minlaydi; ozodlikdan mahrum etishga, surgun, badarg`a qilishga hamda qonunchilik tomonidan ichki ishlar organlarining zimmasiga ijro etish yuklatilgan jazoning boshqa turlari bo`yicha hukm qilingan shaxslarga nisbatan sud hukmlarining ijro etilishini tashkil etishni ta'minlaydi;

jazoga hukm etilganlar axloqini tuzatish va ularni qayta tarbiyalash ishlarini belgilangan tartibda tashkil etadi, qonun tomonidan belgilangan jazoni o`tash rejimiga qat'iy rioya qilinishini, jazoga hukm etilganlarni ijtimoiy foydali mehnatga jalb etish, ular bilan siyosiy-tarbiyaviy ishlar olib borishni tashkil etadi, manfaatdor vazirliklar va muassasalar bilan birgalikda jazoga hukm etilganlarga umumiy ta'lim va hunar-texnika ta'limi berishni tashkil etadi va amalga oshiradi, sodir etilgan jinoyatning xarakteri va ijtimoiy xavfliligini, jazoga hukm etilganning shaxsiyati, shuningdek, uning hulq-atvori va mehnatga munosabatini hisobga olgan holda jazoga hukm etilganlar axloqini tuzatish va ularni qayta tarbiyalash vositalarini tanlashda yakka tartibda ish olib borishni ta'minlaydi, bunda pedagogika, psixologiya va boshqa fanlar sohasida erishilgan yutuqlardan keng foydalanadi; ozodlikdan mahrum etilgan joylardan bo`shatilgan shaxslarning ishga joylashishiga va turmushda o`z o`rnini topishiga ko`maklashadi; ozodlikdan mahrum etilgan joylardan bo`shatilgan shaxslarni qonunchilikka muvofiq ma'muriy nazorat qilib turadi, shuningdek, qonun tomonidan belgilangan hollarda shartli ravishda jazoga hukm etilgan va shartli ravishda jazoni o`tashdan ozod etilgan shaxslarni nazorat qilib boradi; respublika hududida pasport tizimi talablarining bajarilishini ta'minlaydi, chegara qo`shinlari bilan birgalikda fuqarolarning chegara rejimi qoidalariga rioya qilishlarini nazorat qiladi, , chet ellik va fuqaroligi bo`lmagan shaxslarning O`zbekiston Respublikasi hududida ular uchun belgilangan yashash va ko`chish qoidalariga rioya qilishlarini nazorat qilib boradi; qonunchilikka muvofiq o`t ochish va sovuq qurollar, o`q-dorilar, portlovchi moddalar, kuchli ta'sir etuvchi zaharli, narkotik va radioaktiv moddalarni sotib olish, saqlash va tashishni, o`q otish tirlari va otishma joylarini, qurol-yarog`larni tuzatish va pirotexnika korxonalari, ov va sport qurollari bilan savdo qiluvchi magazinlarni ochishni va ularning ishlashini nazorat qilib boradi;

belgilangan tartibda poligrafiya hamda shtempel-gravura korxonalarini ochish va ularning ishini, shuningdek, poligrafiya asbob-uskunalarini sotib olish, saqlash hamda muhr va shtamplarni tayyorlashni nazorat qilib boradi; respublikada davlat yong`in nazoratini amalga oshiradi, aholi yashaydigan joylar va xalq xo`jaligi obyektlarini yong`indan saqlashni ta'minlaydi, boshqa vazirliklar va idoralarning yong`indan saqlash bo`linmalari ishini nazorat qiladi va boshqaradi, respublika yong`indan saqlash tashkilotlarining birgalikda ish olib borish tartibini belgilaydi; tabiiy ofatlar va boshqa favqulodda holatlar ro`y berganda odamlarni va mol-mulkni qutqarishda qatnashadi, bunda jamoat tartibi saqlanishini ta'minlaydi, mol-mulkni muhofaza qilishni tashkil etadi, bunday ishlarga aholini, shuningdek, transport hamda korxonalar, tashkilotlar, muassasalar va fuqarolarga tegishli vositalarni qutqaruv ishlarini va kechiktirib bo`lmaydigan avariya - qayta tiklash ishlarini o`tkazishga jalb qilishga ko`maklashadi; huquqbuzarlikdan va baxtsiz hodisalardan zarar ko`rgan hamda jamoat joylarida og`ir ahvolda qolgan shaxslarga shoshilinch yordam ko`rsatishni tashkil etadi; shaharlarda va aholi yashaydigan boshqa joylarda yo`l harakatini va avtomobil yo`llarida qatnovni boshqarishni tashkil etadi, vazirliklar, idoralar va transport tashkilotlarining avtomototransport hamda shahar elektr transporti avariyalarining oldini olish chora-tadbirlarini o`tkazishlarini nazorat qiladi; korxonalar, tashkilotlar, muassasalar va fuqarolarga tegishli avtomototransport vositalarini ro`yxatga oladi va hisobga olib boradi, shuningdek, ana shu transport vositalarining texnika ahvolini nazorat qilib turadi; ko`chalar, avtomobil yo`llari va ulardagi yo`l inshootlarining bexatar harakat qilishni ta'minlaydigan ahvolda bo`lishini nazorat qilib boradi, ulardan foydalanish sharoitlarini yaxshilash tadbirlarini ko`radi, avtotransportdan foydalanish harakat xavfsizligiga tahdid solgan hollarda ko`chalar va avtomobil yo`llarining ayrim uchastkalarida avtotransport hamda piyodalar qatnovini belgilangan tartibda cheklaydi va taqiqlaydi;

korxonalar, tashkilotlar, muassasalar va boshqa obyektlarni, shuningdek, fuqarolarning uylarini belgilangan tartibda muhofaza qilishni tashkil etadi va amalga oshiradi, idoraviy qo`riqlashni inspeksiya qiladi, qo`riqlashning ishonchliligini va bu ishlarga xarajatlarni kamaytirish choralarini ko`radi; o`ta xavfli davlat jinoyatchiligiga qarshi kurashda hamda davlat xavfsizligini saqlashga doir boshqa tadbirlarni o`tkazishda yordam beradi; respublika va mahalliy budjetdan ajratiladigan mablag`lar hisobiga Vazirlik tizimi organlari, bo`linmalari, muassasalari va tashkilotlarini belgilangan tartibda mablag` bilan ta'minlaydi; ichki ishlar organlari shaxsiy tarkibining kasb malakasini oshirish va intizomini mustahkamlash tadbirlarini amalga oshiradi, shaxsiy tarkib tomonidan ichki ishlar organlari faoliyatini reglamentlovchi xizmatni o`tash haqidagi nizomlar, ustavlar va yo`riqnomalar talablarining bajarilishini ta'minlaydi; belgilangan tartibda va o`z huquqlari doirasida ichki ishlar organlari shaxsiy tarkibiga maxsus unvonlar beradi; ichki ishlar organlariga ular zimmasiga yuklatilgan vazifalarni bajarishda faol ko`maklashgan Vazirlik tizimining alohida o`rnak ko`rsatgan xodimlarini va fuqarolarni belgilangai tartibda ko`krakka taqiladigan nishonlar va faxriy yorliqlar bilan taqdirlaydi, shuningdek, rag`batlantirishning boshqa turlarini qo`llaydi; O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi bilan birgalikda ko`chalar, hovlilar va aholi yashaydigan boshqa joylar hududini, shuningdek, mehnatkashlar dam oladigan shahardan tashqari joylar va cho`miladigan joylarda sanitariya qoidalariga rioya qilinishini nazorat qilib boradi; epidemiyalar va epizootiyalarga qarshi kurashda, shuningdek, tabiatni muhofaza qilish chora-tadbirlarini amalga oshirishda, brakonyerlikka hamda ov va baliqchilik qoidalarining buzilishiga qarshi kurashda karantin tadbirlari va choralarini amalga oshirishda tegishli idoralarga yordam beradi; O`zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi tizimida sanitariya nazoratini tashkil etadi, ittifoqqa bo`ysunuvchi davolash-profilaktika va sanatoriya-kurort

muassasalarida ichki ishlar organlari shaxsiy tarkibiga tibbiy va sanatoriya-kurort xizmati ko`rsatishni ta'minlaydi; ichki ishlar organlari tizimida bug` qozonlari nazorati inspeksiyasi ishini tashkil etadi; O`zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi o`z huquqi doirasiga taalluqli masalalar bo`yicha xalqaro tashkilotlar va boshqa davlatlarning huquqni muhofaza qilish organlari bilan hamkorlik qiladi; jamoat birlashmalari, tashkilotlari va ommaviy axborot vositalari bilan birgalikda ish olib boradi; “Postda” “Na postu” gazetalarini nashr etadi; o`z huquqi doirasida harbiy-safarbarlik ishlarini va fuqarolar mudofaasi tadbirlarini amalga oshiradi; fuqarolardan tushgan takliflar va arizalarning o`z vaqtida va sifatli ko`rib chiqilishini ta'minlaydi; ikki tomonlama va ko`p tomonlama bitimlarning shartlarida nazarda tutilgan boshqa tadbirlarni amalga oshiradi; xavfli yuklar, qurol-yarog`lar, harbiy texnika, harbiy mol-mulklar, portlovchi moddalar va buyumlar, shuningdek harbiy tarkiblar tranziti chog`ida qonunchilikka muvofiq xulosalar beradi va nazoratni amalga oshiradi. Vazirlikka O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan lavozimga tayinlanadigan va lavozimdan ozod qilinadigan, keyinchalik O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan tasdiqlanadigan Vazir boshchilik qiladi. Vazir bo`lmagan hollarda uning vazifalarini O`zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirining birinchi o`rinbosari bajaradi. O`zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirining o`rinbosarlari O`zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirining taqdimiga ko`ra O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan lavozimga tayinlanadi va lavozimdan ozod etiladi. Vazifalarning taqsimlanishiga muvofiq Vazir o`rinbosarlari Vazirlik faoliyatining konkret yo`nalishlariga rahbarlikni amalga oshiradilar. Vazirning topshirig`iga ko`ra uning o`rinbosarlari o`z huquq doirasida buyruqlar va

ko`rsatmalar chiqaradilar. Vazifalarni kelishilgan holda hal etish va funksiyalarni amalga oshirish uchun Vazirlikda hay'at tuziladi. Hay'at qarorlari Vazir tomonidan imzolanadi va ularning ichki ishlar organlari tomonidan bajarilishi majburiy hisoblanadi. Vazirlik hay'ati boshqa vazirliklar va idoralar bilan birgalikda qarorlar qabul qilishi mumkin. Bunday hollarda qabul qilingan qarorlar, odatda, O`zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vaziri va tegishli vazirliklar va idoralar rahbarlarining buyruqlariga ko`ra hayotga tatbiq etiladi. Jazoni ijro etish muassasalaridan bo`shatilgan shaxslar ustidan ichki ishlar idoralarining ma'muriy nazorat i . Jazoni ijro etish muassasalaridan bo`shatilgan shaxslar ustidan ichki ishlar idoralarining ma'muriy nazorati – tarbiyaviy oldini olish ta'sir choralarining majmuini ifodalab, nazorat ostidagilarga nisbatan O`zbekiston Respublikasining 1992 yil 9 dekabrda qabul qilingan “Jazoni ijro etish muassasalaridan bo`shatilgan shaxslar ustidan ichki ishlar idoralarining ma'muriy nazorati to`g`risida”gi qonuni 6 da ko`zda tutilgan cheklashlarni qo`llashdan iborat bo`ladi. Ma'muriy nazoratning asosiy maqsadi ilgari sudlanganlar tomonidan takror jinoyatlar sodir etilishining oldini olish, ularda ijobiy ijtimoiy yo`lga kirib olishini shakllantirishdan iboratdir. Ma'muriy nazorat o`rnatilishi va amalga oshirilishi nazorat ostidagi kishining boshqa huquq va qonuniy manfaatlariga putur yetkazmasligi, uning insoniy qadr-qimmatini kamsitmasligi, ish, o`qish va istiqomat joyida obro`sini to`kmasligi lozim. Ma'muriy nazorat voyaga yetgan qo`yidagi shaxslarga nisbatan o`rnatiladi: a) og`ir jinoyatlar uchun ozodlikdan mahrum qilishga hukm etilgan yoki har qanday qasddan qilingan jinoyatlar uchun ikki yoki undan ortiq marta hukm etilgan shaxslarga nisbatan, agar ularning jazoni o`tash davridagi xulq-atvori 6 O`zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 1993, №1, 33-m.

tuzalish va halol mehnat qilib kun kechirish yo`liga o`tishni aslo istamaganliklaridan dalolat bersa; b) og`ir jinoyatlar uchun ozodlikdan mahrum qilishga hukm etilgan yoki har qanday qasddan qilingan jinoyatlar uchun ikki yoki undan ortiq marta hukm etilgan shaxslarga nisbatan, agar ular jazo muddatini o`tab bo`lganlaridan so`ng ichki ishlar idoralarining jamiyat uchun zararli kun kechirishni to`xtatish to`g`risidagi ogohlantirishiga qaramay, jamoat tartibini muntazam buzayotgan va fuqarolarning qonuniy manfaatlariga putur yetkazayotgan bo`lsalar; c) o`ta og`ir jinoyatlar uchun ozodlikdan mahrum qilishga hukm etilgan shaxslarga nisbatan. Ma'muriy nazorat ostiga olingan shaxslarga nisbatan quyidagi cheklashlar qo`llanilishi mumkin: a) kuning ichki ishlar idoralari belgilab qo`ygan vaqtida uy (kvartira)dan chiqib ketishini taqiqlash; b) tuman (shahar)ning muayyan joylarida bo`lishini taqiqlash; c) ichki ishlar idoralari (militsiya)ning ruxsatisiz tuman (shahar)dan tashqariga chiqib ketishni taqiqlash; d) ro`yxatdan o`tish uchun har oyda bir martadan to`rt martagacha militsiyaga kelib uchrashish. Yuqorida ko`rsatilgan cheklashlar nazorat ostida bo`lgan shaxsning turmush tarziga, oilaviy ahvoliga, avvalgi sudlanganligiga va uning shaxsini tavsiflovchi boshqa holatlarga qarab to`la hajmda yoki ayrim-ayrim yo`sinda qo`llaniladi. Cheklashlar ro`yxati uzil-kesil hisoblanadi, unga qo`shimchalar qilish yoki kengaytirib sharhlash mumkin emas. Ma'muriy nazoratni amalga oshirish nazorat ostidagi kishining istiqomat joyidagi ichki ishlar idoralari (militsiya)ga yuklatiladi. Sudyaning qarori ma'muriy nazoratni o`rnatish uchun asos hisoblanadi. Ma'muriy nazorat o`rnatish zarurligi to`grisidagi asosli taqdimnoma sudga quyidagilar tomonidan yuboriladi:

a) og`ir jinoyatlar sodir etganlik uchun hukm etilgan yoki har qanday qasddan qilingan jinoyatlar uchun ikki va undan ko`proq marta hukm etilgan, jazoni ijro etish muassasalarida turgan shaxslarga nisbatan, - jazoni ijro etish muassasasi boshlig`i tomonidan, mahkumning tuzalish va halol mehnat qilib kun kechirish yo`liga o`tishni aslo istamaganligidan dalolat beruvchi materiallar bo`lgan taqdirda, ozod etishdan kamida bir oy oldin; b) o`ta og`ir jinoyatlar sodir etganlik uchun jazoni ijro etish muassasalaridagi shaxslarga nisbatan, - jazoni ijro etish muassasasi boshlig`i tomonidan, ozod etishdan kamida bir oy oldin; c) jazoni ijro etish muassasalaridan bo`shatilgan shaxslarga nisbatan, - ichki ishlar idorasi boshlig`i tomonidan, shaxs jazoni ijro etish muassasasidan bo`shatilganidan keyin jamiyat uchun zararli tarzda kun kechirayotganligidan dalolat beruvchi materiallar asosida. Ma'muriy nazoratni o`rnatish to`g`risidagi masala sudya tomonidan taqdimnoma olingan paytdan boshlab 10 kundan kechikmay hal qilinadi. Ma'muriy nazorat o`rnatish to`g`risidagi qarorda nazorat belgilashga nimalar sabab bo`lganligi, nazorat muddati, nazorat ostidagi shaxsga nisbatan qo`llaniladigan cheklashlar, agar ma'muriy nazorat jazoni ijro etish muassasalaridan bo`shatishda belgilangan bo`lsa, uning tanlangan yashash joyiga yetib kelish muddati ko`rsatiladi. Sudyaning ma'muriy nazorat belgilash yoxud nazorat muddatini uzaytirish va nazoratni amalga oshirish vaqtida qo`llaniladigan cheklashlarni o`zgartirish to`g`risidagi qarori nazorat ostida bo`lgan shaxsga ichki ishlar idorasi boshlig`i tomonidan, jazoni ijro etish muassasalarida bo`lgan shaxsga esa - jazoni ijro etish muassasasi boshlig`i tomonidan tilxat orqali bildiriladi. Bunda nazorat ostidagi shaxsga uning burchlari, ma'muriy nazorat qoidalarini buzganlik uchun javobgarlik tushuntiriladi, nazorat jazoni ijro etish muassasalaridan bo`shatilish oldidan belgilangan shaxsga esa - tanlangan istiqomat joyiga belgilangan muddatda yetib bormaganlik uchun javobgarlik tushuntiriladi. Nazorat ostidagi shaxsga,

shuningdek u ma'muriy nazoratdan bo`yin tovlab istiqomat joyidan o`zboshimchalik bilan ketib qolganlik uchun javobgarlik tushuntirib beriladi. Ichki ishlar idoralari (militsiya) xodimlari ma'muriy nazoratni amalga oshirishda: a) nazorat ostiga olinganlarning xulq-atvorini ular yashayotgan va ishlayotgan joyda muntazam nazorat qilib borishlari; b) nazorat ostiga olinganlarni tanlangan istiqomat joyida propiska qilish va ularni ijtimoiy-foydali mehnatga jalb etish yuzasidan zarur choralar ko`rishlari; c) ular tomonidan jamoat tartibi buzilishi, boshqa fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlariga putur yetkazilishini oldini olishlari hamda yo`l qo`ymasliklari; d) ularga nisbatan belgilangan cheklashlar buzilganligi to`g`risida qonunda belgilangan tartibida bayonnomalar yozishlari shart. Militsiya xodimlari ma'muriy nazoratini amalga oshirishda: a) nazorat ostiga olingan shaxsning xulq-atvori to`grisida ish beruvchidan, mazkur shaxs o`qiyotgan joyning ma'muriyatidan, u yashayotgan joydagi jamoat birlashmasi va fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organidan, shuningdek fuqarolardan ma'lumotlar talab qilib olish; b) nazorat ostida bo`lgan shaxsni ishga joylashtirish va unga turmush sharoiti yaratib berish to`g`risida tegishli davlat, jamoat va xo`jalik tashkilotlari oldiga masala qo`yish; c) nazorat ostiga olingan shaxsni suhbat uchun militsiyaga chaqirish, zarurat bo`lganda bunday suhbatlarni ish beruvchining, jamoat birlashmasi va fuqarolar o`zini o`zi boshqarish organining vakillari, nazorat ostiga olingan shaxsning qarindoshlari, shuningdek suhbat mavzuiga aloqador shaxslar ishtirokida o`tkazish; d) nazorat ostida bo`lgan shaxsdan ma'muriy nazorat qoidalarini ijro etish bilan bog`liq masalalar bo`yicha og`zaki va yozma tushuntirishlar talab qilish; e) nazorat ostida bo`lgan shaxsning turar joyini soat 6 dan 22 ga qadar borib ko`rish huquqiga egadirlar.

Ma'muriy nazoratni amalga oshirish yuzasidan ayrim tadbirlarni o`tkazishda ichki ishlar idoralariga yordam berish uchun ichki ishlar idoralarining shtatsiz xodimlari va jamoatchilikning boshqa vakillari jalb qilinishi mumkin. Ma'muriy nazoratdan bosh tortayotgan shaxslarni qidirish sudya qaroriga binoan militsiya tomonidan amalga oshiriladi. Ma'muriy nazorat quyidagi hollarda to`xtatiladi: a) ma'muriy nazorat olib borish uchun belgilangan muddat tugaganidan keyin, agar uni uzaytirishga asos bo`lmasa; b) muddatidan ilgari, basharti nazorat ostida bo`lgan shaxs tuzalish yo`liga qat'iyan o`tganligi, ishda va turmushda o`zini yaxshi tomondan ko`rsatganligi aniqlangan bo`lsa; c) nazorat ostida bo`lgan shaxsning sudlanganlik muhlati tugagan yoki sudlanganligi olib tashlangan hollarda. Sudyaning ma'muriy nazorat o`rnatish to`g`risidagi qarori prokurorning noroziligi bilan yoki yuqori sud idorasi tomonidan nazorat asossiz ravishda belgilangan deb e'tirof etilgan taqdirda bekor qilinishi yoki o`zgartirilishi mumkin. Ma'muriy nazoratni belgilash hamda amalga oshirish bilan bog`liq shikoyat va arizalar ichki ishlar idorasi boshlig`i, prokuror yoki yuqori sud idorasi raisi tomonidan belgilab qo`yilgan vakolatlar doirasida ko`rib chiqiladi va hal qilinadi. Shikoyat berilganligi sudya ma'muriy nazoratni to`xtatish to`g`risida qaror chiqarmaguncha uning amalga oshirilishini to`xtatib qo`ymaydi.

Yo`l harakati xavfsizligi. Yo`l harakati xavfsizligini ta'minlash sohasidagi davlat boshqaruvi O`zbekiston Respublikasining 1999 yil 19 avgustda qabul qilingan "Yo`l harakati xavfsizligi to`g`risida" gi qonuni 7 bilan tartibga solinadi. Ushbu Qonun yo`l harakati xavfsizligi sohasida yuzaga keluvchi munosabatlarni tartibga soladi hamda fuqarolarning hayoti, sog`lig`i va mol-mulkini muhofaza etishni ta'minlashga, ularning huquqlari va qonuniy manfaatlarini, shuningdek atrof tabiiy muhitni himoya etishga qaratilgandir. Yo`l harakati xavfsizligi yo`l harakati qatnashchilarining yo`l-transport hodisalari va ularning oqibatlaridan himoyalanganlik darajasini aks ettiruvchi yo`l harakati holati bo`lib, yo`l-transport hodisalarining yuzaga kelish sabablarini oldini olishga, bunday hodisalar oqibatlarining og`irligini yengillatishga qaratilgan faoliyat - yo`l harakati xavfsizligini ta'minlash deyiladi. Yo`l harakati xavfsizligini tashkil etish - qo`llanishi standartlar bilan tartibga solinadigan hamda yo`l harakatini tashkil etish loyihalari va sxemalarida nazarda tutilgan boshqarishning texnik vositalaridan hamda ularning konstruksiyalaridan kompleks foydalanish asosida amalga oshiriladi. O`zbekiston Respublikasining butun hududida yo`l harakatining yagona tartibi Yo`l harakati qoidalari bilan belgilanadi. O`zbekiston Respublikasi yo`llarida transport vositalarining o`ng taraflama qatnovi belgilanadi. Yo`l harakati xavfsizligini ta'minlash sohasidagi davlat boshqaruvi O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, mahalliy davlat hokimiyati organlari va maxsus vakolatli davlat organlari tomonidan amalga oshiriladi. Yo`l harakati xavfsizligini ta'minlash sohasida O`zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligining yo`l harakati xavfsiziligi organlari:  yo`l harakati xavfsizligi standartlari, qoidalari va normalarini ishlab chiqadi; 7 O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1999 №9, 215-m.

 yo`l harakati qatnashchilarining qonun hujjatlariga, Yo`l harakati qoidalariga hamda boshqa qonun hujjatlarining yo`l harakati xavfsizligini ta'minlashga oid qismiga rioya etishi ustidan nazorat olib boradi;  jamoat transportining, shuningdek og`ir vaznli, yirik gabaritli, xavfli va maxsus yuklarni tashuvchi transport vositalarining qatnov yo`nalishlarini belgilashda ishtirok etadi;  yo`llarni, temir yo`l kesishuvi joylarini, avtomobil yonilg`isi quyish tarmoqlarini, transport vositalarining konstruksiyalarini qurish, rekonstruksiya qilish loyihalariga rozilik beradi;  foydalanishdagi transport vositalarining texnik holati ustidan nazorat olib boradi, transport vositalarining texnik ko`rigini o`tkazadi;  yo`llar va temir yo`ldan o`tish joylarining saqlanishi, ularning yo`l harakatini boshqarish vositalari bilan jihozlanishi ustidan nazorat olib boradi;  yo`l harakati xavfsizligi standartlari, qoidalari va normalariga muvofiq bo`lmagan yo`llar va temir yo`l kesishuvi joylaridan foydalanishni taqiqlaydi;  transport vositalari, yo`l harakati qoidalarining buzilishi hollari va yo`l- transport hodisalari hisobini va ro`yxatini yuritadi;  transport vositalarini boshqarish huquqiga doir guvohnomalar beradi;  qonun hujjatlariga muvofiq uning vakolat doirasiga berilgan ma'muriy huquqbuzarliklar to`g`risidagi ishlarni ko`radi;  qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. O`zbekiston Respublikasi pasport tizimi . O`zbekiston Respublikasi pasport tizimini – pasport berish va undan foydalanish, qayd etish, ro`yxatdan chiqarish tartibini, shuningdek pasport tizimi qoidalarini buzganlik uchun javobgarlikni belgilovchi normalar yig`indisi tashkil etadi. Pasport tizimi aholini hisobga olishda, jamoat tartibi va xavfsizligini ta'minlashda, shuningdek jinoyatchilikka qarshi kurash, uning oldini olishda katta rol o`ynaydi.

O`zbekiston Respublikasi pasport tizimi 1999 yil 26 fevralda tasdiqlangan O`zbekiston Respublikasida pasport tizimi to`g`risidagi Nizom bilan bevosita tartibga solinadi. O`zbekiston Respublikasi fuqarosining pasporti O`zbekiston Respublikasi fuqaroligini va uning egasi shaxsini tasdiqlovchi asosiy hujjatdir. O`zbekiston Respublikasining 16 yoshga to`lgan barcha fuqarolari O`zbekiston Respublikasi fuqarosi pasportiga ega bo`lishlari shart. Harbiy xizmatchilar bunday pasportsiz yashaydilar. Harbiy qismlar va harbiy muassasalar qo`mondonligi tomonidan beriladigan shaxsiy guvohnomalar yoki harbiy biletlar harbiy xizmatchi shaxsini tasdiqlovchi hujjatlar hisoblanadi. Xorijiy fuqarolar va fuqaroligi bo`lmagan shaxslar O`zbekiston Respublikasi hududida O`zbekiston Respublikasi qonunchiligida belgilangan hujjatlar asosida yashaydilar. "O`zbekiston Respublikasi fuqaroligi to`g`risida"gi q onuni 8 ga muvofiq O`zbekiston Respublikasi fuqarosi pasporti: O`zbekiston Respublikasining 16 yoshga to`lgan fuqarolariga; "O`zbekiston Respublikasi fuqaroligi to`g`risida"gi O`zbekiston Respublikasi Qonuni kuchga kirguniga qadar O`zbekiston Respublikasi hududida doimiy yashab turgan shaxslarga; "O`zbekiston Respublikasi fuqaroligi to`g`risida"gi O`zbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq O`zbekiston Respublikasi fuqaroligini olgan shaxslarga beriladi. O`zbekiston Respublikasi fuqarosi pasportini O`zbekiston Respublikasi ichki ishlar organlari beradi. O`zbekiston Respublikasining xorijda doimiy yashaydigan fuqarolariga, shuningdek "O`zbekiston Respublikasi fuqaroligi to`g`risida"gi Qonunga muvofiq O`zbekiston Respublikasi fuqaroligini olgan shaxslarga O`zbekiston Respublikasi fuqarosi pasporti O`zbekiston Respublikasining xorijdagi diplomatiya vakolatxonasi yoki konsullik muassasasi tomonidan beriladi. 8 O`zbekiston Respublikasi O liy Kengashining A xborotnomasi , 1992, №9, 338-m.

Pasportga o`zbek, rus va ingliz tillarida (Qoraqalpog`iston Respublikasida esa - Qoraqalpoq tilida ham) fuqaroning shaxsi to`g`risida quyidagi ma'lumotlar yoziladi: familiyasi, ismi, otasining ismi; tug`ilgan yili, kuni, oyi; tug`ilgan joyi; millati; jinsi; shaxs o`xshashligini aniqlash raqami. Pasportga fuqaroning millati to`g`risidagi yozuv uning ota-onasi millatiga qarab kiritiladi. Agar fuqaroning ota-onasi turli millatga mansub bo`lsa, birinchi marta pasport berilayotganda pasport oluvchining istagiga ko`ra otasi yoki onasining millati yoziladi. Keyinchalik millat to`g`risidagi yozuv fuqaroning yozma arizasiga muvofiq otasi yoki onasining millatiga almashtirilishi mumkin, ammo faqat bir marta o`zgartiriladi. Pasportda uning egasining imzosi, pasport bergan mas'ul shaxs imzosi bo`lishi, shuningdek pasport berilgan vaqt va amal qilish muddati ko`rsatilishi lozim. Shuningdek pasportga: b alog`atga yetmagan bolalarning familiyasi, ismi, otasining ismi, tug`ilgan yili, kuni, oyi; harbiy xizmatga munosabati to`g`risidagi; nikohdan o`tish va nikohni bekor qilish to`g`risidagi; pasport egasining yashaydigan va doimiy qayd etilgan joyi haqidagi; vaqtincha qayd etilgani to`g`risidagi; chet elga chiqish uchun ruxsatnoma haqidagi; xorijiy davlatlarga kirish uchun vizalar haqidagi ma'lumotlar yoziladi. Fuqarolarning roziligi bilan ularning pasportiga pasport egalarining qoni guruhi va rezusi to`g`risidagi belgilar qo`yiladi. 16 yoshga to`lgan shaxsga ichki ishlar organlari tomonidan pasport beriladi va u 25 yoshga to`lguniga qadar haqiqiy hisoblanadi. Fuqarolar 25 yoshga va 45 yoshga to`lganda ichki ishlar organlari ularga yangi pasport beradi, unga oldingi pasportdagi ma'lumotlarning yangi pasport berish vaqtida haqiqiy bo`lganlarining hammasi kiritiladi. 45 yoshga to`lgan fuqarolar pasportining amal qilish muddati cheklanmaydi. Pasport unda ko`rsatilgan muddatda haqiqiy hisoblanadi. O`zbekiston Respublikasi fuqarosi O`zbekiston Respublikasi fuqarosining pasportini olish chog`ida ilgari olgan pasportini doimiy istiqomat joyidagi ichki ishlar organiga, xorijda doimiy yashaydigan O`zbekiston Respublikasi fuqarosi esa O`zbekiston Respublikasining chet eldagi diplomatiya vakolatxonasiga yoki

konsullik muassasasiga topshirishga majburdir. Pasportni fuqarolar istiqomat joyidagi ichki ishlar organlari, yohud O`zbekiston Respublikasining shaxs borgan xorijdagi diplomatiya vakolatxonalari yoki konsullik muassasalari beradi va almashtiradi. O`zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlaridan bo`shatilgan harbiy xizmatchilarga pasport harbiy bilet va shaxsiy guvohnoma asosida berilishi mumkin. O`zbekiston Respublikasi fuqaroligiga qabul qilingan shaxslarga pasportlar ichki ishlar organlari tomonidan yohud O`zbekiston Respublikasining diplomatiya vakolatxonalari yoki konsullik muassasalari tomonidan beriladi. Quyidagi hollarda pasport almashtiriladi:  pasportning amal qilish muddati tugaganda;  familiyasi, ismi, otasining ismi o`zgarganida;  millatini, tug`ilgan yilini o`zgartirganda;  yozuvlardagi chalkashlik aniqlanganda;  viza va alohida belgilar uchun mo`ljallangan varaqlar to`lganda;  foydalanishga yaroqsiz holga kelganda. Fuqaro tegishli yoshga to`lgandan so`ng yoki familiyasi, ismi, otasining ismini, tug`ilgan yili va millatini o`zgartirgan, yozuvdagi chalkashlik aniqlangan va pasport foydalanish uchun yaroqsiz bo`lgandan so`ng bir oy muddatdan kechiktirmay, pasport aniq muddatga berilgan hollarda esa - pasportning amal qilish muddati tugagan paytdan boshlab uch kun muddatda pasport olish yoki uni almashtirish uchun hujjatlarni va fotosuratlarni taqdim etishi kerak. O`zbekiston Respublikasi fuqarosi xorijga jo`nab ketadigan taqdirda, agar pasportning amal qilish muddati olti oydan kamroqni yoki kirish vizasidagi muddatni tashkil etsa, pasport almashtirilishi mumkin. Pasport tizimi qoidalari bajarilishini ichki ishlar organlari va mahalliy hokimiyat organlari nazorat qiladilar. 4§ . Tashqi ishlar sohasini boshqarish

O`zbekiston Respublikasida tashqi ishlar sohasini tartibga solishning asosini O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi tashkil etadi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 17-moddasiga binoan O`zbekiston Respublikasi xalqaro munosabatlarning to`la huquqli subyektidir. Uning tashqi siyosati:  davlatlarning suveren tengligi,  kuch ishlatmaslik yoki kuch bilan tahdid qilmaslik,  chegaralarning daxlsizligi,  nizolarni tinch yo`l bilan hal etish,  boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik qoidalariga va xalqaro huquqning umum e'tirof etilgan boshqa qoidalari va normalariga asoslanadi. Respublika davlatning, xalqning oliy manfaatlari, farovonligi va xavfsizligini ta'minlash maqsadida ittifoqlar tuzishi, hamdo`stliklarga va boshqa davlatlararo tuzilmalarga kirishi va ulardan ajralib chiqishi mumkin. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga binoan : O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi :  O`zbekiston Respublikasi ichki va tashqi siyosatining asosiy yo`nalishlarini belgila ydi hamda davlat strategik dasturlarini qabul qil adi ;  O`zbekiston Respublikasi tarkibiga yangi davlat tuzilmalarini qabul qil adi va ularning O`zbekiston Respublikasi tarkibidan chiqishi haqidagi qarorlarni tasdiqla ydi ;  xalqaro shartnomalarni ratifikatsiya va denonsatsiya qil adi ;  O`zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O`zbekiston Respublikasining chet davlatlardagi diplomatik va boshqa vakillarini tayinlash hamda ularni lavozimidan ozod etish;  Konstitutsiyada nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshirish. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti :  mamlakat ichkarisida va xalqaro munosabatlarda O`zbekiston Respublikasi nomidan ish ko`radi;

 muzokaralar olib boradi hamda O`zbekiston Respublikasining shartnoma va bitimlarini imzolaydi, respublika tomonidan tuzilgan shartnomalarga, bitimlarga va uning qabul qilingan majburiyatlariga rioya etilishini ta'minlaydi;  o`z huzurida akkreditatsiyadan o`tgan diplomatik hamda boshqa vakillarning ishonch va chaqiruv yorliqlarini qabul qiladi;  O`zbekiston Respublikasining chet davlatlardagi diplomatik va boshqa vakillarini tayinlash uchun nomzodlarni O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senatiga taqdim etadi;  O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga har yili mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotining, ichki va tashqi siyosatining eng muhim masalalar yuzasidan ma'ruzalar taqdim etadi;  O`zbekiston Respublikasining fuqaroligiga va siyosiy boshpana berishga oid masalalarni hal etadi;  Konstitutsiya va O`zbekiston Respublikasining qonunlarida nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi O`zbekiston Respublikasining xorijiy davlatlar va xalqaro tashkilotlardagi vakilligini ta'minlaydi, hukumatlararo shartnoma va bitimlar tuzadi, ularni bajarish chora- tadbirlarini ko`radi hamda qonunga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. Tashqi ishlar sohasini boshqarishda maxsus vakolatli organlar tizimiga O`zbekiston respublikasi Tashqi ishlar vazirligi, chet el davlatlari hududidagi elchixona va konsulliklar kiradi. O`zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi :  shartnoma va bitimlarning loyihasini tayyorlaydi, chet davlatlarning elchilarini qabul qiladi;  chet davlatlar bilan tuzilgan shartnomalar va bitimlarning bajarilishiga rahbarlik qiladi;  davlat organlari, muassasalari va tashkilotlariga shartnoma va bitimlarda ko`rsatilgan huquqlarini muhofaza qilishda yordam beradi;  ular o`z zimmasiga o l gan majburiyatlarning bajarilishini nazorat qiladi;

 respublikadan fuqarolarning ketishi va unga kelishi masalalarini hal etadi va boshqa vazifalarni amalga oshiradi. O`zbekiston Respublikasi tashqi ishlar sohasini tartibga solishda Elchixonalar ning faoliyati ham katta ahamiyatga egadir. Elchixonalar o`z faoliyatini 2000 yil 24 martdagi O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan tasdiqlangan «O`zbekiston Respublikasi elchixonalari to`g`risida»gi Nizom asosida olib boradi. Nizomga ko`ra Elchixona tegishli xorijiy davlat bilan elchixonalar darajasida diplomatik munosabatlar o`rnatilishi munosabati bilan O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qaroriga ko`ra ta'sis etiladi. Elchixona O`zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi tizimiga kiradi. Elchixona o`z faoliyatini O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga, O`zbekiston Respublikasi qonunlariga, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlariga, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari va farmoyishlariga, O`zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi to`g`risidagi Nizomga, O`zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligining me'yoriy hujjatlari va ko`rsatmalariga, shuningdek, diplomatik munosabatlar to`g`risidagi Vena konvensiyasiga hamda xalqaro huquqning boshqa umume'tirof etilgan hujjatlariga muvofiq amalga oshiradi. Elchixonaning asosiy vazifalari va funksiyalari quyidagilar hisoblanadi:  Elchixona joylashgan davlatda O`zbekiston Respublikasi manfaatlarini ifodalash;  Elchixona joylashgan davlatda O`zbekiston Respublikasining tashqi siyosiy yo`lini amalga oshirish va O`zbekiston Respublikasining va uning fuqarolarining manfaatlarini xalqaro huquq yo`l qo`ygan doiralarida himoya qilish;  Elchixona joylashgan davlat bilan munosabatlarning ahvoli va istiqbollari, O`zbekiston Respublikasining milliy mnfaatlari va uning fuqarolarining manfaatlari himoya qilinishini ta'minlash masalari bo`yicha takliflar tayyorlash va kiritish;

 O`zbekiston Respublikasi bilan Elchixona joylashgan mamlakat o`rtasida o`zaro foydali savdo-iqtisodiy va moliyaviy hamkorlik rivojlanishiga har tomonlama ko`maklashish;  Elchixona joylashgan mamlakatda O`zbekiston Respublikasining iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish, Elchixona joylashgan mamlakatdan O`zbekiston Respublikasiga investitsiyalarni jalb qilish tadbirlarini amalga oshirish, tovarlarning O`zbekiston Respublikasidan Elchixona joylashgan davlat bozorlariga eksport qilinishiga ko`maklashish;  Elchixona joylashgan mamlakatning savdo rejimlari va tarif siyosatini, shuningdek, savdo-iqtisodiy hamkorlik istiqbollarining ahvolini tahlil qilish, shu asosda uning samardorligini oshirish yuzasidan tavsiyalar va tegishli takliflar tayyorlash;  tashqi iqtisodiy faoliyatning o`zbekistonlik qatnashchilariga hamkorlar izlashda va tanlashda ko`maklashish, ko`rg`azmalar, yarmarkalar o`tkazish, Elchixona jolashgan davlatning ishbilarmonlari doiralari bilan uchrashuvlar tashkil etish;  Elchixona joylashgan mamlakatning tashqi siyosiy idoralari bilan, shuningdek, ushbu davlatda akkreditatsiya qilingan xorijiy vakolatxonalar bilan doimiy aloqa o`rnatish;  Elchixona joylashgan davlatda O`zbekiston Respublikasining ichki va tashqi siyosati, uning ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy va ma'naviy hayoti to`g`risidagi rasmiy axborotlarni tarqatish;  Elchixona joylashgan davlat hukumati va boshqa muassasalari bilan muzokaralar olib borish, belgilangan tartibda ikki tomonlama hujjatlarni imzolash;  Elchixona joylashgan davlatdagi shar-sharoitlar va voqealarni barcha qonuniy vositalar bilan aniqlashtirish hamda Elchixona joylashgan davlatning ijtimoiy- siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi, tashqi siyosiy va tashqi iqtisodiy yo`li to`g`risida muntazam axborot berish;  O`zbekiston Respublikasi bilan Elchixona joylashgan davlat o`rtasidagi do`stona munosabatlarni rag`batlantirish hamda ularning siyosiy, iqtisodiy,

madaniy va boshqa sohalardagi o`zaro munosabatlari rivojlanishiga ko`maklashish;  oliy va yuqori darajada davlatlararo tashriflarni tayyorlashda va amalga oshirishda, shuningdek, davlat va hukumat delegatsiyalari tashriflarini tayyorlash va amalga oshirishda qatnashish;  O`zbekiston Respublikasining Elchixona joylashgan davlat bilan xalqaro shartnomalari loyihalarini, shartnomalar tuzish, ularni bajarish, amal qilishini to`xtatish va to`xtatib qo`yish to`g`risidagi takliflarni tayyorlashda qatnashish, O`zbekiston Respublikasining Elchixona joylashgan davlat bilan O`zbekiston Respublikasi munosabatlariga tkgishli qismi bajarilishini kuzatish;  Elchixona joylashgan davlatning davlat hokimiyati organlari, idoralari, jamoat birlashmalari, ishbilarmonlari, ilmiy va madaniy doiralari, ommaviy axborot vositalari bilan aloqalar o`rnatish va ularni qo`llab-quvvatlash;  Elchixona joylashgan davlatda yashovchi vatandoshlar va milliy markazlar bilan aloqalar va munosabatlar o`rnatilishi va rivojlantirilishiga ko`maklashish;  O`zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligining topshirig`iga ko`ra O`zbekiston Respublikasi delegatsiyalarini va davlat hokimiyati organlari vakillarini Elchixona joylashgan davlatga yuborish masalalarini kelishib olish;  Elchixona joylashgan davlatda O`zbekiston Respublikasi va uning fuqarolarining mulkiy huquqlari va manfaatlarini himoya qilish;  Elchixonaning, uning xodimlari va ularning oila a'zolarining xavsizligini ta'minlashga doir zarur chora-tadbirlarni amalga oshirish, favqulodda vaziyatlar sharoitida O`zbekiston Respublikasining chet eldagi muassasalari va uning fuqarolarining xatti-xarakatlarini belgilangan tartibda tashkil etish hamda ular xatti-xarakatlariga rahbarlik qilish;  Elchixona joylashgan davlatning oldindan bergan roziligi bilan va Elchixona joylashgan davlatda vakili bo`lmagan uchinchi davlatning iltimosiga ko`ra uchinchi davlat va uning fuqarolarnining manfaatlarini vaqtincha himoya qilish;

 O`zbekiston Respublikasi qonun hujjatlariga, Elchixona joylashgan davlat qonun hujjatlariga, xalqaro huquq normalariga muvofiq boshqa funksiyalarni bajarish. Elchixonaga O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni bilan tayinlanadigan va Elchixona joylashgan davlatda akreditatsiya qilingan O`zbekiston Respublikasining yuqori rasmiy vakili hisoblanuvchi O`zbekiston Respublikasining xorijiy davlatdagi Favquloda va Muxtor Elchisi boshchilik qiladi. Elchixona ishi O`zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi tomonidan tasdiqlanadigan rejalar asosida tashkil etiladi. 5 §. Adliya sohasini boshqarish Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan siyosatning pirovard maqsadi fuqarolarning huquq va erkinliklari ta'minlangan kuchli demokratik jamiyat qurish ekan, ushbu siyosatni amalga oshirishda adliya organlari katta rol o`ynaydi. Keyingi yillarda O`zbekiston Respublikasi adliya organlari tomonidan ijtimoiy- siyosiy hayotni, davlat tuzilishini, shu jumladan sud-huquq sohasini erkinlashtirish, insonning huquq va erkinliklarini himoya qilishni ta'minlashga yo`naltirilgan O`zbekiston Respublikasi qonunlari, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari va Hukumatining qarorlari ijrosini ta'minlash bo`yicha aniq maqsadga yo`naltirilgan ishlar amalga oshirilmoqda. Tadbirkorlar va xususiy mulk egalarining qonuniy manfaatlarini himoya qilishning samarali mexanizmlari yaratildi, xo`jalik yurituvchi subyektlarning shartnomaviy-huquqiy ishlari takomillashtirilmoqda, huquqni qo`llash amaliyotini doimiy tahlil qilish va uning monitoringi hamda amaldagi qonunchilikni takomillashtirish bo`yicha asoslangan takliflar berish tizimi ishlab chiqildi va amalga oshirilmoqda.

Shu bilan birga, mamlakatda ijtimoiy-iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, sud-huquq sohasida amalga oshirilayotgan islohotlar adliya organlarining faoliyatini yanada takomillashtirishni taqozo etmoqda. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2003 yil 27 avgustda qabul qilingan “ O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to`g`risida ” gi qarori 9 da qonunchilik ijodkorligi va huquqni qo`llash amaliyoti sohasida yagona davlat siyosati amalga oshirilishini ta'minlash O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligining asosiy va eng muhim vazifasi bo`lishi lozimligi alohida ta'kidlanib, vazirlikning eng muhim vazifalari va faoliyati yo`nalishlari etib quyidagilar belgilandi:  qonunchilik ijodkorligi faoliyati va huquqni qo`llash amaliyotini takomillashtirishning ustuvor yo`nalishlarini ishlab chiqish, ular amalga oshirilishini ta'minlash;  Konstitutsiya va qonunlar bilan mustahkamlangan insonning huquq va erkinliklarini himoya qilishni ta'minlash, fuqarolik jamiyati institutlarini har tomonlama rivojlantirish, ularning huquqiy asoslarini mustahkamlash;  jamiyatda huquqiy ong, huquqiy madaniyatni oshirishga va qonuniylikni mustahkamlashga yo`naltirilgan huquqiy targ`ibot bo`yicha davlat organlari faoliyatini muvofiqlashtirish;  sudlarni moddiy-texnikaviy va moliyaviy jihatidan ta'minlash bo`yicha ishlarning samaradorligini oshirish, ularning haqiqiy mustaqilligini ta'minlash, sud hujjatlari va boshqa davlat organlari hujjatlari ijrosini ta'minlashning samarali mexanizmini yaratish;  notariat, advokatura, FHDYO organlari hamda fuqarolar va yuridik shaxslarga huquqiy xizmat ko`rsatuvchi boshqa tuzilmalar faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish va ularning samaradorligini oshirish;  tadbirkorlikni rivojlantirish va huquqiy ta'minlash samaradorligini oshirishga, tadbirkorlik subyektlari va xususiy mulk egalari, xorijiy investorlarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilishga, xo`jalik yurituvchi 9 “ O`zbekiston Respublikasi q onun h ujjatlari to`plami ” , 2003 y., 15-16-son, 138- modda.

subyektlarni tashkil etish va ro`yxatga olish jarayonini soddalashtirishga, shartnomaviy intizomni mustahkamlashga yo`naltirilgan kompleks tashkiliy- huquqiy chora-tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirish;  yuridik shaxslar, shu jumladan nodavlat notijorat tashkilotlarni ro`yxatdan o`tkazishda qonunchilikka rioya qilinishini ta'minlash;  tegishli davlat organlari bilan birgalikda xalqaro-huquqiy munosabatlar sohasida O`zbekiston Respublikasi manfaatlari samarali huquqiy himoya qilinishini ta'minlash;  zamonaviy talablar va standartlarni hisobga olgan holda huquqshunos kadrlarni tayyorlash va ularning malakasini oshirish. Adliya vazirligi o`z maqomiga ko`ra O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tarkibiga kiradi. Vazirlik tizimiga Qoraqalpog`iston Respublikasi Adliya vazirligi, viloyatlar va Toshkent shahar adliya boshqarmalari, O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzuridagi Sud qarorlarini ijro etish, sudlar faoliyatini moddiy-texnika jihatidan va moliyaviy ta'minlash departamenti, boshqa adliya organlari va muassasalari kiradi. Adliya organlari va muassasalari mahalliy davlat hokimiyati organlaridan mustaqildir va bevosita Vazirlikka bo`ysunadi. O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi o`z faoliyatini O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, amaldagi qonun hujjatlari va O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2003 yil 27 avgustdagi qarori bilan tasdiqlangan «O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi to`g`risida»gi Nizom asosida olib boradi. O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi davlat boshqaruvi organi hisoblanadi. O`zbekiston Respublikasi Adliya vaziri o`z maqomiga ko`ra O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tarkibiga kiradi. Vazirlik tizimiga Qoraqalpog`iston Respublikasi Adliya vazirligi, viloyatlar va Toshkent shahar adliya boshqarmalari, O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzuridagi Sud qarorlarini ijro etish, sudlar faoliyatini moddiy-texnika jihatidan va moliyaviy ta'minlash departamenti, boshqa adliya organlari va muassasalari kiradi.

Vazirlikka O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan lavozimga tayinlanadigan va lavozimdan ozod qilinadigan O`zbekiston Respublikasi Adliya vaziri boshchilik qiladi. Vazir o`z o`rinbosarlariga, shu jumladan bir nafar birinchi o`rinbosarga ega bo`ladi. Vazirlikda Vazir (rais), vazir o`rinbosarlari (lavozimi bo`yicha) va Vazirlikning boshqa rahbar xodimlaridan iborat 11 kishidan iborat hay'at tashkil etiladi. Hay'atning shaxsiy tarkibi Adliya vazirining taqdimnomasiga ko`ra O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi. Vazirlik hay'ati Vazirlik faoliyatining asosiy masalalarini ko`rib chiqadi, Vazirlik tarkibiy va hududiy bo`linmalari, o`ziga qarashli organlar va muassasalar rahbarlarining hisobotlarini eshitadi, kadrlarni tanlash, joy-joyiga qo`yish, o`qitish va tarbiyalash, ijro nazorati masalalarini, Vazirlikning muhim buyruqlari va boshqa hujjatlarining loyihalarini, shuningdek tekshirish natijalarini muhokama qiladi. Vazirlikning vakolatiga taalluqli masalalar bo`yicha hay'atning majlislariga vazirliklar, davlat qo`mitalari, idoralar, mahalliy davlat hokimiyati organlari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar rahbarlari taklif qilinishlari mumkin. Hay'atning qarorlari Vazirning buyruqlari bilan hayotga joriy etiladi. Vazir bilan hay'at o`rtasida kelishmovchilik yuzaga kelgan taqdirda, Vazir o`z qarorini amalga oshiradi. Vazir yuzaga kelgan kelishmovchilik to`g`risida O`zbekiston Respublikasi Prezidentiga axborot beradi. O`zbekiston Respublikasida yuridik xizmat. O`zbekiston Respublikasida yuridik xizmat O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1993 yil 2 martdagi qarori bilan tasdiqlangan «O`zbekiston Respublikasining davlat boshqaruv organlari va korxonalaridagi yuridik xizmat to`g`risida»gi Nizom bilan tartibga solinadi. Nizomga ko`ra oliy yuridik ma'lumotga ega bo`lgan shaxs boshqaruv organlarida va mulkchilik shaklidan qat'i nazar, korxonalarda yuridik maslahatchi bo`lib ishlashi mumkin.

Vazirlik, davlat ko`mitasi, idora va respublikaning boshqa boshqaruv organi yuridik bo`linmasining boshlig`i yoki yuridik maslahatchisi lavozimini egallash uchun kamida 5 yillik yuridik maslahatchi ish tajribasiga ega bo`lish zarur. Boshqaruv organining yuridik xizmati : 1 ) boshqaruv bo`linmalar bilan birgalikda markaziy apparatda hamda vazirlik, idora, boshqa boshqaruv organi tizimida qonunchilikning to`g`ri qo`llanilishini ta'minlashga qaratilgan tadbirlarni ishlab chiqadi va amalga oshiradi; quyi boshqaruv organlari va korxonalarning amaldagi qonunchilikni buzgan holda chiqarilgan hujjatlarini bekor qilish uchun chora-tadbirlar ko`radi; qonunlarni ko`llash tajribasini va uning samaraliligini o`rganadi va umumlashtiradi, ularni mukammallashtirish yuzasidan takliflar tayyorlaydi, ularni vazirlik, idora, boshka boshqaruv organlari rahbariyatiga ko`rib chiqish uchun havola etadi; 2 ) rahbarlarga imzolash uchun taqdim qilinayotgan buyruklar va boshqa huquqiy mazmundagi hujjatlar loyihalarining qonunchilikka muvofiqligi uchun javob beradi va ularga viza qo`yadi. Idoraviy normativ hujjatlarning amaldagi qonunlarga muvofiqligini yuridik xizmat tomonidan oldindan tekshirilmasdan chiqarilishiga yo`l qo`yilmaydi; 3 ) vazirlikka, idoraga, boshqa boshqaruv organiga keladigan va ular tomonidan chiqariladigan normativ hujjatlarni tartibli hisobga olishni va saqlashni tashkil etadi, boshqa bo`linmalar bilan birgalikda idrraviy normativ hujjatlarni tartibga solish, bunday hujjatlarning to`plamlarini nashr etish ishlarini bajaradi; vazirliklar, idoralar, boshqa boshqaruv organlarining amaldagi normativ hujjatlariga o`zgartirishlar kiritish yoki o`z kuchini yo`qotganlarini bekor qilish to`g`risidagi takliflarni tayyorlaydi; 4 ) tizimda xo`jalik hisobini mustahkamlash, ijara munosabatlarini va mehnatni rag`batlantirishni tashkil etishning boshqa samarali shakllarini joriy kilish uchun. huquqiy vositalardan foydalanishni yaxshilash, xo`jalik shartnomalarining rolini oshirish va uning bajarilishi uchun mas'udiyatni kuchaytirish yuzasidan chora-tadbirlar ko`radi;

5 ) o`ziga karashli korxonalar chet-el kompaniyalari va firmalari bilan iqtisodiy va ilmiy-texnik aloqalar o`rnatayotganda ularga huquqiy yordam ko`rsatadi; 6 ) mahsulot sifatini oshirish, mehnat haqidagi konunga rioya etilishini ta'minlash, mehnat intizomini mustahkamlash, moddiy resurslarni tejash va ulardan oqilona foydalanish, kamomadlar , o`rirlashlar, ko`shib yozishlar hamda samarasiz xarajatlar va nobudgarchiliklarning oldini olish, aybdor shaxslarni javobgarlikka tortishga qaratidgan xuquqiy tadbirlarni ishlab chiqishda va amalga oshirishda qatnashadi; 7 ) tarmoqdagi da'vo qo`zg`atish ishlarining ahvolini va uning amaliyotini tahlil kiladi, xo`jalik sudi tomonidan nizolarni ko`rib chiqish natijalari bo`yicha korxonalar faoliyatida aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish yuzasidan chora- tadbirlar ko`radi; 8 ) sudda, xo`jalik sudida, boshqa tashkilotlarda huquqiy masalalar ko`rilayotganda belgilangan tartibda vazirlikning, idoraning, boshqa boshqaruv organining manfaatlarini ifodalaydi; 9 ) vazirlik, idora va boshqa davlat boshkdruv organi tizimidagi huquqiy ishlarga rahbarlikni amalga oshiradi; o`ziga qarashli korxonalarda bu ishlarning ahvolini tekshirib boradi, bu ishlarni takomillashtirish yuzasidan takliflarni ko`rib chiqish. uchun vazirlik, idora, boshka boshqaruv organining rahbariyatiga, hay'atiga kiritadi; vazirlik, idora, boshqa boshqaruv organlari tizimidagi huquqiy ishlarning va yuridik xizmatlar faoliyatining ijobiy tajribasini o`rganadi va umumlashtiradi, uning amalda tadbiq etilishiga ko`maklashadi; huquqiy ishlar va yuridik xizmat faoliyatining turli yo`nalishlari bo`yicha tavsiyanomalar va ko`rsatmalar ishlab chiqadi; 10 ) vazirlik, idora, boshqa boshqaruv organlari markaziy apparati xodimlarining yuridik umumiy o`kuvini tashkil etishda va o`tkazishda qatnashadi, tarmok yuridik xizmatga uni korxonalarda takshil etishda yordam beradi; qonunchilikni tushuntirishga oid ishlarni olib boradi;

11 ) zamonaviy texnika vositalaridan foydalanish asosida qonunchilik bo`yicha axborot-ma'lumotnoma ishlarini olib boradi; amaldagi normativ hujjatlyrga kiritilgan yangi o`zgartirishlar haqidagi axborotni, Adliya vazirligi ko`rsatmalari va respublika xo`jalik sudlarining tajribasini o`ziga qarashli korxonalarga tezkorlik bilan yetkazadi; vazirlik, idora rahbariyatiga qonunchilik bo`yicha ma'lumotnoma materiallarini tayyorlaydi, huquqiy masalalar bo`yicha maslahatlar beradi; 12 ) vazirlik, idora, boshqa boshqaruv organi tizimida qonun buzilishlari aniqlangan takdirda yuridik xizmat zarur choralar ko`rish, bunday kamchiliklarni bartaraf etish hamda ularning oldini olish uchun tegishli rahbarga bu haqda axborot beradi. Korxonalarning yuridik xizmati : 1 ) korxona ishining huquqiy jihatdan ta'minlanishini takshil etadi; bo`linmalarning o`zaro munosabatlarini va bo`linmalarning iqtisodiy javobgarlig-ini tartibga soluvchi hukuqiy hujjatlar tizimini, korxonaning ishlab chiqarish-xo`jalik va ijtimoiy faoliyatining boshqa masalalarini tayyorlash va joriy qilishda ishtirok etadi; rahbariyat bilan kelishib bu ishda qatnashish uchun mansabdor shaxslarni va mutaxassislarni jalb etadi; korxonada belgilangan ichki xo`jalik da'volarini qo`zg`ash va ko`rib chiqish tartibiga rioya etilishini nazorat qiladi; iqtisod, moliya, hisob-kitob xizmatlari va boshqa bo`linmalar bilan birgalikda korxonaning xo`jalik faoliyati natijalarini iqtisodiy-huquqiy taxlil kiladi, samarasiz xarajatlarning tarkibini va ularning kelib chiqish sabablarini, balans hisobidagi debitorlik va kreditorlik qarzlari ahvolini o`rganadi, sud va tergov organlariga jo`natish uchun pul mablag`lari va tovar-moddiy boyliklarning kamomadi va ularni o`girlashlar bo`yicha materiallarni rasmiylashtiradi; 2 ) qonunchilik aktlarini, yuqori boshqaruv organlarining normativ hujjatlarini, korxona mahalliy normativ aktlarining tartibga solingan hisobini va saqlanishini tashkil etadi; boshka bo`linmalar bilan birgalikda korxonaning idoraviy normativ hujjatlarini tartibga solish ishlarini olib boradi;

3 ) korxona rahbariga imzolash uchun taqdim qilinayotgan buyruqlar va huquqiy mazmundagi boshqa hujjatlar loyihalarining qonunga muvofiqligini tekshiradi va ularga viza qo`yadi. Korxona huquqiy aktlarining, ularning amaldagi qonunga muvofiqligi to`g`risida yuridik xizmatning vizasi bo`lmasa, chiqarilishiga yo`l ko`yilmaydi; 4 ) korxonaning tuzilma birliklari va bo`linmalari rahbarlari tomonidan chiqarilgan yuridik hujjatlarning qonunlarga muvofiqligini nazorat qilishni amalga oshiradi; 5 ). boshka korxonalar bilan xo`jalik shartnomalari, shuningdek, chet el kompaniyalari va firmalari bilan kontraktlar tayyorlash, tuzish va ularning ijrosini nazorat qilishga oid ishlarda qatnashadi, shartnomalar va kontraktlar loyihalariga viza qo`yadi; 6 ) da'vo ishlarini olib boradi, sudda, xo`jalik sudida, shuningdek, boshqa organlarda hukuqiy masalalar ko`rilayotganda belgilangan tartibda korxona manfaatlarini himoya qiladi; da'vo ishlari agar boshqa bo`linmalar tomonidan olib borilsa, bu ishga rahbarlikni amalga oshiradi; 7 ) moddiy boyliklarni hisobdan chiqarish hujjatlari, buzilishlar va suiiste'molliklar topilgan taftish va qayta ro`yxatga olish aktlari bo`yicha huquqiy xulosalar beradi; 8 ) mehnat jamoasi tomonidan ishlab chikdrish va ijtimoiy rivojlanish masalalarini hal etishda o`zini-o`zi boshqarishni amalga oshirishda qonunchilikka rioya etilishiga yordam beradi; jamoa shartnomasini tayyorlashda va tuzishda katnashadi, mehnat jamoasi kengashiga, kasaba uyushmasi qo`mitasiga va boshqa jamoat tashkilotlariga o`z vakolatlarini amalga oshirishda huquqiy yordam ko`rsatadi; 9 ) yuridik umumiy o`quvini tashkil etishda va uni amalga oshirishda qatnashadi, xodimlarni amaldagi qonunlar bilan tanishtiradi, ularni ko`llanish tajribasini tushuntiradi;

10 ) korxona faoliyatida qonunchilikni buzish hollari aniqlansa, bu xakda ularni bartaraf etish va oldini olish yuzasidan zarur choralar ko`rish uchun rahbarni xabardor qiladi. O`zbekiston Respublikasida notariat. O`zbekiston Respublikasida notariatning vazifasi jismoniy hamda yuridik shaxslarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini notariuslar tomonidan qonunlarda nazarda tutilgan notarial harakatlarni amalga oshirish yo`li bilan himoya qilishni ta'minlashdan iboratdir. O`zbekiston Respublikasining 1996 yil 26 dekabrda qabul qilingan «Notariat to`g`risida»gi qonuni 10 ga binoan O`zbekiston Respublikasida notarial harakatlarni davlat notarial idorasida ishlovchi yoki xususiy amaliyot bilan shug`ullanuvchi notariuslar amalga oshiradi. Davlat notarial idoralari va xususiy amaliyot bilan shug`ullanuvchi notariuslar idoralarining reyestrini O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi yuritadi. O`zbekiston Respublikasida notarius lavozimiga oliy yuridik ma'lumotga ega bo`lgan, davlat notarial idorasida yoki xususiy amaliyot bilan shug`ullanuvchi notarius huzurida kamida bir yillik muddatli stajirovkani o`tab, malaka imtihonini topshirgan, notarial faoliyat bilan shug`ullanish huquqini beruvchi litsenziyaga ega bo`lgan O`zbekiston Respublikasi fuqarosi tayinlanadi. Notarius o`z faoliyatida mustaqil bo`lib, bu faoliyatni amalga oshirishda O`zbekiston Respublikasining qonun hujjatlariga amal qiladi. Notarius: ilmiy, ijodiy va pedagogik faoliyatdan tashqari, tadbirkorlik va boshqa faoliyat bilan shug`ullanishga; shartnomalar tuzishda vositachilik xizmati ko`rsatishga haqli emas. Davlat notarial idoralarida ishlovchi notariuslar quyidagi notarial harakatlarni amalga oshiradi: 1) bitimlarni tasdiqlaydi; 10 O`zbekiston Respublikasi O liy M ajlisining A xborotnomasi , 1997 №2, 42-m.

2) vasiyatnomalarni tasdiqlaydi; 3) er-xotinning umumiy mol-mulkidagi ulushga mulk huquqi to`g`risida guvohnomalar beradi; 4) mol-mulkni o`zga shaxsga o`tkazishni taqiqlab qo`yadi va taqiqni bekor qiladi; 5) merosga bo`lgan huquq to`g`risida guvohnoma beradi; 6) meros mol-mulkning qo`riqlanishiga doir chora-tadbirlar ko`radi; 7) hujjatlar nusxalarining va hujjatlardan olingan ko`chirmalarning to`g`riligini shahodatlaydi; 8) hujjatlarning bir tildan boshqa tilga to`g`ri tarjima qilinganligini shahodatlaydi; 9) hujjatlardagi imzoning haqiqiyligini shahodatlaydi; 10) ko`chmas mulk ochiq savdoda sotib olinganligi haqida guvohnoma beradi; 11) fuqaroning tirik ekanligi faktini tasdiqlaydi; 12) fuqaroning muayyan joyda ekanligi faktini tasdiqlaydi; 13) fuqaroning fotosuratda aks ettirilgan shaxs ekanligini tasdiqlaydi; 14) hujjatlar taqdim etilgan vaqtni tasdiqlaydi; 15) jismoniy va yuridik shaxslarning arizalarini boshqa jismoniy va yuridik shaxslarga topshiradi; 16) pul summalari va qimmatli qog`ozlarni depozitga qabul qilib oladi; 17) hujjatlarni saqlash uchun qabul qilib oladi; 18) pul to`lash uchun cheklarni taqdim etadi va cheklar bo`yicha pul to`lanmaganligini tasdiqlaydi; 19) ijro xatlarini yozadi; 20) veksellarning protestlarini amalga oshiradi; 21) dengiz protestlarini amalga oshiradi; 22) notarial tasdiqlangan hujjatlarning dublikatlarini hamda reyestrlardan ko`chirmalarni beradi. Davlat notarial idoralarida ishlovchi notariuslar qonunlarda nazarda tutilgan boshqa notarial harakatlarni ham amalga oshirishi mumkin.

Xususiy amaliyot bilan shug`ullanuvchi notariuslar mol-mulkni o`zga shaxsga o`tkazishni taqiqlab qo`yish va taqiqni bekor qilish, merosga bo`lgan huquq to`g`risida guvohnoma berish va meros mol-mulkni qo`riqlash chora- tadbirlarini ko`rish dan tashqari, davlat notarial idoralari notariuslari tomonidan amalga oshiriladigan boshqa barcha notarial harakatlarni bajaradilar. Fuqarolik holati dalolatnomalarini yozish - O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 12 apreldagi qarori bilan tasdiqlangan «Fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish Qoidalari» bilan tartibga solinadi. Fuqarolik holati dalolatnomalarini yozish organlari o`z faoliyatini O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga, O`zbekiston Respublikasining Oila kodeksiga, Fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish qoidalariga, FHDYO organlarida ish yuritish tartibi haqidagi yo`riqnomaga va FHDYO organlari faoliyatiga taalluqli boshqa qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiradi. FHDYO organlarining faoliyatiga umumiy rahbarlik, FHDYO organlarini tashkil etish, qo`shib yuborish, tugatish, qayta tashkil etish va ular faoliyatini nazorat qilish O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan amalga oshiriladi. FHDYO organlari quyidagi fuqarolik holatlari dalolatnomalarini qayd etadi; a) tug`ilganlik; b) nikoh tuzish; c) nikohdan ajralish; d) o`lim. Fuqarolik holatlari dalolatnomalarini yozish davlat ahamiyatiga molik hujjatlar bo`lib, ikki nusxada tuziladi va FHDYO organlarida qayd etilgan vaqtdan boshlab 75 yil mobaynida saqlanadi. Farzandlikka olish, otalikni belgilash, familiya, ism va ota ismini o`zgartirish, jinsni o`zgartirish kabi voqea va faktlar yuqorida sanab o`tilgan fuqarolik holatlari dalolatnomalarida ularga tegishli o`zgartirishlar kiritish orqali aks ettiriladi.

Quyidagi hollarda fuqarolik holati dalolatnoma yozuvlarini qayd etish rad qilinishi mumkin: agar dalolatnoma yozuvini qayd etish konunga zid bo`lsa; agar dalolatnoma yozuvini qayd ettirish uchun murojaat qilgan shaxs bunga huquqli bo`lmasa yoki muomalaga layoqatsiz deb topilgan bo`lsa. Qonun fuqarolarning shaxsiy va mulkiy huquqlarini himoyalashni hamda davlat va jamiyat manfaatlarini hisobga olgan holda, fuqarolar hayotidagi muhim voqealar - tug`ilish, nikoh tuzish, o`lim va insonning muhim subyektiv huquqlari va majburiyatlarning yuzaga kelishi, o`zgarishi va to`xtatishiga sabab bo`ladigan boshqa holatlarning vakolatli organlarda qayd etilishini belgilaydi. Fuqarolik holatini qayd etish fuqarolarning huquq va burchlarini paydo bo`lishiga sabab bo`lib xizmat qiluvchi hujjat (gerbli guvohnoma) berish uchun asos bo`ladi. Fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etishning ahamiyati shundaki, unga asosan FHDYO organi tomonidan berilgan guvohnoma, unda ko`rsatilgan faktning to`g`riligini tasdiqlovchi shaksiz dalil hisoblanadi. Fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish tuman va shaharlarda fuqarolik holati dalolatnomalarini yozish bo`limlari tomonidan amalga oshiriladi, tug`ilish, o`lim, nikoh tuzish, nikohdan ajralish, otalikni belgilash esa shaharcha, qishloq va ovullarda fuqarolar yig`inlari raislari (oqsoqollari) tomonidan ham qayd etilishi mumkin. O`zbekiston Respublikasida advokatura . O`zbekiston Respublikasida advokatura O`zbekiston Respublikasining 1996 yil 27 dekabrda qabul qilingan «Advokatura to`g`risida»gi qonuni 11 bilan tartibga solinadi. Qonunga binoan advokatura - huquqiy institut bo`lib, u advokatlik faoliyati bilan shug`ullanuvchi shaxslar hamda xususiy advokatlik amaliyoti bilan shug`ullanuvchi ayrim shaxslarning mustaqil, ko`ngilli, kasbiy birlashmalarini o`z ichiga oladi. 11 O`zbekiston Respublikasi O liy M ajlisining A xborotnomasi , 1997 №2, 48-m.

Advokatura O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga muvofiq O`zbekiston Respublikasi fuqarolari, ajnabiy fuqarolar, fuqaroligi bo`lmagan shaxslarga, korxonalar, muassasalar, tashkilotlarga yuridik yordam ko`rsatadi. Oliy yuridik ma'lumotga ega bo`lgan va belgilangan tartibda advokatlik faoliyati bilan shug`ullanish huquqini beruvchi litsenziyani olgan O`zbekiston Respublikasining fuqarosi O`zbekiston Respublikasida advokat bo`lishi mumkin. Advokatlik faoliyati bilan shug`ullanish huquqini beruvchi litsenziya Qoraqalpog`iston Respublikasi Adliya vazirligi, viloyatlar, Toshkent shahar hokimliklari adliya boshqarmalari tomonidan tegishli malaka komissiyalarining qarorlariga asosan beriladi. Belgilangan tartibda muomalaga layoqatsiz yoki muomala layoqati cheklangan deb topilgan shaxslar, shuningdek sudlanganligi bekor qilinmagan yoki olib tashlanmagan shaxslarning advokatlik faoliyati bilan shug`ullanishiga yo`l qo`yilmaydi. Advokatura o ` z faoliyatini qonunning ustunligi , mustaqillik va boshqa demokratik prinsiplar asosida amalga oshiradi . Advokatlik faoliyati bilan shug ` ullanish huquqini beruvchi litsenziyani belgilangan tartibda olgan shaxs o ` z advokatlik byurosini ochib , yakka tartibda faoliyat ko ` rsatishga yoxud ixtiyoriylik asosida boshqa advokatlar ( sheriklar ) bilan hay ' atlar va firmalar tuzishga haqlidir . Advokatlar byurolari , hay ' atlari va firmalarini tuzish , ularning tuzilishi , shtatlari , vazifalari , mablag ` larni sarflash tartibi , rahbar organlarining vakolatlari , ularni saylash tartibi hamda advokatlar byurolari , hay ' atlari va firmalarining faoliyatiga doir boshqa masalalar ularning ustavlari ( nizomlari ) bilan tartibga solib turiladi . Advokatlar byurolari , hay ' atlari va firmalari ro ` yxatdan o ` tgan kundan e ' tiboran yuridik shaxs maqomini oladilar hamda ko ` rsatilgan yuridik yordam uchun fuqarolardan va yuridik shaxslardan tushadigan pul mablag ` lari ( daromadlar ) hisobiga faoliyat ko ` rsatadilar .

Jismoniy va yuridik shaxslarga yuridik yordam ko ` rsatish maqsadida advokat :  huquqiy masalalar bo`yicha maslahatlar va tushuntirishlar, qonun hujjatlari yuzasidan og`zaki va yozma ma'lumotnomalar beradi;  huquqiy xususiyatdagi arizalar, shikoyatlar va boshqa hujjatlarni tuzadi;  fuqarolik ishlari hamda ma'muriy huquqbuzarlik to`g`risidagi ishlar bo`yicha sudda, boshqa davlat organlarida, jismoniy va yuridik shaxslar oldida vakillikni amalga oshiradi;  jinoiy ishlar bo`yicha dastlabki tergovda va sudda himoyachi, jabrlanuvchining vakili, fuqaroviy da'vogar, fuqaroviy javobgar sifatida ishtirok etadi;  tadbirkorlik faoliyatiga yuridik xizmat ko ` rsatadi . Advokat qonun hujjatlarida man etilmagan boshqa turdagi yuridik yordam ham ko`rsatishi mumkin. Advokat advokatlik sirini saqlashi shart. Advokatlik siri jumlasiga mijoz advokatdan yordam so`rab murojaat etganligining o`zi, mijoz yordam so`rab murojaat etgan masalalar, advokatdan mijoz olgan maslahatlar, nasihatlar va tushuntirishlarning mohiyati, advokatning mijoz bilan o`tkazgan suhbatida to`xtab o`tilgan barcha masalalar kiradi. Advokat, advokat yordamchisi, advokatlar byurolari, hay'atlari va firmalari mansabdor shaxslari va texnik xodimlarining advokatlik siri bo`lmish ma'lumotlarni oshkor etishi va bu ma'lumotlardan o`z manfaatlari yoki uchinchi shaxslar manfaatlari yo`lida foydalanishi man etiladi. Advokatning kasbga oid huquqlari, sha'ni va qadr-qimmati qonun bilan qo`riqlanadi. Advokatlarning kasbiy faoliyatiga u yoki bu tarzda aralashish, ular o`z kasbiy vazifalarini bajarayotganda olgan muayyan ma'lumotlarni oshkor etishni talab qilish, shuningdek advokatlar birlashmalarining mansabdor shaxslaridan va texnik xodimlaridan xuddi shunday ma'lumotlarni talab qilish taqiqlanadi. Advokat o`z kasbiy vazifalarini bajarayotganida unga biror-bir shaklda ta'sir o`tkazishga yo`l qo`yilmaydi. Advokat himoyachilik yoki vakillik vazifasini bajarayotganda o`ziga ma'lum bo`lib qolgan tafsilotlar yuzasidan guvoh sifatida so`roq qilinishi mumkin emas.

Advokat kasbiy vazifalarini bajarishi munosabati bilan qo`lga kiritgan advokatlik dalillari (ashyolari), hujjatlari undan olib qo`yilishi yoki ko`zdan kechirilishi mumkin emas, shuningdek uning o`zi yuridik yordam ko`rsatayotgan shaxslar bilan uchrashish huquqi cheklanishi mumkin emas. Advokatning ish yuzasidan huquqiy nuqtai nazari xususida surishtiruv organi, tergovchi, prokuror taqdimnoma kiritishi, shuningdek sud xususiy ajrim chiqarishi mumkin emas. Advokat qonunga muvofiq jismoniy va yuridik shaxslarga yuridik yordam ko`rsatayotganligi munosabati bilan uni jinoiy, moddiy va boshqa javobgarlikka tortish yoki bunday javobgarlikni qo`llash bilan qo`rqitish mumkin emas. Advokatga nisbatan jinoiy ish O`zbekiston Respublikasi Bosh prokurori, Qoraqalpog`iston Respublikasi prokurori, viloyatlar, Toshkent shahar prokurorlari va ularga tenglashtirilgan prokurorlar tomonidan qo`zg`atilishi mumkin. O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi o`z vakolati doirasida: 1) advokatlar malakasini oshirish tadbirlarini amalga oshirishga yordamlashadi; 2) advokatura faoliyati to`g`risidagi statistika ma'lumotlarini to`playdi va o`rganadi, advokatlarning ijobiy ish tajribalarini ommalashtiradi, advokatlar byurolari, hay'atlari va firmalariga uslubiy yordam ko`rsatadi; 3) advokatlarning kasbiy faoliyati bilan bog`liq tarzdagi ta'qiblar, asossiz cheklashlar va tajovuzlardan advokatlarni himoya qilish chora-tadbirlarini ko`radi; 4) advokatlar byurolari, hay'atlari, firmalari va Oliy malaka komissiyasi faoliyatiga yordam beradi. O`zbekiston Respublikasida advokatlik faoliyati O`zbekiston Respublikasining 1998 yil 25 dekabrda qabul qilingan « Advokatlik faoliyatining kafolatlari va advokatlarning ijtimoiy himoyasi to`g`risida » gi qonuni 12 bilan ham tartibga solinadi. Qonunga binoan advokatlik faoliyati bilan O`zbekiston Respublikasining fuqarolari jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e'tiqodi, shaxsi va ijtimoiy mavqeidan qat'i nazar, shug`ullanishga xaqlidir. 12 O`zbekiston Respublikasi O liy M ajlisining A xborotnomasi , 1999 №1, 12-m.

Advokatlik faoliyatining asosiy prinsiplari quyidagilardan iborat:  advokatning mustaqilligi;  kasb etikasiga, advokatlik siri va kasamyodiga qat'iy rioya etish;  qonun xujjatlarida man qilinmagan usullar va vositalarni qo`llash. Advokat O`zbekiston Respublikasining butun xududida, shuningdek, agar olingan topshirikni bajarish zaruriyati taqozo etsa va tegishli. davlatlarning qonun hujjatlariga zid bo`lmasa, respublika tashqarisida ham advokatlik faoliyati bilan shug`ullanish xukukiga. ega. Muayyan ishni olib borishga advokatning vakolatli ekanligi order bilan tasdiklanadi. Advokat, taraf sifatida, sud ishlarini yuritishning hamma bosqichida protsessning barcha ishtirokchilari bilan teng huquqlarga ega. A dvokatning mustakilligi: 1) unga qonunda belgilangan tartibda advokatlik faoliyatini amalga oshirish uchun ijozat berish, bu faoliyatni to`xtatib turish va tugatish; 2) advokatning daxlsizligi; 3) advokatlik sirini oshkor etishni talab kilishni man etish; 4) advokat olib borayotgan ishlarga aralashganlik yoxud advokatning daxlsizligini buzganlik uchun javobgarlik; 5) davlat tomonidan unga advokatlik faoliyati kafolatlari berilishi xamda ijtimoiy ximoyalanishi orkali ta'minlanadi. Advokatning shaxsi daxlsiz. Advokatning daxlsizligi uning uy-joyiga, xizmat xonasiga, foydalanishidagi transporti va aloqa vositalariga, uning xat- xabarlariga, unga tegishli ashyolar va xujjatlarga xam taalluklidir. Advokat yuridik va jismoniy shaxslarning xukuklari va qonuniy manfaatlarini ximoya qilish. bo`yicha o`z kasbiy vazifalarini amalga oshirayotganida uning faoliyatiga aralashishga yo`l qo`yilmaydi. Advokat va uning kasbiy faoliyati davlat ximoyasida bo`ladi. Davlat tomonidan advokatga kuyidagilar ta'minlanadi: kasbiy vazifalarini bajarish imkoniyati; O`zbekiston Respublikasi xududida, shuningdek uning

tashkarisida yuridik yordam so`rab murojaat qilgan shaxslarga maslaxat berish imkoniyati; o`z kasbiy vazifalarini bajarishi tufayli xayoti va sog`lig`i uchun xavf- xatar yuzaga kelganda zarur darajadagi ximoya. Advokatning xayoti va sog`lig`i davlat ximoyasida bo`ladi. Advokatura notijorat tashkilotdir va faoliyatni o`z mablag`lari xisobidan amalga oshiradi. Davlat xar bir fukaroning teng va erkin yuridik yordam olish huquqini ta'minlash uchun advokatura bilanxamkorlik kiladi. Advokatura manfaatlariga daxldor masalalar davlat organlari tomonidan respublika advokatlar jamoat birlashmasi ishtirokida belgilangan tartibda xal etiladi. Davlat advokaturani fukarolar murojaat etishi uchun qulay bo`lgan joylarda zarur binolar bilan belgilangan tartibda ta'minlaydi.

O'xshashlar

Ma'muriy javobgarlik

Ma'muriy jarayon

Ma'muriy huquq asoslari

Faoliyat turlari

Ma'muriy huquqbuzarliklar bo`yicha ish yuritish