Фаолият турлари - Huquqshunoslik - Referatlar

Фаолият турлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

68.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Фаолият мақсади 2. Ўйин фаолияти 3. Ўқиш фаолияти 4. Меҳнат фаолияти

www.arxiv.uz Фаолиятнинг оддий шаклларидан бири ўйин ҳисобланади, лекин у тобора такомиллашиб, содда ҳаракатлардан кейинчалик сюжетли, ролли ўйинларга, ҳатто спортгача мураккабла-шиб боради, атроф-муҳитни акс эттиришида иштирок эта бошлайди. Инсоннинг борлиқни инъикос этишидаги дастлабки уриниш ҳаракат орқали намоён бўлади. Ҳаракатлар боланинг табиатга, уни қуршаб турган кишилик дунёсига нисбатан муносабатини, улар тўғрисидаги илк таассуротлар, содда тасаввурлар, билимларни ўзлаштиришни ан-глатиб келади. Кейинчалик оддий ҳаракатлар муайян маъно касб этиб, сюжетли ва ролли ўйинларга айланади. Ўйинлар миллий (этник) ва умумбашарий туркумлардан таркиб топган бўлиб, ижтимоий ҳаёт-нинг барча жабҳаларини ўзида акс эттиради. Ўйинлар такомиллашиб бориб спорт турларига, спорт фаолиятига ўсиб ўтади, жумладан, шах-мат, дамино, футбол, шашка ва хоказо. Спорт ўйин фаолияти сифа-тида барча ёшдаги инсонларга хос бўлиб ҳисобланади. Ўйин фаолиятида бола ижтимоий воқеликни таклид, роль орқали ижро этишга ҳаракат қилади ва шу йўсинда атроф-муҳит тўғрисида-ги, ижтимоий турмушдаги шахслараро муносабатларни ўзлаштира бо-ради. Ижтимоий турмушдаги у ёки бу ҳодисани роль орқали ижро қилади. Сўз билан ҳаракатнинг бирикуви натижасида ўйин фаолият тусини олади ва муайян маъно, ахборот бериш, узатиш имкониятига эга бўлади. Дастлабки ўйин айнан катталар хатти-ҳаракатини такрор-лаш, уларга тақлид қилиш билан тавсифланади. Сюжетли ўйинлар борлиқнинг гоҳ англанган, гоҳо англанмаган тарзда у ёки бу томон-ларини эгаллашга хизмат қилади. Ўйин даставвал бола учун вақт ўтказиш, уни машғул қилиш функ- циясини бажарса, кейинчалик ижтимоий-тарихий тараққиёт намуна-ларини ифодалаш даражасига ўсиб ўтади. Роллар, маъноли ҳаракат-лар, ибратли имо-ишоралар, тушунчалар бола шахсини шаклланти ришда фаол иштирок этади. Бола туғилганидан то мактаб таълимига-ча даврида унинг учун ўйин фаолияти етакчи фаолият ролини бажа-ради, шунингдек, ўйин дидактик тус

www.arxiv.uz касб этиши ҳам мумкин. Болалар ўйинларининг дастлабки илмий таҳлили рус олими Е.А.Покровский томонидан 1887 йилда амалга оширилган. Унинг фикрига кўра, «ўйин» тўғрисидаги тушунчалар ўзига хосликни ва та-фовутни у ёки бу халққа мансубликни билдиради. Орадан ярим аср вақт ўтгандан кейин, 1933 йилда «ўйин» тушун- часининг этимологик таҳлилини амалга оширган ва унинг ўзига хос аломатларини таснифлашга ҳаракат қилган голланд олими Ф.Бой-тендайк ҳисобланади. Бойтендайк ўйиннинг аломатлари қаторига қу-йидагиларни киритади: «у ёққа ва бу ёққа» ҳаракат, ихтиёрсизлик ва эркинлик, қувонч ва эрмаклик. Бундай аломатлардан қаноатланма-ган муаллиф, унинг феноменини болалар фаолиятини кузатиш орқа-ли аниқлаш мумкин, чунки ўйиннинг қиймати ва аҳамияти уларнинг ўзлари томонидан оқилона баҳолаш, деган хулосага келади. Ўйинни вужудга келиш тарихига илмий ёндашиш немис психоло-ги В.Вундтга 1887 йилда насиб этди. Унинг мулоҳазаларига кўра, ўйин-нинг манбаи ҳузур қилиш, роҳатланишдан иборатдир. В.Вундт бил-дирган фикрлар ёйиқхусусиятга эга бўлиб, ўйиннинг у ёки бу жиҳат-ларини ёритишга хизмат қилади. Унинг фикрича, ўйин — бу болалар-нинг меҳнатидир. Ҳеч бир ўйин йўқки, у жиддий меҳнатнинг у ёки бу шаклини прототипи бўлмасин, ҳамиша унинг вақтдаги ва фазода-ги ҳақиқий ҳолатини ўзида акс эттирмасин. Яшаш зарурати инсонни меҳнат қилишга мажбур қилади. Меҳнат орқали инсон ўз куч-қудра-тини баҳолашга ўргана боради, ҳузур қилиш ва роҳатланишининг манбаи эканлигига иқрор бўлади. Унингча, ўйин меҳнатнинг фойда-ли жиҳатини йўқотиб боради. Шунингдек, меҳнат жараёнидаги энг ёқимлилик, унинг натижаси мақсадга айланади. В.Вундт меҳнат пред-метини ҳаракат усулларидан алоҳида ҳукм суришига ишора қилади. Бу билан у психология тарихида устунлик қилиб келаётган «ўйин инсоннинг биологик жабҳаси» деган ғояга қўшимча тариқасида унга ижтимоий-тарихий жиҳатни киритади. В.Вундтнинг ушбу ғояси пси-хология

www.arxiv.uz фани учун алоҳида аҳамият касб этади ва ўйиннинг тадқиқо-тига кенг имкониятлар очади. Жаҳон психологияси фанида ўйин назариясига йирикулуш қўшган олимлардан бири К.Гроос ҳисобланади. Йигирманчи асрларнинг бошлари ўйин назарияси учун энг қулай ва сермаҳсул давр бўлган. V ўз замондошлари Д.А.Колоцца ва Г.Спенсерларнинг фикр ва му-лоҳазаларига асосланган ҳолда ўйин назариясини яратди. К.Гроос ўз ғоясини умумлаштириб, уни «машклантириш назарияси» ёки ўз-ўзини тарбиялаш деб атайди ва уни қуйидагича таснифлашга ҳара-кат қилади: Ҳар қайси тирик мавжудод ирсий берилувчанлик, майл хусуси-ятига эга бўлиб, унинг хулқ-атворида мақсадга мувофиқликни касб эттиради. Юксак даражадаги жониворларнинг туғилишидан берил-ган хислатлари қаторига фаолиятга импульсив интилишни киритиш мумкин, қайсики у жисмоний ўсиш даврида яққол намоён бўлади. Юксак даражадаги мавжудодда, хусусан, инсонда ирсий жавоб ҳаракатлари мураккаб ҳаётий муаммоларни бажаришга етарли эмас-дир. Ҳар қайси юксак тараққий этган мавжудод ҳаётида болалик дав-ри мавжуд бўлиб, у ўсиш ва ривожланиш хусусиятига эга. Лекин мустақил ҳаёт ва фаолиятни таъминлай олмайди. Чунки унга бундай имкониятни ота- онанинг парвариши яратади ва у туғма майл ва мо-йилликларга асосланади. Болалик даври ҳаёт учун энг зарур шарт-шароитларга ва уларга мослашувни эгаллаш мақсадига табиий равишда йўналган бўлади. Бироқ ирсий жавоб ҳаракатларга бевосита асосланмайди. Инсон зо-тига узундан- узун болалик даври берилади. Қанчалик фаолият му-каммал бўлса, унга шунчалик кўпроқ тайёргарлик жоиз. Кўникиш ёки мослашиш йўллари инсонни тақлид қилишда ўз ифодасини топувчи наслий интилиш, майл орқали амалга оширила-ди. Бу нарса кекса авлоднинг қобилиятлари ва одатлари билан узвий боғлиқ равишда кечади.

www.arxiv.uz Ўйин назариясига ўзининг муносиб ҳиссасини қўшган олимлар-дан бири — бу Бойтендайкдир. У К.Грооснинг огоҳлик назариясига икки хил мазмунда эътироз билдиради. Ўйнай билмаган ҳайвонлар инстинкт даражасига кўра заиф де-йишга ҳеч қандай далил йўқ. Чунки инстинктив фаолиятда машкла-нишнинг роли етарли юксак эмас. Шунинг учун фаолиятнинг ин-стинктив шакллари машкланишга боғлиқ бўлмасдан, балки улардан ташқари муҳитда такомиллашади. Машқланиш ўйиннинг моҳиятида ётмайди, лекин унинг тайёр-гарлик машқпари мавжуд бўлиб, улар ўйин дейилмайди. Ф.Бойтендайк ўйин предметининг танишлиги ёки нотанишлиги ўртасидаги муносабатини унинг образлилиги деб атайди. Образнинг аффектив ва гностика муносабати (нотаниш ёки ҳаётий) фантазияни келтириб чиқаради. Бинобарин, антропоморфизм саҳовати сифатида фантазиялашган образлар, тасаввурлар вужудга келади. Ўйин назариясига оид илмий қарашлар Э.Клапаред, Дж.Колла-ритс, Х.Шлосберг, Дж.Брунер каби ҳорижий психологлар асарларида ўз ифодасини топган. Собиқ шўро психологиясида ўйин фаолияти назариясини ишлаб чиққан тадқиқотчилардан бири Е.А.Аркин бўлиб ҳисобланади. Унинг фикрича, болалар ўйини ва ўйинчоғи ўйин назариясига негиз бўлиб хизмат қилиши мумкин. Ўйинчоклар тарихига асосланиб, у уларни қуйидаги турларга ажратади: Овозли ўйинчоқлар — тартарак, визиллагич, қўнғироқлар, ша- қилдоқлар ва бошқалар; Ҳаракатланувчи ўйинчоклар — бизбизак, копток, варрак, биль-бок кабилар; Қурол (яроғ, аслаҳа) ўйинчоқлари — камалак (ёй), ўқ, бумеранг сингари; Образли ўйинчоқлар — ҳайвонлар, жониворларнинг тасвири ва

www.arxiv.uz қўғирчоқлар; 5. Арқон ўйинлари — шакллар ясаш, сакраш ва ҳоказолар. Ўйинларнинг сюжети хилма-хиллигига қарамай, уларни махсус гуруҳларга бириктириш имконияти мавжуддир. Масалаи, психолог Е.А.Аркин ўйинларнинг қуйидаги таснифини таклиф қилади: 1. Ишлаб чиқаришга (техникага): саноат, қишлоқхўжалиги, қури-лиш, касб-ҳунарга оид ўйинлар; Маиший ва ижтимоий сиёсатга: боғча, мактаб, кундалик тур-мушга оид ўйинлар; Ҳарбий: уруш-уруш ўйинлари; Драмалаштирилган: кино, спектакль ва бошқаларга оид ўйин-лар. Д.Б.Эльконин мактабгача ёшдаги болаларга хос ролли ўйинлар-нинг сюжетига кўра учта гуруҳга ажратишни тавсия қилади: Маиший мавзу сюжетига оид ўйинлар. Ишлаб чиқариш сюжетига тааллуқли ўйинлар. Ижтимоий-сиёсий сюжетли ўйинлар. Д.Б.Эльконин ҳаракатли ўйиннинг қоидалари мазмуни ўзаро боғ- лиқлигидан келиб чиқиб, уларни беш гуруҳга ажратади: Ҳаракатга тақлид қилиш: тақлидий-процессуал ўйинлар. Муайян сюжетни драмалаштирилган ўйинлар. Сюжетли ўйинлар. Сюжетсиз ўйинлар. .5. Аниқ мақсадга қаратилган машқлардан иборат спорт ўйинлари. Бошқа халқлардан, миллатлардан ўзбек миллий ўйинларнинг ва ўйин фаолиятини уюштиришнинг ўзига хос хусусиятлари қуйидаги-лардан иборат: 1. Ўйинда ёки ўйин фаолиятида ўзбек халқининг (ҳудудий хусуси- ятидан қатъи назар) яшаш тарзи, интилиши, хоҳиши, истаги, эзгу нияти, унинг мавсумийлиги, касб-корга тааллуқли жиҳатлари, ҳолат-лари акс эттирилган бўлади. Эмоция, ҳиссиёт, характер, миллий қиёфа, таъб, билиш жараёнлари, хулқ-атвор, уларни намоён бўлиш тезлиги (суръати),

www.arxiv.uz давомийлиги, кечиши миллий хусусиятга эгадир. Нафақат миллий ўйинлар, балки халқнинг (миллатнинг, элатнинг) рақслари; уларнинг сюжети, тезлиги, осойишталиги; унинг қўшиқлари частота-си, тембри, амплитудаси, бадиий ижодиёти хусусиятлари умумий миллий калорити билан уйғунлашгандир. Миллий ҳаракатли ва спорт ўйинларининг моҳияти, мазмуни, маъно ифодалаши, манбаи, негизи, уларнинг инъикоси, уларда акс эттирилувчи кечинмалари, сюжетда ўз аксини топган шахслараро муносабат, муомала, характерологик ва шахс хусусиятларидан келиб чиқади. Ижтимоий ва ижтимоий-психологик омил (сабаб, фактор)-лардан ташқари миллий ўйин фаолияти табиий, географик қону-ниятларга (иқлим, ёғингарчилик, жойлашиш сатҳи, қулай ва ноқу-лайлиги, шамол, офатлар эҳтимоллиги), хоссалари, уларга нисба-тан хайрихоҳлик, қатъий ёки беаёв кураш ёки сажда, ёлвориш, илтижо қилиш миллий идрок, тасаввур, иродавий кучга асосланади. Ижтимоий тажриба ва уни эгаллаш, шаклланган этник стерео-типларга асосланиш натижасидан келиб чиқувчи миллийлик, умумийлик, хусусийлик, алоҳидалик, яккаҳоллик, гуруҳийлик, жамоа-вийлик, табиатга ва жамиятга муносабатни акс эттириш тарзида ўйин вужудга келиши мумкин. Табиат мўъжизалари, илоҳий кучларга эътиқод, ақл-заковатдан ҳайратланишни ифодаловчи сюжет ва мазмундан иборат бўлган мил-лий ўйинлар. Касбни тасвирловчи, унга барол тиловчи, уни такомиллашти-ришга олиб борувчи имконият, интилишни ҳаракат ва ҳис-туйғу ёрда-мида намоён этувчи, қадрият, маънавият, руҳиятга асосланувчи мил-лий ўйинлар. Миллатлараро таъсир натижасида яралувчи, лекин миллийлик-нинг у ёки бу қирраларини сақлаб қолувчи байиалмилал хусусиятли ўйинлар. Ижтимоий гармония таъсири, ижтимоий онг ривожи, мадани-ят, фан ва техника маҳсуласи сифатида тугилувчи янги тоифага хос миллий ўйинлар. 9. Миллий ўйинлар ҳудудий кўринишлари, такомиллашиш имконияти, ёш даврлари хусусияти, жинсий тафовути, мавсумийлиги,

www.arxiv.uz мавсумбоплиги, расм-русумга йўналтирилганлиги билан ажралиб туради. 10. Миллий ўйинлар муайян сюжет, мазмун, қоида, муддатга асосланади. Улар унутилиш, янгиланиш, такомиллашиш хусусиятига эга бўлиб, кўникма, малака ва одатларни машқпантиришни тақозо қилади. Бу нарса ижтимоий тажрибани авлодлар томонидан ўзлаштириш тариқасида юзага келиб туради. Оқибат натижада мангулик хусусиятни касб этади, шахсни у ёки бу йўсинда камол топишига ўз таъсирини ўтказувчи ўйинлар туғилади. Жаҳон психологияси фанида ўйинлар юзасидан мулоҳаза юритил-ганда аксарият ҳолларда уларни оилавий турмушга, деҳқончиликка, қурилишга, саноат соҳасига, сиёсатга, ҳарбийга, касбга тааллуқли эканлигига қараб гуруҳларга ажратилади. Энг қадимий миллий ўйин-лар қаторига ҳаракатли ва спорт ўйинлари киритилади ҳамда халқ-нинг кенгтарқалган, севимли ўйинлари бўлиб ҳисобланади. Улар ўзи-нинг сюжети, мазмуни, роли билан бир-бирларидан кескин тафовут-ланиб туради. Баъзи ҳолларда ҳаракатли ўйинлар бир даврнинг ўзида ҳам спорт ўйинлари бўлиб ҳисобланади. Ёинки спорт ўйинлари ҳара-катли ўйинлар қаторига киритилиши мумкин. 2. Таълим. Таълим ҳам жараён, ҳам фаолият сифатида инсоннинг ҳаетида муҳим роль ўйнайди ва муайян давр учун етакчи фаолият сифатида гавдаланиши мумкин. Таълим бошқача сўз билан айтганда, ўқитувчи билан ўқувчининг субъект-субъект муносабатидаги ҳамкор-лик фаолияти ҳисобланади. Аксарият ҳолларда ўқитувчи ахборот уза-тувчи (коммуникатор), ўқувчи эса уни қабул қилувчи объект сифати-да талқин этилади, лекин иккиёқлама ҳаракат туфайли маълумот инсонга англашинилади, ўзаро таъсир, ўзаро англашув, тушунув, ўзаро субъектларнинг бир-бирига зарурийлиги, тақозочанлиги ҳамкорлик-нинг муваффақияти кафолати саналади. Таълим ўқув фаолияти, ақлий фаолият, билиш фаолияти турткиси вазифасини ўтайди, чунки ҳар қайси фаолиятнинг шакли ақлий меҳнат туфайли амалга ошади. Таъ-лимнинг бошқа фаолият турларидан фарқи унинг маҳсулининг ўзига хослиги, барча босқичларига

www.arxiv.uz онгли ёндашувда ва муносабатда бўлиш-дир. Таълим ўқув фаолияти ёки жараён сифатида мустақил изланиш-ни, ижодий муносабатни, турли вазият (аудитория ва ундан ташқари-да)ни, ҳар хил босқични (бошланғич, ўрта, махсус, олий таълим) ўзида мужассамлаштиради. Мустақил билим олиш ва мутолаа қилиш ҳам ўқувфаолиятинингмуайян кўринишлари бўлиб, шахсий, илмий, ижо-дий изланишнинг маҳсули ҳисобланади. Таълим-тарбия билан уйгунлашган тарзда намоён бўлади, субъектга объективтаъсир ўтказиш туфайли билимлар эгалланади, муайян шах-сий фазилатлар таркиб топади. Таълимнинг моҳиятига (матнда ғоя, таассурот, мазмун, сюжет, тимсол орқали) тарбиявий таъсир ўтказиш дастурий асосда, иерархик (юнонча 1т1егагс1т1а — изчиллик) тарзда синг-дирилади. Таълим муайян гуруҳ ва жамоани шакллантиради, шахсла-раро муносабат маромлари билан таништиради, шахсий фазилатлар-нинг таркиб топишига, субъектнинг ижтимоийлашувига сезиларли таъсир ўтказади. Таълимнингяна бир муҳим функцияси шуки, утурли ёшдаги одам- ларни касб танлашга йўналтиради, касбий тайёргарликни амалга оширишга, мутахассис сифатида шаклланишга муҳим таъсир ўтказа-ди. Таълим ижтимоий жиҳатдан шахсларни шакллантириш, ихтисос кўникмалари билан қуроллантириш, у ёки бу соҳада мутахассис бўлиб фаолият кўрсатишга хизмат қилади. Мустақил фикрлаш, психологик имкониятларни рўёбга чиқариш, баркамолликни эгаллаш борасида ижтимоий ҳаётнингтурли жабҳаларида таълим етакчи фаолият тари-қасида муҳим роль ўйнайди. Таълим талабага муайян кўламда ва даражада билим, кўникма ва малака беришга, шунингдек, шахснинг ақлий фаолиятини ривож-лантиришга қаратилган мураккаб жараён ҳисобланади. У икки то монлама хусусиятга эга бўлиб, ўқитувчи (таълим беради) ва талаба (таълим олади)ларнинг ҳамкорликдаги фаолияти натижасида амалга оширилади, шунинг билан бирга мазкур жараён педагогик салоҳият-ли, касбий уқувли, етук инсон бошчилигида фан асослари эгалланади. Таълимнинг муваффақияти, биринчидан, ўқитувчи билан талабалар жамоасининг ҳамкорликдаги

www.arxiv.uz фаолиятининг фаол тарзда ўтишига, иккинчидан, нималардан сабоқ беришга, ким томонидан ташкил қилинишга, уни қандай методлар билан амалга оширишга ва кимларни ўқитишга кўп жиҳатдан боғликдир. Бинобарин, ўқитувчи билан талабаларнинг ҳамкорликдаги фаолиятининг уйғунлик, ижодий изланиш, фаоллик касб этиши муваффақият гаровидир. Ҳозирги даврда фан ва техниканинг ривожи, ахборот ва билим кўламининг кенгайиши, олий мактаб талабалари олдига мустақил билим олиш вазифасини юкламокда. Мазкур масъулият педагогларга ҳам бевосита алоқадор бўлиб, фақатталабаларга билим бериш, кўникма ва малакаларни шакллантириш билан қаноатланмасдан, балки фаол ва мустақил равишда уларни эгаллашга ўргатишни тақозо этади. Ана шу тариқа таълим тушунчасидан ўқиш (ўрганиш) атамаси ажралиб чиққан. Ўқиш ёки ўрганиш талаба фаолияти бўлиб, билим, кўникма, малака ва одатлар шаклида ифодаланиб, инсониятнинг ижтимоий-тарихий тажрибалаоини ўзлаштириш ҳамда улардан амалий эҳтиёжни қондириш учун фойдаланиш англашилади. Халқ таълими тизимида ўқиш ўқитувчи раҳбарлигидаги ўқитиш жараёнининг бир томонини тавсифлайди, холос. Ўқишдаги муваф-фақиятни таъминловчи асосий омил — бу талабанинг мустақиллигидир. Мустақилликтаълимнинг объектив ўқув материали, ўқитиш суръати, методи, дарсликлар ва субъектив мотив, қизиқиш, майл, установка, қараш ва бошқа сабабларига таъсир қилади. Бу ўринда таъсир ўтказиш, таъсирланиш, ўзини ўзи қўлга олиш, ўзига ўзи буйруқ бе-риш ҳолатлари муҳим роль ўйнайди. Педагогик психологияда таълим ўқитиш, ўқиш, ўрганиш билан бир қаторда ўзлаштириш тушунчаси ҳам қўлланилади. Таълим амалиётида ўқиш ва ўқитиш олдига қўйиладиган асосий вазифа — бу билимларни, кўникма ва малакаларни ўзлаштиришдан иборатдир. Ўзлаштириш жараёни билиш фаолиятининг ажралмас қисми бўлиб, педагогик-психологик таъсирлар талабалар онгида қай йўсинда тасаввур образлари, фикр ва мулоҳазалар бўлаётганлиги, уларнинг амалий фаолиятида қандай шаклда акс этаётганлиги, психик ўсишга, илмий дунёқараш ва эътиқодларни эгаллашга

www.arxiv.uz ёрдам бераётганлигини акс эттирувчи мураккаб жараён ҳисобланади. Билимларни ўзлаштиришнинг самарадорлиги ўрганилаётган материалнинг мазмунига, муайян тизимда узатилаётгапига, педагогик маҳоратига, унинг шахсий хусусиятига, ўқитиш методикасига, талабаларнинг индивидуал- типологик хусусиятларига ва қизиқишига бевосита боглиқдир. 3. Меҳнат фаолияти. Инсоният ўзининг меҳнати туфайли онгли мавжудодга айланган, жамиятда мўл-кўлчиликни яратган, табиатда эса айрим ўзгартиришларни амалга оширган, борлиқ тўгрисидаги маълумотларни эгаллашга мушарраф бўлган. Меҳнат фаолиятининг таркибида меҳнат, иш- ҳаракат ётади. Уларнинг ҳар қайсиси муайян улушни амалга ошириш туфайли фаолият маҳсули вужудга келади, у моддий ёки маънавий кўринишда бўлиши мумкин. Аждодларимиз томонидан яратилган касб-кор кўникмаларини ав- лодларга ўргатиш меҳнат фаолияти ёрдамида амалга оширилади. Кас-бий малакаларни шакллантириш, такомилаштириш, маҳсулот яра-тиш ва ундан мақсадга мувофиқ равишда фойдаланиш меҳнат фаолияти орқали рўёбга чиқарилади. Меҳнат фаолиятида амалий кўник-малар барқарорлашади, назарий фикр, ғоя, мулоҳаза вужудга келади. Фаолият билан онг бирлиги мавжуд бўлганлиги сабабли шахс таркиб топади, ҳам ахлоқан, ҳам ақлан ривожланади. Меҳнат фаолияти ин-дивидуал хусусият касб этса-да, лекин унинг моҳияти ижтимоийдир. Инсон шахсий эҳтиёжини қондириш учун меҳнат қилади, у ёки бу маҳсулот ишлаб чиқарилади, оқибат натижада одам ижтимоий жами-ят фаровонлиги учун ўз шахсий улушини қўшади. Меҳнат фаолияти яшаш, эҳтиёжни қондириш, келажак учун мўл- кўлчилик вужудга келтириш, яратилган маҳсулларни (меъморчилик, санъат, маданият асарларини) сақлаш, асраш, мерос сифатида қол-дириш функцияларини бажаради. Шунингучун меҳнат фаолияти ўн минглаб касб- кор профессиограммасига асосланган ҳолдатурли шакл-да ташкил қилинади ва муайян режа, мақсадни рўёбга чиқариш учун ҳар хил вазиятларда амалга оширилади.

www.arxiv.uz Меҳнат маиший ва ишлаб чиқариш турларига ажратилган ҳолда имкониятга, лаёқатга, қобилиятга, салоҳиятга қараб тақсимланади. Шунинг учун меҳнат фаолиятининг содда кўринишлари илк болалик ёшидан кўзга ташланади, бу ўринда дастёрлик, кўмаклашиш ҳолатла-ри назарда тутилади. Кейинчалик яхлит меҳнат фаолияти ташкил қилинади ва муайян мақсад амалга оширилади, унинг маҳсули (нати-жаси) моддий кўринишга эга бўлади. Меҳнат турлари маиший, ишлаб чиқариш соҳалари моҳиятидан келиб чиққан ҳолда пайдо бўлади ва ижтимоий талаб, эҳтиёжни қон-дириш учун хизмат қилади. Меҳнат фаолияти шахсни рағбатлантира-ди (маош, мақтов) ва касбий шаклланишининг янги қирраларини рўёбга чиқаришга замин ҳозирлайди.Натижада қобилиятли, салоҳи-ятли мутахассис, маҳоратли, новатор касб эгаси босқичларига эри-шишга шахсни сафарбар этади. Меҳнат фаолияти кишида праксик(лаззатланиш) ҳиссини шакллантиради, бутун имкониятини ишга туширишга моддий, маънавий негиз яратади. Фаолиятнинг асосий жабҳалари тузилиши: субъекти Фаолиятнинг морфологияси мотивацияси функцияси динамикаси ҳар хиллиги инсоният(инсон) жамият Фаолият субъекти ижтимоий гуруҳ индивид, шахс, яққол одам руҳий жараён физиологик тизим

www.arxiv.uz Фаолият тузилишининг таснифи: Оддийлар - мантиқий фазовий замоний стохастик (юнонча I — 51осИа515 - фаросат) Тузилмалар мураккаблар эҳтимоллар алгоритми (мантиқий стохастик) мантиқий-фазовий мантиқий стохастик замоний Фаолиятни билиш: морфология аксиология праксиология онтология фаолият сифатида ўқув илмий

O'xshashlar

Ташқи иқтисодий фаолият соҳасидаги тадбиркорлик ( Ташки иктисодий фаолият сохасидаги тадбиркорлик

Прокуратуранинг ташкилий ва фаолият принциплари

Квалификация тушунчаси ва турлари

Ҳуқуқ дарсининг тузилиши ва турлари ( Хукук дарсининг тузилиши ва турлари )

Конституцияларнинг шакллари, турлари ва тузилиши