Jinoyatlarni «izlar bosilmay turib» tergov qilishning o`ziga xos xususiyatlari - Huquqshunoslik - Referatlar

Jinoyatlarni «izlar bosilmay turib» tergov qilishning o`ziga xos xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

42.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Jinoyatlarni «izlar bosilmay turib» tergov qilishning o`ziga xos xususiyatlari Reja: 1. Jinoyatlarni «izlar bosilmay turib» fosh qilishning huquqiy va tashkiliy asoslari 2. Dastlabki tergov harakatlari 3. Keyingi tergov harakatlarining xususiyatlari

www.arxiv.uz Jinoyatni izidan, tezlik bilan fosh qilmoq - mazkur masalani o`ta qisqa muddatda - jinoyat belgilari aniqlangan yoki u to`g`rida xabar olingan vaqtdan boshlab uch kun ichida hal qilmoq demakdir. Ichki ishlar va prokuratura organlari amaliyotida «izlar bosilmay turib» iborasi ko`chma ma`noda qo`llaniladi. Unga etimologik jihatdan «...shu zahoti, darhol» deb ta`rif beriladi. Ko`p hollarda o`g`rilik, bosqinchilik, talonchilik, zo`rlash, qotillik, bezorilik, firibgarlik kabi ba`zi jinoyatlar «izlar bosilmay turib» tergov qilinadi. Bu xil tergov ishlari o`ziga xos sharoitda olib boriladi: zudlik bilan chora ko`rishni talab etgan vaziyatning to`satdan yuzaga kelishi; tergovchi va dastlabki tergov organlari qaror qabul qilishi va uni amalga oshirishi uchun vaqt tanqisligi; tergov jarayonining jadal rivoji, shart-sharoit, tergov vaziyatining tezkor o`zgarishi; zarur ma`lumotlar yetishmasligi va yangi ma`lumotlardan kechiktirmasdan foydalanish zarurati; òåðãîâ èøëàðèãà qàðøèëèê êo`ðñàòèø, izlar va jinoyat belgilarini yo`qotish va hokazo. Ushbu shart-sharoitlar «izlar bosilmay turib» tergov qilishni tashkil etish va amalga oshirishga bo`lgan quyidagi asosiy talablarni belgilab beradi: tergov-tezkor guruhining hodisa ro`y bergan joyga imkon boricha tezroq yetib kelishi, jinoyat ishi qo`zg`ash va dastlabki tergov ishlarini boshlash to`g`risida tezkorlik bilan qaror qabul qilish; barcha zarur kuch va vositalarni kechiktirmay ishga jalb etish; odatdagi harakatlar dasturining qabul qilingan yo`llari bilan birga tergovning o`ziga xos usullaridan ham foydalanish; o`rganilayotgan masalalar doirasini jarayonni olg`a siljitish uchun ko`proq xizmat qiladiganlari bilan vaqtincha cheklab qo`yish, tergov harakatlari va tezkor-qidiruv tadbirlarini qat`iy tanlab olish va har ikkovining birin-ketinligi tartibiga rioya qilish;

www.arxiv.uz tergov tadbirlarining (intensivligi), tezkorligi, uzluksizligiga rioya qilib, ularni barcha tergov-tezkor guruhining tarkibidan foydalangan holda «keng front» bo`ylab o`tkazish; o`ta kam vaqt sarflagan holda imkon boricha ko`proq ma`lumot yig`ish va ularni qayd etish maqsadida texnik vositalarni keng qo`llash, birga ish yuritayotgan organlarga tezkorlik bilan ma`lumot uzatish; muayyan ma`lumotdan xabardorlarni tezda tadqiq etish uchun mutaxassis va ekspertlar yordamidan har tomonlama foydalanish. Mazkur talablarning bajarilishi markazlashtirilgan boshqaruv tomonidan ichki ishlar organlarining kuchi va vositalari bilan ishtirok etayotgan IIB va boshqa organlar bo`linmalari o`zaro harakatining uzluksizligini ta`minlash, shu bilan birga yuzaga kelayotgan vaziyatga muvofiq ravishda harakatlanish imkonini beradigan choralar qo`llash maqsadida ta`minlanadi. Ana shunday choralar tarkibiga quyidagilarni kiritish mumkin: a) tergov-tezkor guruhining hodisa sodir bo`lgan yerga yetib kelishga va texnik vositalarning izlar va boshqa daliliy ashyolar bilan ishlashga doimo tayyor bo`lib turishini ta`minlash; b) istalgan vaqtda tergov-tezkor guruhi tarkibiga vaziyat taqozo etgan mutaxassislarni jalb qilish imkoniyatini ta`minlash. Mazkur mutaxassislar to`g`risidagi ma`lumotlar ichki ishlarning navbatchi qismida yoki prokuratura organlarida bo`lishi; v) hodisa yuz bergan joyga yo`l olgan tergov-tezkor guruhini tegishli vaziyatlar uchun mo`ljallangan kechiktirib bo`lmaydigan tergov harakatlari va tezkor-qidiruv tadbirlarining namunaviy dasturlari bilan ta`minlash. Ushbu harakat dasturlari eng zarur tashkiliy hamda taktik tusdagi ko`rsatmalarni o`z ichiga olgan bo`lib, ularda izoh, ilmiy jihatdan asoslash kabi ortiqcha ma`lumotlarga hojat yo`q. Odatda, bunday dasturlar hamda tadbirlar ro`yxatini ularning maqsadi, biror muammoga duch kelinganida imkoniy variantlari bilan birga o`z ichiga olgan bo`lishi shart. Dasturlar to`plami ichki ishlar navbatchi bo`limida bo`lishi lozim; g) hodisa joyini tergov-tezkor guruh yetib kelguniga qadar qo`riqlashning

www.arxiv.uz puxta ishlab chiqilgan choralari tizimi. Ma`lumki, hodisa joyini ko`zdan kechirish ko`pincha jinoyat ishi qo`zg`atishdan avval amalga oshiriladi. Biroq ba`zi hollarda jinoyat sodir etilganligining belgilari ochiq-oydin bo`lib, birinchi navbatda jinoyatchini qo`lga tushirish choralarini ko`rish talab etilganda yoki jinoyatchi jinoyat ustida dalil bilan qo`lga olinganida jinoyat ishi ko`zdan kechirishdan avval ham qo`zg`atilishi mumkin. Sodir etilgan jinoyat fakti bo`yicha jinoyat ishi qo`zg`atish «izlar bosilmay turib» amalga oshiriladigan barcha keyingi harakatlar uchun zarur huquqiy asos bo`lib xizmat qiladi. Dastlabki tergov harakatlari Hodisa joyini ko`zdan kechirishning asosiy vazifasi jinoyat va uni sodir etgan shaxsga oid ma`lumotlar, u hodisa joyidan qaysi tarafga qochganligi, jinoyatchi ôîéäàëàíãàí òðàíñïîðò âîñèòàëàðèni aniqlashdan iborat. Bu ma`lumotlar jinoyatchini, transport vositasini ta`qib etish va ushlash, o`g`irlangan mol-mulkni izlab topishni tashkil etish uchun zarur. Ma`lumotlarni zudlik bilan to`plash, yo`lni to`sish hamda qidiruv tadbirlari rejasini ishga tushirish maqsadida ichki ishlar organi navbatchi qismiga yetkaziladi. Qidiruv tadbirlariga, odatda, patrul - post xizmati naryadlari, yo`l harakati xavfsizligi xizmati (YXXX), transport militsiyasi bo`linmalari va boshqalar jalb qilinadilar. Bu ishlarning barchasi navbatchilik qismi va ichki ishlar organi boshlig`i rahbarligida hodisa joyini ko`zdan kechirish bilan birga qo`shib olib boriladi. Ko`zdan kechirish vaqtida uning har bir ishtirokchisi bo`lib o`tgan hodisaning umumiy tasvirini tiklashga ko`maklashishi, tegishli sud ekspertizalarini o`tkazish uchun zarur bo`lgan dastlabki ma`lumotlarni aniqlashi lozim. Tezkor xodim bu vaqtda jabrlanuvchi va guvohlarni aniqlab oladi va aybdorlarni izlash uchun muhim shart-sharoitlar bo`yicha savol-javob qiladi va bu to`g`rida ko`zdan kechirish rahbarini xabardor qiladi. «Èçlar bosilmay turib» ekspertiza tayinlashda ham o`ziga xos vazifalar hal

www.arxiv.uz etiladi. Ekspertiza o`tkazish yo`li bilan quyidagi masalalar hal etiladi: - hodisa xususida, uning jinoiy ta`rifi, ìåõàíèçìè òo`g`ðèñèäà áîøëàng`ich ma`lumotga ega bo`lish; - ìóàéÿí øàõñíèíã ìàçêóð æèíîÿòãà àëîqàäîð yoki àëîqàäîð ýìàñëèãè õóñóñida ma`lumot olish; - zudlik bilan maxsus ilmiy darslar yordamida paydo bo`lgan gumonni tekshirib ko`rish, gumon ostidagi shaxsni izlab topish va tutib keltirish uchun talab etilgan ma`lumotlarni olish; - jinoiy hodisani keyinchalik tadqiq etish, shuningdek gumon ostidagi shaxslar yoki dastlabki ko`zdan kechirishda olingan daliliy ashyolarni qiyoslash talab etilgan yangi izlar paydo bo`lganida yangidan ekspertizalar o`tkazish, «izlarga oid ma`lumotlar bazasini» mustahkamlash va kengaytirish; - gumon ostidagi shaxs tomonidan (aynan shu yo`l bilan, ana shu qurollardan foydalangan holda va hokazo) sodir etilgan boshqa jinoyatlarni ham aniqlab, bundan qator xodimlar va hatto turli tergov va dastlabki tergov organlarining mazkur jinoyatlarni ochish yo`lidagi harakatlarini birlashtirish uchun foydalanish. Jinoyatchining shaxsi va jinoyat qurollariga oid ma`lumotlarni ichki ishlar organlaridagi kriminalistik va tezkor ðo`éõàòlar bo`yicha tekshirish hodisa joyidagi izlarga ko`ra, ular haqidagi ma`lumotlar biror turdagi ro`yxatda mavjud bo`lsa, shaxsini aniqlash imkonini beradi; o`qlar gilzotekasi bo`yicha tekshiruv o`qotar qurolning aynan shu nusxasi boshqa jinoyatlar sodir etishda qo`llanilgan- qo`llanmaganligini ochishga ko`maklashadi. Hisob-ro`yxatga olish ma`lumotlaridan shu bilan birga qidiruv ishlari jarayonida ham tezkorlik bilan foydalanish darkor. Jabrlanuvchi va guvohlarni so`roq qilish bu bosqichda, boshqa tergov harakatlari kabi birinchi navbatda qidiruv ishlari uchun ma`lumot yig`ish maqsadiga xizmat qiladi. So`roq mazmuni quyidagicha bo`ladi: jinoiy tajovuzkorlik qachon, qayerda va qanday qilib sodir etilgan, u nimadan iborat bo`lgan va nima maqsadda amalga oshirilgan;

www.arxiv.uz jinoyatni kim amalga oshirgan, jinoyatchilar qancha bo`lgan, ularning tashqi ko`rinishidagi belgilari, chizgilari; ular o`rtasida rollar qanday taqsimlangan, kim rahbarlik qilgan; jinoyatchilar bir-biriga qay tarzda murojaat qilishgan, ulardan birortasida ovoz yoki nutqqa oid xususiyatlari (shevaga xos so`zlash, «c» ni aytolmaslik, duduqlanish, jinoyatchilar shevasida so`zlash) bor-yo`qligi; jinoyatchilarning transport vositalari bo`lganmi, qanday, ularning belgilari, raqamli belgilari yoki biror xususiyati, ularni kim boshqargan; nima o`g`irlangan, o`g`irlangan buyumlarning nomi va belgilari; qimmatbaho buyumlarning tavsifi va ularning qiymati; o`g`irlangan pul miqdori va nominali; gumon ostidagilardan birortasi jinoyat sodir etilgan joyda u sodir etilgunga qadar bo`lmaganmi, nima sababdan yo qanday bahona bilan, nimalar bilan qiziqqan; kim jinoyat qilganlikda gumon qilinadi, nima asos bor, jinoyatchilar o`g`irlangan buyumlardan qay tarzda foydalanishlari mumkin; jabrlanuvchilar turar joyini sotish, ayirboshlash, buyumlar sotilishi, xizmatlar taklif qilib e`lon bermaganmilar va boshqa shu kabilar. Jabrlanuvchi yoki guvohlar tomonidan jinoyatchilarning tashqi belgilari tasvirlab berilganidan so`ng ko`p hollarda ularning sintetik suratlari tayyorlanib, qidiruv guruhlari jinoyatchilarni ular paydo bo`lishi mumkin bo`lgan joylardan izlash ishlarini tashkil etib, bu ishga jabrlanuvchi va guvohlar jalb etiladilar. Jinoyatchilar tomonidan o`g`irlangan yoki ular foydalangan avtomobilni qidirish YHXX xodimlari bilan birgalikda amalga oshiriladi. Avtokorxona garajlari, pulli to`xtash joylari òåêøèðèëàäè, avtomobil yashirilishi yoki uni qayta bo`yash, ehtiyot qismlarga ajratish mumkin bo`lgan hovli, boshi berk ko`chalar va boshqa joylar ko`zdan kechiriladi. Keyingi tergov harakatlarining xususiyatlari Gumon ostidagi shaxsni tutish va so`roq qilish. Gumon ostidagi shaxsning

www.arxiv.uz aniqlanishi va qo`lga olinishi «izlar bosilmay turib» qidirish ishlarining ijobiy natijasidir. Uning shaxsiga oid va qurolli qarshilik ko`rsatish imkoniyatiga oid mavjud ma`lumotlarni hisobga olib tezkor guruh tarkibi va qo`lga olish taktikasi hal qilinadi. Jinoyat hozircha tarkibi aniqlanmagan guruh tomonidan sodir etilgan bo`lsa, u holda qo`lga olish faktining o`zini ham muayyan vaqt sir saqlash kerak bo`ladi. Bir necha odamni turli joylarda qo`lga olish talab etilganida keraklicha alohida tezkor guruhlar tuziladi va harakat qilish vaqti o`zaro kelishib olinadi. Qo`lga olish maxsus yoki tezkor harakat bo`linmalariga topshirilishi mumkin âà óëàð áó èøíè þêñàê ìàhîðàò áèëàí âà øàðîèò òàqîçî ýòãàíäà atrofdagilarga sezdirmasdan amalga oshiradilar. Olingan ma`lumotlardan tezkorlik bilan foydalanish maqsadida gumon ostidagi shaxs qo`lga olinishi bilanoq so`roq qilinishi maqsadga muvofiq. U so`roq qilinganda quyidagilar aniqlanadi: jinoyat sodir etish niyati qanday qilib va nima sababdan paydo bo`ldi; tajovuz qilingan shaxs (buyum) ga oid, jinoyatni sodir etishning qulay vaqti va sharoiti xususidagi ma`lumotlar kimdan olindi, avvaldan jinoyatni yashirish to`g`risida kelishilganmidi; jinoyatni sodir etishda qo`lga olingan shaxsdan boshqa yana kim ishtirok etgan, mazkur shaxslar qo`lga tushirilgan shaxs bilan uyushgan guruh tuzganmidi, uning tarkibi, boshlig`i kim, guruh a`zolari o`rtasida rollar qanday taqsimlangan va boshqa ushbu guruhga oid barcha ma`lumotlar; jinoyat sodir etilgan shart-sharoit, ishlatilgan qurollar, ular hozirgi vaqtda qayerda, ular qayerdan olingan, agar transport vositalaridan foydalanilgan bo`lsa, u holda qanday va kimga tegishli, haydovchining jinoyatdagi tutgan o`rni; jinoyatda buyum yoki boshqa moddiy boyliklar, pul o`g`irlangan bo`lsa, u holda ular hozir kimda va qayerda, qaysi yo`l bilan, kim orqali pullandi yoki pullash ko`zda tutilgan, ana shu shaxs ilgari ham o`g`irlangan buyumlarni sotib olish bilan shug`ullanganmi. Mazkur ro`yxat taxminiy ekanligi o`z-o`zidan ma`lum. So`roq o`tkazilishi bilan, ba`zan esa u bilan bir vaqtda hibsga olingan

www.arxiv.uz shaxsning uyi va u kirishi mumkin bo`lgan boshqa binolar tintuv qilinadi. Tintuv u bilan aloqador shaxslar, shuningdek aniqlangan hamtovoqlarining uyida ham amalga oshirilishi mumkin. Bunga qo`yiladigan asosiy talab - qo`qqisdan va tezkor harakat qilish, bir vaqtning o`zida bir necha yerda tintuv o`tkazayotgan guruhlar o`rtasida qat`iy va aniq axborot almashuvini tashkil etish. Bu esa olingan ma`lumotlardan ham qidiruvda, ham dalil to`plash, isbotlashda hamda hibsga olinganlar tergov ishiga ko`rsatishi mumkin bo`lgan qarshilikni bartaraf etish uchun zarur. «Izlar bosilmay turib» tergov ishlari yuritish jarayonida jabrlanuvchiga va guvohlarga tanib olish uchun shaxslar va buyumlarni ko`rsatish mumkin. Bunday zarurat shaxsan jinoyatni sodir etmagan, lekin avvallari jabrlanuvchi yoki guvohga duch kelgan jinoiy guruh rahbariga nisbatan paydo bo`lishi mumkin. «Izlar bosilmay turib» tergov qilish jarayoni tashkiliy nuqtai nazardan quyidagi holatlarda amalga oshirilishi mumkin: 1) hodisa sodir bo`lgan joyga yo`l olgan tergov-tezkor guruh, vaziyat taqozosi bilan (misol uchun, zudlik bilan yana bir hodisa joyini ko`zdan kechirish talab etilsa) o`zining shu ish yuzasidan faoliyatini yakunlab, tergovni davom ettirishni esa boshqa tergovchi yoki tergov-tezkor guruhiga topshiradi; hîäèñà ðo`é áåðãàí joyda ish boshlagan tergov-tezkor guruhi imkon boricha tergov ishlarini to`liq amalga oshiradi va e`tiboran boshqa vazifalarni bajarish uchun jalb etilmaydi; tergov-tezkor guruhi boshlang`ich bosqichdagi to aybdor hibsga olinguniga qadar barcha harakatlarni amalga oshiradi, so`ng ish materiallarini boshqa tergovchi yoki tergov-tezkor guruhiga topshiradi. «Izlar bosilmay turib» jinoyatini muvaffaqiyatli ochish tergovchi hamda tezkor xodimdan yuksak mahorat talab qilish bilan birga jamoatchilik orasida huquqni muhofaza qilish organlari obro`-e`tiborining ham yuksalishiga sabab bo`ladi.

O'xshashlar

O`zbekistonda yuridik konfliktlarni hal qilishning o`ziga xos jihatlari

Hozirgi zamon fuqarolik huquqining o`ziga xos xususiyatlari

Oila huquqining predmeti va uning o`ziga xos xususiyatlari

O`zbekiston Respublikasida ikki palatali parlamentni shakllantirishning o`ziga xos xususiyatlari

Jinoyatlarni tergov qilishda maxsus bilimlardan foydalanish tartibi