Inson manfaatlari yo`lida - Huquqshunoslik - Referatlar

Inson manfaatlari yo`lida

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

75.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Inson manfaatlari yo`lida Mamlakatimizda Prezident Islom Karimov rahbarligida amalga oshirilayotgan demokratik islohotlar bugungi kunda jamiyat hayotining barcha jabhalari kabi sud- huquq tizimida ham faol tus oldi. Ta`kidlash joizki, mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlaboq mamlakatimizda qonun ustuvorligiga katta e`tibor berildi. Natijada umume`tirof etilgan xalqaro huquq normalariga asoslangan holda azaliy qadriyatlarimizga xos xususiyatlar aks ettirilgan milliy qonunchilikka asos solindi. Prezidentimizning bevosita tashabbusi bilan 2001 yil 29 avgustda qabul qilingan «Jinoiy jazolarning liberallashtirilishi munosabati bilan O`zbekiston Respublikasi Jinoyat, Jinoyat-protsessual kodekslari hamda Ma`muriy javobgarlik to`g`risidagi kodeksiga o`zgartishlar va qo`shimchalar kiritish haqida»gi qonun sud- huquq tizimi islohotlarining muhim yo`nalishlaridan biri bo`ldi. E`tirof etish joizki, jinoiy jazolarning liberallashtirilishi munosabati bilan jinoyat qonunchiligiga kiritilgan o`zgartirish va qo`shimchalardan yana bir muhimi – Yarashuv instituti joriy etildi. Bu ham xalqimiz hayotida qonun ustuvorligiga amal qilish borasida ulkan voqea bo`ldi. Bunday insonparvar omillar faqat demokratik xususiyatlar bilan izohlanishi shubhasizdir. Zotan, Prezidentimiz I.A.Karimovning 2005 yil 28 yanvardagi O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo`shma majlisida qilgan ma`ruzasida islohotlarning keyingi bosqichida mamlakatimizni modernizatsiya hamda isloh etish bo`yicha ijtimoiy hayotning ayrim muhim sohalarida amalga oshirilishi lozim bo`lgan ustuvor vazifa va yo`nalishlarni belgilab berar ekan, bundan buyon ham sud-huquq tizimini isloh qilish va yanada liberallashtirilishiga alohida e`tibor berilishi lozimligini ta`kidladi. Ushbu ma`ruzada jinoyat protsessining sudgacha bo`lgan bosqichida insonning konstitutsiyaviy huquq va erkinliklari, ayniqsa, daxlsizligini cheklash bilan bog`liq masalalar ustidan sud nazoratini kuchaytirish, ya`ni shaxsni ushlab turish, hibsga olish, boshqa turdagi

www.arxiv.uz protsessual majburlov choralarini qo`llash uchun sanksiya berish huquqlarini ham sudlar vakolatiga o`tkazish vaqti kelganligi, shuningdek, jazolash tizimidan o`lim jazosini chiqarib tashlash zarurligi qayd etildi. Mazkur Dasturiy ko`rsatmalarning mantiqiy davomi sifatida Prezidentimizning 2005 yil 1 avgustdagi «O`zbekiston Respublikasida o`lim jazosini bekor qilish to`g`risida»gi Farmoni mamlakatimizda inson huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari ustuvor qadriyat sifatida e`zozlanayotganining yaqqol ifodasidir. Farmon nafaqat xalqimiz, balki dunyo hamjamiyati tomonidan ham katta qiziqish va xayrixohlik bilan qarshi olindi. Zero, O`zbekistonda amalga oshirilayotgan sud-huquq islohotlari doirasida qabul qilingan mazkur Farmon mamlakatning barcha taraqqiy topgan davlatlar sodiq bo`lgan demokratik qadriyatlarga muvofiq keladigan intilishlarini o`zida aks ettirishi jihatidan ham ulkan ahamiyatga molikdir. O`lim jazosining bekor qilinishi O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 24-moddasida nazarda tutilgan har bir insonning yashashga bo`lgan uzviy huquqi, Jinoyat kodeksida nazarda tutilgan insonparvarlik tamoyili, shuningdek, sodir qilgan jinoyati uchun sudlangan shaxsni axloqan tuzatish maqsadi bilan bog`liq. Jinoiy jazo tizimidan o`lim jazosining chiqarilishi xalqaro huquqning umume`tirof etilgan prinsiplari va normalariga ham javob beradi. 2007 yil 29 iyunda O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining o`ninchi yalpi majlisida “O`lim jazosi bekor qilinishi munosabati bilan O`zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o`zgartish va qo`shimchalar kiritish to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi qonuni ma`qullandi. Mazkur qonun asosida O`zbekiston Respublikasining jinoiy jazo tizimidan o`lim jazosi chiqarilib, u umrbod va uzoq muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi bilan almashtirildi. YA`ni Jinoyat kodeksining 43-moddasida nazarda tutilgan jazo tizimidagi o`lim jazosi bekor qilinib, uning o`rniga umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi kiritildi. Mazkur Qonunning amaliyotda to`g`ri va bir xilda qo`llanilishini ta`minlash maqsadida, O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi tomonidan “Umrbod

www.arxiv.uz ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazoni qo`llashning ayrim masalalari to`g`risida»gi Qaror qabul qilinib, unda tegishli tushuntirishlar berib o`tildi. Yuqorida qayd etib o`tilgan qonunga ko`ra, Jinoyat kodeksining 50-moddasiga o`zgartish kiritilib, unda uzoq muddatga ozodlikdan mahrum qilishning tushunchasi va uning qo`llanish chegarasini belgilovchi norma nazarda tutildi hamda uning muddati yigirma yildan ortiq, lekin yigirma besh yildan ko`p bo`lmagan muddat deb belgilab qo`yildi. Ta`kidlash joizki, bu yangi jazo turi emas, balki ozodlikdan mahrum qilish jazosining alohida muddati bo`lib hisoblanadi. Qonunda umrbod yoki uzoq muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazolari faqatgina javobgarlikni og`irlashtiradigan holatlarda qasddan odam o`ldirish (JK 97- moddasining ikkinchi qismi) va terrorizm (JK 155-moddasining uchinchi qismi) jinoyatlarini sodir etgan shaxslarga nisbatan tayinlanishi belgilandi. Shuningdek, umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi ayolga, o`n sakkiz yoshga to`lmasdan jinoyat sodir etgan shaxsga, oltmish yoshdan oshgan erkakka nisbatan va tamom bo`lmagan jinoyatlar uchun tayinlanishi mumkin emasligi nazarda tutildi. Jinoyat kodeksiga kiritilgan bunday o`zgartish va qo`shimchalar jinoiy jazo tizimini liberallashtirish hamda insonparvarlik tamoyilining uzviy bog`liqligi isbotidir. Jinoyat kodeksining 51-moddasi yangi tahrirda bayon qilinib, unda umrbod ozodlikdan mahrum qilish favqulodda jazo chorasi sifatida e`tirof etildi va mahkumni maxsus tartibli jazoni ijro etish koloniyasiga joylashtirishdan iborat ekanligi belgilandi. Ma`lumki, Jinoyat kodeksi 59-moddasining birinchi va ikkinchi qismlarida faqat ijtimoiy xavfi katta bo`lmagan va uncha og`ir bo`lmagan bir nechta jinoyatlar uchun jazo tayinlanganida qoplash usuli orqali jazo tayinlash mumkinligi nazarda tutilgan edi. Qabul qilingan qonunda hatto bitta jinoyat uchun umrbod yoki uzoq muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazolari tayinlanganda ham ushbu tartib joriy qilinishi belgilandi. Javobgarlikka tortish muddatini belgilovchi qonun normasiga ham o`zgartirish kiritildi. Jinoyat kodeksi 64-moddasining oltinchi qismida, ushbu Kodeks Maxsus

www.arxiv.uz qismining moddasida umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosini tayinlash nazarda tutilgan jinoyatni sodir etgan shaxsga nisbatan, javobgarlikka tortish muddatlarini qo`llash masalasi sud tomonidan hal qilinishi, agar sud javobgarlikka tortish muddatini qo`llashni lozim topmasa, umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi o`rniga ozodlikdan mahrum qilish jazosi tayinlanishi belgilandi. Xuddi shunday asoslarda jazolarni ijro etish muddatlarini belgilovchi qonun normasiga ham o`zgartirishlar kiritildi. Jinoyat kodeksi 69-moddasining beshinchi qismida umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosiga hukm etilgan shaxsga nisbatan muddatlar o`tishini qo`llash masalasi sud tomonidan hal qilinishi, agar sud muddatlar o`tishini qo`llashni lozim topmasa, umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi ozodlikdan mahrum qilish bilan almashtirilishi nazarda tutildi. Jinoyat kodeksining jazoni o`tashdan muddatidan ilgari shartli ozod qilish nazarda tutilgan 73-moddasi to`rtinchi qismining “a” bandiga ham o`zgartirish kiritilib, umrbod yoki uzoq muddatga ozodlikdan mahrum qilishga hukm etilgan shaxsga jazodan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish qo`llanilishi mumkin emasligi belgilandi. Amnistiya akti yoki afv etish asosida jazodan ozod qilish nazarda tutilgan Jinoyat kodeksining 76-moddasi uchinchi va to`rtinchi qismlar bilan to`ldirildi. Ushbu moddaga asosan afv etish to`g`risida iltimosnoma: –umrbod ozodlikdan mahrum qilishga hukm etilgan shaxs tomonidan u tayinlangan jazo muddatining yigirma besh yilini haqiqatda o`tab bo`lganidan keyin, agar jazoni o`tash davrida mahkum qat`iy tuzalish yo`liga o`tgan, belgilangan tartibni buzganlik uchun intizomiy jazo olmagan, mehnat va o`qishga nisbatan vijdonan munosabatda bo`layotgan, tarbiyaviy tadbirlar o`tkazishda faol ishtirok etayotgan taqdirda esa, tayinlangan jazoning yigirma yilini haqiqatda o`tab bo`lganidan keyin berilishi mumkin; –uzoq muddatga ozodlikdan mahrum qilishga hukm etilgan shaxs tomonidan u tayinlangan jazo muddatining yigirma yilini haqiqatda o`tab bo`lganidan keyin, agar jazoni o`tash davrida mahkum qat`iy tuzalish yo`liga o`tgan, belgilangan tartibni buzganlik uchun intizomiy jazo olmagan, mehnat va o`qishga nisbatan vijdonan

www.arxiv.uz munosabatda bo`lgan, tarbiyaviy tadbirlar o`tkazishda faol ishtirok etayotgan taqdirda esa, tayinlangan jazoning o`n besh yilini haqiqatda o`tab bo`lganidan keyin berilishi mumkin. Ta`kidlab o`tmoqchimanki, jinoyat qonuniga kiritilgan bunday o`zgartirish birinchidan, mahkumga kelajakda ozodlikka chiqishiga umid paydo bo`lishi, ikkinchidan, mahkumning axloqan tuzalishi va sodir etgan jinoyatiga chin ko`ngildan pushaymon bo`lishiga imkon yaratadi. O`lim jazosi bekor qilinishi munosabati bilan O`zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksiga ham ba`zi o`zgartirishlar kiritildi. Jumladan, Kodeksning 51-moddasining 4-bandiga muvofiq o`lim jazosi tayinlanishi mumkin bo`lgan jinoyatlarni sodir etishda gumon qilinayotgan yoki ayblanayotgan shaxslarning ishi bo`yicha himoyachining ishtiroki shart edi. Endilikda bu qoida o`rniga umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi nazarda tutilgan jinoyatlarda gumon qilinayotgan yoki ayblanayotgan shaxslar himoyachi bilan ta`minlanishi belgilandi. Shuningdek, Jinoyat-protsessual kodeksining 473-moddasiga o`zgartirish kiritilib, unga binoan umrbod ozodlikdan mahrum etishga hukm qilingan shaxsga uning avf etilishini iltimos qilish huquqiga ega ekanligi sudya tomonidan tushuntirilishi lozimligi belgilandi. Qonunga ko`ra Jinoyat-ijroiya kodeksiga ham o`zgartish va qo`shimchalar kiritilib, ushbu Kodeks 12-moddasining uchinchi qismining chiqarib tashlanishi, 5- bo`lim yangi tahrirda bayon qilinishi, 14-, 82-, 113-, 120-moddalaridagi “o`lim jazosi” so`zlari “umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi” so`zlari bilan almashtirilishi belgilandi. Jinoyat-ijroiya kodeksida mahkumlarning vijdon erkinligi ta`minlanishi nazarda tutilgan 12-moddasining uchinchi qismini chiqarib tashlashdan maqsad o`lim jazosini bekor qilish va uning o`rniga umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosini kiritilayotganligi bilan izohlanadi. Qonunga ko`ra Jinoyat-ijroiya kodeksining jazolarni ijro etuvchi muassasalar va organlarni belgilovchi 14-moddasining ikkinchi qismiga o`zgartirish kiritilib, umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosining ijrosi ichki ishlar organlariga yuklatildi.

www.arxiv.uz Jinoyat-ijroiya kodeksida maxsus tartibli koloniyalarida saqlashni nazarda tutuvchi 49-moddasining birinchi qismiga kiritilgan o`zgartishlarga muvofiq: birinchidan, maxsus tartibli koloniyalarda ozodlikdan mahrum qilinib, o`ta xavfli retsidivist deb topilgan erkaklar, shuningdek umrbod ozodlikdan mahrum qilingan mahkumlar saqlanishi; ikkinchidan, umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi avf etish tartibida ozodlikdan mahrum qilish bilan almashtirilgan erkaklar saqlanishi ham qayd etildi. Jinoyat-ijroiya kodeksida mahkumlarni ajratilgan holda saqlash nazarda tutilgan 58-moddasida mahkumlarning xulq-atvori va ularning mehnatga bo`lgan munosabati, tayinlangan jazoning og`irligidan kelib chiqib, umrbod ozodlikdan mahrum qilishga hukm qilinganlar, shuningdek umrbod ozodlikdan mahrum qilish avf etish tartibida ozodlikdan mahrum etish jazosi bilan almashtirilgan shaxslar boshqa mahkumlardan ajratilib, alohida saqlanishi belgilandi. Umrbod ozodlikdan mahrum qilishga hukm etilganlar, shuningdek umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi avf etish tartibida ozodlikdan mahrum qilish bilan almashtirilgan mahkumlar boshqa mahkumlar foydalanishi mumkin bo`lgan ba`zi imtiyozlardan foydalana olmasligi belgilandi. Jumladan, Jinoyat-ijroiya kodeksining 82-moddasiga ko`ra mahkumlarga alohida hollar (yaqin qarindoshining vafoti yoki hayoti uchun xavfli bo`lgan og`ir kasalligi, mahkumga yoki uning oilasiga jiddiy moddiy zarar yetkazgan hodisa ro`y bergani) da borish-kelish uchun jazoni ijro etish muassasasi doirasidan chetga chiqishga ruxsat berilishi mumkinligi belgilangan. Bu imtiyozlar umrbod ozodlikdan mahrum qilishga hukm etilganlar, shuningdek umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi avf etish tartibida ozodlikdan mahrum qilish bilan almashtirilgan mahkumlarga tatbiq etilmasligi belgilandi. Shuningdek, Jinoyat-ijroiya kodeksi 113-moddasida ijobiy tavsifga ega mahkumlar jazoning qolgan qismini o`tash uchun rejimi yengilroq bo`lgan manzil- koloniyalarga o`tkazilishi mumkinligi nazarda tutilgan. Mazkur imtiyozlar ham uzoq muddatga ozodlikdan mahrum qilingan shaxslar, shuningdek umrbod ozodlikdan

www.arxiv.uz mahrum qilish jazosi avf etish tartibida ozodlikdan mahrum qilish bilan almashtirilgan mahkumlarga nisbatan tatbiq etilmaydi. Jinoyat-ijroiya kodeksidagi “O`lim jazosini ijro etish” haqidagi 5-bo`limning o`rniga “Umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosini ijro etish” deb nomlanuvchi yangi bo`lim kiritilib, unda umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosini o`tash tartibi va sharoitlari, umrbod ozodlikdan mahrum qilingan mahkumlarga nisbatan qo`laniladigan rag`batlantirish va intizomiy jazo choralari, ularning mehnatini tashkil etish, shuningdek avf etish to`g`risida iltimosnoma berish tartibiga doir normalar nazarda tutildi. Jinoyat-ijroiya kodeksining 136-moddasida umrbod ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazoni o`tash tartibi belgilandi. Umrbod ozodlikdan mahrum qilingan mahkumlar maxsus saqlash sharoitlariga ega bo`lgan maxsus tartibli koloniyalarda saqlanadilar va ularga nisbatan yigirma to`rtinchi bobda nazarda tutilgan xususiyatlar hisobga olingan holda maxsus tartibli koloniyalar tartibi tatbiq etiladi. Umrbod ozodlikdan mahrum qilingan mahkumlar kameralarga ko`pi bilan ikki kishidan joylashtirilishlari, mahkumlarning iltimosiga ko`ra yoki zarurat taqazo etganda ular bir kishilik kameralarda saqlanishlari ham mumkin. Umrbod ozodlikdan mahrum qilingan mahkumlar jazoni: qattiq; odatdagi; yengillashtirilgan saqlash sharoitlarida o`taydilar. Umrbod ozodlikdan mahrum qilingan mahkumlar jazoning dastlabki o`n yilini qattiq saqlash sharoitlarida o`taydilar. Muddatning kamida o`n yilini o`tagan, belgilangan tartibni buzganlik uchun intizomiy jazo olmagan umrbod ozodlikdan mahrum qilingan mahkumlar qattiq saqlash sharoitlaridan odatdagi saqlash sharoitlariga o`tkazilishlari mumkin. Muddatning kamida o`n besh yilini o`tagan, belgilangan tartibni buzganlik uchun intizomiy jazo olmagan umrbod ozodlikdan mahrum qilingan mahkumlar

www.arxiv.uz odatdagi saqlash sharoitlaridan yengillashtirilgan saqlash sharoitlariga o`tkazilishlari mumkin. Jinoyat-ijroiya kodeksining 137-moddasida umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosini o`tash shartlari belgilangan bo`lib, unga ko`ra bitta mahkumga to`g`ri keladigan yashash maydonining normasi to`rt kvadrat metrdan kam bo`lishi mumkin emas. Jazoni qattiq saqlash sharoitlarida o`tayotgan mahkumlar o`z shaxsiy hisobvarag`ida mavjud bo`lgan mablag`lardan belgilangan eng kam ish haqi miqdorining yetmish besh foizigacha bo`lgan summaga har oyda oziq-ovqat mahsulotlari va eng zarur narsalar sotib olish, yil mobaynida bir marta qisqa muddatli uchrashuv, bir marta telefon orqali so`zlashuv, bitta posilka yoki yo`qlov, bitta banderol olish huquqiga ega. Jazoni odatdagi saqlash sharoitlarida o`tayotgan mahkumlar o`z shaxsiy hisobvarag`ida mavjud bo`lgan mablag`lardan qonun hujjatlarida belgilangan eng kam ish haqining bir baravarigacha miqdoridagi summaga har oyda oziq-ovqat mahsulotlari va eng zarur narsalar sotib olish, yil mobaynida bir marta uzoq muddatli va bir marta qisqa muddatli uchrashuv, ikki marta telefon orqali so`zlashuv, ikkita posilka yoki yo`qlov, ikkita banderol olish huquqiga ega. Jazoni yengillashtirilgan saqlash sharoitlarida o`tayotgan mahkumlar o`z shaxsiy hisobvarag`ida mavjud bo`lgan mablag`lardan belgilangan eng kam ish haqining bir yarim baravarigacha miqdoridagi summaga har oyda oziq-ovqat mahsulotlari va eng zarur narsalar sotib olish, yil mobaynida bir marta uzoq muddatli va ikki marta qisqa muddatli uchrashuv, uch marta telefon orqali so`zlashuv, uchta posilka yoki yo`qlov, uchta banderol olish huquqiga ega. Ular saqlash sharoitlaridan qat`iy nazar, har kuni bir yarim soatgacha sayr qilish huquqiga ega ekanligi belgilandi. Jinoyat-ijroiya kodeksining umrbod ozodlikdan mahrum qilingan mahkumlarning mehnatini tashkil etishni nazarda tutuvchi 138-moddasida umrbod ozodlikdan mahrum qilingan mahkumlarning mehnati odatdagi va yengillashtirilgan

www.arxiv.uz saqlash sharoitlarida saqlanayotgan shaxslar uchun ish kameralarida tashkil etilishi belgilandi. Jinoyat-ijroiya kodeksining 139-moddasida umrbod ozodlikdan mahrum qilingan shaxslarni rag`batlantirish va ularga nisbatan intizomiy jazo choralari qo`llanishi belgilangan bo`lib, unga ko`ra Kodeks 102-moddasi birinchi qismining ikkinchi–beshinchi xatboshlarida nazarda tutilgan rag`batlantirish choralari qo`llanilishi, belgilangan tartibda yengillashtirilgan saqlash sharoitlariga o`tkazilgan mahkumlarga nisbatan rag`batlantirish tartibida qo`shimcha uchrashish yoki telefon orqali so`zlashish imkoniyati ham berilishi mumkin. Shuningdek, Jinoyat-ijroiya kodeksi 105-moddasi birinchi qismining ikkinchi, uchinchi va beshinchi xatboshilarida nazarda tutilgan intizomiy jazo choralarini qo`llash tartiblari ham belgilandi. Binobarin, umrbod ozodlikdan mahrum qilinib, odatdagi va yengillashtirilgan saqlash sharoitlarida belgilangan tartibni ashaddiy buzuvchi deb topilgan mahkumlarga nisbatan intizomiy jazo chorasi qo`llanib, ular yengillashtirilgan saqlash sharoitlaridan odatdagi yoki qattiq saqlash sharoitlariga, odatdagi saqlash sharoitlaridan esa qattiq saqlash sharoitlariga o`tkazilishlari mumkin. Jinoyat-ijroiya kodeksining 140-moddasida afv etish to`g`risida iltimosnoma berish tartibi belgilangan bo`lib, ushbu norma Jinoyat kodeksining yuqorida qayd etilgan 76-moddasida belgilangan tartibda hal qilinadi. Jinoyat-ijroiya kodeksiga avf etish to`g`risida iltimosnoma berish tartibiga oid normalarning kiritilishi Konstitutsiya mazmunidan kelib chiquvchi insonparvarlik tamoyilini o`zida to`liq aks ettiradi. “Fuqarolik va siyosiy huquqlar to`g`risida”gi Xalqaro paktning 10-moddasi uchinchi bandida, shuningdek O`zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 42- moddasida belgilanganidek, jazo mahkumni axloqan tuzatish, uning jinoiy faoliyatni davom ettirishiga to`sqinlik qilish hamda mahkum, shuningdek boshqa shaxslar yangi jinoyat sodir etishining oldini olish maqsadida qo`llaniladi. O`lim jazosi esa ushbu talablarga javob bermaydi, balki shaxsni jismonan yo`q qilishga olib keladi.

www.arxiv.uz Bir so`z bilan aytganda, mamlakatimizda o`lim jazosining bekor qilingani, eng avvalo, fuqarolarning konstitutsiyaviy huquq va erkinliklari himoyasini yanada kengroq kafolatlashga qaratilgan.

O'xshashlar

Inson va tashkilot

Inson huquqlariga sodiqlikning amaliy

Musulmon huquqi yo`nalishlari va mazhablar

Inson omili hamma narsadan ulug`

Inson huquq va erkinliliklarining ta’minlanishi