G‘arbda kriminologik ta’limotlarning shakllanishi va rivojlanishi - Huquqshunoslik - Referatlar

G‘arbda kriminologik ta’limotlarning shakllanishi va rivojlanishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

75.5 KB

Ko'chirib olish

G‘arbda kriminologik ta’limotlarning shakllanishi va rivojlanishi Reja: 1. G‘arbda kriminologik ta’limotlarning shakllanishi va rivojlanishi 2. Jamiyat taraqqiyotiga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi jinoyatchilik bilan bog‘liq muammolar

G‘arbda kriminologik ta’limotlarning shakllanishi va rivojlanishi Kriminologik ta’limotlar – jinoyatchilik, uning sabab va shart-sharoitlari, jinoyatchi shaxsi, jabrlanuvchi shaxsi hamda jinoyatlar profilaktikasi to‘g‘risidagi g‘oyalar, fikrlar, qarashlar va nuqtai nazarlar majmui. Kriminologik ta’limotlarning shakllanish jarayoni juda qadim zamonlarga borib taqaladi. Kriminologik ta’limotlar o‘z rivojlanishida uzoq va murakkab, ya’ni alohida g‘oyalar, qarashlardan toki tarixiy materialistik asosda ishlab chiqilgan butun bir bilimlar, qarashlar tizimigacha bo‘lgan yo‘lni bosib o‘tdi. G‘arbda dastlabki kriminologik ta’limotlar nafaqat diniy ta’limotlar va xalq og‘zaki ijodi namunalarida, balki mutafakkir faylasuflarning fikr va qarashlarida ham o‘z aksini topganligi bilan Sharqdagiga nisbatan farq qiladi. Xususan, G‘arb faylasuflari Platon, Aristotel (Arastu), Sokrat (Suqrot) va boshqalar kriminologik ijtimoiy hodisalar haqida o‘z qarashlarini bildirib o‘tganlar. Yunon faylasufi Aristokl (mil. av. taxm. 427–347)ga ustozi Sokrat «Platon» (keng yelkali, keng ko‘krakli degan ma’noni beradi) deb nom qo‘ygan. Platonning 30 ga yaqin asarlari saqlanib qolgan. «Apologiya» («Sokratni himoya qilish»), «Kriton» («Qonunni hurmat qilish haqida»), «Laxet» («Mardlik haqida»), «Xarmid» («Aql bilan ish qilish haqida»), «Fedon» («Adolat haqida»), «Qonunlar», «Siyosatdon» va boshqalar shular jumlasidan. Platon insonning quyidagi to‘rt asosiy fazilatini ajratadi: donishmandlik, mardlik, aql bilan ish qilish va eng asosiysi –boshqa fazilatlar o‘rnini to‘ldiradigan va qo‘shilib ketadigan fazilat – adolat. Platonning g‘oyalari dastlabki kriminologik ta’limotlar shakllanishiga muhim hissa qo‘shgan. Jumladan uning fikricha: – qonun chiqaruvchilar shunday qonunlar ishlab chiqsinlarki, bu qonunlar ta’sirida kishilar o‘zlarini jinoyat sodir qilishdan tiysinlar; – jamiyat a’zolarining odil jamiyatdagi qonunlarga bo‘ysunishi ijtimoiy taraqqiyotning asosiy garovidir. Qayerdaki qonunlar hokim ustidan hukmron bo‘lsa, hokimlar esa qonunga qul bo‘lsa, o‘sha davlat gullab yashnaydi. Agar davlat qonunlar ustidan yaroqsiz hokimiyatni o‘rnatib qo‘yadigan bo‘lsa, u holda

qonun hech qanday foyda bermaydi, aksincha, davlat uchun juda katta zarar keltiradi; – g‘azab, rashk, rohat-farog‘atga intilish, adashish, ko‘rolmaslik kabilar jinoyatning sabablari bo‘lishi mumkin; – jinoyatchiga jazo tayinlash nafaqat shaxslarni jinoyat sodir etishdan tiyadi, balki jazo ma’lum darajada jinoyatchi uchun foydali, jazo orqali jinoyatchining qalbi poklanadi; – jazo faqat jinoyat sodir qilgan shaxsning o‘zigagina tayinlanishi, uning yaqin qarindoshlariga nisbatan, hatto davlatga qarshi jinoyat sodir etganda ham, qo‘llanilmasligi lozim; – jazo berishda faqat jinoyatning xususiyatiga emas, balki aybdorning niyatiga, jinoyatning makkorlik yoki rahmsizlik yoxud yoshlik qilib, yengiltaklik bilan sodir etilganligiga ham ahamiyat berish kerak. Yana bir yunon faylasufi Aristotel (mil. av. 384/383–322/321)dan juda boy ilmiy meros qolgan. Ular orasida eng mashhurlari: «Politiya», «G‘oyalar haqida», «Farovonlik haqida», «Kategoriyalar», «Jon haqida», «Nikomax axloqi», «Yevdem axloqi», «Axloqi kabir», «Siyosat», «Ekonomika», «Etika», «Poetika», «Ritorika» va boshqalar. Aristotelning qarashlari kriminologik ta’limotlar shakllanishida muhim o‘rin tutadi. Jumladan uning fikricha: – jinoyatlarning oldini olish, avvalo, buzuq va aqlga zid bo‘lgan odatlarga qarshi kurashdir, ya’ni jamiyatni shunday qurish kerakki, u aqlga zid bo‘lgan, buzilgan axloq, urf va odatlarga qarshi kurashsin; – jinoyatchilikning sabablari davlatdagi betartiblik, o‘g‘irlangan mulkni yashirishning osonligi, muhtojlik, kambag‘allik, ochko‘zlik, haqiqiy imkoniyatlarga nisbatan ko‘proq boylikka ega bo‘lishga intilish, jabrlanuvchilarning qo‘rqqanligi yoki xohlamasligi tufayli jinoyat to‘g‘risida shikoyat bilan murojaat qilmasligi, jazoning yengilligi, sudyalarning pastkashligi va boshqalar bo‘lishi mumkin;

– jazolanishdan qo‘rqish ham shaxsni jinoyat sodir qilishdan to‘xtatib turadi; – jinoyat sodir qilish natijasida qanchalik ko‘p foyda, rohat-farog‘at olingan bo‘lsa, jazo ham shunga muvofiq ravishda qattiq bo‘lishi kerak. Shunday qilib, kriminologik ijtimoiy hodisalarni o‘rganish insoniyat tarixining juda qadim zamonlaridan boshlangan. O‘sha davrdagi Rim faylasuflari tomonidan jinoyat uchun jazo tayinlashdan ko‘zlangan maqsad aybdorni axloqan tuzatish, jamiyat xavfsizligini va boshqa shaxslarning jinoyat sodir qilmasligini ta’minlash ekanligi ta’kidlangan. Rim imperiyasi qulaganidan keyin hukmronlik cherkov ixtiyoriga o‘tdi va jinoyat sodir qilish inson taqdiri yoki kishi qalbiga yomon ruhlarning joylashib qolganligi bilan bog‘lab tushuntirila boshlandi. Bu bilan jinoyatchilik va uning sabablarini ilmiy tahlil qilish hamda bu borada erkin fikr yuritish deyarli yo‘q bo‘ldi. Natijada kanon huquqi (cherkov qarorlari to‘plami) shakllandi va u bilan cherkovning ichki masalalari, nikoh va oila, mulkiy masalalar tartibga solindi. O‘rta asrlarda jinoyatchilik haqidagi ta’limotlar to‘liq cherkov ixtiyorida bo‘lib, natijada kriminologik ta’limotlar sohasida inqiroz yuz berdi. XVIII asrda yashab ijod qilgan mutafakkirlar huquqni jamiyatda vujudga keladigan nizolarni hal qilishning eng asosiy vositasi sifatida e’tirof etishdi. Bu fikr asosida huquqiy davlat barpo etish g‘oyasi ilgari surildi. Huquqiy davlatning asosiy vazifalaridan biri sifatida jinoyatlarning oldini olish ko‘rsatildi. Fransuz faylasufi va huquqshunosi Sharl Lui Monteskyo (1689– 1755)ning ilmiy qarashlari kriminologik ta’limotlar rivojiga katta hissa qo‘shdi. Sh.L. Monteskyo «Qonunlar ruhi haqida»gi falsafiy-huquqiy asarida shunday fikrni bildiradi: «Aqlli qonun chiqaruvchi jinoyat uchun jazo haqida emas, balki jinoyatlarning oldini olish uchun qayg‘uradi. U jinoyat uchun jazolash emas, balki axloqni yaxshilash uchun harakat qiladi». Sh.L. Monteskyo buzuq axloqni jinoyatchilikning asosiy sababi sifatida ko‘rsatib, davlat kishilarda eng yaxshi axloqni shakllantirishga ahamiyat berishi

zarurligi haqida yozadi. U jinoyatlarni tasniflab, jazo jinoyatning og‘irlik darajasiga qarab tayinlanishini yoqlab chiqqan edi. Sh.L. Monteskyoning jinoyatlarning oldini olish haqidagi ilg‘or g‘oyalari italiyalik huquqshunos Chezare Bekkaria (1738–1794) tomonidan rivojlantirildi hamda huquqiy nuqtai nazardan asoslab berildi. Insoniyat tarixidagi jinoyat va jazo masalalariga bag‘ishlangan birinchi maxsus kitob – Ch. Bekkarianing 1764-yilda chop etilgan «Jinoyatlar va jazolar haqida»gi asaridir. Bu kitob Ch. Bekkariaga katta shuhrat keltirgan. Shu kitob asosida 1800-yilda Angliya Jinoyat kodeksi ishlab chiqilgan. Shundan keyin ko‘pgina Yevropa mamlakatlarida jinoyat kodekslari ishlab chiqila boshlangan. Ch. Bekkarianing ilmiy qarashlarida jazoning jinoyatchilikning oldini olishdagi ahamiyatiga jiddiy e’tibor qaratilgan. Jumladan : – axloq sohasida olib borilayotgan siyosat inson tabiatiga xos va doimiy bo‘lgan his-tuyg‘ularga suyanmas ekan, axloqning yaxshilanishiga umid qilib ham bo‘lmaydi; – jazo jinoyat sodir etish istagining oldini oluvchi ichki omilga ayla- nadi. Ammo buning uchun jazo rasmiy, oshkora bo‘lishi, darhol qo‘llanishi va qilmishga mos bo‘lishi kerak; – jinoyat uchun jazolagandan ko‘ra, uning oldini olgan yaxshidir, yaxshi qonun chiqaruvchining maqsadi ana shunday bo‘lishi kerak. Ammo buning uchun shaxs davlat va jamiyatning to‘la fuqarolik huquqiga ega bo‘lishi kerak. Mashhur fransuz mutafakkiri Jan Pol Marat (1743–1793) jinoyatchilikning sabab va shart-sharoitlari jamiyatning axloqiy sohasiga ta’siri masalasiga alohida ahamiyat bergan. U 1790-yili chop ettirgan «Jinoyat qonunchiligi rejasi» nomli kitobida jinoyatchilikning sabablari hukmron sinf bilan mehnatkashlar o‘rtasidagi qarama-qarshilikda yotadi, shuning uchun qonun kambag‘allar bilan boylar o‘rtasidagi farqni imkoni boricha qisqartirishga harakat qilishi kerak, deb hisoblaydi.

Muayyan jinoyatning sodir etilish mexanizmini o‘rganishga nemis faylasuflari Immanuil Kant (1724–1804), Georg Vilgelm Fridrix Gegel (1770– 1831)lar ham jiddiy ahamiyat berishgan. I. Kantning fikricha, shaxsga va mulkka qarshi jinoyatlar boshqalarning maqsadini o‘z maqsadi uchun qurbon qilishdan iboratdir. U iroda erkinligi masalasida, o‘z erkinligimni o‘z xohishim bilan hal qilaman, bunda boshqalarning erkinligini buzmasam bo‘ldi, degan nuqtai nazarni ilgari surgan. G. Gegel esa, jinoyatlarning ijtimoiy xavfliligi hayotning salbiy tomoni ekanligini uqtiradi, bunda aybdorni jazolash jamiyat uchungina emas, balki jinoyatchining o‘zi uchun ham foydalidir, deb hisoblaydi. Statistika nazariyotchilari tomonidan ham kriminologiyaning asosiy muammolari o‘rganila boshlangan. Statistik tahlil vositasida jinoyatchilikning boshqa ijtimoiy hodisalar bilan aloqadorligining dastlabki ko‘rinishlari aniqlangan. Jumladan belgiyalik olim Lamber Adolf Jak Ketle (1796–1874)ning xulosalariga ko‘ra, jinoyatchilarning jinsi, yoshi, jinoyat sodir etish joyi va jinoyat qurollarini ishlatishlaridan kelib chiqqan holda, jinoyat sodir etilishining qiyosiy ko‘rsatkichlarini aniqlash mumkin. Shuningdek, u jinoyatchilik jamiyat hayotidagi juda ko‘p salbiy holatlar bilan bog‘liq ekanligiga ham alohida e’tibor qaratgan. Avstriyalik vrach, frenolog (kishining ruhiy va axloqiy xususiyatlari uning bosh suyagining tuzilishi bilan bog‘liq ekanligi haqidagi nazariya mutaxassisi) Frans Yozef Gall (1758–1828) antropologik tadqiqotlarning asoschisi hisoblanadi. U barcha jinoyat sodir qiladigan shaxslarni uch ta turkumga bo‘ladi. Birinchi turkumga yomon havas va qiziqishlarga, o‘zidagi tug‘ma sifatlarga tayanadigan jinoyatchilarni kiritadi. Ikkinchi turkumga tabiatan hamma narsadan mahrum bo‘lgan shaxslarni kiritadi. Ular o‘zlarining tug‘ma sifatlariga ko‘ra bo‘sh va oson beriluvchan bo‘lib, jinoiy maylga yengil beriladi. Uchinchi turkumdagi jinoyatchilar tabiatan jinoyat sodir etishga moyil kishilardir. Shu bilan birga, ularda tabiatan yomon va yaxshi sifatlar mavjud bo‘lib, ular o‘zlarini o‘rab turgan muhit ta’sirida jinoyat yo‘liga o‘tib qoladilar.

F.Y. Gallning fikricha, jinoyat uni sodir etuvchi shaxsning mahsuli hisoblanadi, shunga ko‘ra, jinoyatning xususiyati bu individlarning tabiati va u yashab turgan muhitga bog‘liq bo‘ladi. Shuni e’tiborga olib, jinoyatni to‘g‘ri baholash mumkin, deb hisoblaydi. Keyinchalik tug‘ma jinoyatchilar haqidagi nazariyani italiyalik psixiatr vrach Chezare Lombrozo (1835–1909) asoslashga harakat qildi. «Dekabrning sovuq kunlaridan birida men surgun qilingan mahkumning bosh suyagini ko‘zdan kechirayotib, uning bosh suyagida bir qancha quyi umurtqalilarga xos bo‘lgan odatdan tashqari belgilarni ko‘rib chiqar ekanman, ko‘z oldim ufqqa qadar yorishib ketgandek bo‘ldi. Jinoyatlarning mohiyati va kelib chiqishi men uchun hal bo‘lgan edi. Jinoyatchilar jinoyatchi bo‘lib tug‘iladilar», deb yozgan edi u dastlabki ilmiy ishlaridan birida. Ch. Lombrazoning fikricha, jinoyat xuddi insonning tug‘ilishi va o‘lishi kabi tabiiy va zaruriy hodisa, jinoyatchilikning kelib chiqishi biologik holat. U o‘zining «Jinoiy odam», «Jinoyat, uning sabablari va davolash vositalari» nomli asarlarida tug‘ma jinoyatchilikning mavjudligi haqida yozadi. Ch. Lombrazoning ta’kidlashicha, tug‘ma jinoyatchilar maxsus antropologik, fiziologik va ruhiy belgilarga ega bo‘lib, ular barcha jinoyatchilarning 35 %ni tashkil etadi. Ch. Lombrazo inson bosh suyagi, bo‘yi, og‘irligi va boshqa a’zolarini o‘lchash orqali kishida jinoyatchiga xos bo‘lgan belgilarni aniqlash mumkin deb hisoblaydi. Keyinchalik u jinoyatchilikni keltirib chiqaradigan omillarni tasniflab, 16 guruhga ajratadi (masalan, metereologik, geografik, iqtisodiy, irqiy va boshq.). Ch. Lombrazo tug‘ma jinoyatchilar tomonidan jinoyat sodir etilishining oldini olish uchun ularni bir umrga jamiyatdan ajratish yoki jismonan yo‘q qilib yuborish lozim deb hisoblaydi. Uning bu nazariyasi keyinchalik fashizm davrida davlat siyosatiga aylandi. Albatta, tug‘ma jinoyatchilar to‘g‘risidagi nazariyaning birinchi asoschisi Ch. Lombrazo emas. Yuqorida ta’kidlaganimizdek, frenolog F.Y. Gall tug‘ma jinoyatchilar haqida bayon qilgan edi. Ammo uning tug‘ma jinoyatchilar haqidagi nazariyasi keng tarqalmagan. Keyinchalik Ch. Lombrazo jinoyatchilikning ijtimoiy sabablari, obyektiv muhit sharoiti ta’sirida jinoyatchiga

aylanadigan shaxslar guruhi haqida aytgan bo‘lsa-da, lekin tug‘ma jinoyatchilar mavjudligi fikridan voz kechmadi. Ch. Lombrazoning nazariyasi asosida jinoyatchilik va uning sabablari to‘g‘risida turli oqimlar paydo bo‘la boshlaydi. Hozirgi kunda ham jinoyat sodir etishga moyillik tug‘ma xususiyat ekanligining tarafdorlari oz emas. Mazkur nazariya tarafdorlarining fikricha, ko‘pgina ruhiy xususiyatlar avloddan-avlodga o‘tadi. Bu, o‘z navbatida, jinoyat sodir etishga moyillikka ham tegishlidir, deb hisoblaydilar. 1884-yilda italiyalik kriminolog Rafael Garofaloning «Kriminologiya» deb nomlangan kitobi chop etilgan. Bu kitob uch qismdan iborat bo‘lib, unda jinoyatchilik, jinoyatchi va jazo masalalari yoritilgan. R. Garofalo o‘z tadqiqotlarida kambag‘allik, qashshoqlik bilan jinoyatchilik o‘rtasida o‘zaro bog‘liqlik borligini ta’kidlaydi. Avstriyalik kriminalist va kriminolog Gans Gross (1847–1915) 1893-yilda nashr etilgan «Sud tergovchilari uchun qo‘llanma» asarida politsiya va tergov organlarining jinoyatchilik haqidagi umumlashtirilgan ma’lumotlarini tahlil qilib, kriminologiya va kriminalistika fanlarining uzviyligini qayd etadi. Yuqorida bayon qilinganlarning barchasi kriminologiya hali mustaqil fan sifatida shakllanmagan davrda kriminologik ijtimoiy hodisalar to‘g‘risidagi turli- tuman fikrlar, qarashlar edi, xolos. Ilm-fanning rivojlanib borishi bilan kriminologik ta’limotlar ham rivojlana bordi. Qadimdan hozirgi vaqtgacha ko‘plab olimlar kriminologik ijtimoiy hodisalar bilan bog‘liq muammolar ustida tadqiqotlar olib bordilar va kriminologiyaning rivojlanishiga katta hissa qo‘shdilar. Jamiyat taraqqiyotiga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi jinoyatchilik bilan bog‘liq muammolar ni o‘rganish hamda jinoyatlar profilaktikasining samarali choralarini ishlab chiqish masalasi insoniyatning eng ilg‘or qismini, ayniqsa, ijtimoiy-tabiiy fanlar turli sohalarining namoyandalari (siyosatchilar, faylasuflar, ruhiyatshunoslar, tibbiyot olimlari, huquqshunoslar va boshq.)ni har doim qiziqtirib, tashvishga solib kelgan.

Shuning uchun ham taraqqiyotning har bir davrida jinoyatlar profilaktikasining choralari jamiyatdagi mavjud fan-texnika yutuqlari asosida qo‘llanilganligini va zarur ilmiy-nazariy asoslarga ega bo‘lganligini ko‘rish mumkin. Jinoyatchilik bilan bog‘liq mavzularda badiiy asar yaratgan yozuvchilarning asarlaridagi jinoyatchilik, jinoyatchining shaxsi va ichki kechinmalari bayon etilgan badiiy lavhalar ham jamiyatda jinoyatchilik bilan bog‘liq muammolar xususida zarur xulosalar shakllanishiga yordam berib kelgan. Jinoyatchilikni ilmiy bilishga bo‘lgan qiziqish va shu yo‘nalishdagi g‘oyalarga sodiqlik, jinoyatchilikka taalluqli qaysi muammoni ko‘rib chiqish bilan bog‘liq bo‘lmasin, kriminologiya fanini nazariy jihatdan to‘ldirib bordi. Shu bilan birga, jinoyatchilikning to‘g‘ridan-to‘g‘ri ilmiy tadqiqot obyektiga aylanishi unga qarshi kurash amaliyotini takomillashtirishga imkon yaratdi. Jinoyatchilik bilan bog‘liq muammolarga har bir olim o‘z mutaxassisligi nuqtai nazaridan yondashgan holda jinoyatchilik, uning sodir etilishi sabablari va unga imkon yaratib berayotgan shart-sharoitlar, jinoyatchi shaxsi, jabrlanuvchi shaxsi hamda jinoyatlar profilaktikasi to‘g‘risida o‘z nazariyalarini yaratganlar. Bu esa, tabiiyki, jinoyatchilikni ilmiy bilishda zarur manba bo‘lib xizmat qilgan. Olimlarning fikrlari hozirgi kunda ham jinoyatchilik muammosini o‘rganishda o‘z qimmatini yo‘qotmagan. Buni mutafakkirlarning quyidagi fikrlari misolida ham ko‘rish mumkin: – «jinoyatga bahona bo‘lsa bas» (yunon faylasufi Aristotel (mil. av. 384/383–322/321); – «jazo bermaslik jinoyatga katta rag‘batdir» (Rim faylasufi Sitseron Mark Tuliy (mil. av. 106–43); – «to‘g‘ri yo‘lga qadam qo‘yishning birinchi sharti aybga iqror bo‘lishdir» (Rim yozuvchisi Seneka Luyiy Anney (mil. av. taxm. 4–65); – «nima uchun odam o‘z aybiga iqror bo‘lmaydi? Chunki u hamon o‘sha ayblari sirtmog‘idadir. Bu xuddi uyqudagi odamdan tushini gapirib berishni talab qilganday gap» (Seneka Luyiy Anney);

– «jinoyatchi ba’zan jazodan qutulib qolishi mumkin, ammo jazo dahshatidan qutulolmaydi» (Seneka Luyiy Anney); – «kimki jinoyatning oldini olishga imkoni bo‘la turib, uni qilmasa, u jinoyatni rag‘batlantiradi» (Seneka Luyiy Anney); – «bir jinoyat ikkinchisiga yo‘l ochadi» (Seneka Luyiy Anney); – «yaramas odamlar jazodan qo‘rqganlaridan, yaxshilar esa ezgulikka mehru oqibatlari tufayli yomon ishlardan o‘zlarini saqlaydilar» (rim shoiri Yuvenal Detsim Yuniy (taxm. 60–127); – «o‘z aybiga iqror bo‘lmaslik – aybni ko‘paytirish demakdir» (rus yozuvchisi Lev Nikolayevich Tolstoy (1828–1910); – «fuqarolarning o‘zaro bir-birini nazorat qilishi jinoyatni bartaraf etadi» (fransuz yozuvchisi Onore de Balzak (1799–1850); – «o‘g‘irlashga imkon yaratish o‘g‘rini tug‘diradi» (ingliz faylasufi Frensis Bekon (1561–1626); – «qing‘irliklar bilan oshna tutingan odam o‘sha qing‘irliklarning asiridir» (amerikalik yozuvchisi Teodor Drayzer (1871–1945) 1 . Insoniyat tarixida XIX asr fanlarning turli sohalari bo‘yicha katta kashfiyotlar asri hisoblanadi. Bu yirik ishlab chiqarishning shakllanishi, ilg‘or mamlakatlarda aholi ko‘pchilik qismining ishlab chiqarish sanoatiga jalb qilinishi bilan bog‘liqdir. Yangi ishlab chiqarish munosabatlarining shakllanishi insoniyat uchun juda katta foyda keltirish bilan birga, ijtimoiy munosabatlardagi ziddiyatlarni ham chuqurlashtirib yubordi. Bu, o‘z navbatida, jinoyatchilikning ham o‘sib ketishiga olib keldi. Jinoyatchilikka qarshi kurash masalasi jamiyatning muhim vazifalaridan biriga aylandi. Ijtimoiy munosabatlarning beqiyos darajada murakkablashib borishi va shunga muvofiq jinoyatchilikning ko‘payib borishi bu salbiy ijtimoiy hodisaga qarshi kurashni kuchaytirishni ham taqozo qildi. Bu esa, jinoyatchilikni har tomonlama va chuqur o‘rganish zaruratini yuzaga keltirdi. Shu tufayli XIX asrning 1 Воронцов В. Ватандош ҳамда хорижий алломаларнинг афоризмлари ва ҳикматли сўзлари / Ш. Абдураззоқова таржимаси. – Т., 1989. – Б. 256–257.

o‘rtalari va ikkinchi yarmida jinoyatchilikni o‘rganish sohasida ko‘plab tadqiqotlar, jumladan falsafiy, siyosiy, huquqiy tadqiqotlar bilan birga, antropologik, statistik, ijtimoiy-huquqiy tadqiqotlar ham olib borila boshlandi. Natijada XIX asrning oxirida kriminologiya mustaqil fan tarmog‘i sifatida shakllandi. XX asrda esa bu fanning tadqiqot obyektiga taalluqli tizim yaratildi. Dastlab, bu fan jinoyat antropologiyasi, jinoyat sotsiologiyasi, deb aytilgan bo‘lsa-da, keyinchalik kriminologiya mustaqil fan tarmog‘i sifatida rivojlanib bordi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1.O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – Toshkent: O‘zbekiston, 1992. 2..Mejdunarodniy pakt o grajdanskix i politicheskix pravax. Mejdunarodnaya zashita prav i svobod cheloveka. Sbornik dokumentov. M.: Yurid.lit., 1990 g. 3. .Osnovniye prinsipi nezavisimosti sudebnix organov. Mejdunarodniye prava i svoboda cheloveka: Sbornik dokumentov. M: Yurid.lit., 1990 g. 4. Vseobshaya deklaratsiya prav cheloveka. – Prava cheloveka. Osnovniye mejdunarodniye dokumenti: Sbornik dokumentov. M.: Mejdunarodniye otnosheniya. 1989 g. – S. 134-142. 5. Konvensiya o pravovoy pomoshi i pravovix otnosheniyax po grajdanskim, semeynim i ugolovnim delam. (Xo‘jalik va huquq Xozyaystvo i pravo. – Tashkent. 1997, №1-2. S. 58-76).

O'xshashlar

Mamlakatimizda kriminologik ta’limotlarning shakllanishi rivojlanishi va hozirgi holati

Liberalizm siyosiy va huquqiy g'oyalarining shakllanishi va rivojlanishi

Mustaqil O`zbekestonda milliy huquq tizimining shakllanishi va rivojlanishi

Jinoyatchilik va uning kriminologik tavsifi

Kriminologik tadqiqotlarning tashkiliy asoslari va metodlari