Fuqarolik ishlari bo`yicha tumanlararo, tuman (shahar) sudi - Huquqshunoslik - Referatlar

Fuqarolik ishlari bo`yicha tumanlararo, tuman (shahar) sudi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

83.5 KB

Ko'chirib olish

Reja: 1. Fuqarolik va jinoyat ishlari bo`yicha tumanlararo va tuman (shahar) sudlari – umumiy yurisdiksiya sudlarining asosiy bo`g`ini, ularning vakolatlari 2. Tumanlararo, tuman sudlarida ishni tashkil etish Sudyalar va xalq maslahatchilarining asosiy huquq va majburiyatlari 3. Fuqarolik ishlari bo`yicha tumanlararo, tuman (shahar) sudi, jinoyat ishlari bo`yicha tuman (shahar) sudining raisi

Fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha tumanlararo va tuman (shahar) sudlari – umumiy yurisdiksiya sudlarining asosiy bo`g`ini, ularning vakolatlari Sud tizimini isloh qilishda muhim qadamlardan biri O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoniga muvo-fiq sudlarning ixtisoslashtirilishi, ya`ni umumiy yuris- diksiya sudlarini fuqarolik va jinoiy ishlar bo`yicha sudlarga ajratilish bo`ldi. Bu, shubhasiz fuqarolarning huquq va erkinliklari himoyasining kafolatlarini yanada mustahkamlash, sud ishlarini sifatli va o`z vaqtida ko`rib chiqilishini ta`minlab berdi. Sudlarning ixtisoslashtirilishi odil sudlov uchun qo`-shimcha kafolatlarni beradi. Bir qator rivojlangan mamla-katlarda, xususan AQSH, Angliya, Fransiya, Italiya va Germa- niyada bir necha o`n yillar davomida odil sudlovni ixtisoslashtirilgan sudlar tomonidan amalga oshirilishi o`zini oqladi. Hatto bu mamlakatlarning ba`zi birlarida yanada chuqurroq ixtisoslashtirilgan sudlar mavjud, masalan oila-viy ishlar, mehnat, voyaga yetmaganlar ishlari bo`yicha sudlar va bosh. O`zbekiston Respublikasi ham sud faoliyatini yanada ixtisoslashtirish yo`lidan bormoqda. Odil sudlovni amalga oshirishning sifatini oshirish maqsadida O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 14 avgust 2000 yildagi «O`zbekiston Respublikasining sud tizi- mini takomillashtirish to`g`risida»gi Farmoniga muvofiq mavjud umumiy yurisdiksiya sudlari asosida fuqarolik ishlari bo`yicha Qaraqalpog`iston Respublikasi Oliy sudi, fuqarolik ishlari bo`yicha viloyatlar, Toshkent shahar va tu-manlararo sudlar, jinoyat ishlari bo`yicha Qaraqalpog`iston Respublikasi Oliy sudi, jinoyat ishlari bo`yicha viloyatlar, Toshkent shahar va tuman (shahar) sudlari tashkil etildi. Ushbu farmon odil sudlov va sud ishlarini o`z vaqtida ko`rib chiqishni, fuqarolarning siyosiy, ijtimoiy huquq va erkinliklari himoyasining kafolatlarini yanada ko`chayti-rishni ta`minlash maqsadida sudlarning ixtisoslashtiri-lishiga qaratilgan. O`zbekiston Respublikasida 1 yanvar 2001 yildan boshlab fuqarolik va jinoyat ishlari bo`yicha alohi-da sudlar o`z faoliyatlarini boshladilar. Hozirgi kunda sudyalar o`z ixtisoslariga muvofiq qo-nunchilik va sud amaliyotini yanada chuqurroq o`rganish imko-niyatiga egalar. Bundan tashqari, Adliya vazirligi tomonidan jinoyat va fuqarolik ishlari bo`yicha sudyalarni qayta ta-yyorlash bo`yicha alohida dasturlar ishlab chiqilmoqda.

Umumiy sudlar tizimida fuqarolik ishlari bo`yicha tumanlararo, tuman (shahar) sudlari va jinoyat ishlari bo`-yicha tuman (shahar) sudlari asosiy bo`g`in hisoblanadilar. Bu birinchi navbatda odil sudlovni amalga oshirishda keng vakolatlar berish hamda ko`rib chiqiladigan ishlarning salmog`ini oshirish bilan bog`liq. Fuqarolik ishlari bo`yicha tumanlararo, tuman sudlari, jinoyat ishlari bo`yicha tuman (shahar) sudlarining hissasiga fuqarolik va jinoyat ishlari bo`yicha hamda ma`muriy huquqbuzarlik bo`yicha materiallarning asosiy qismi to`g`ri keladi. Ular qonunga muvofiq boshqa sudlar (viloyat, harbiy va bosh. sudlar) vakolati doirasida bo`lgan fuqarolik va jinoyat ishlarnigina ko`rib chiqmaydilar. Odatda aholi o`z muammolari bilan shu sudga murojat qiladi va ko`p hol-larda shu yerda o`z savollariga kerakli javobni oladi. Fuqa-rolik ishlari bo`yicha sudlar tomonidan ko`rib chiqiladigan ishlar ko`lami barqaror ko`payib borish xususiyatiga ega. Masalan, 1994 yilda taxminan 64 ming fuqarolik ishlari ko`rib chiqilgan bo`lsa, 2000 yilga kelib esa taxminan 94 ming fuqarolik ishlari ko`rib chiqildi. [51] Bu sudlarni tashkil qilish tamoyillari O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, «Sudlar to`g`risida» qonun va boshqa qonunlar bilan belgilab berilgan. O`zbekiston Res- publikasida fuqarolik ishlari bo`yicha tumanlararo sudlar tashkil etilgan. Fuqarolik ishlari bo`yicha tumanlararo sudlarini tashkil etish ko`rib chiqiladigan ishlar ko`lami va boshqa omillarni hisobga olgan holda amalga oshiriladi. Jinoyat ishlari bo`yicha sudlar tuman bo`limi mavjud bo`lma-gan har bir tuman (shahar)da amal qiladi. Tuman (shahar)da bitta sud tashkil etiladi, lekin butun tuman (shahar) yoki tuman va shu tumanda joylashgan shaharlar uchun bitta sudni tashkil etish ham mumkin. Fuqarolik ishlari bo`yicha tuman-lararo, tuman (shahar) sudlari faoliyati ustidan nazoratni fuqarolik ishlari bo`yicha Qoraqalpog`iston Respublikasi Oliy sudi, fuqarolik ishlari bo`yicha viloyat sudi va fuqa-rolik ishlari bo`yicha Toshkent shahar sudi amalga oshiradi. Jinoyat ishlari bo`yicha tumanlararo, tuman (shahar) sudlari faoliyati ustidan nazoratni jinoyat ishlari bo`yicha Qoraqalpog`iston Respublikasi Oliy sudi, jinoyat ishlari bo`yicha viloyat sudi va jinoyat ishlari bo`yicha Toshkent shahar sudi amalga oshiradilar. Fuqarolik ishlari bo`yicha tumanlararo, tuman (shahar) sudlari, jinoyat ishlari bo`yicha tuman (shahar) sudlari faoliyatlarini tashkiliy ta`minoti, sudlarning mustaqil-ligi va ularning faqat qonunga qat`iy bo`ysunish tamoyil-lariga amal qilingan holda, O`zbekiston

Respublikasi Ad-liya vazirligi qoshidagi maxsus vakolat berilgan organ zim-masiga yuklatilgan. Tumanlararo, tuman sudlarining asosiy vakolati bi-rinchi instansiyada fuqarolik, jinoyat va ba`zi bir boshqa ishlarni ko`rib chiqish, ya`ni, yuqorida ta`kidlab o`tilga-nidek, muayyan ishlar bo`yicha qo`yilgan masalarga oid (ji-noiy javobgarlikka tortilgan shaxsning aybdor yoki ayb-sizligi, qonunda ko`zda tutilgan jazoni qo`llash yoki qo`lla-maslik, mulkiy da`volarni isbotlanganligi yoki isbotlan-maganligi va sh.k.) qarorlarni qabul qilishdan iborat. Fuqarolik ishlari bo`yicha tumanlararo sudlar tomo-nidan ko`rib chiqiladigan barcha ishlarni umumiy xususiyat-lariga ko`ra guruhlarga ajratish mumkin. Shartli ravishda shunday guruhlardan uchtasini tuzish mumkin: - fuqarolik, oila, mehnat va yer bilan bog`liq huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan nizolar bo`yicha ishlar; - alohida tartibda ko`riladigan ishlar; - qonun bilan ularning vakolatiga biriktirilgan boshqa ishlar. Eng keng tarqalgan fuqarolik ishlari birinchi guruhga tegishli ishlar hisoblanadi. Ular, fuqarolik ishlari bo`yi-cha sudlarga ko`rib chiqish uchun, odatda vujudga kelgan nizo tomonlarining hech bo`lmaganda biri fuqaro bo`lgan hollarda, kelib tushadi (ushbu ish qonunda ko`rsatilgan belgilarga muvofiq xo`jalik sudi kabi boshqa sudlarda yoki ma`muriy organlar tomonidan ko`rib chiqilishi kerak bo`lmagan holat-larda). Xususan, bularga fuqaro yoki tashkilotga kimningdir qonunga qarshi (ba`zi hollatlarda qonuniy) harakatlari natijasida yetkazgan zararini qoplash bo`yicha, yetkazilgan ma`naviy zarar uchun kompensatsiya to`lash bo`yicha, ish joyiga qayta joylashtirish bo`yicha, ma`lumotlarning tarqatilishi birovga zarar keltirishiga oid nizolar bo`yicha, qilingan mehnat uchun tegishli haqni olish bo`yicha, uy-joy va unga bo`lgan egalik huquqi bo`yicha, meros olish bo`yicha, bolalar, er-xotin yoki ota-onalarni boqish uchun to`lanadigan ali-mentlar bo`yicha, badiiy yoki boshqa asarlarga mualliflik bo`yicha ishlar va boshqalar kiradi. Fuqarolar va tashkilotlar o`zlarining huquqiy munosa-batlari jarayonida tuzadigan fuqarolik-huquqiy shartno-malar bilan bog`liq nizolar bo`yicha ishlar keng tarqalgan. Bularga oldi-sotdi, uy-joy ijarasi, nashr va bosh. Bo`yicha shartnomalari kiradi. Bundan tashqari, bir shaxs tomonidan tuziladigan, bir tomonlama bo`lgan shartnomalar ham kiradi

(masalan, sovg`a, vasiyatnoma, merosni qabul qilish yoki undan voz kechish). Shartnomalarning har bir turi ularni tuzish shartlari, tomonlarning huquq va majburiyatlarini belgi-lab beruvchi tegishli huquqiy normalar doirasida tartibga solinadi. Qonun shartnoma tomonlarining huquqlari sud himoyasida bo`lishini kafolatlaydi. Ko`pincha, fuqarolik ishlari bo`yicha sudlar alohida tartibda ko`riladigan ishlarni ham ko`rib chiqadi. Bularga yuridik ahamiyatga ega bo`lgan faktlarni belgilash, fuqaroni dom- daraksiz yo`qolgan yoki uni o`lgan deb e`lon qilish, fuqaroni layoqati cheklanganligi yoki layoqatsizligini e`ti-rof etish, mulkni egasizligini e`tirof etish, yo`qolgan hujjatlar bo`yicha huquqlarni qayta tiklash kabi ishlar kiradi. Yuqorida ko`rsatilgan ishlarning boshqa fuqarolik bo`yicha ishlardan keskin farq qiluvchi xususiyati sud haq-huquq bo`yicha nizolar, bir tomonning ikkinchi tomonga bo`l-gan da`volarini ko`rib chiqmasligi, faqat ma`lum huquqiy natijalar oqibatlarni keltirib chiqaradigan u yoki bu fakt (holat)larni belgilash masalasinigina ko`rib chiqishi hisob-lanadi. Fuqarolik ishlari bo`yicha tumanlararo sud O`zbekiston Respublikasining 1995 yil 30 avgustdagi «Fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini buzadigan xatti-harakatlar va qarorlar ustidan sudga shikoyat qilish to`g`risida»gi qonu-niga muvofiq kelib chiqqan ishlarni ko`rib chiqish huquqiga ega. Har bir fuqaro, agar davlat tashkilotlari, mahalliy o`zini o`zi boshqarish tashkilotlari, idoralar, korxonalar va ularning birlashmalari, jamoat birlashmalari yoki mansab-dor shaxslarning qonunlarga xilof harakatlari (qarorlari) huquq va erkinliklarini buzilishiga sabab bo`lgan deb hi-soblasa, sudga shikoyat qilishi mumkin. Shikoyat bevosita shikoyatchi yashab turgan joydagi sudga yoki tashkilot, birlash-ma, mansabdor shaxs joylashgan yerdagi sudga beriladi va fuqarolik ishi tartibida ko`rib chiqiladi. Bu ishlarning asosiy qismi jinoyat ishlari bo`yicha tu-man (shahar) sudining hissasiga to`g`ri keladi, lekin qonunga muvofiq ko`rib chiqilishi yuqori yoki harbiy sudlar vakola-tida bo`lgan ishlar masalan, jinoiy javobgarlikka torti-layotgan shaxsning aybini og`irlashtiruvchi holatlarda qasd-dan qotillik jinoyatini sodir qilish, o`n to`rt yoshga to`l-magan shaxsni qasddan zo`rlash, genotsid, terrorizm, o`lim jazosi bilan jazolanadigan jinoyatlar va boshqa ishlar (JPK 389m.) bundan mustasno. Agar ko`rib chiqilayotgan ishlar mohiyatiga ko`ra murak-kab bo`lmasa O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi raisi, jinoyat ishlari bo`yicha Qoraqalpog`iston Respublikasi Oliy

sudi raisi, jinoyat ishlari bo`yicha viloyat, Toshkent shahar sudlarining raislari, O`zbekiston Respublikasi Harbiy su-di raisi o`rta bo`g`in sudlari vakolati doirasiga oid jinoiy ishlarni tegishli jinoyat ishlari bo`yicha tuman (shahar) sudi hamda okrug yoki hududiy harbiy sudga ko`rib chiqishla-ri uchun taqdim etish huquqiga egalar. Tuman sudi jinoyat va fuqarolik ishlari bo`yicha odil sudlovni amalga oshirishdan tashqari ma`muriy huquqbuzar-liklar bo`yicha ishlarni ham ko`rib chiqadi. Bunday ishlar yakka tartibda ko`rib chiqadilar. Tuman sudlari ishlarning sezilarli qismi barcha fuqarolik ishlari va ma`muriy huquqbuzarliklar bo`yicha o`zlari chiqargan hukm va qarorlarining ijrosini tegishli darajada ta`minlash tashkil etilgan. Ular jinoyat ishlari bo`yicha hukmlarni ijro etish jarayonida vujudga keladigan masalalarni ko`rib chiqadilar (jazodan shartli-muddatidan ilgari ozod qilish, bir rejimdagi koloniyadan boshqa re-jimdagi koloniyaga o`tkazish, kasallik yoki majruhlik sabab-li jazoni o`tashdan ozod qilish, sudlanganlikni olib tash-lash, jazoni yengilrog`iga o`zgartirish va b.q.). Zamonaviy qonunchilik fuqarolik va jinoyat ishlarini birinchi instansiyada ko`rib chiqadigan sud tarkibini o`zgar-tirdi. O`zbekiston Respublikasi Oliy sudidan tashqari barcha sudlarda fuqarolik ishlari bo`yicha birinchi instansiya ishlari sudyalar tomonidan yakka tartibda ko`rib chiqiladi (FPK 13-modda). Ishni yakka tartibda ko`rib chiqish va hal qilishda sudya sud nomidan harakat qiladi. Qoraqalpog`iston Respublikasi Oliy sudining raisi, fuqarolik ishlari bo`yicha viloyat, Toshkent shahar sudlari-ning qaroriga muvofiq birinchi instansiyaning har qanday ishi hay`atda ko`rib chiqilishi mumkin. Jinoyat ishlari hay`atda ko`rib chiqiladi. Jiddiy ij-timoiy xavfliligi bo`lmagan jinoiy ishlar, ya`ni qonunda uch yildan ko`p bo`lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish belgilangan qasddan qilingan jinoyatlar, qonunda besh yil-dan ko`p bo`lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish belgi-langan ehtiyotsizlik oqibatida qilingan jinoyatlar, qonunda besh yildan ko`proq muddatga ozodlikdan mahrum qilish belgilangan uncha og`ir bo`lmagan qasddan qilingan jinoyat-lar hamda qonunda besh yildan ko`proq muddatga ozodlikdan

mahrum qilish belgilangan ehtiyotsizlik oqibatida qilin-gan jinoyatlar yakka tartibda ko`rib chiqiladi (JPK 13m.). Ish birinchi instansiya sudi tomonidan hay`atda ko`ril-ganda sud tarkibiga sudya va ikki nafar xalq maslahatchisi kiradi. O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi birinchi in-stansiya ishlarni uch nafar sudyadan iborat tarkibda ko`rib chiqadi. Odil sudlovni amalga oshirishda xalq maslahatchi-lari sudyaning barcha huquqlaridan foydalanadilar. Ular sud majlisida ishni ko`rish jarayonida kelib chiqadigan hamma masalalarni hal qilishda va hukm chiqarishda rais-lik qiluvchi bilan teng huquqqa egadirlar. Fuqarolik ishlari bo`yicha tumanlararo sudlar va ji-noyat ishlari bo`yicha tuman sudlarida fuqarolik-protsessual va jinoyat-protsessual qonunchiligida belgilangan tartibda yakka tartibda ishlarni ko`rib chiqish sudya va ikki nafar xalq maslahatchisi tomonidan ko`rib chiqishdan farq qilmay-di. Amaldagi qonunchilik tuman sudlari ko`rib chiqadigan barcha ishlarni olib borish tartibi va qoidalarini bataf-sil belgilab beradi. Bu to`g`risida batafsil ma`lumotlar yuridik oliy o`quv yurtlarining o`quv rejasiga kiritiladi-gan fuqarolik protsessi, jinoyat protsessi va ma`muriy hu-quq kabi predmetlar o`rganilganida beriladi. Umumiy tar-tibda, bu yerda ishlarni qonuniy, asosli va adolatli ko`rib chiqilishini ta`minlab beradigan protsessual qonunchilik-ning ba`zi jihatlarinigina ta`kidlab o`tish yetarli. Ushbu holatga misol tariqasida sudlar tomonidan ko`rib chiqiladigan barcha ishlarda barcha masalalar, odatda sudla-nuvchilar, da`vogarlar va javobgarlar ishtirokida va ular-ning faol qatnashuvi hamda ularga kerakli huquqlarni ber-gan holda hal qilinishini o`tish mumkin. Ular barcha ish-larni o`rganishda ishtirok etadilar, tushuntirishlar bera-dilar, isbot taqdim etadilar, iltimosnomalar beradilar, jinoyat ishi bo`yicha hukm ham fuqarolik ishi bo`yicha qaror sud majlisida ko`rib chiqilgan va belgilangan fakt va holatlar asosida chiqariladi. Sudyalarni tashqi ta`sirlardan himoya qilish maqsa-dida qonunda sudyalar majlisini olib borish va ish bo`yicha hukm yoki qaror chiqarishning alohida tartibi ko`zda tutil-gan. Buning uchun sudyalar sud maslahatxonasida kengasha-dilar. Bu xonada ushbu ishni ko`rib chiqishdagi sud tarkibiga kiruvchi sudyalardan boshqa hech kim bo`lmasligi kerak. Ushbu qoidaning (sudyalar kengashi sirining) buzilishi hukm yoki qarorning bekor qilinishiga sabab bo`ladi.

Tumanlararo, tuman sudlarida ishni tashkil etish Tumanlararo, tuman sudlarida ishni to`g`ri tashkil etish sudlarning samarali faoliyatlarini ta`minlashda muhim ahamiyatga ega bo`lib, bu vazifa sud rais zimmasiga yuklati-ladi. Sud ishini tashkil etishda sud raisidan tashqari bar-cha sudyalar va boshqa sud xodimlari ishtirok etadi. Sud ishini tegishli darajada tashkil etmasdan turib ishlarni tez, to`liq va to`g`ri ko`rib chiqish va sud oldida turga profi-laktik va boshqa ishlarni amalga oshirish mumkin emas. Ish rejalashtirish asosida tashkil etiladi. Sudning rejasida kadrlar bilan ishlash, xalq maslahatchilarini yuridik tayyorlash, tumanda qonuniylik ahvolini o`rganish, ma`lum turdagi sud ishlarini ko`rib chiqish amaliyotini umumlashtirish, ish yuritishni tashkil qilish va boshqalar nazarda tutiladi. Har bir sudyaning joriy rejasi sud maslahatlarini o`tkazish, aholini qabul qilish, sayyor sud majlislarini tashkil etish, majlis va seminarlarda ishtirok etish va boshqalarni o`z ichiga oladi. Har bir sudda tashrif buyuruv-chilarni qabul qilish sud raisi, barcha sudyalar tomonidan qat`iy belgilangan va aholi uchun qulay vaqtda amalga oshiriladi. Har bir sudya tashrif buyuruvchilarni qabul qilish ro`yxatini olib boradi. Sudning qabulxonasida turli sud hujjatlarining namunalari bo`lgan doskalar qo`yiladi. Sud apparati odil sudlovni amalga oshirish, sud ama-liyotini umumlashtirish, sud statistikasini tahlil qilish, qonunchilikni sistemalash va targ`ib qilish hamda boshqa ishlarni amalga oshirishda sud faoliyatini ta`minlaydilar. Har bir sudda sud faoliyatini takomillashtirish, sud fao-liyati davomida yo`l qo`yiladigan xatolarni aniqlash va ularni oldini olish, ijobiy tajribalarni aniqlash va ularni tarqatish, ehtiyot chora-tadbirlarini ishlab chiqarish va ko`rish maqsadida doimiy ravishda sud amaliyotini o`rga-nish va umumlashtirish olib boriladi. Umumlashtirish ishi quyidagi bosqichlardan iborat: umumlashtirish mavzusini tanlash; umumlashtirish dastu-rini tuzish; sud ishlarini o`rganish; xulosalar chiqarish va tegishli chora-tadbirlarni ishlab chiqish.

Umumlashtirish rejasi amaliyotni o`rganish va umum-lashtirish jarayonida javob berish talab qilinadigan sa-vollardan tashkil topadi. Bu kabi savollar ma`lum bir tur-dagi ishlarda sud tomonidan yo`l qo`yilishi mumkin bo`lgan kamchiliklar, xatolar va qoida buzishlarini topish; dast-labki tergov va so`roqning sifatini; jinoyat qilishga olib keluvchi sabab va holatlarni va boshqalarni aniqlash bilan bog`liq. Umumlashtirishning maqsadi va dasturiga muvofiq sud raisi ma`lum bir turdagi ishlar o`rganib chiqilishi kerak bo`lgan muddatni belgilaydi, masalan chorak, yarim yillik, yil va bosh. Umumlashtirish dasturi va muddatini belgilab olgach, sudyalar tanlab olingan har bir turdagi ishlarni o`rganib chiqadilar va ma`lumotlarni tahlil qilib qo`yilgan savollarga tegishli javoblarni beradilar. Sud ishlarini o`rganib chiqish va belgilangan dastur bajarilgandan so`ng, umumlashtirishning maqsadidan kelib chiqqan holda, xulo-salar chiqariladi va takliflar kiritiladi. Sud xodim-larining malakasini oshirish shakllari turli xil bo`ladi. Xalq maslahatchilari bilan ishlash ko`pincha ikki yo`na-lishda olib boriladi: ularni yuridik tayyorlash maqsadida o`qitish va sudning tarbiyaviy-profilaktik faoliyatiga jalb qilish yo`nalishlarida. Sud ishi ustidan nazorat qilishning samarali vosita-laridan biri sudyalarning aholi bilan muloqoti hisobla-nadi. Bundan tashqari, bu odil sudlov g`oyasini va sud ishi to`g`risida ma`lumotlarni targ`ib qilishning vositasi sana-ladi. Har bir sudda statistik hisobot yuritiladi. U hal qilinish lozim bo`lgan fuqarolik ishlari bo`yicha va jinoyat ishlarini ko`rib chiqish bo`yicha sudning hisobotlarini o`z ichiga oladi. Bu ishlar bo`yicha mas`uliyat sud raisining zimmasida bo`ladi. Har bir jinoyat ishi va fuqarolik ishi uchun dastlabki hisobot-statistik kartochkani va sudlanuv-chining statistik kartochkasini yuritish hisobotning asosini tashkil etadi. Sudlarda qonunchilik va sud amaliyoti bo`yicha ma`lumot ishlari olib boriladi. Ma`lumot ishlari kodekslar, O`zbe-kiston Respublikasining boshqa qonunlari, O`zbekiston Res-publikasi Prezidentining farmonlari, O`zbekiston Respub-likasi hukumati qarorlari, O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi izohlari, Adliya vazirligining buyruq va yo`riqnoma-lari va boshqa hujjatlarning rasmiy nashrlarining nazo-rat nusxalarini saqlashdan iborat. Ma`lumot ishlarining ahvoliga mas`ul bo`lgan sudya amaldagi qonunlarga kiritiladigan rasmiy o`zgartirish-larni nazorat nusxalariga kiritadi va ular bilan qolgan sudyalarni va

boshqalarni tanishtiradi. Sudda ish yuritish ishlari sud faoliyati davomida ko`rib chiqiladigan ishlar va boshqa hujjatlarning harakati ro`yxatga olinadigan belgi-langan shakldagi jurnallarni, kitoblarni, kartochka va naryadlarni yuritishdan iboratdir. Ish yuritish bo`yicha umumiy rahbarlik sud raisi tomo-nidan amalga oshiriladi. Ish yuritish bo`yicha bevosita mas`uliyat devonxona boshqaruvchisi zimmasiga yuklatilgan. U devonxona xodimlari o`rtasida ishlarni taqsimlaydi, sta-tistik hisobot uchun ma`lumotlarni tayyorlaydi, sud bo`yicha buyruq va qarorlar kitoblarini saqlaydi, sudning yuqori turuvchi sud organlari va boshqa huquqni muhofaza qilish idoralari, jamoat tashkilotlari, korxonalarga yozgan xiz-mat xatlarini rasmiylashtiradi. Muayyan aniq bir sudya tomonidan ko`rib chiqilishi lozim bo`lgan ishlar bo`yicha ish yuritishni sudning kotiblari olib boradilar. Ular ishlarni saqlaydilar, kerakli jurnal va kartochkalarni yuritadilar, jinoyat ishlari bo`yicha daliliy ashyolarni saqlashni ta`minlaydilar, tugatilgan ishlarni rasmiylashtiradilar va arxivga topshiradilar. Sud majlisining kotibi sud majlisi bayonnomasini yuritadi, sud majburiyatlarini ijrosi uchun navbatdagi xalq maslahatchilarini taklif qiladi, sud ishining ishti-rokchilari va guvohlarini chaqiradi, eshitilishi mo`ljal-langan ishlar bo`yicha zarur ma`lumotlarni ta`minlaydilar. Sudyalar va xalq maslahatchilarining asosiy huquq va majburiyatlari Sudyalar qonunga muvofiq odil sudlovni amalga oshi-rishga vakolat berilgan shaxslardir. O`zbekiston Respubli-kasida barcha sudyalar bir xil maqomga ega. Sudlarning raislari, raisning o`rinbosarlari ayni vaqtda sudyalardir. Odil sudlovni amalga oshirish va boshqa funksiyalarni bajarish uchun sudyalar va xalq maslahatchilari qonunchilik tartibida belgilanadigan hukm chiqarish vakolatiga egalar. Asosiy bo`g`in sudlarining sudyalari quyidagi huquq-larga egalar: mansabdor shaxslar va fuqarolardan odil sudlovni amalga oshirish bilan bog`liq bo`lgan o`z farmoyish-larining bajarilishini talab qilish; mansabdor va boshqa shaxslardan odil sudlovni amalga oshirish

uchun zarur bo`l-gan axborotlarni olish; uyushmalarga birlashish va qonun hujjatlariga muvofiq boshqa huquqlarga ham ega bo`lishi mumkin. O`z navbatida davlat tashkilotlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalari, boshqa yuridik va jismoniy shaxslar sudyalarning odil sudlovni amalga oshirish bilan bog`liq bo`lgan talab va farmoyishlarini so`zsiz bajarishlari shart. Odil sudlovni amalga oshirish uchun zarur bo`lgan axborot-lar, hujjatlar va ularning nusxalari sudyalarning tala-biga muvofiq bepul beriladi. Sudyalarning talablari va farmoyishlarini bajarmaslik qonunda belgilangan javob-garlikka sabab bo`ladi. O`z navbatida sudyalar va xalq mas-lahatchilari bir qator majburiyatlarga egalar, ular fuqa-rolik va jinoyat ishlari, ma`muriy huquqbuzarliklar bo`-yicha ishlarni ko`rib chiqishda O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va boshqa qonunlariga so`zsiz rioya qilishla-ri shart. Korxonalar, idoralar va tashkilotlarning huquq-lari hamda qonun bilan qo`riqlanadigan manfaatlari himoya qilinishini ta`minlashlari, xolis va adolatli bo`lishlari shart. Sudyalar sudyalik sha`nini qat`iy saqlashlari, odil sudlovning obro`sini, sudyalik qadr-qimmatini tushirishi yoki sudyaning xolisligiga shubha tug`dirishi mumkin bo`lgan xatti-harakatlardan o`zlarini tiyishlari shart. Sudyalar hokimiyat vakillik organlarining deputatlari bo`lishlari mumkin emas. Sudyalar siyosiy partiyalar va harakatlarning a`zosi bo`lishlari hamda, ilmiy, pedagogik va ijodiy fao-liyatdan tashqari, haq to`lanadigan boshqa biron-bir faoliyat turlari bilan shug`ullanishlari mumkin emas. Sudyalar ko`rib chiqilishi lozim bo`lgan ishlar, amal-dagi qonunchilik va uni qo`llash amaliyoti bilan xalq mas-lahatchilarini oldindan tanishtirib chiqishlari va ularga o`z vakolatlarini amalga oshirishlarida kerak bo`ladigan boshqa yordamni ko`rsatishlari shart. Xalq maslahatchilari huquqiy bilimlarni bilishlari, har bir ishni sudda ko`rib chiqishga tayyorlanishlari, huquq-buzarliklardan ogohlantirish ishlarida qatnashishlari shart. Sudyalar va xalq maslahatchilari sudyalarning masla-hat sirini hamda yopiq sud majlislari o`tkazish chog`ida olingan ma`lumotlarni oshkor qilishga haqli emas. Xalq maslahatchilari o`z funksiyalarini bajarish uchun sudga o`z vaqtida kelishlari shart. Xalq maslahatchisini sudga chaqirish u ishlaydigan yoki o`qiydigan korxona, idora, tashkilot ma`muriyati uchun shart.

Agar xalq maslahatchilari vakolatilarining muddati sud ishini ko`rib chiqish davomida tugaydigan bo`lsa, u holda bu vakolatlar ushbu ishni ko`rib chiqish oxiriga yetkunicha saqlanib turadi. Xalq maslahatchilari sudlardagi vazifalarini baja-rish uchun yiliga ko`pi bilan ikki haftaga navbatma-navbat chaqiriladi, ularning ishtirokida boshlangan sud ishini ko`rishni tugallash zarurati bu muddatni uzaytirishni taqozo etgan hollar bundan mustasno. Shu davrda ularning ish joyidagi o`rtacha ish haqi saqlanib qoladi.

Fuqarolik ishlari bo`yicha tumanlararo, tuman (shahar) sudi, jinoyat ishlari bo`yicha tuman (shahar) sudining raisi Fuqarolik ishlari bo`yicha tumanlararo, tuman (shahar) sudi rais va sudyalardan iborat bo`ladi. Jinoyat ishlari bo`yicha tuman (shahar) sudi rais, sudyalar va xalq masla- hatchilaridan iborat bo`ladi. Ushbu sudlarda ishni tashkil qilish sudning kundalik ishi ustidan rahbarlik qiluvchi sud raisining zimmasiga yuklatiladi. Fuqarolik ishlari bo`yicha tumanlararo, tuman (shahar) sudi, jinoyat ishlari bo`yicha tuman (shahar) sudining raisi sud kengashida rahbarlik qilish va ishni sudyalar o`rtasida taqsimlashdan tashqari xalq maslahatchilari bilan ishlash-ni tashkil qiladi, fuqarolarni shaxsan qabul qiladi, ularni sud tomonidan qabul qilish, ariza va shikoyatlarni ko`rib chiqish ishlarini tashkil etadi. Sud raisi sud faoliyatini takomillashtirish maqsadida sud amaliyotini umumlashtirish va sud statistikasini yuri-tish ishlariga rahbarlik qiladi, qonun buzilishini, huquq-buzarliklar sodir etilishiga olib kelgan sabablar va shart-sharoitlarni bartaraf etish to`g`risida davlat organlari, jamoat birlashmalari va mansabdor shaxslarga taqdimno-malar kiritadi; sud xodimlarining malakasini hamda xalq maslahatchilarining yuridik bilimlarini oshirish ishlari- ni tashkil etadi. Tashkiliy jihatdan sud idorasi ishiga rahbarlik qila-di, sud xodimlari bilan mehnat shartnomalarini tuzadi va bekor qiladi, qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolat-larni amalga oshiradi. Sud raisi kotiblarni, devonxona boshqaruvchisini, ish yurituvchini va boshqalarni tanlash, ishga qabul qilish va ishdan bo`shatish ishlarini amalga oshiradi. Amaldagi qonunchilikka muvofiq («Sudlar to`g`risida» qonunning 38-moddasi) fuqarolik ishlari bo`yicha tuman-lararo, tuman (shahar) sudining, jinoyat ishlari bo`yicha tuman (shahar) sudining raisi yo`qligida uning vakolatlari sudyalarning tegishli malaka

hay`atining qarori bilan ushbu tumanlararo, tuman (shahar) sudining sudyalardan bi-rining zimmasiga yuklatilishi mumkinligi ko`zda tutilgan.

Jinoyat ishlari biyicha tuman (shashar) sudining tuzilishi Rais Судья (судьялар )Халє маслаѕат - чилари Маъмурий ишлар бўйича судья Девонхон а бошєарув - чиси Суд ижрочиси Архив бошєа - рувчис и Суд кенгаши котиби Бошєа ёрдамчи ходимлар

Фу қ аролик ишлари б ў йича туманлараро суднинг та ҳ миний тузилиши Раис Судья (судьялар ) Девонхон а бошєарув - чиси Суд ижрочис и Архив бошєа- рувчиси Суд кенгаши котиби Бошєа ёрдамчи ходимлар

Махсус адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикаси Конституци яс и га шарҳлар - Т.: «Адолат»; ИИВ Академия си 1997. 2. Правоохранительные органы. Учебник для вузов. Под редакцией профессора К.Ф. Гуценко. 3-е издание дополненное и переработанное. – М.: Зерцало, 1997. 3. Ўзбекистон Республикасида Суд ислоҳотларини янада ривожлантириш Дастури. Ўзбекистон Республикаси Олий с уди Бюллетени, 1996, №3-4 сони 4. Савицкий В.М. Организация судебной власти в Рос-сийской Федерации. Учебное пособие для вузов. – М.: БЕК, 1996. 5. Тихомирова Л.В., Тихомиров М.Ю. Юридическая энциклопедия (по редакцией М.Ю. Тихомирова). – М.: 1997. 6. Ўзбекистон суд ҳокимияти: ислоҳотлар даври -Т., “Адолат”, 2002

O'xshashlar

Umumiy yurisdiksiya sudlarining

Fuqarolik ishlarini sudda ko`rishda protsessual muddatlar, ularga rioya qilmaslik oqibatlari

Sud hokimiyati 2

O'zbekiston Respublikasida sud hokimiyatining konstitutsiyaviy asoslari

Farzandlikka olish