Bosh sahifa
Referatlar
Huquqshunoslik
Fuqarolik-huquqiy munosabat
Fuqarolik-huquqiy munosabat
Yuklangan vaqt:
20.09.2019
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
73.5 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
Fuqarolik jamiyati va huquqiy davlat
Davlat – fuqarolik-huquqiy munosabatlar subyekti sifatida
Xo`jalik protsessual huquqiy munosabat va uning subyektlari
Fuqarolik protsessual huquqiy munosabatlar va ularning subyektlari
O`zbekiston Respublikasi – fuqarolik-huquqiy munosabatlar subyekti sifatida
![shaxs huquqiga ega bo`lgan korxonalar) hisob-lanadi. Davlat ham fuqarolik- huquqiy munosabat subyekti bo`lishi mumkin. Fuqarolik-huquqiy munosabatda qatnashuvchi shaxslar fuqaro-lik huquq layoqatiga, ya`ni fuqarolik huquqlari va burchlariga ega bo`lish layoqatiga molik bo`lishlari lozim. Fuqarolik-huquqiy munosabatning mazmunini shu munosabatda qatnashuvchi shaxslarning subyektiv huquqlari va burchlari tashkil etadi. Ba`zi mualliflar fuqarolik-huquqiy munosabatning mazmu-nini bunday munosabat qatnashchilarining o`z subyektiv huquq va majburiyatlariga muvofiq amalga oshiradigan o`zaro harakatlari tashkil etadi, subyektiv huquqlar va burchlar esa huquqiy munosabatning huquqiy shaklidir, deb hisoblaydilar[28]. Subyektiv huquq deyilganda, muayyan huquqiy munosabatda qatnashuvchi shaxsga tegishli huquq tushuniladi. Subyektiv huquqlar obyektiv huquq normalari, ya`ni davlat tomonidan belgilangan umumiy qoidalar asosida vujudga keladi va ularga muvofiq ravishda amalga oshiriladi[29]. Fuqarolik-huquqiy munosabat ishti-rokchilarining huquqlari odatda obyektiv huquq (davlat tomonidan o`rnatiladigan va belgilab qo`yiladigan huquqlar) normalaridan kelib chiqadi. Ushbu huquqqa nisbatan “subyektiv” so`zi qo`llanili-shining asosiy sababi, fuqarolik-huquqiy munosabat ishtirokchi-sining ushbu huquqning sohibi bo`lish hamda uni amalga oshirishdagi xohish-irodasining birlashishi ahamiyatga egaligidir. Chunki subyektiv huquq sohibi o`zining bu huquqlarini o`z xohishiga ko`ra amalga oshirishi yoki umuman amalga oshirmasligi yoxud ushbu huquqlardan voz kechishi mumkin. Subyektiv huquqlar o`z egasiga qonun bilan yo`l qo`yilgan doi-ralarda o`z xohishi va ixtiyori bilan harakat qilish imkoniyatini beradi. Boshqacha qilib aytganda, subyektiv huquq subyektga o`z erkini amalga oshirish va o`z manfaatlarini qondirish imkoniya-tini beradigan munosabatlarni vujudga keltiradi. Subyektiv huquq ikkinchi tomondan, huquqqa ega bo`lgan shaxsning boshqa shaxs-lardan o`z huquqining buzilmasligini talab qilish imkoniyatini nazarda](/data/documents/841440ca-54df-4036-93ff-9af12865396b/page-3.png)
![majbur bo`lsa, kreditor bu harakatning bajarilishini talab qilishga haqlidir. Bular haqida subyektlar mavzusida batafsil so`z yuritamiz. Fuqarolik-huquqiy munosabatning obyekti deb, fuqarolik-huquqiy munosabatda qatnashuvchi shaxslarning subyektiv huquqlari va majburiyatlari nimaga qaratilgan bo`lsa, shunga aytiladi. Bular – ashyolar, mol-mulklar, pullar va qimmatli qog`ozlar, ishlar va xizmatlar, intellektual faoliyat natijalari, shaxsiy nomulkiy huquqlardir. Fuqarolik-huquqiy munosabatlarning obyektlari sifatida ko`rilgan ashyolar fuqarolik huquqida muhim ahamiyatga ega. Ishlar va xizmatlar fuqarolar va yuridik shaxslarga ko`rsati-ladigan huquqiy munosabatlarning obyektlari bo`lib hisoblanadi[30]. Masalan, oldi-sotdi shartnomasi bo`yicha sotuvchi ashyoni topshirishga qaratilgan harakatni qiladi, pudrat shartnomasi bo`yicha, kiyim tikish atelyesi mijozning buyurtmasi bo`yicha kiyim tikishga qaratilgan harakatni qilishga va o`zi bajargan ish natijasini topshirishga majburdir. Intellektual faoliyat (ijodiy mehnat) natijalari, chunonchi, fan yoki san`at asarlari, ixtirolar, sanoat namunalari, mual-liflik hamda sanoat mulki huquqi normasi bilan tartibga solina-digan va qo`riqlanadigan huquqiy munosabatlarning obyekti bo`ladi. Mulkiy xarakterda bo`lmagan shaxsiy huquqlar FKning 100-moddasida ko`rsatilgan bo`lib, ular shaxsning nomi, sha`ni, qadr-qimmati, ishchanlik obro`si va boshqa shaxslarning mulkiy xarak-terda bo`lmagan manfaatlarini ta`minlashga qaratilgan huquqiy munosabatlarning obyekti sifatida ko`riladi. Amaldagi fuqaro- lik-huquqiy xarakterdagi qonunlarimizda fuqarolik-huquqiy munosabat obyektlarini tashkil etadigan mulkiy va shaxsiy-nomulkiy huquqlar doirasi birmuncha kengaytirilgan. Fuqarolik-huquqiy munosabatlarning turlari (tasnifi)](/data/documents/841440ca-54df-4036-93ff-9af12865396b/page-5.png)
![iqtisodiyotini shakllantirish sharoitida qonunlarga va normativ huquqiy hujjatlarga nisbatan chuqur hurmat hissini tarbiyalash alohida ahamiyatga egadir[31]. Fuqarolik huquqlarini amalga oshirish tartibi FKning 9-moddasida ko`rsatilgan. Unga asosan fuqarolar va yuridik shaxslar fuqarolik huquqlarini o`z erklari bilan, o`z manfaatlarini ko`zlab qo`lga kiritadilar hamda amalga oshiradilar. Ular o`zlariga tegishli fuqarolik huquqlarini, shu jumladan, bu huquqlarni himoya qilish huquqini ham o`z xohishlariga qarab tasarruf etadi-lar. Bunda ular, hatto o`zlariga tegishli huquqlarni amalga oshi-rishdan voz kechishga ham haqlidirlar va bu holat qonunda nazarda tutilgan hollardan tashqari (masalan, merosdan voz kechish) huquqlarning bekor qilinishiga olib kelmaydi. Fuqarolik huquqlarini amalga oshirish boshqa shaxslarning huquqlarini hamda qonun bilan qo`riqlanadigan manfaatlarini buzmasligi shart. Qonun fuqarolik- huquqiy munosabat ishtirokchi-larining insofli, oqilona va adolat bilan harakat qilishini nazarda tutadi. Fuqarolar va yuridik shaxslar o`z huquqlarini amalga oshi-rishda jamiyatning ma`naviy tamoyillari, axloqiy normalarini hurmat qilishlari, tadbirkorlar esa ish yuritish odobi qoidala-riga rioya qilishlari shart. Ular o`z huquqlarini amalga oshirish jarayonida boshqalarga zarar yetkazmasliklari, o`z huquqlarini suiiste`mol qilmasliklari, shuningdek ulardan qonun hujjatla-riga zid ravishda foydalanmasliklari shart. Fuqarolar va yuridik shaxslar o`z huquqlarini amalga oshi-rishda ushbu shartlarga rioya etmasalar, sud ularga tegishli huquqni himoya qilishni rad etishi mumkin. Subyektiv fuqarolik huquqini amalga oshirish – zimmasida majburiyat bo`lgan shaxsni muayyan xatti-harakatni qilishga (agar o`z burchini ixtiyoriy ravishda bajarmasa) majbur qilish yo`li bilan kafolatlanadi. Fuqarolik huquqlarini himoya qilish usullari FKning 11-moddasida mustahkamlab qo`yilgan. Ular quyidagilardan iborat: 1) huquqni tan olish (masalan, asarning, birov tomonidan o`zlashtirilib nashr etilgani to`g`risida nizo bo`lgani holda, shu asarga nisbatan mualliflikni tan olish);](/data/documents/841440ca-54df-4036-93ff-9af12865396b/page-11.png)
![Shaxsning o`zi tomonidan ham fuqarolik huquqlarini himoya qilishga yo`l qo`yiladi. Biroq bunda himoya ma`lum shartlar asosida amalga oshirilmog`i lozim. Ular FKning 13-moddasida nazarda tutilgan. Unga asosan shaxsning o`zi tomonidan fuqarolik huquqla-rini himoya qilish usullari huquqni buzish darajasi bilan bara-var bo`lishi hamda huquqni buzishga yo`l qo`yish uchun zarur harakat- lar doirasidan chiqib ketmasligi lozim. Masalan, iste`molchi o`ziga sotilgan nuqsonli tovarni ushlab qolib, yetkazilgan zarar va neustoyka to`lanmaguncha qaytarib bermaslikka haqli bo`ladi[32]. Fuqarolik huquqlarini himoya qilishning maxsus tartibi faqat qonun yoki boshqa normativ hujjatlarda maxsus ko`rsatma bo`lgan taqdirdagina qo`llanilishi mumkin. Himoya qilishning max-sus tartibi quyidagichadir: fuqarolik huquqlarini himoya qilish qonunlar bilan belgilangan hollarda va tartibda kasaba uyushma tashkilotlari tomonidan ham amalga oshiriladi. O`rtoqlik sudlari O`zbekiston Respublikasi “O`rtoqlik sudlari to`g`risida”gi nizomda ko`rsatilgan fuqarolik ishlarini ko`rib, hal qiladi. Fuqaro va tashkilotlarning sha`ni va qadr-qimmatini himoya qilish sud tartibida amalga oshiriladi. Ba`zi hollarda, agar fuqaroning sha`niga dog` tushiradigan va qadr-qimmatini pastga uradigan ma`lumotlar shaxsning turar joy yoki ishlash joyida birinchi marta sodir etilgan bo`lsa, jabrlangan shaxsning huquqi turar joy yoki ishxonasidagi o`rtoqlik sudi tomonidan himoya qilinishi mumkin.](/data/documents/841440ca-54df-4036-93ff-9af12865396b/page-13.png)
